Σύμφωνα με την ειδησεογραφία, ύστερα από αίτημα των εκτελεστών της επιθυμίας του θανόντος για ταφή στον Γαλατά Χανίων, το πρωτοδικείο εξέδωσε προσωρινή διαταγή με την οποία απαγορεύει προσωρινά την ταφή στο Βραχάτι. Παρουσιάστηκε και μια επιστολή του συνθέτη που χρονολογείται το έτος 2013 με την οποία εκφράζει την επιθυμία για την ταφή του στον Γαλατά. Η δίκη των ασφαλιστικών μέτρων ορίστηκε να διεξαχθεί την Δευτέρα.
Σύμφωνα με το άρθρο 35Α του Ν.344/1976 που προστέθηκε στον νόμο αυτό το 2016, δηλαδή μετά την επιστολή του συνθέτη, "κάθε φυσικό πρόσωπο, εφόσον το επιθυμεί, μπορεί ελεύθερα με ρητή, χωρίς όρο ή αίρεση, δήλωσή του ενώπιον συμβολαιογράφου να ορίσει εάν επιθυμεί μετά το θάνατό του την ταφή ή την αποτέφρωσή του, καθώς και να ορίσει τον τύπο της τελετής της κηδείας του και τον τόπο ενταφιασμού του ή τον τόπο αποτέφρωσής του και τον τρόπο διαχείρισης της τέφρας του αντίστοιχα. Με τη δήλωσή του αυτή ορίζονται τα πρόσωπα, συγγενικά ή μη που θα εκτελέσουν την επιθυμία του, τα οποία με σχετική δήλωσή τους στο ίδιο συμβολαιογραφικό έντυπο αποδέχονται τη δήλωση του προσώπου και αναλαμβάνουν την υποχρέωση να την εκτελέσουν. "
Στην δεύτερη παράγραφο ορίζεται ότι αν τηρηθεί αυτή η διαδικασία, η βούληση του ατόμου είναι δεσμευτική ακόμη κι αν αντίκειται στην επιθυμία των συγγενών του: "εφόσον τηρηθεί ο κατά τα ανωτέρω τύπος και η διατυπωθείσα επιθυμία του θανόντος δεν αντίκειται σε κανόνες δημόσιας τάξης, υγιεινής ή στα χρηστά ήθη, τα αρμόδια όργανα ή οι υπηρεσίες, που επιμελούνται της ταφής ή αποτέφρωσης του νεκρού οφείλουν να συμμορφώνονται στη διατυπωθείσα επιθυμία του θανόντος χωρίς οποιαδήποτε άλλη προϋπόθεση ή διαδικασία, ακόμη και αν εναντιωθούν συγγενείς οποιουδήποτε βαθμού."
Αυτό σημαίνει ότι το αίτημα για να είναι νομικά ισχυρό πρέπει να περιβληθεί τον συμβολαιογραφικό τύπο. Δεν γνωρίζω κατά πόσον υπάρχει και συμβολαιογραφική πράξη με τέτοια δήλωση του συνθέτη. Στην επιστολή του ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρει ρητά ότι γνωρίζει πως η αγαπημένη του οικογένεια είναι αντίθετη στην επιθυμία του και ότι ο ίδιος έχει αναθέσει σε φίλο και στην γραμματέα του να προχωρήσουν σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες. Μετά την ψήφιση του άρθρου 35Α το έτος 2016, απαραίτητη ενέργεια πλέον είναι και η σύνταξη συμβολαιογραφικής πράξης, οπότε δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει τέτοια συμβολαιογραφική πράξη. Το υποθετικό ερώτημα είναι, εάν δεν υπάρχει, κατά πόσον το δικαστήριο θα κρίνει αν το αίτημα είναι νομικά δεσμευτικό χωρίς την περιβολή του συμβολαιογραφικού τύπου.
Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 35Α ορίζεται ότι η επιλογή του τόπου ενταφιασμού ή αποτέφρωσης είναι δικαίωμα του προσώπου. Είναι ένα δικαίωμα που συνδέεται με την συνταγματική προστασία της προσωπικότητας, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο συνθέτης στην επιστολή του, ενώ η θεωρία και η νομολογία του αστικού δικαίου συμφωνούν ότι το νεκρό σώμα και ό,τι σχετίζεται με την μνήμη δεν προστατεύονται ευθέως από το άρθρο 57ΑΚ, αλλά αποτελούν υπόλειμμα της προσωπικότητας. Έπειτα, η διάταξη του 35Α δεν εμπίπτει στο κληρονομικό δίκαιο και η δήλωση δεν ισοδυναμεί με διαθήκη, άλλο αν μπορεί να σωρευθεί με διαθήκη σε μια ενιαία συμβολαιογραφική πράξη. Δηλαδή το δικαίωμα επιλογής του τόπου ενταφιασμού είναι μια νομικά sui generis κατάσταση που δεν εξομοιώνεται με την νομική προστασία της προσωπικότητας των ζώντων. Εξάλλου ο Αστικός Κώδικας ορίζει ότι η ιδιότητα του προσώπου δεν υφίσταται μετά τον θάνατο ("το πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει μόλις γεννηθεί ζωντανό και παύει να υπάρχει με το θάνατό του", άρθρο 34).
Η επίκληση του Συντάγματος, στην υποθετική περίπτωση που ελλείπει ο συμβολαιογραφικός τύπος, μπορεί να λειτουργήσει κάπως "επιδιορθωτικά" και να φωτίσει την ορθή ερμηνεία: το δικαίωμα δεν είναι κληρονομικό ή εμπράγματο, αλλά απόλυτο, οπότε το μεγάλο νομικό ερώτημα είναι κατά πόσον ο συμβολαιογραφικός τύπος είναι συστατικός (ιδρύει την νομική δέσμευση) ή αποδεικτικός (την αποδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας, ως καταγεγραμμένος σε έγγραφο του Ελληνικού Δημοσίου). Εάν ο τύπος είναι απλά αποδεικτικός, ενώ το δικαίωμα είναι συνταγματικό και απόλυτο, τότε η βούληση μπορεί να αποδειχθεί και με άλλα μέσα, όπως είναι η δημοσιευθείσα επιστολή, οι μάρτυρες κ.τ.λ. Εάν όμως είναι συστατικός, τότε δεν φαίνονται πολλά περιθώρια για νομική δεσμευτικότητα της βούλησης, σε περίπτωση έλλειψης συμβολαιογραφικής πράξης. Το ζήτημα μπορεί να είναι ακόμη πιο σύνθετο ενόψει του άρθρου 158 του Αστικού Κώδικα που ορίζει ότι η τήρηση τύπου για δικαιοπραξία απαιτείται μόνο όπου το ορίζει ο νόμος. Η συγκεκριμένη δήλωση βούλησης είναι μια απλή δικαιοπραξία που διέπεται από το 158ΑΚ ή ανάγεται στο συνταγματικό δικαίωμα του άρθρου 5.1 Σ κι αν ανάγεται συνιστά παρεμπόδιση η πρόβλεψη της τήρησης συμβολαιογραφικού τύπου; Δύσκολα, νομίζω.
H βούληση για την τελευταία κατοικία ενός τόσο επιφανούς πολίτη είναι βέβαιο ότι θα βαρύνει στην κρίση του δικαστηρίου, αλλά θα έχει πολύ ενδιαφέρον η αιτιολογία της απόφασης. Γιατί μην ξεχνάμε μια δικαστική απόφαση για ένα τέτοιο ζήτημα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο επίκλησης και για κάθε μελλοντική αντίστοιχη υπόθεση.
