Έλεγχος συμμόρφωσης του Υπουργείου Παιδείας από το ΣτΕ

 Το γραφείο μας εκπροσώπησε σήμερα μία μητέρα και την μαθήτρια κόρη της ενώπιον του Τριμελούς Συμβουλίου Συμμόρφωσης της Διοίκησης με τις Δικαστικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας. Το Συμβούλιο ελέγχει κατά πόσον το Υπουργείο Παιδείας εφάρμοσε την απόφαση 1749/2019 της Ολομέλειας του ΣτΕ που αφορά την διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών σε Δημοτικό και Γυμνάσιο.

Η απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ που δημοσιεύθηκε στις 20.9.2019 ορίζει ότι:

"η Πολιτεία οφείλει να προβλέψει τη διδασκαλία ισότιμου μαθήματος, συναφούς κατά την αντίληψή της περιεχομένου (π.χ. μαθήματος ηθικής), εφόσον βεβαίως συγκεντρώνεται ικανός αριθμός μαθητών, κατά την αντίληψη πάντοτε της Πολιτείας."

Η συγκεκριμένη κρίση της απόφασης του ΣτΕ δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί από την Πολιτεία. Αντίθετα, στην σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής της 23.7.2020 διατηρούνται πολλές επιφυλάξεις για την σκοπιμότητα της εισαγωγής αυτού του μαθήματος και προτείνεται η οργάνωση "δημιουργικής απασχόλησης σχετικής με την θρησκεία", που ούτε κι αυτή έχει ακόμη υλοποιηθεί.

Στην περίπτωση της αιτούσας, η διευθύντρια του σχολείου της κόρης της που έχει λάβει απαλλαγή ζήτησε από την μητέρα να υπογράψει ότι η μαθήτρια θα παραμένει εντός της αίθουσας κατά την διάρκεια της διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών. Επειδή η μητέρα δεν συμφώνησε, η μαθήτρια υποχρεώνεται να παρακολουθεί άλλο μάθημα, σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης το οποίο μάθημα είτε το έχει ήδη διδαχθεί, είτε θα το διδαχθεί στο μέλλον στο δικό της τμήμα, χωρίς να συμμετέχει.

Επιπλέον επισημάνθηκε στο Τριμελές Συμβούλιο Συμμόρφωσης, το ζήτημα πλημμελούς συμμόρφωσης του Υπουργείου Παιδείας ως προς την διαδικασία απαλλαγής, καθόσον σύμφωνα με την νέα εγκύκλιο πρέπει να δηλώνεται ότι η απαλλαγή ζητείται για λόγους "θρησκευτικής συνείδησης", ενώ κατά την ερμηνεία της απόφασης του ΣτΕ από την απόφαση 32/2020 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα "Δεδομένου όμως, ότι η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης κατά το άρθρο 13§1 Συντ. αποτελεί τμήμα της εν γένει ελευθερίας της

συνείδησης, δεν φαίνεται ότι από την απόφαση αυτή του ΣτΕ αποκλείεται η άσκηση του δικαιώματος απαλλαγής με την επίκληση λόγων συνείδησης εν γένει." Με το σκεπτικό αυτό, ήδη η Αρχή έκρινε ότι "για την απαλλαγή από την υποχρέωση παρακολούθησης του μαθήματος των Θρησκευτικών αρκεί η δήλωση ότι λόγοι συνείδησης δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή του μαθητή στο μάθημα των Θρησκευτικών."

Στο Τριμελές Συμβούλιο Συμμόρφωσης τονίστηκε, τέλος, ότι η σύντμηση της προθεσμίας για την άσκησητ του δικαιώματος απαλλαγής από 20 σε 14 μέρες, με την νέα εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας παραβιάζει το συνταγματικό κεκτημένο που προστατεύει η απόφαση 1479/2019 ως προς την εφαρμογή του δικαιώματος απαλλαγής, για το οποίο πάντα προβλεπόταν 20ήμερη προθεσμία.

Το Υπουργείο Παιδείας δεν παρέστη κατά την συνεδρίαση του Τριμελούς Συμβουλίου Συμμόρφωσης, αλλά είχε αποστείλει εκ των προτέρων "απόψεις" στις οποίες ισχυρίζεται ότι η Διοίκηση έχει συμμορφωθεί με την απόφαση 1749/2019.

Σύμφωνα με τον Ν.3068/2002 το Τριμελές Συμβούλιο Συμμόρφωσης αν διαγνώσει ότι η καθυστέρηση, παράλειψη ή άρνηση συμμόρφωσης ή η πλημμελής συμμόρφωση προς τη δικαστική απόφαση είναι αδικαιολόγητη, καλεί την υπόχρεη προς συμμόρφωση Αρχή να συμμορφωθεί προς την απόφαση μέσα σε εύλογη προθεσμία που το ίδιο ορίζει και η οποία δεν μπορεί να υπερβεί το τρίμηνο. Η προθεσμία αυτή, αν κατά την κρίση του συμβουλίου συντρέχει σπουδαίος λόγος, μπορεί να παραταθεί μία μόνο φορά.

Αν η Αρχή που υποχρεούται σε συμμόρφωση δεν συμμορφωθεί προς την απόφαση μέσα στην ταχθείσα προθεσμία, το Τριμελές Συμβούλιο βεβαιώνει τη μη συμμόρφωση της διοίκησης προς τη δικαστική απόφαση και προσδιορίζει ένα χρηματικό ποσό που πρέπει να καταβληθεί στον ενδιαφερόμενο, ως κύρωση για τη μη συμμόρφωση της διοίκησης προς τη δικαστική απόφαση. Κριτήρια για τον καθορισμό του ποσού αυτού είναι η φύση και η σημασία της διαφοράς για την οποία εκδόθηκε η μη εκτελούμενη απόφαση, οι συνθήκες της μη συμμόρφωσης και οι συνέπειές της για το πρόσωπο του θιγομένου, η χρονική της διάρκεια και ο αποτρεπτικός χαρακτήρας της κύρωσης. Εάν μετά την επιβολή της χρηματικής κύρωσης η Διοίκηση εξακολουθεί να μην συμμορφώνεται προς τη δικαστική απόφαση, μπορεί μετά από επανάληψη της διαδικασίας αυτής να επιβληθεί από το Τριμελές Συμβούλιο και νέα χρηματική κύρωση.

Το Τριμελές Συμβούλιο συντάσσει στο τέλος κάθε έτους για τις εισαχθείσες σε αυτό υποθέσεις μη συμμόρφωσης της Διοίκησης σε δικαστικές αποφάσεις ιδιαίτερο πρακτικό, το οποίο υποβάλλεται στον Πρωθυπουργό, τον Πρόεδρο της Βουλής, τον Υπουργό Δικαιοσύνης και τον Υπουργό Εσωτερικών.

Αποκατάσταση διευθυντή που υποβιβάστηκε παρανόμως σε τμηματάρχη από τον Δήμο Αθηναίων

 Σε υπόθεση του γραφείου μας, δικαιώθηκε διευθυντής του Δήμου Αθηναίων, τον οποίο ο δήμαρχος είχε τοποθετήσει σε θέση προϊσταμένου τμήματος κατά παράβαση του άρθρου 72 παρ. 4 του Κώδικα Κατάστασης Δημοτικών Υπαλλήλων.

Ο διευθυντής αμέσως μόλις υποβιβάστηκε σε τμηματάρχη, προσέφυγε με προσφυγή που κατέθεσε το γραφείο μας κατά της παράνομης τοποθέτησής του ενώπιον του Συντονιστή Αποκεντρωμένη Διοίκησης Αττικής, στον οποίο ζητήσαμε να ασκήσει έλεγχο νομιμότητας και να ακυρώσει την δημαρχιακή απόφαση κατά το μέρος που αφορούσε τον συγκεκριμένο υπάλληλο.

Ο Συντονιστής Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής έκρινε δεκτή την προσφυγή του διευθυντή κρίνοντας ότι η τοποθέτησή του σε θέση τμηματάρχη ήταν αντίθετη στο εν λόγω άρθρο 72 παρ. 4 του Κώδικα και ακύρωσε την απόφαση του δημάρχου.

Στην συνέχεια, ο Δήμος Αθηναίων προσέφυγε κατά της απόφασης του Συντονιστή ενώπιον της Ειδικής Επιτροπής του άρθρου 152 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, ζητώντας να ακυρωθεί η απόφαση του Συντονιστή και να απορριφθεί η προσφυγή του διευθυντή.

Με το Πρακτικό 3/2020 η Ειδική Επιτροπή έκρινε ότι αβασίμως επικαλέστηκε ο Δήμος Αθηναίων τον νόμο του 2016 για την διαδικασία επιλογής προϊσταμένων, αφού ο ίδιος αυτός νόμος ορίζει στο άρθρο 30 ότι μέχρι να κινηθούν οι διαδικασίες του, εξακολουθούν να υπηρετούν οι ίδιοι προϊστάμενοι.

Αντίστοιχα, η Ειδική Επιτροπή απέρριψε και τον ισχυρισμό του Δήμου περί ευρείας διακριτικής ευχέρειας του δημάρχου, διότι κι αυτό είναι αβάσιμο, αφού η διακριτική ευχέρεια δεν αναιρεί την υποχρέωση εφαρμογής του άρθρου 72 παρ. 4 που απαγορεύει την τοποθέτηση διευθυντή σε θέση προϊσταμένου κατώτερης οργανικής μονάδας, χωρίς να παίζει κανένα ρόλο νομικά, αν ο διευθυντής τοποθετήθηκε κατόπιν εισήγησης του υπηρεσιακού συμβουλίου ή με "ανάθεση". Στην Ειδική Επιτροπή μειοψήφισε ένα μέλος της (ένας δήμαρχος), ο οποίος υποστήριξε ότι είναι διακριτική ευχέρεια του δημάρχου να μετακινήσει τον υπάλληλο σε όποια θέση θέλει. Παρέλειψε, όμως, ο μειοψηφών δήμαρχος να παραθέσει με βάση ποια ακριβώς διάταξη νόμου θα παρέμενε ανεφάρμοστη, κατά την εκτίμησή του, η σαφέστατη διάταξη του άρθρου 72 παρ. 4 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων.

Μετά κι από την δεύτερη αυτή απόφαση, ο Δήμος Αθηναίων τοποθέτησε εκ νέου τον υπάλληλο σε θέση προϊσταμένου διεύθυνσης.

Αναγνώριση μη δυαδικής ταυτότητας φύλου - non binary από το Ειρηνοδικείο Καλλιθέας

 Σε υπόθεση του γραφείου μας που εκπροσώπησε άτομο μη δυαδικό ως προς το φύλο, το Ειρηνοδικείο Καλλιθέας με την απόφαση 153/2020 έκρινε δεκτή την αίτηση για αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και την μεταβολή του ονοματεπωνύμου του ατόμου.

Πρόκειται για την πρώτη απόφαση με την οποία κρίνεται εν όλω δεκτό το αίτημα non binary ατόμου, καθώς είχαν προηγηθεί δύο αποφάσεις του Ειρηνοδικείο Αμαρουσίου που ήδη έχουν προσβληθεί με έφεση και οι σχετικές αποφάσεις εκκρεμούν από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών. Για την πρώτη απόφαση non binary που αφορούσε το Jason Aντιγόνη, το Ειρηνοδικείο Αμαρουσίου είχε δεχτεί την μη δυαδική ταυτότητα φύλου και την προσφθήκη του "Αντιγόνη" στο Ιάσων, αλλά είχε απορρίψει την διαγραφή φύλου, λόγος για τον οποίο η υπόθεση προσεβλήθη με έφεση. Καθόσον μάλιστα ο δικαστής στον οποίο ανατέθηκε η εκδίκαση της έφεσης υπερέβη το νομίμως προβλεπόμενο χρονικό διάστημα των οκτώ (8) μηνών προς έκδοση απόφασης, έχουμε ήδη προσφύγει για τον πειθαρχικό έλεγχό του στον αρμόδιο Αρεοπαγίτη και αναμένουμε την εξέταση του για τους λόγους της καθυστέρησης. Στην δεύτερη απόφαση του Ειρηνοδικείου Αμαρουσίου απορρίφθηκε επίσης το αίτημα διαγραφής φύλου και έχει υποβληθεί έφεση.

Το Ειρηνοδικείο Καλλιθέας δίκασε αίτημα για αναγνώριση της ταυτότητας φύλου ατόμου που κατά τη γέννηση του αποδόθηκε το θήλυ φύλο και ζήτησε την μεταβολή του κυρίου ονόματος από όνομα γυναίκας σε ουδέτερο όνομα και του επωνύμου σε κατάληξη στο αντίθετο φύλο (άρρεν).

Σύμφωνα με την απόφαση:

"Με τη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα καθενός για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, εφόσον δεν προσβάλλονται τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζεται το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη. Επίσης κατά τη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 5 του Συντάγματος καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας λαι της γενετικής του ταυτότητας. Η ευρύτητα της συνταγματικής αυτής διατύπωσης, η οποία παραπέμπει στη γενική αρχή “ό,τι δεν απαγορεύεται επιτρέπεται” και η σχέση γενικού προς ειδικό (Ράικος 2008 : 335) με επιμέρους διατάξεις που κατοχυρώνουν ιδιωτικές και δημόσιες εκφάνσεις της αυτονομίας (π.χ. τον ιδιωτικό βίο στο άρθρο 9 Σ., την ελευθερία της έκφρασης στο άρθρο 14 Σ. κ.α.) δεν σημαίνει, όμως, ότι αυτό συνιστά μια “κατευθυντήρια αρχή για το νομοθέτη ή έναν “ερμηνευτικό κανόνα” (Μάνεσης 1982 : 119), αλλά μια αυτοτελή κανονιστικά διάταξη που ρυθμίζει, κυρίως, και τις πράξεις προσωπικού αυτοκαθορισμού που δεν κατοχυρώνονται ρητά από άλλα συνταγματικά δικαιώματα (Παραράς 1982 : 142, Χρυσόγονος 2006 : 176). Το νόημα δε της συνταγματικής αυτής επιταγής εκτείνεται στην ελευθερία δράσης κάθε υποκειμένου, τόσο ως αμυντικό δικαίωμα, ως δηλαδή μια αξίωση της αποχής του Κράτους από παρεμβάσεις στην “ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας”, όσο και ως ενεργητικό και συμμετοχικό δικαίωμα, ως μια θετική ελευθερία, με την έννοια “της συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή του τόπου.” Επιγραμματικά, πρόκειται για το “δικαίωμα του ατόμου να αποφασίζει για τον εαυτό του και να κάνει τις δικές του επιλογές, την δυνατότητα του καθενός να διαμορφώνει τη ζωή του όπως ο ίδιος επιθυμεί (ΕΔΔΑ Pretty κατά Ηνωμένου Βασιλείου, Laskey, Jaggard και Brown κατά Ηνωμένου Βασιλείου). Ως ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας νοείται καταρχάς το ατομικό δικαίωμα (αυτό)προσδιορισμού της ταυτότητας. Αυτό καθορίζει τυπικά, με την έννοια της εξατομίκευσης και της ταυτοποίησης, τη σχέση του ατόμου με την έννομη τάξη και επικυρώνει την αναγνώρισή του ως υποκείμενο δικαίου, ενώ αποτελεί και συναισθηματικό στοιχείο του ανήκειν στην κοινότητα και της διαμόρφωσης των σχέσεων του ατόμου, τόσο με τον εαυτό του, όσο και με τους τρίτους (Gutmann 2000). Έτσι, το δικαίωμα του ατόμου στο όνομά του (κύριο και επώνυμο) αποτελεί καταστατικό στοιχείο της ταυτότητάς του. Στο πεδίο της προσωπικής ταυτότητας, και ειδικότερα της ταυτοποίησης του ατόμου, αλλά και της προσωπικής του αφηγηματικής ενότητας, εντάσσεται και η ελευθερία του υποκειμένου να παρουσιάζεται δημόσια όπως το ίδιο επιθυμεί, η οποία υπερβαίνει το παραδοσιακό πεδίο της ιδιωτικότητας και το χωρικό κριτήριο προσδιορισμού της (Ακριβοπούλου 2012), για να εξειδικευθεί ως η καταρχήν προστασία της εικόνας του προσώπου από την ανεπιθύμητη έκθεση (Χρυσόγονος 2006 : 184, Καράκωστας 2000 : 284), αλλά και του “πολιτιστικού” αυτοκαθορισμού του. Στοιχεία επίσης της προσωπικότητας, προτεινόμενα τόσο στο άρθρο 5 παρ. 1 Σ., όσο και στο άρθρο 8 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, σε συνέχεια του γενετήσιου αυτοπροσδιορισμού, είναι ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ελευθερία του ανθρώπου να σχετίζεται ερωτικά, ενώ κρίσιμη συνθήκη για την νομιμότητα των σεξουαλικών πρακτικών είναι η αξία που αποδίδεται στην βούληση και ειδικότερα στην συναίνεση των ενηλίκων υποκειμένων. Η ελευθερία, όμως, ανάπτυξης της σεξουαλικής δραστηριότητας και της εν γένει “εικόνας” του ατόμου κατά τη βούλησή του, η οποία συνίσταται σε μια αρνητική ελευθερία και αξίωση αποχής του Κράτους, δεν εκτείνεται σε μια θετική υποχρέωση του νομοθέτη να αναγνωρίσει νομικά τα στοιχεία αυτά (Χρυσόγονος 2006 : 183). Παρόλο που η διατύπωση του άρθρου 5 παρ. 1 Σ παραπέμπει στην κατοχύρωση της ιδιωτικής αυτονομίας και βούλησης, είναι σαφές ότι αυτή, συνήθως, εντάσσεται, όπως στις περισσότερες έννομες τάξεις, σε κάποιες αντικειμενικές συνθήκες εκφράς της, όπως αυτές διατυπώνονται από τον νομοθέτη και μέσω των γενικών και αόριστων ρητρών, όπως π.χ. των χρηστών ηθών. Ο περιορισμός της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας με βάση αυτή την αόριστη ρήτρα των χρηστών ηθών σημαίνει ότι η προσωπική βούληση πρέπει να καθίσταται σύμφωνη με τις “ιδέες του κατά γενική αντίληψη χρηστού και εμφρόνως σκεπτόμενου ανθρώπου” (ΑΠ 38/2015). Η αναγωγή των χρηστών ηθών στην κοινωνική ηθική και συλλογίκή συνείδηση με την έννοια των κρατούντων κοινωνικών αντιλήψεων και όχι της συνταγματικής κατοχύρωσης ενός ηθικού ή θρησκευτικού κώδικα ή μιας συγκεκριένης θεωρίας του αγαθού, υποδηλώνει ανοιχτά τον σχετικό και ιστορικό, δηλαδή μεταβλητό, χαρακτήρα τους, όπως και την εγγύτητά της, θεωρητικά και πρακτικά, με κάποια, κατά κοινή ομολογία, κοινωνικά αποδεκτά πρότυπα (ορθής / καλής) συμπεριφοράς. Συνεπώς, το κανονιστικό εύρος της έννοιας δεν εκτείνεται στην απαγόρευση μιας συμπεριφοράς, ούτε δεσμεύει τη δράση του νομοθέτη με βάση κάποιον υπερσυνταγματικό κώδικα αξιών (Χρυσόγονος 2006, 180 επ.), καταλείπει ωστόσο καταρχήν σε αυτόν και στην συνέχεια στην αρμόδια δικαστική εξουσία τη δυνατότητα να εκτιμήσουν κατά πόσο ειναι συνταγματικά θεμιτός ο σχετικός περιορισμός της προσωπικής αυτονομίας. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η αναγνώριση στην αξία του ανθρώπου μιας καθαρά υποκειμενικής διάστασης, δηλαδή η κατοχύρωση της δυνατότητας του καθενός να κρίνει πότε είναι “αξιοπρεπής”, απλά της αφαιρεί κάθε διακριτό στίγμα έναντι της προσωπικής αυτονομίας της βούλησης, ενώ, από την άλλη η αντικειμενική σημασιοδότησή της, πέρα από την ατομική βούληση η οποία συνιστά και την ηθική και συνταγματική ιδιαιτερότητά της ενέχει τον κρατικό πατερναλισμό και την υπονόμευση της προσωπικής ελευθερίας (και αξίας) λόγω της κοινωνικοποίησης και διάσπασης της αυστηρά ιδιωτικής και προσωπικής μας σφαίρας, με προφανή, επομένως, την δυσεπίλυτη σύγκρουση υποκειμενικής βούλησης και αντικειμενικής αξίας του ανθρώπου που δοκιμάζει η έννομη τάξη (Σύνταγμα – Κατ’ άρθρο ερμηνεία – Φ. Σπυρόπουλος, Ξ. Κοντιάδης, Χ. Ανθόπουλος, Γ. Γεραπετρίτης – Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου [ΚΕΣΔ]).

Με το περιεχόμενο αυτό [...] και αίτημα η υπό κρίση αίτηση αρμόδια φέρεται προς συζήτηση ενώπιον αυτού του Δικαστηρίου το οποίο είναι καθ' ύλην και κατά τόπον αρμόδιο, κατά την προκείμενη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας (...). Είναι νόμιμη ως προς το σκέλος της ζητούμενης διόρθωσης ως προς το κύριο όνομα της αιτούσας και ως προς την προσαρμογή του επωνύμου αυτής στηριζόμενη στις διατάξεις του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγματος, 13 παρ. 1, 14 παρ. 1 του Ν.344/1976 περί ληξιαρχικών πράξεων και 782 ΚΠολΔ, καθώς και του Ν.4491/2017 (ΦΕΚ Α' 152/13-10-2017 Νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου - ...)."

Επομένως, για πρώτη φορά στην νομολογία αναγνωρίζεται ως νομική βάση της αναγνώρισης μη δυαδικής ταυτότητας φύλου ο υπάρχον Ν 4491/2017, κάτι το οποίο είχε απορριφθεί πριν 3 χρόνια από το Ειρηνοδικείο Αμαρουσίου στην υπόθεση Jason Αντιγόνη.

Με το παραπάνω σκεπτικό, το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι το αιτούμενο άτομο:

"απο την εφηβεία του αισθανόταν έλξη για άτομα και των δύο φύλων, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι επιθυμούσε να βιώσει μια τέτοια σχέση ως αμφιφυλόφιλη γυναίκα, αλλά ως άρρεν και θήλυ ταυτόχρονα, δηλαδή ως ένα άτομο μη εντασσόμενο στην μία πλευρά του διπόλου των φύλων (“NON BINARY” ή μη δυικό ως προς το φύλο άτομο). Έτσι, με σταθερή και συγκεκριμένη επιλογή του, ήδη από το έτος 2017, ζήτησε από το φιλικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον της να απευθύνονται σε αυτήν με το όνομα "..." και το επώνυμο "...". Τούτο αποτελεί απαραίτητο και μόνιμο, πλέον, χαρακτηριστικό στοιχείο της προσωπικότητας της αιτούσας με το οποίο αποκλειστικά την γνωρίζουν και ονοματίζουν στο οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον, ενώ παράλληλα, διευκολύνει τις κοινωνικές της σχέσεις και συμπορεύεται με την ψυχοσύνθεσή της και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητά τους, εξασφαλίζοντας επίσης ασφάλεια στις συναλλαγές της τόσο με το κράτος όσο και με ιδιώτες. Ως εκ τούτου πρέπει να γίνει δεκτό ως ουσιαστικά βάσιμο το αίτημα διόρθωσης της ληξιαρχικής πράξης γέννησης της αιτούσας ως προς το κύριο όνομα αυτής και να αναγραφή αντί του ονόματος “...” το όνομα “...” και αντί του επωνύμου "..." το προσαρμοσμένο επώνυμο "...", σε συμφωνία και με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος με το οποίο κατοχυρώνεται το δικαίωμα του καθενός για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του και εφόσον η απόρριψη του σχετικού αιτήματος θα δημιουργούσε ανεπιθύμητες συνέπειες για την αιτούσα ως προς την προσωπική και κοινωνική του κατάσταση και εικόνα."

Προσχέδιο νόμου για τον γάμο ομοφύλων

 

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΓΑΜΟΥ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

1. Ο γάμος αποτελεί τον αρχαιότερο θεσμό αστικής ένωσης και ίδρυσης οικογένειας και φορτίζεται από τις πολιτισμικές, θρησκευτικές και δικαϊκές παραδόσεις κάθε χώρας, αναπτύσσοντας όμως παράλληλα και έντονα οικουμενική διάσταση και εξέλιξη. Στοιχείο της εξέλιξης του θεσμού του γάμου αποτελεί η αναγνώρισή του ως δικαίωμα που κατοχυρώνεται από τα εθνικά Συντάγματα, αλλά και από τις διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η διάσταση αυτή επιβάλλει την κατάργηση των διακρίσεων ως προς την πρόσβαση στον θεσμό αυτό, λόγω φύλου, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, καθώς και λόγω σεξουαλικου προσανατολισμού.

2. Ο θεσμός του γάμου αναγνωρίζεται από το άρθρο 21 του Συντάγματος, χωρίς αυτό να περιλαμβάνει κάποιον δεσμευτικό ορισμό για το περιεχόμενο της έννοιας του γάμου. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατοχυρώνει στο άρθρο 12 το δικαίωμα στον γάμο, με έμφυλη διατύπωση, αναφέροντας το ως δικαίωμα ανδρών και γυναικών. Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να κρίνει ότι η Σύμβαση καλύπτει στην έννοια του γάμου και τον γάμο των ομοφύλων, χωρίς όμως να επιβάλλει την αναγνώρισή του από τα κράτη μέλη. Το Ε.Δ.Δ.Α. αναγνωρίζει ότι υπάρχει διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης ως προς την αναγνώριση ή μη του γάμου ομοφύλων προσώπων (απόφαση της 24.6.2010 στην υπόθεση Schalk και Κοpf κατά Αυστρίας και απόφαση της 9.6.2016 στην υπόθεση Chapin και Charpentier κατά Γαλλίας). Στο άρθρο 9 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. αναγνωρίζεται το δικαίωμα γάμου χωρίς έμφυλη διατύπωση.

3. Επί του παρόντος, ο γάμος ομοφύλων αναγνωρίζεται σε δεκαέξι (16) χώρες του Συμβουλιου της Ευρώπης (Aυστρία, Βέλγιο Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογραλία, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο), ως θεσμός εντελώς διακριτός απο το σύμφωνο συμβίωσης που αναγνωρίζεται σε είκοσι πέντε (25) χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σε διεθνές επίπεδο, ο γάμος ομοφύλων αναγνωρίζεται επί του παρόντος σε είκοσι εννέα (29) χώρες (εκτός των προαναφερθεισών ευρωπαϊκών χωρών: Αργεντινή, Αυστραλία, Βραζιλία, Καναδάς, Κολομβία, Κόστα Ρίκα, Ισημερινός, Μεξικό, Ν. Ζηλανδία, Ν. Αφρική, Ταιβάν, Η.Π.Α., Ουρουγουάη).

4. Ο θεσμός του γάμου στις νεωτερικές κοινωνίες ρυθμίζεται νομοθετικά με κεφάλαιο της κωδικοποίησης του ιδιωτικού δικαίου και συχνά αποτελεί ειδικό κεφάλαιο του αστικού κώδικα, το οποίο οποίο υπάγεται στο βιβλίο του οικογενειακού δικαίου. Αυτή είναι η επιλογή και του Έλληνα νομοθέτη, ενταγμένη στην ηπειρωτική νομική παράδοση του πανδεκτισμού που επέβαλε την κωδικοποίηση της νομοθεσίας και την κατάστρωση μεγάλων κωδίκων. Ο Αστικός Κώδικας ήδη από την εισαγωγή του περιλαμβάνει στο βιβλίο του οικογενειακού δικαίου το ειδικότερο κεφάλαιο του γάμου, ως θεσμού με ειδική ρύθμιση για την σύναψή του και ως πηγή που παράγει δικαιώματα και υποχρεώσεις για τα έγγαμα άτομα.

5. Ο θεσμός του γάμου διαφοροποιείται πλήρως από τον νεότερο θεσμό του συμφώνου συμβίωσης. Οι δύο θεσμοί, όπως έχουν κατοχυρωθεί από την Ελληνική νομοθεσία, έχουν σημαντικές διαφορές τόσο στην διαδικασία της σύναψης και της λύσης τους, όσο και ως προς τις έννομες συνέπειες για τα άτομα που τους συνάπτουν. Ακόμη όμως κι αν οι έννομες συνέπειες, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις είχαν ήδη εξισωθεί πλήρως από τον νομοθέτη, ο ίδιος αποκλεισμός των ομόφυλων ζευγαριών από τον θεσμό του γάμου αποτελεί άνιση μεταχείριση, καθώς πρόκειται για θεσμούς με διαφορετική κοινωνική, πολιτισμική και ιστορική βαρύτητα. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε ήδη το Ανώτατο Δικαστήριο του Κονέτικατ των Η.Π.Α. με την απόφαση της 14.5.2007 (Kerrigan v. Commissioner of Public Health). Ως εκ τούτου, ακόμη και ο μεταγενέστερος εξοπλισμός του συμφώνου συμβίωσης που προβλέπεται από τον Ν.4356/2015 με την πληρότητα των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του θεσμού του γάμου, εφόσον συνδέεται με τον ταυτόχρονο αποκλεισμό των ομόφυλων ζευγαριών από την σύναψη γάμου, θα συνιστά αθέμιτη διάκριση λόγω φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού.

6. Ο Αστικός Κώδικας αναγνωρίζει δύο μορφές σύναψης του γάμου ως νομικά ισότιμες: τον θρησκευτικό γάμο (που είναι και η παλαιότερη μορφή σύναψης) και τον πολιτικό γάμο (που θεσπίστηκε στην Ελλάδα με τον Ν.1250/1982). Στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα δεν προβλέπεται ειδική μνεία σε συγκεκριμένο θρήσκευμα, γεγονός που σημαίνει ότι κατά το Ελληνικό δίκαιο αναγνωρίζεται η τέλεση του θρησκευτικού γάμου, ανεξαρτήτως θρησκεύματος των μελλονύμφων. Σημειωτέον ότι ήδη υπάρχουν χριστιανικές και άλλες θρησκευτικές ομολογίες (λ.χ. Πρεσβυτεριανή εκκλησία, Επισκοπική εκκλησία των Η.Π.Α. κ.α.) που ιερολογούν ήδη ενώσεις ομοφύλων προσώπων και ως εκ τούτου λόγοι ίσης μεταχείρισης επιβάλλουν την νομοθετική αναγνώριση και αυτής της περίπτωσης ιερολογίας. Λόγοι σεβασμού των δογμάτων που δεν αναγνωρίζουν όμως τον θρησκευτικό γάμο ομοφύλων θα επέτρεπε την εισαγωγή μιας διάταξης που δέχεται την απόκλιση αυτή, χάριν των ιερών κανόνων κάθε δόγματος. Ως εκ τούτου, η ίση μεταχείριση επιβάλλει την θεσμοθέτηση της πρόσβασης στον θεσμό του γάμου και στις δύο μορφές που προβλέπεται η τέλεσή του κατά τον Αστικό Κώδικα και όχι μόνο στην μορφή του πολιτικού γάμου, διότι διαφορετική ρύθμιση θα εισήγαγε διάκριση λόγω θρησκεύματος.

7. Οι νομοθετικές διατάξεις στο κεφάλαιο του γάμου στον Αστικό Κώδικα δεν ακολουθούν έμφυλες διατυπώσεις (π.χ. ο σύζυγος και η σύζυγος), αλλά έχει επιλεγει από τον νομοθέτη μια πιο ουδέτερη γλώσσα (π.χ. “οι μελλόνυμφοι”). Επίσης στον Αστικό Κώδικα ως προϋπόθεση για την σύναψη του γάμου δεν προβλέπεται η ετερότητα φύλου. Αυτό δεν εμπόδισε, όμως, τα Ελληνικά Δικαστήρια που ασχολήθηκαν με το θέμα, δηλαδή το Πρωτοδικείο Ρόδου, το Εφετείο Δωδεκανήσου και τον Άρειο Πάγο (απόφαση 1428/2014 τμήματος Α2 πολιτικού) να κρίνουν ότι ο γάμος ομοφύλων με βάση το ισχύον δίκαιο είναι ανυπόστατος (υπόθεση των γάμων της Τήλου). Στο αποτέλεσμα αυτό κατέληξαν τα δικαστήρια ερμηνεύοντας τον όρο “μελλόνυμφοι” με βάση τον ορισμό του ρωμαίου νομοδιδάσκαλου Μοδεστίνου, ο οποίος αναφερόταν σε ένωση ανδρός και γυναικός. Συνεπώς, μολονότι ο Αστικός Κώδικας δεν περιλαμβάνει ρητή προϋπόθεση ετερότητας φύλου, η νομολογία των δικαστηρίων επιβάλλει την νομοθετική παρέμβαση για την θεσμοθέτηση της πρόσβασης στον γάμο ανεξαρτήτως φύλου των μελλονύμφων.

8. Ρητή νομοθετική απαγόρευση του γάμου των ομοφύλων προστέθηκε μεταγενέστερα στο Ελληνικό δίκαιο και συγκεκριμένα με τον Ν.4491/2017 περί Νομικής Αναγνώρισης Ταυτότητας Φύλου. Σύμφωνα με τον νόμο αυτόν (άρθρο 3 παρ. 3), “προϋπόθεση για τη διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου είναι το πρόσωπο που αιτείται τη διόρθωση να μην είναι έγγαμο”. Η αιτιολόγηση της συγκεκριμένης νομοθετικής επιλογής βασίζεται στο σκεπτικό ότι εάν ένα έγγαμο άτομο, ενός ετερόφυλου γάμου, προχωρήσει σε νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου με μεταβολή του φύλου που αποδόθηκε κατά την γέννηση, τότε ο γάμος θα αφορά δύο άτομα του ίδιου φύλου. Η συγκεκριμένη διάταξη του Ν.4491/2017 είναι αντίθετη στο Ψήφισμα 2048 (2015) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης με τίτλο “διακρίσεις κατά των διεμφυλικών στην Ευρώπη”, όπου αναγνωρίζεται ότι τα κράτη μέλη δεν πρέπει να επιβάλλουν την αγαμία ως προϋπόθεση της νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου. Συγκεκριμένα, το στην παρ. 6.2.3. τα κράτη καλούνται να καταργήσουν τους περιορισμούς στο δικαίωμα των διεμφυλικών ανθρώπων να παραμείνουν έγγαμοι σε υπάρχοντα γάμο και μετά την αναγνώριση του φύλου τους, αλλά και να διασφαλίσουν ότι οι σύζυγοι και τα παιδιά τους δεν χάνουν δικαιώματα. Επίσης, η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε. έχει διαπιστώσει ότι η επιβολή της προϋπόθεσης αγαμίας ως προς την Ν.Α.Τ.Φ. εκ μέρους της Αυστραλίας παραβίασε το Διεθνές Σύμφωνο Αστικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων (CCPR/C/119/D/2172/2012, 15 Ιουνίου 2017, Views adopted by the Committe, G. κατά Αυστραλίας), το οποίο έχει κυρώσει και η Ελλάδα με τον Ν.2462/1997. Συνταγματικά δικαστήρια ευρωπαϊκών κρατών έχουν ήδη κηρύξει αντισυνταγματική την προϋποθεση αγαμίας για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου (Συνταγματικό Δικαστήριο της Αυστρίας, απόφαση 8.6.2006, V 4/06-7. Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας, απόφαση 27.5.2008, 1BvL 10/05. Συνταγματικό Δικαστήριο της Ιταλίας, απόφαση αρ. 170/2014). Αντίθετα, στην Ελλαδα τα αρμόδια δικαστήρια (Ειρηνοδικεία), μέχρι στιγμής, όποτε έχει τεθεί το ζήτημα της αντισυνταγματικότητας εμμένουν στο γράμμα του Ν.4491/2017 που βασίζεται στην απαγόρευση του γάμου ομοφύλων. Η στρέβλωση αυτή οδήγησε τον νομοθέτη να ορίσει επίσης στον Ν.4491/2017 ότι μετά την μεταβολή των στοιχείων του γονέα δεν μεταβάλλεται η ληξιαρχική πράξη γέννησης του τέκνου (άρθρο 5 παρ. 2 του Ν.4491/2017). Αυτό πλέον πρέπει να αλλάξει, στο γενικότερο πλαίσιο της νομικής αναγνώρισης της ομογονεϊκότητας. Με την αναγνώριση του γάμου χωρίς διακρίσεις λόγω ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, ο νομοθέτης αναγνωρίζει την περίπτωση που το άτομο που θα κυοφορήσει δεν θα είναι υποχρεωτικά cis γυναίκα, αλλά ενδέχεται να είναι και διεμφυλικός άνδρας. Επίσης, για τον ίδιο λόγο αναγνωρίζεται ότι διεμφυλική γυναίκα μπορεί να γονιμοποιήσει άλλη γυναίκα ή διεμφυλικό άνδρα. Υπενθυμίζεται ότι κατά τον Ν.4491/2017 για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου δεν απαιτούνται ιατρικές πράξεις, συμπεριλαμβανομένων χειρουργικών επεμβάσεων ή ορμονικών θεραπειών που αποκλείουν την γονιμότητα του ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι η ιδιότητα της μητέρας πλέον συνυπάρχει με την ιδιότητα του κυοφορήσαντος διεμφυλικού άνδρα και η ιδιότητα του πατέρα συνυπάρχει με την ιδιότητα της διεμφυλικής γυναίκας που έχει γονιμοποιήσει την ή τον σύζυγο ή σύντροφό του. Για την περίπτωση αυτή, θα πρέπει να η σχετική ορολογία να προσαρμοστεί, ώστε να περιλαμβάνει και αυτό το ενδεχόμενο.

9. Aντίστοιχες εγγυήσεις πρέπει να ληφθούν και για τα intersex άτομα, όπως επιβάλλεται κατά το Ψήφισμα 2191/2017 "για την προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την κατάργηση των διακρίσεων των μεσοφυλικών (intersex) ανθρώπων" που εξέδωσε η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οι intersex άνθρωποι γεννιούνται με βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου που δεν εναρμονίζονται με τις κοινωνικές νόρμες ή τους ιατρικούς ορισμούς που καθιστούν ένα πρόσωπο άρρεν ή θήλυ. H Συνέλευση καλεί τα κράτη μέλη, μεταξύ άλλων, να διασφαλίσουν, σύμφωνα με το δικαίωμα για σεβασμό της ιδιωτικής ζωής, “ότι τα intersex άτομα δεν αποκλείονται από το δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης ή γάμου ή να εξακολουθήσουν να βρίσκονται σε ισχύ τέτοια σύμφωνα συμβίωσης ή γάμοι και μετά την νομική αναγνώριση του φύλου τους” (σημείο 7.3.5 του Ψηφίσματος). Στην Ελληνική νομοθεσία, η προστασία που παρέχεται στα intersex άτομα προβλέπεται από τον Ν.4491/2017 που ορίζει τα “χαρακτηριστικά φύλου” ως τα χρωμοσωμικά, γονιδιακά και ανατομικά χαρακτηριστικά του προσώπου, τα οποία συμπεριλαμβάνουν πρωτογενή χαρακτηριστικά, όπως τα αναπαραγωγικά όργανα, και δευτερογενή χαρακτηριστικά, όπως η μυϊκή μάζα, η ανάπτυξη μαστών ή τριχοφυΐας. Περαιτέρω, κατά τον Ν.4443/2016 απαγορεύονται οι διακρίσεις λόγω, μεταξύ άλλων, χαρακτηριστικών φύλου, ενώ, κατά το άρθρο 82Α (“Έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά) του Ποινικού Κώδικα, εάν έχει τελεστεί έγκλημα κατά παθόντος, η επιλογή του οποίου έγινε λόγω (...) χαρακτηριστικών φύλου, το πλαίσιο ποινής διαμορφώνεται ως εξής: α) Στην περίπτωση πλημμελήματος, που τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος, το ελάχιστο όριο της ποινής αυξάνεται κατά έξι μήνες. Στις λοιπές περιπτώσεις πλημμελημάτων, το ελάχιστο όριο αυτής αυξάνεται κατά ένα έτος. β) Στην περίπτωση κακουργήματος το ελάχιστο όριο ποινής αυξάνεται κατά δύο έτη. Ως εκ τούτου, η ίση μεταχείριση στον θεσμό του γάμου επιβάλλει να απαγορευθούν ρητώς οι διακρίσεις και λόγω των χαρακτηριστικών φύλου.

10. Θεσμοθέτηση του γάμου ομοφύλων σημαίνει πλήρης εξίσωση των εννόμων συνεπειών του γάμου ομοφύλων με τον γαμο των ετεροφύλων. Σε όλες τις έννομες τάξεις που έχει αναγνωριστεί ο γάμος ομοφύλων, οι έννομες συνέπειες είναι ακριβώς οι ίδιες με αυτές του γάμου ετεροφύλων. Σε αυτές τις έννομες συνέπειες περιλαμβάνεται και η δυνατότητα τεκνοθεσίας από έγγαμα ζευγάρια. Η (αναθεωρημένη) Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Τεκνοθεσία (2008) αρ. 202 (του Συμβουλίου της Ευρώπης) περιλαμβάνει την ευχέρεια των κρατών μελών να αναγνωρίσουν την δυνατότητα τεκνοθεσίας και από ομόφυλα ζευγάρια που έχουν σύμφωνο συμβίωσης ή βρίσκονται σε γάμο. Η πλήρης ίση μεταχείριση δεν επιτρέπει διαφοροποιημένες έννομες συνέπειες με κριτήριο το φύλο των συζύγων. Ομόφυλος γάμος σημαίνει αυτονόητα και νομική αναγνώριση της ομογονεϊκότητας. Ως εκ τούτου, η ίση μεταχείριση περιλαμβάνει και την πρόβλεψη δυνατότητας τεκνοθεσίας, κατ' αντιστοιχία, και στον έτερο θεσμό οικογενειακού δικαίου, δηλασή στο σύμφωνο συμβίωσης. Το σύμφωνο συμβίωσης που θεσμοθετήθηκε με τον Ν.4356/2015 ανεξαρτήτως φύλου δεν περιλαμβάνει την δυνατότητα των ατόμων που έχουν συνάψει το σύμφωνο για από κοινού τεκνοθεσία. Πρόκειται για σαφή αθέμιτη διάκριση λόγω φύλου και λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, αντίστοιχη με αυτήν της πρόβλεψης συμφώνου συμβίωσης μόνο για ομόφυλα ζευγάρια, νόμος για τον οποίο η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για παραβίαση του άρθρου 8 (σεβασμός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) της Ε.Σ.Δ.Α. στην υπόθεση Βαλλιανάτος κ.α. κατά Ελλάδας (7.11.2013). Αντίστοιχα, κατοχύρωση της ομογονεϊκότητας σημαίνει και αναγνώριση σχετικών δικαιωμάτων για απόκτηση τέκνων μέσω παρένθετης μητρότητας. Επί του παρόντος, οι σχετικές διατάξεις του Ν. 3089/2002 προβλέπουν το δικαίωμα αυτό μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια, ενώ η πλήρης πρόσβαση των ομόφυλων ζευγαριών στο γάμο θα πρέπει να επιφέρει ως συνέπεια την πλήρη πρόσβαση και στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Η νομική αναγνώριση της ομογονεϊκότητας επιβάλλει αλλαγές και στο κεφάλαιο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου του Αστικού Κώδικα, όπου εμφανίζονται αναφορές σε πατέρα και μητέρα, όροι που συνυπάρχουν πλέον, όπως προεκτέθηκε με την περίπτωση της διεμφυλικής γυναίκας που γονιμοποιεί και του κυοφορούντος διεμφυλικού άνδρα.

11. Η αναγνώριση της ομογονεϊκότητας επιβάλλει την πλήρη προσαρμογή του κεφαλαίου σχετικού με το “τεκμήριο πατρότητας”, το οποίο πρέπει να αντικατασταθεί από το “τεκμήριο γονεϊκότητας”. Καθώς τα διεμφυλικά άτομα δεν χάνουν, άνευ ετέρου τινός, την αναπαραγωγική τους ικανότητα, η ορολογία των σχετικών άρθρων πρέπει να συμπεριλάβει και το ενδεχόμενο των διεμφυλικών γονέων, με όσα αυτό συνεπάγεται για τα τεκμηρια γονεϊκότητας για τα τέκνα που αποκτώνται κατά την διάρκεια του γάμου καθώς και μετά την λύση του. Για λόγους ταυτότητας του νομικού λόγου, οι προσαρμογές αυτές πρέπει να περιληφθούν και στην ειδική νομοθεσία για το σύμφωνο συμβίωσης.

12. Η πλήρης εξίωση των εννόμων συνεπειών επιβάλλει αυτονόητα την ίση μεταχείριση των έγγαμων, χωρίς διάκριση λόγω φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου στο σύνολο των διατάξεων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου καθώς και του οικογενειακού, αλλά και του ληξιαρχικού, του δημοτολογικού, του εργατικού, του δημοσιοϋπαλληλικού, του στρατιωτικού, του κοινωνικοασφαλιστικού, του φορολογικού και του μεταναστευτικού δικαίου. Αυτό επιβάλλει την εναρμόνιση διατάξεων όχι μόνο του Αστικού Κώδικα αλλά και του συνόλου των νομοθετημάτων και των κανονιστικών πράξεων που προβλέπουν ρυθμίσεις σχετικές με τον γάμο.

13. Ειδική μέριμνα θα πρέπει να αφορά την αναγνώριση των γάμων ομοφύλων που έχουν τελεστεί στην αλλοδαπή από Έλληνες πολίτες, λόγω του κενού δικαίου που υπήρχε ως τώρα. Αντίστοιχη ήταν και η αναγνώριση των αλλοδαπών πολιτικών γάμων που είχαν τελεστεί πριν την θέση σε ισχύ του Ν.1250/1982 (βλ. άρθρο 7 του νόμου αυτού). Για αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να προβλεφθεί η δυνατότητα δήλωσης του γάμου ομοφύλων στο Τμήμα Ειδικού Ληξιαρχείου της Διεύθυνσης Αστικής & Δημοτικής Κατάστασης του Υπουργείου Εσωτερικών. Οι έννομες συνέπειες γάμων που έχουν τελεστεί στην αλλοδαπή πριν την θέση σε ισχύ του παρόντος θα πρέπει να εκκινούν από την δήλωση στο ειδικό ληξιαρχείο.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΣΚΟΠΟΣ

Άρθρο 1

Γενική διάταξη

1. Με τον παρόντα νόμο θεσπίζεται το δικαίωμα σύναψης γάμου, χωρίς διακρίσεις λόγω φύλου, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου ή λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού των ενδιαφερομένων.

2. Σε κάθε διάταξη του ισχύοντος δικαίου που αναφέρεται ο όρος “γάμος” νοείται και ο γάμος ομοφύλων προσώπων.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

Άρθρο 2

Αναγνώριση γάμου με στοιχείο αλλοδαπότητας

Στο άρθρο 13 (“Γάμος”) του Αστικού Κώδικα προστίθενται οι εξής δύο παράγραφοι:

“3. Ο γάμος αναγνωρίζεται και ισχύει σε κάθε περίπτωση χωρίς διάκριση λόγω φύλου, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου ή λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού.

4. Έλληνες πολίτες που έχουν τελέσει γάμο με ομόφυλα πρόσωπα στην αλλοδαπή, σύμφωνα με το αλλοδαπό δίκαιο, πριν την θέση σε ισχύ του παρόντος, εφόσον ο γάμος δεν εχει λυθεί μπορούν να δηλώσουν τον γάμο αυτό στο Τμήμα Ειδικού Ληξιαρχείου της Διεύθυνσης Αστικής και Δημοτικής Κατάστασης του Υπουργείου Εσωτερικών, οπότε ο γάμος ισχύει από την δήλωσή του. ”

Άρθρο 3

Διεύρυνση τεκμηρίου γεννημένου σε γάμο

Το άρθρο 17 (“Τέκνο γεννημένο σε γάμο”) του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής: "Η ιδιότητα τέκνου ως γεννημένου σε γάμο κρίνεται κατά το δίκαιο που διέπει τις προσωπικές σχέσεις το κυοφορήσαντος ατόμου ή της μητέρας και της ή του συζύγου της κατά το χρόνο της γέννησης του τέκνου ή, αν ο γάμος τους έχει λυθεί πριν από τη γέννηση, κατά το χρόνο της λύσης του γάμου".

Άρθρο 4

Σχέσεις κυοφορήσαντος ατόμου ή μητέρας με τέκνο

Το άρθρο 19 (“Τέκνο χωρίς γάμο των γονέων του”) του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής: “Οι σχέσεις του κυοφορήσαντος ατόμου ή της μητέρας και του τέκνου του, που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του, ρυθμίζονται κατά σειρά: 1.από το δίκαιο της τελευταίας κοινής ιθαγένειάς τους 2. από το δίκαιο της τελευταίας κοινής συνήθους διαμονής τους 3. από το δίκαιο της ιθαγένειας του κυοφορήσαντος ατόμου ή της μητέρας".

Άρθρο 5

Σχέσεις βιολογικού ή τεκμαιρόμενου πατέρα ή έτερου γονέα και τέκνου

Το άρθρο 20 του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής: "Οι σχέσεις βιολογικού ή τεκμαιρόμενου πατέρα και έτερου γονέα που δεν κυοφόρησε και τέκνου, που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του, ρυθμίζονται κατά σειρά: 1.από το δίκαιο της τελευταίας κοινής ιθαγένειάς τους 2. από το δίκαιο της τελευταίας κοινής συνήθους διαμονής τους 3. από το δίκαιο της ιθαγένειας του βιολογικού ή τεκμαιρόμενου πατέρα".

Άρθρο 6

Δίκαιο σχέσεων γονέων και τέκνου χωρίς γάμο

Το άρθρο 21 του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής: "Οι σχέσεις των γονέων του τέκνου, που γεννήθηκε χωρίς γάμο τους, ρυθμίζονται κατά σειρά από το δίκαιο της τελευταίας, κατά τη διάρκεια της κύησης, κοινής τους ιθαγένειας, συνήθους διαμονής ή απλής διαμονής".

Άρθρο 7

Διεύρυνση εξομοίωσης τέκνου γεννημένου σε γάμο

Το άρθρο 22 (“Εξομοίωση προς τέκνο γεννημένο σε γάμο”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η εξομοίωση τέκνου γεννημένου χωρίς γάμο των γονέων του με επιγενόμενο μεταξύ τους γάμο, προς τέκνο γεννημένο σε γάμο, ρυθμίζεται από το δίκαιο που διέπει τις προσωπικές σχέσεις των συζύγων αμέσως μετά την τέλεση του γάμου. Η εξομοίωση με πράξη της αρχής ρυθμίζεται από το δίκαιο της ιθαγένειας του βιολογικού ή τεκμαιρόμενου πατέρα ή έτερου γονέα που δεν κυοφόρησε, κατά το χρόνο της πράξης ή, αν αυτή επιχειρείται μετά το θάνατο του βιολογικού ή τεκμαιρόμενου πατέρα, κατά το χρόνο του θανάτου του."

Άρθρο 8

Αναγνώριση υιοθεσίας στο πλαίσιο συμφώνου συμβίωσης

Το άρθρο 23 (“Υιοθεσία”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για τη σύσταση και τη λύση της υιοθεσίας ρυθμίζονται από το δίκαιο της ιθαγένειας του κάθε μέρους. Οι σχέσεις μεταξύ του ή των θετών γονέων και του θετού τέκνου ρυθμίζονται κατά σειρά: 1. από το δίκαιο της τελευταίας κοινής τους ιθαγένειας κατά τη διάρκεια της υιοθεσίας· 2. από το δίκαιο της τελευταίας κοινής συνήθους διαμονής τους κατά τη διάρκεια της υιοθεσίας’ 3. από το δίκαιο της ιθαγένειας την οποία είχε ο θετός γονέας κατά την τέλεση της υιοθεσίας και. σε περίπτωση υιοθεσίας από συζύγους ή μέρη συμφώνου συμβίωσης, από το δίκαιο που διέπει τις προσωπικές τους σχέσεις.”

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Άρθρο 9

Διατάξεις για την σύναψη του γάμου

1. Το α΄ εδάφιο του άρθρου 1350 (“Όροι για τη σύναψη του γάμου”), του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Για τη σύναψη γάμου απαιτείται συμφωνία των μελλονύμφων, ανεξάρτητα από το φύλο τους, την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά του φύλου τους και τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους".

2. Το άρθρο 1367 (“Τέλεση του γάμου”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “"Ο γάμος τελείται είτε με τη σύγχρονη δήλωση των μελλονύμφων ότι συμφωνούν σ' αυτό (πολιτικόςγάμος) είτε με ιερολογία από ιερέα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή από λειτουργό άλλου δόγματος ή θρησκεύματος γνωστού στην Ελλάδα. Ειδικά για την περίπτωση του θρησκευτικού γάμου ομοφύλων, η ιερολογία προβλέπεται για τα δόγματα, τα θρησκεύματα ή ομολογίες που τον αναγνωρίζουν και ιερολογούν. Η δήλωση γίνεται δημόσια κατά πανηγυρικό τρόπο ενώπιον δύο μαρτύρων, προς το δήμαρχο ή τονπρόεδρο της κοινότητας του τόπου όπου τελείται ο γάμος ή προς το νόμιμο αναπληρωτή τους, πουείναι υποχρεωμένοι να συντάξουν αμέσως σχετική πράξη.

Οι προϋποθέσεις της ιεροτελεστίας και κάθε θέμα σχετικό με αυτήν διέπονται από το τυπικό και τους κανόνες του δόγματος ή τουθρησκεύματος σύμφωνα με το οποίο γίνεται η ιεροτελεστία, εφόσον δεν είναι αντίθετοι με τη δημόσια τάξη. Ο θρησκευτικός λειτουργός είναι υποχρεωμένος να συντάξει αμέσως σχετική πράξη. Η τέλεση πολιτικού γάμου δεν εμποδίζει την ιερολογία του ίδιου γάμου κατά τη θρησκεία και το δόγμα των συζύγων."

Άρθρο 10

Διατάξεις για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

1. Το άρθρο 1456 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Κάθε ιατρική πράξη που αποβλέπει στην υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, σύμφωνα μετους όρους του προηγούμενου άρθρου, διενεργείται με την έγγραφη συναίνεση των προσώπων που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Αν η υποβοήθηση αφορά άγαμο άτομο που πρόκειται να κυοφορήσει, η συναίνεση αυτού και, εφόσον συντρέχει περίπτωση ελεύθερης ένωσης, του ή της συντρόφου με τον/την οποίο συζεί παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Η συναίνεση ανακαλείται με τον ίδιο τύπο μέχρι τη μεταφορά των γαμετών ή των γονιμοποιημένων ωαρίων στο σώμα του κυοφορούντος ατόμου. Με την επιφύλαξη του άρθρου 1457, η συναίνεση θεωρείται ότι ανακλήθηκε, αν ένα από τα πρόσωπα που είχαν συναινέσει πέθανε πριν από τη μεταφορά.”

2. Το άρθρο 1457 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η τεχνητή γονιμοποίηση μετά το θάνατο του συζύγου ή του άνδρα ή της διεμφυλικής γυναίκας με τον ή την οποίο η γυναίκα ή το προτιθέμενο να κυοφορήσει άτομο συζούσε σε ελεύθερη ένωση επιτρέπεται με δικαστική άδεια μόνο εφόσον συντρέχουν σωρευτικώς οι εξήςπροϋποθέσεις:α. Ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος της ή η μόνιμη σύντροφος διεμφυλική γυναίκα της γυναίκας ή του ατόμου που προτίθεται να κυοφορήσει να έπασχε από ασθένεια που συνδέεται με πιθανό κίνδυνο στειρότητας ή να υπήρχε κίνδυνος θανάτου του ή της β. Ο ή η διεμφυλική γυναίκα σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος ή η μόνιμη διεμφυλική σύντροφος της γυναίκας ή του ατόμου που πρόκειται να κυοφορήσει να είχε συναινέσει με συμβολαιογραφικό έγγραφοκαι στη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση.Η τεχνητή γονιμοποίηση διενεργείται μετά την πάροδο έξι μηνών και πριν από τη συμπλήρωση διετίας από το θάνατο του άνδρα ή της διεμφυλικής γυναίκας.”

3. Το άρθρο 1458 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας ή ατόμου που πρόκειται να κυοφορήσει γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την ιδίαν ή το ίδιο, και η κυοφορία από αυτήν ή αυτό επιτρέπεται με δικαστική άδεια που παρέχεται πριν από τη μεταφορά, εφόσον υπάρχει έγγραφη και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνία των προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο και της γυναίκας ή του προσώπου που θα κυοφορήσει, καθώς και του ή της συζύγου της ή του, αν αυτή είναι έγγαμη ή έγγαμο. Η δικαστική άδεια παρέχεται ύστερα από αίτηση της γυναίκας ή του άνδρα που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο, εφόσον αποδεικνύεται ότι αυτή ή αυτός είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει και ότι η γυναίκα ή το άτομο που προσφέρεται να κυοφορήσει είναι, εν όψει της κατάστασης της υγείας της, κατάλληλη ή κατάλληλο για κυοφορία.”

Άρθρο 11

Διατάξεις για την συναγωγή της συγγένειας

1. Το άρθρο 1463 (“Έννοια”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: « Η συγγένεια του προσώπου με τη μητέρα του ή το άτομο που το κυοφόρησε και τους συγγενείς της/του συνάγεται από τη γέννηση. Η συγγένεια με τον πατέρα ή την διεμφυλική γυναίκα που γονιμοποίησε την μητέρα ή το πρόσωπο που το κυοφόρησε και τους συγγενείς του/της συνάγεται από το γάμο ή το σύμφωνο συμβίωσης της μητέρας ή του ατόμου που το κυοφόρησε με τον πατέρα ή την διεμφυλική γυναίκα που γονιμοποίησε την μητέρα ή το άτομο που το κυοφόρησε ή ιδρύεται με την αναγνώριση, εκούσια ή δικαστική.»

2. Το άρθρο 1464 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Σε περίπτωση τεχνητής γονιμοποίησης, αν η κυοφορία έγινε από άλλη γυναίκα ή από άλλο άτομο, υπό τους όρους του άρθρου 1458, γονέας του τέκνου τεκμαίρεται η γυναίκα ή ο διεμφυλικός άνδρας που έλαβε την σχετική δικαστική άδεια. Το τεκμήριο αυτό ανατρέπεται, με αγωγή προσβολής της γονεϊκότητας που ασκείται μέσα σε προθεσμία έξι μηνών από τον τοκετό, είτε από την τεκμαιρόμενη μητέρα, είτε από το άτομο που κυοφόρησε, εφόσον αποδειχθεί ότι το τέκνο κατάγεται βιολογικά από το τελευταίο άτομο. Η προσβολή γίνεται από τη δικαιούμενη γυναίκα ή τον διεμφυλικό άνδρα αυτοπροσώπως ή από ειδικό πληρεξούσιό της/του ή ύστερα από άδεια του δικαστηρίου, από τον νόμιμο αντιπρόσωπό της/του.Με την αμετάκλητη δικαστική απόφαση που δέχεται την αγωγή το τέκνο έχει αναδρομικά από τη γέννησή γονέα το πρόσωπο που το κυοφόρησε."

Άρθρο 12

Διατάξεις για το τεκμήριο γονεϊκότητας

1. Το άρθρο 1465 (“Τεκμήριο καταγωγής από γάμο”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου της μητέρας του ή του ατόμου που το κυοφόρησε ή μέσα σε τριακόσιες ημέρες απότη λύση ή την ακύρωσή του τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον σύζυγο της μητέρας (τέκνο γεννημένο σε γάμο) ή γονέα την σύζυγο της μητέρας. Τέκνο γεννημένο σε γάμο θεωρείται και το τέκνο που γεννήθηκε ύστερα από μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση, εφόσον υπάρχει η απαιτούμενη κατά το άρθρο 1457 δικαστική άδεια. Αν το τέκνο γεννήθηκε μετά την τριακοσιοστή ημέρα από τη λύση ή την ακύρωση του γάμου, η απόδειξη της πατρότητας του συζύγου ή της γονεϊκότητας της συζύγου βαρύνει εκείνον που την επικαλείται. Το ίδιο ισχύει και όταν η τεχνητή γονιμοποίηση έγινε μετά το θάνατο του συζύγου ή της διεμφυλικής συζύγου, παρά την έλλειψη δικαστικής άδειας."

2. Το άρθρο 1466 (“Σύγκρουση δύο τεκμηρίων”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: "Αν μέσα στις τριακόσιες ημέρες από τη λύση ή την ακύρωση του γάμου γεννήθηκε τέκνο από γυναίκα ή διεμφυλικό άνδρα που τέλεσε νέο γάμο, τεκμαίρεται ότι αυτό έχει γονέα το δεύτερο σύζυγο ή την δεύτερη διεμφυλική σύζυγο, εκτός αν γίνει δεκτή αγωγή για προσβολή της γονεϊκότητάς του/της, οπότε τεκμαίρεται ότι είναι τέκνο του πρώτου /της πρώτης συζύγου".

Άρθρο 13

Προσβολή της γονεϊκότητας

1.Το άρθρο 1467 (“Προσβολή της πατρότητας”) του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής:

“Άρθρο 1467

Προσβολή της γονεϊκότητας

Η ιδιότητα του τέκνου, ως προς το οποίο συντρέχει ένα από τα τεκμήρια των άρθρων 1465 και 1466,ως τέκνου γεννημένου σε γάμο, μπορεί να προσβληθεί δικαστικώς, αν αποδειχθεί ότι η μητέρα ή το διεμφυλικό άτομο που κυοφόρησε το τέκνο δεν συνέλαβε πράγματι από το σύζυγό της/του ή από την διεμφυλική σύζυγό της ή ότι κατά το κρίσιμο διάστημα της σύλληψης ήταν φανερά αδύνατο να συλλάβει από αυτόν ή αυτήν, ιδίως εξαιτίας ανικανότητας ή αποδημίας του ή της ή επειδή δεν είχαν σχέσεις."

2. Το άρθρο 1469 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής:

“Την ιδιότητα του τέκνου ως γεννημένου σε γάμο μπορούν να προσβάλλουν:1. Ο σύζυγος ή η διεμφυλική σύζυγος της μητέρας ή του ατόμου που κυοφόρησε το τέκνο. 2. Ο πατέρας ή η μητέρα του συζύγου ή της διεμφυλικής συζύγου, αν αυτός ή αυτή πέθανε χωρίς να έχει χάσει το δικαίωμα της προσβολής. 3. Το τέκνο. 4. Η μητέρα του τέκνου ή το άτομο που το κυοφόρησε, με την εξαίρεση της παρένθετης κυοφορίας. 5. Ο άνδρας ή η διεμφυλική γυναίκα με τον οποίο ή την οποία η μητέρα ή το άτομο που κυοφόρησε το τέκνο, βρισκόμενη σε διάσταση με το σύζυγό του ή της, είχε μόνιμη σχέση με σαρκική συνάφεια κατά το κρίσιμοδιάστημα της σύλληψης. Η προσβολή γίνεται από τον δικαιούμενο αυτοπροσώπως ή από ειδικό πληρεξούσιό του ή, μετά από άδεια του δικαστηρίου, από τον νόμιμο αντιπρόσωπό του.”

3. Το άρθρο 1470 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η προσβολή της γονεϊκότητας αποκλείεται: 1. Για το σύζυγο ή την διεμφυλική σύζυγο της μητέρας ή του κυοφορήσαντος πρόσώπου, όταν περάσει ένα έτος αφότουπληροφορήθηκε τον τοκετό και τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει ότι η σύλληψη του τέκνου δεν έγινε από αυτόν, και σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν πέντε έτη από τον τοκετό. 2. Για τον πατέρα ή τη μητέρα του συζύγου ή της διεμφυλικής συζύγου, όταν περάσει ένα έτος αφότου έμαθαν το θάνατο του τελευταίου ή της τελευταίας και τη γέννηση του τέκνου. 3. Για το τέκνο, όταν περάσει ένα έτος από την ενηλικίωσή του. 4. Για τη μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε το τέκνο, όταν περάσει ένα έτος από τον τοκετό ή, εφόσον υπάρχει σοβαρός λόγος για τη μη προσβολή κατά τη διάρκεια του γάμου, έξι μήνες αφότου λύθηκε ή ακυρώθηκε ο νόμος με το σύζυγό της. 5. Για τον άνδρα ή την διεμφυλική γυναίκα που είχε σαρκική συνάφεια με τη μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε το τέκνο, δύο χρόνια από τον τοκετό".

4. Το άρθρο 1471 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η προσβολή της γονεϊκότητας αποκλείεται επίσης μετά το θάνατο του τέκνου, εκτός αν είχε ήδη ασκηθείη σχετική αγωγή.Την γονεϊκότητα αποκλείεται να προσβάλουν: 1. ο σύζυγος ή η διεμφυλική σύζυγος της μητέρας ή του ατόμου που το κυοφόρησε, αν αυτός ή αυτή αναγνώρισε ότι το τέκνο είναι δικό του/της πριν γίνει αμετάκλητη η απόφαση για την προσβολή. 2. οποιοσδήποτε από τους δικαιούχους που αναφέρονται στο άρθρο 1469, αν ο σύζυγος ή η διεμφυλική σύζυγος συγκατατέθηκε στην υποβολή της συζύγου του/της σε τεχνητή γονιμοποίηση.”

5. Το άρθρο 1472 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Το τέκνο χάνει την ιδιότητα τέκνου που γεννήθηκε σε γάμο, αναδρομικά από τη γέννησή του, μόλις γίνει αμετάκλητη η απόφαση που δέχεται την προσβολή αυτής της ιδιότητάς του. Σε περίπτωση προσβολής από τον άνδρα ή την διεμφυλική γυναίκα που είχε σαρκική συνάφεια με τη μητέρα ή το άτομο που κυοφόρησε το τέκνο , η απόφαση της προηγούμενης παραγράφου επιφέρει αυτοδικαίως δικαστική αναγνώριση του παιδιού από τον άνδρα ή την εν λόγω διεμφυλική γυναίκα.”

Άρθρο 14

Εξίσωση δικαιωμάτων τέκνου γεννηθέντος σε γάμο

Το άρθρο 1472 (“Επιγενόμενος γάμος των γονέων”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του έχει απέναντι σ' αυτούς και τους συγγενείς τους ως προς όλα θέση τέκνου γεννημένου σε γάμο, εφόσον οι γονείς του παντρευτούν μεταγενέστερα και το τέκνο είχε αναγνωριστεί ή αναγνωρίζεται μετά την τέλεση του γάμου, εκούσια ή δικαστικά, ως τέκνο του συζύγου, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1475, 1476 και 1479 έως 1483. Η εκούσια αναγνώριση μπορεί να προσβληθεί για το λόγο ότι ο σύζυγος ή η διεμφυλική σύζυγος της μητέρας ή του ατόμου που το κυοφόρησε δεν είναι ο πατέρας ή αντίστοιχα η γονέας, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1477 και 1478”.

Άρθρο 15

Διεύρυνση δυνατότητας αναγνώρισης τέκνου

1. Το άρθρο 1475 (“Εκούσια αναγνώριση τέκνου”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Ο πατέρας ή η διεμφυλική γυναίκα μπορεί να αναγνωρίσει ως δικό του/της το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο, εφόσον συναινείσ' αυτό και η μητέρα ή το πρόσωπο που το κυοφόρησε. Αν η μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε το τέκνο έχει πεθάνει ή δεν έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, η αναγνώριση γίνεται με μόνη τη δήλωση του πατέρα ή της διεμφυλικής γυναίκας. Η συμβολαιογραφική συναίνεση του άνδρα ή της διεμφυλικής γυναίκας σε τεχνητή γονιμοποίηση, που προβλέπεται στο άρθρο1456 § 1 εδ. β', επέχει θέση εκούσιας αναγνώρισης. Η αντίστοιχη συναίνεση της γυναίκας ή του κυοφορήσαντος προσώπου ισχύει και ως συναίνεσή της/του στην εκούσια αναγνώριση. Αν ο πατέρας ή η διεμφυλική γυναίκα έχει πεθάνει ή δεν έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, η αναγνώριση μπορεί να γίνει από τον παππού ή τη γιαγιά της πατρικής γραμμής ή της γραμμής της διεμφυλικής γυναίκας. Αν το τέκνο έχει πεθάνει, η αναγνώριση ενεργεί υπέρ των κατιόντων του.”

2. Το άρθρο 1476 του Αστικού Κωδικα τροποποιείται ως εξής: “Η αναγνώριση από τον πατέρα ή τους γονείς του ή από την διεμφυλική γυναίκα ή τους γονείς της γίνεται με δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου ή με διαθήκη. Η συναίνεση της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε το τέκνο , σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο, παρέχεται με δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου. Οι δηλώσεις της αναγνώρισης και της συναίνεσης γίνονται αυτοπροσώπως και χωρίς αίρεση ή προθεσμία. Ανάκληση των δηλώσεων είναι ανίσχυρη".

Άρθρο 16

Διεύρυνση προσβολής αναγνώρισης

Το άρθρο 1477 (“Προσβολή της αναγνώρισης”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Το τέκνο και, σε περίπτωση θανάτου του, οι κατιόντες του δικαιούνται να προσβάλουν την εκούσιααναγνώριση για το λόγο ότι αυτός που δηλώθηκε ως πατέρας ή ως διεμφυλική γυναίκα που γονιμοποίησε το πρόσωπο που κυοφόρησε δεν είναι πραγματικά πατέρας ή δεν πραγματικά το πρόσωπο που γονιμοποίησε το πρόσωπο που κυοφόρησε. Το δικαίωμα αυτό ανήκει επίσης, στην περίπτωση όπου η μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε το τέκνο, κατά την αναγνώριση είχε πεθάνει ή δεν είχε δικαιοπρακτική ικανότητα, στον καθένα από τους γονείς της/του και, στην περίπτωση της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 1475, στον παππού ή τη γιαγιά που δεν είχε προβεί στην αναγνώριση.”

Άρθρο 17

Διεύρυνση δικαστικής αναγνώρισης γονεϊκότητας

1. Το άρθρο 1479 (“Δικαστική αναγνώριση”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: "Η μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε έχει δικαίωμα να ζητήσει με αγωγή την αναγνώριση της γονεϊκότητας του τέκνου της που γεννήθηκε χωρίς γάμο της με τον πατέρα του ή με την διεμφυλική γυναίκα που την/το γονιμοποίησε. Το ίδιο δικαίωμα έχει και το τέκνο. Οταν η μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε αρνείται την προβλεπόμενη από την πρώτη παράγραφο του άρθρου 1475 συναίνεσή της/του δικαίωμα δικαστικής αναγνώρισης έχουν επίσης ο έτερος γονέας και, στην περίπτωση της τρίτης παραγράφου του άρθρου 1475, ο παππούς ή η γιαγιά της γραμμής του έτερου γονέα. Αν διενεργηθεί τεχνητή γονιμοποίηση με γεννητικό υλικό τρίτου δότη, η δικαστική αναγνώριση της γονεϊκότητας αποκλείεται, έστω και αν η ταυτότητά του είναι ή γίνει εκ των υστέρων γνωστή.”

2. Το άρθρο 1480 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η αγωγή της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε ασκείται κατά του/της έτερου γονέα ή των κληρονόμων του. Η αγωγή του τέκνου ασκείται κατά του γονέα που δεν έχει προβεί στην αναγκαία για την εκούσια αναγνώριση δήλωση ή κατά των κληρονόμων του. Η αγωγή του γονέα ή των γονέων του ασκείται κατά της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε ή των κληρονόμων της/του”.

3. Το άρθρο 1481 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η γονεϊκότητα τεκμαίρεται, αν αποδειχθεί ότι αυτός, για τον οποίο προβάλλεται ισχυρισμός ότι είναι γονέας, είχε σαρκική συνάφεια με τη μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε κατά το κρίσιμο διάστημα της σύλληψης. Το τεκμήριο δεν ισχύει, αν η αγωγή ασκείται από το τέκνο μετά την ενηλικίωσή του και ο γονέας πέθανε πριν από το τέλος της αποδεικτικής διαδικασίας στον πρώτο βαθμό”.

4. To άρθρο 1482 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Το τεκμήριο του προηγούμενου άρθρου ανατρέπεται, αν προκύπτουν σοβαρές αμφιβολίες για την γονεϊκότητα".

5. Το άρθρο 1483 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Το δικαίωμα της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε να ζητήσει την αναγνώριση της γονεϊκότητας του τέκνου από τον έτερο γονέα αποσβήνεται όταν περάσουν πέντε χρόνια από τον τοκετό. Το δικαίωμα του τέκνου αποσβήνεται, ένα έτος μετά την ενηλικίωσή του, και το δικαίωμα του έτερου γονέα ή των γονέων του δύο έτη αφότου αρνήθηκε τη συναίνεσή της η μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε. Αν η μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε ήταν έγγαμη κατά το κρίσιμο διάστημα τής σύλληψης του τέκνου, η προθεσμία του πρώτου εδαφίου της προηγούμενης παραγράφου αρχίζει αφότου γίνει αμετάκλητη η απόφαση πουδέχεται την προσβολή της γονεϊκότητας. Στην περίπτωση του άρθρου 1473 το δικαίωμα δεν υπόκειται σε αποσβεστική προθεσμία".

Άρθρο 18

Διεύρυνση προσωρινής επιδίκασης απαίτησης

Το άρθρο 1502 (“Προσωρινή επιδίκαση απαίτησης”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Σε περίπτωση όπου ένα τέκνο έχει γεννηθεί χωρίς γάμο και η γονεϊκότητα του είναι πολύ πιθανή, εφόσον η μητέρα ή το πρόσωπο που το κυοφόρησε του βρίσκεται σε απορία, το δικαστήριο μπορεί, ακόμη και πριν ασκηθείη αγωγή για την αναγνώρισή του, να διατάξει ως ασφαλιστικό μέτρο την προκαταβολή από τον έτερο γονέα στο τέκνο, κάθε μήνα, εύλογου ποσού έναντι της οφειλόμενης σ' αυτό διατροφής”.

Άρθρο 19

Διεύρυνση δικαιούχων δαπανών τοκετού και διατροφής

Το άρθρο 1503 (“Δαπάνες του τοκετού και διατροφής της άγαμης μητέρας”) του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής:

“ Άρθρο 1503

Δαπάνες του τοκετού και της διατροφής της άγαμης μητέρας ή του άγαμου προσώπου που κυοφόρησε το τέκνο

Σε περίπτωση όπου ένα τέκνο γεννήθηκε χωρίς γάμο της μητέρας του ή του προσώπου που το κυοφόρησε, το δικαστήριο μπορεί, ύστερααπό αίτησή της/του , να καταδικάσει τον έτερο γονέα που αναγνωρίστηκε δικαστικώς, ακόμη και αν το τέκνο γεννήθηκε νεκρό: 1. στην καταβολή των δαπανών του τοκετού. 2. σε διατροφή της μητέρας ή του προσώπου που το κυοφόρησε, εφόσον αυτή ή αυτό αδυνατεί να διαθρέψει τον εαυτό της/του, επί δύο μήνες πριν από τον τοκετό και τέσσερις ύστερα από αυτόν, ή, αν συντρέχουν ειδικές περιστάσεις, το πολύ επί ένα έτος.Η αξίωση της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε δεν παύει με το θάνατο του έτερου γονέα και παραγράφεται όταν περάσουν τρία έτη από τον τοκετό. Αξίωση αποζημίωσης, σύμφωνα με τιςδιατάξεις για τις αδικοπραξίες, δεν αποκλείεται.

Άρθρο 20

Επώνυμο των τέκνων

1. Το τελευταίο εδάφιο του άρθρου 1505 (“Επώνυμο των τέκνων”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Αν οι γονείς παραλείψουν να δηλώσουν το επώνυμο των τέκνων τους, σύμφωνα με τους όρους των προηγούμενων παραγράφων, τα τέκνα έχουν σύνθετο επώνυμο, αποτελούμενο από το επώνυμο και των δύο γονέων του. Πρώτο τίθεται το επώνυμο με αρχικό που προηγείται στο αλφάβητο. Αν το επώνυμο του ενός ή και των δύο γονέων είναι σύνθετο, το επώνυμο του τέκνου θα σχηματιστεί με το πρώτο από τα δύο επώνυμα το επώνυμο του γονέα που προέβη στην ληξιαρχική δήλωση της γέννησης του τέκνου”.

2. Το άρθρο 1506 (“Επώνυμο του τέκνου χωρίς γάμο των γονέων του”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του παίρνει το επώνυμο της μητέρας του ή του προσώπου που το κυοφόρησε. Ο σύζυγος ή η σύζυγος της μητέρας ή του προσώπου που το κυοφόρησε μπορεί να δώσει στο τέκνο, με συμβολαιογραφικό έγγραφο, το επώνυμό του στη θέση του έως τότε επωνύμου του τέκνου ή επιπρόσθετα, αν συναινέσουν σ' αυτό, κατά τον ίδιο τύπο, η μητέρα ή το πρόσωπο που το κυοφόρησε και το τέκνο. Σε περίπτωση επιγενόμενου γάμου των γονέων του τέκνου εφαρμόζονται ως προς το επώνυμό του,εφόσον αυτό είναι ανήλικο, οι διατάξεις του προηγούμενου άρθρου. Αν γίνει αναγνώριση, εκούσια ή δικαστική, το ενήλικο τέκνο ή, αν αυτό είναι ανήλικο, οι γονείς του ή και ένας από αυτούς ή ο επίτροπός του δικαιούνται, μέσα σε προθεσμία ενός έτους από την ολοκλήρωσητης αναγνώρισης, να προσθέσουν, με δήλωση στο ληξίαρχο, το επώνυμο του έτερου γονέα στο επώνυμο του τέκνο. Αν στη δήλωση προβαίνουν οι δύο γονείς από κοινού, μπορούν να προσδιορίσουν το νέο επώνυμο του τέκνου σύμφωνα με τη δεύτερη παράγραφο του προηγούμενου άρθρου”.

Άρθρο 21

Κριτήριο αποφάσεων για το συμφέρον του τέκνου

Το άρθρο 1511 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου.Στο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν, κατά τις διατάξεις του νόμου, το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησής της. Η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει επίσης να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της ταυτότητας ή των χαρακτηριστικών φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της φυλής, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων, της ιθαγένειας, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας.Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του πριν απόκάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα, εφόσον η απόφαση αφορά τα συμφέροντά του".

Άρθρο 22

Διεύρυνση ασκούντων γονικής μέριμνας

Το άρθρο 1515 (“Τέκνα χωρίς γάμο των γονέων τους”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η γονική μέριμνα του ανήλικου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του,ανήκει στη μητέρα του ή στο πρόσωπο που το κυοφόρησε. Σε περίπτωση αναγνώρισής του, αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας ή ο έτερος γονέας, που όμως την ασκεί αν υπάρχει συμφωνία των γονέων κατά το άρθρο 1513 ή αν έπαυσε η γονική μέριμνα της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε το τέκνο ή αν αυτή ή αυτό αδυνατεί να την ασκήσει για νομικούς ή πραγματικούς λόγους. Με αίτηση του πατέρα ή του έτερου γονέα, το δικαστήριο μπορεί και σε κάθε άλλη περίπτωση να αναθέσει και σε αυτόν την άσκηση της γονικής μέριμνας ή μέρους της, εφόσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. Σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης, στην οποία αντιδίκησε ο πατέρας ή ο έτερος γονέας, αυτός δεν ασκεί γονική μέριμνα ούτε αναπληρώνει τη μητέρα ή το πρόσωπο που κυοφόρησε στην άσκησή της, εκτός αν υπάρχει συμφωνία των γονέων κατά το άρθρο1513. Το δικαστήριο μπορεί, αν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου, να αποφασίσει διαφορετικά με αίτηση του πατέρα ή του έτερου γονέα, εφόσον έπαυσε η γονική μέριμνα της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε ή αυτή/ αυτό αδυνατεί να την ασκήσει για νομικούς ή πραγματικούς λόγους ή υπάρχει συμφωνία των γονέων.”

Άρθρο 23

Το άρθρο 1528 (“Σχετική ακυρότητα”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Είναι άκυρες οι πράξεις των γονέων που γίνονται κατά παράβαση των άρθρων 1524 έως 1526. Την ακυρότητα προτείνουν κάθε γονέας, το τέκνο και οι καθολικοί ή ειδικοί διάδοχοί του”.

Άρθρο 24

Το άρθρο 1544 (“Διαφορά ηλικίας”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Αυτός που υιοθετεί ανήλικο πρέπει να είναι μεγαλύτερος από τον υιοθετούμενο τουλάχιστον κατάδεκαοκτώ, αλλά όχι και περισσότερο από πενήντα χρόνια. Ο περιορισμός της ηλικίας δεν ισχύει για εκείνον από τους συζύγους ή τα μέρη του συμφώνου συμβίωσης που επιθυμεί να υιοθετήσει τέκνο που υιοθετείται ή που έχει ήδη υιοθετηθεί από το σύζυγό του ή το έτερο μέρος του συμφώνου συμβίωσης. Σε περίπτωση υιοθεσίας τέκνου του συζύγου ή του έτερου μέρους του συμφώνου συμβίωσης, καθώς και αν συντρέχει σπουδαίος λόγος, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέπει την υιοθεσία και όταν υπάρχει διαφορά ηλικίας μικρότερη, αλλά όχι κάτω των δεκαπέντε ετών.”

Άρθρο 25

Διεύρυνση από κοινού υιοθεσίας για συζύγους και μέρη συμφώνου συμβίωσης

1. Το άρθρο 1545 (“Υιοθεσία από περισσότερους”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Δεν επιτρέπεται να υιοθετηθεί το ίδιο πρόσωπο ταυτόχρονα από περισσοτέρους, εκτός αν αυτοί είναι σύζυγοι ή έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης που βρίσκεται σε ισχύ. Επίσης δεν επιτρέπεται η υιοθεσία προσώπου, που είναι ήδη υιοθετημένο από άλλον, όσο διαρκεί η υιοθεσία, εκτός αν πρόκειται για διαδοχική υιοθεσία του ίδιου προσώπου και από το σύζυγο αυτού που υιοθέτησε πρώτος ή από το έτερο μέρος του συμφώνου συμβίωσης. Σε περίπτωση υιοθεσίας και από τους δύο συζύγους ή και από τα δύο μέρη του συμφώνου συμβίωσης, οι προϋποθέσεις οι οποίες τάσσονται από τα άρθρα 1543 και 1544, αρκεί να συντρέχουν στο πρόσωπο μόνο του ενός.”

2. To άρθρο 1546 (“Υιοθεσία από έγγαμο) του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται από το εξής:

“ Άρθρο 1546

Υιοθεσία από έγγαμο ή από μέρος συμφώνου συμβίωσης

Ο έγγαμος ή το μέρος συμφώνου συμβίωσης δεν μπορεί να υιοθετήσει χωρίς τη συναίνεση του συζύγου του ή του έτερου μέρους του συμφώνου συμβίωσης, η οποία παρέχεται αυτοπροσώπως με δήλωση στο δικαστήριο. Αν ο σύζυγος ή το μέρος του συμφώνου συμβίωσης έχει τη συνήθη διαμονή του στην αλλοδαπή, η συναίνεσή του μπορεί να δοθεί και με δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου. Το δικαστήριο όμως μπορεί να επιτρέπει την υιοθεσία και χωρίς αυτή τη συναίνεση, αν η παροχή της είναι αδύνατη για νομικούς ή πραγματικούς λόγους ή αν εκκρεμεί ανάμεσα στους συζύγους δίκη διαζυγίου ή έχει επιδοθεί η εξώδικη δήλωση για λύση του συμφώνου συμβίωσης”.

3. Το άρθρο 1554 (“Γενική εξουσιοδότηση”) του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Με την επιφύλαξη των διατάξεων των τριών προηγούμενων άρθρων, οι γονείς ή ο επίτροπος μπορούν να δίνουν, με δήλωσή τους ενώπιον του δικαστηρίου, στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία ή την αναγνωρισμένη κοινωνική οργάνωση, που περιθάλπουν τον ανήλικο, γενική εξουσιοδότηση να κινούν τη διαδικασία μελλοντικής υιοθεσίας του ανηλίκου από πρόσωπο ή από ζεύγος συζύγων ή μερών συμφώνου συμβίωσης που θα επιλέγονται ελεύθερα από την κοινωνική υπηρεσία ή την οργάνωση. Η εξουσιοδότηση αυτή μπορεί να ανακαλείται από τους γονείς ή τον επίτροπο, επίσης με δήλωσή τους προς το δικαστήριο, που θα πρέπει να κοινοποιείται στην υπηρεσία ή την οργάνωση το αργότερο έως την κατάθεση, από αυτές στοδικαστήριο, της αίτησης για υιοθεσία”.

4. Το άρθρο 1562 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Οταν ο ένας σύζυγος ή το ένα μέρος συμφώνου συμβίωσης υιοθετεί το τέκνο του άλλου, οι δεσμοί του υιοθετουμένου με το φυσικό γονέα του και τους συγγενείς του δεν διακόπτονται. Κατά τα λοιπά η υιοθεσία παράγει όλα τα αποτελέσματα υιοθεσίας που γίνεται και από τους δύο συζύγους ή και από τα δύο μέρη του συμφώνου συμβίωσης.”

5. Το άρθρο 1564 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας από συζύγους ή από μέρη συμφώνου συμβίωσης ή υιοθεσίας από τον ένα σύζυγο ή το ένα μέρος συμφώνου συμβίωσης του τέκνου του άλλου, ισχύει και για το θετό τέκνο η δήλωση που τυχόν έκαναν οι σύζυγοι ή τα μέρη του συμφώνου συμβίωσης σχετικά με το επώνυμο των τέκνων τους, σύμφωνα με τις διατάξεις των δύο πρώτων παραγράφων του άρθρου 1505 ή του άρθρου 10 του Ν.4356/2015. Αν δεν έχει γίνει παρόμοια δήλωση, μπορεί να γίνει στο ληξίαρχο ταυτόχρονα με την καταχώριση της υιοθεσίας σταοικεία ληξιαρχικά βιβλία”.

6. Το άρθρο 1566 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Αφότου συντελεσθεί η υιοθεσία, τη γονική μέριμνα των φυσικών γονέων ή την επιτροπεία, υπό την οποία τυχόν τελούσε το θετό τέκνο, αντικαθιστά αυτοδικαίως η γονική μέριμνα των θετών γονέων. Οι φυσικοί γονείς δεν έχουν ούτε δικαίωμα επικοινωνίας με το θετό τέκνο. Αν ένας από τους συζύγους ή τα μέρη του συμφώνου συμβίωσης υιοθετήσει το τέκνο του άλλου, τη γονική μέριμνα έχουν από κοινού και οι δύο σύζυγοι ή μέρη συμφώνου συμβίωσης.”

7. Το άρθρο 1567 (“Διαζύγιο, ακύρωση του γάμου ή διακοπή της συμβίωσης των θετών γονέων”) του Αστικού Κώδικα αντικαθίσταται ως εξής:

“ Άρθρο 1567

Διαζύγιο, λύση του συμφώνου συμβίωσης, ακύρωση, διακοπή συμβίωσης θετών γονέων

Σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας ανηλίκου από συζύγους, αν ακολουθήσει διαζύγιο, ακύρωση του γάμου ή διακοπή της συμβίωσής τους, καθώς και σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας από μέρη συμφώνου συμβίωσης για τα οποία ακολούθησε λύση του συμφώνου, ακύρωση ή διακοπή της συμβίωσης, έχουν ανάλογη εφαρμογή, σχετικά με την άσκηση της γονικήςμέριμνας, τα άρθρα 1513 και1514. Οταν όμως πρόκειται για υιοθεσία του τέκνου του άλλου συζύγου ή του άλλου μέρους του συμφώνου συμβίωσης, η άσκηση της γονικής μέριμνας ανήκει αποκλειστικά στο φυσικό γονέα του ανηλίκου, εκτός αν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά λόγω συνδρομής σπουδαίου λόγου.”

8. Το άρθρο 1574 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας ανηλίκου από συζύγους ή από μέρη συμφώνου συμβίωσης, η υιοθεσία μπορεί να λύεται, σύμφωνα με ταάρθρα 1571 έως 1573, και μόνο ως προς τον ένα σύζυγο ή το ένα μέρος του συμφώνου συμβίωσης.”

9. Το άρθρο 1578 του Αστικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας από συζύγους ή από μέρη συμφώνου συμβίωσης ή υιοθεσίας, από σύζυγο ή από μέρος συμφώνου συμβίωσης, του τέκνου του συζύγου του ή του έτερου μέρους του συμφώνου συμβίωσης, η λύση της υιοθεσίας ως προς τον έναν από τους συζύγους ή ως προς το ένα μέρος του συμφώνου συμβίωσης δεν συνεπάγεται αλλαγή του επωνύμου, τοοποίο απέκτησε το θετό τέκνο δυνάμει του άρθρου 1564.”

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΛΗΞΙΑΡΧΕΙΟ, ΤΟ ΔΗΜΟΤΟΛΟΓΙΟ, ΤΟΝ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΚΑΙ ΤΑ ΜΗΤΡΩΑ ΑΡΡΕΝΩΝ ΚΑΙ ΘΗΛΕΩΝ

Άρθρο 26

Διατάξεις για τις ληξιαρχικές πράξεις

1. Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών τροποποιείται ο τύπος των ληξιαρχικών πράξεων γάμου και γέννησης. Τα στοιχεία “Άνδρας” και “Γυναίκα” αντικαθίστανται από τα στοιχεία “Σύζυγος Ι” και “Σύζυγος ΙΙ”. Τα στοιχεία “Πατέρας” και “Μητέρα” αντικαθίστανται από τα στοιχεία “Πατέρας / Γονέας Ι” και “Μητέρα / Γονέας ΙΙ” αντίστοιχα.

2. H δεύτερη παράγραφος εδάφιο β' του άρθρου 16 (“Σύνταξη δήλωσης για τον γάμο και τη βάπτιση”) του Ν.344/1976 τροποποιείται ως εξής: “Επί βαπτίσεως την ανωτέρω δήλωση υπογράφουν επίσης ο γονέας ή άλλος από τους οικείους ή ο ανάδοχος.”

3. Το άρθρο 21 (“Υπόχρεοι προς δήλωσιν των γεννήσεων”) του Ν.344/1976 αντικαθίσταται ως εξής:

“Άρθρο 21

Yπόχρεοι προς δήλωση των γεννήσεων

Υπόχρεοι προς δήλωσιν των γεννήσεων είναι:

α) ο γονέας,

β) ο ιατρός,

γ) η μαία και

δ) οποιοσδήποτε παρέστη στον τοκετό.

2. Η υποχρέωση των κατά το παρόν άρθρο κατά τάξη επομένων γεννάται μόνον ελλείποντος ή κωλυομένου προς δήλωσιν του προηγουμένου.

3. Η δήλωσις δύναται να γίνει και από αντιπρόσωπο των ανωτέρω εφόσον έχει ειδική εντολή δυνάμει συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου.”

4. Το άρθρο 22 (“Στοιχεία της πράξης γεννήσεως”) του Ν.344/1976 αντικαθίσταται ως εξής:

“Αρθρο 22

Στοιχεία της πράξης γέννησης

    1.  Η ληξιαρχική πράξη γέννησης, πλην των εν άρθρω  9  στοιχείων, περιέχει:

    α. Το όνομα και  επώνυμον,  το  επάγγελμα  και  την  κατοικίαν  του δηλούντος.

    β.  Τον  τόπον,  την  ώραν,  την  ημέραν,  τον μήνα και το έτος του τοκετού.

    γ. το φύλο του νεογνού και τη σειρά γέννησής του.

δ. Το όνομα, το επώνυμο, τη δημοτικότητα, τον Αριθμό Φορολογικού Μητρώου (Α.Φ.Μ.), τον Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (Α.Μ.Κ.Α.) και, εφόσον υφίσταται, τον Φορέα Ασφάλισης του νεογνού.


   ε. Το όνομα, το επώνυμο, την ιθαγένεια, το επάγγελμα, την κατοικία και τα στοιχεία εγγραφής στο δημοτολόγιο των γονέων. Περιέχει, επίσης, τον Αριθμό Φορολογικού Μητρώου, τον Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης και, εφόσον υφίσταται, το Φορέα Ασφάλισης αυτών"


    στ. Το γένος της μητέρας ή του προσώπου που κυοφόρησε το τέκνο.

     2. Σε περίπτωση ταυτόχρονης πολλαπλής γέννησης γίνεται ιδιαίτερη πράξη για κάθε νεογνό, κατά τρόπο ώστε να φαίνεται η διαδοχική σειρά των γεννήσεων.” 
5. Η παράγραφος 3 του άρθρου 23 του Ν.344/1976 τροποποιείται ως εξής: “3.  Αν συμβεί γέννηση κατά την διάρκεια ταξιδιού δια σιδηροδρόμου, αυτοκινήτου ή αεροσκάφους, η σχετική ληξιαρχική πράξη συντάσσεται από τον ληξίαρχο του τόπου στον οποίο αποβιβάστηκε το πρόσωπο που γέννησε το τέκνο.” 
 

	
	
	
	


Άρθρο 27
					Διατάξεις για τα δημοτολόγια					
1. Το άρθρο 2 (“Στοιχεία δημοτολογίου”) του Προεδρικού Διατάγματος 497 της 15/28.11.91 (ΦΕΚ Α 180, Κωδικοποίηση σε ενιαίο κείκμενο με τον τίτλο “Κώδικας Διαταγμάτων για τα Δημοτολόγια” των διατάξεων που ισχύουν και αναφέρονται στα δημοτολόγια, όπως καταρτίστηκε από την Ειδική Επιτροπή του άρθρου 1 του Ν.1083/1980), αντικαθίσταται ως εξής:
“Αρθρο 2
    Στοιχεία δημοτολογίου

 «Στο δημοτολόγιο αναγράφονται ο αριθμός της οικογενειακής μερίδας, ο αύξων αριθμός εγγραφής κάθε μέλους στην οικογενειακή μερίδα, η χρονολογία εγγραφής, το επώνυμο, το κύριο όνομα, το όνομα του πατέρα ή γονέα Ι, το όνομα της μητέρας ή γονέα ΙΙ, η χρονολογία και ο τόπος γέννησης, η κατοικία, το θρήσκευμα, ο τρόπος και η χρονολογία κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας και της ιδιότητας του δημότη, το έτος και ο τρόπος εγγραφής στα μητρώα αρρένων, η χρονολογία διαγραφής και η αιτιολογία αυτής, ο αριθμός μητρώου κοινωνικής ασφάλισης (ΑΜΚΑ) και κάθε άλλο σχετικό στοιχείο που προβλέπει ο τύπος των φύλλων του δημοτολογίου.

Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών καθορίζονται οι αναγκαίες τεχνικές προσαρμογές του πληροφοριακού συστήματος  του άρθρου 115 του Ν.4483/2017 (Α' 107), ο τύπος και το περιεχόμενο των εκδιδόμενων πιστοποιητικών και βεβαιώσεων, καθώς και ο χρόνος έναρξης εφαρμογής της παρούσας ρύθμισης."
2. Το άρθρο 2 (“Στοιχεία βοηθητικών βιβλίων”) του Προεδρικού Διατάγματος 497 της 15/28.11.91 (ΦΕΚ Α 180, Κωδικοποίηση σε ενιαίο κείκμενο με τον τίτλο “Κώδικας Διαταγμάτων για τα Δημοτολόγια” των διατάξεων που ισχύουν και αναφέρονται στα δημοτολόγια, όπως καταρτίστηκε από την Ειδική Επιτροπή του άρθρου 1 του Ν.1083/1980), αντικαθίσταται ως εξής:
 “Αρθρο 3
                   Στοιχεία βοηθητικών βιβλίων
   1. Στο ευρετήριο αναγράφονται αλφαβητικά το επώνυμο, το κύριο όνομα, το όνομα της μητέρας και ο αριθμός της οικογενειακής μερίδας του δημοτολογίου.

  2. Στο μητρώο θηλέων, στο οποίο η καταχώρηση γίνεται κατά έτος γεννήσεως, αναγράφονται το επώνυμο και το όνομα της εγγραφομένης, το όνομα του πατέρα / γονέα Ι, το όνομα της μητέρας / γονέα ΙΙ, το επώνυμο και το κύριο όνομα του / της συζύγου και ο αριθμός της οικογενειακής μερίδας, του δημοτολογίου.

  3. Στο βιβλίο πληθυσμού περιλαμβάνονται τα στοιχεία των δημοτών που
εγγράφονται και διαγράφονται.”
3. Στο Παράρτημα (“Δείγματα των φύλλων του δημοτολογίου και των βοηθητικών αυτού βιβλίων”) του Προεδρικού Διατάγματος 497 της 15/28.11.91 (ΦΕΚ Α 180, Κωδικοποίηση σε ενιαίο κείκμενο με τον τίτλο “Κώδικας Διαταγμάτων για τα Δημοτολόγια” των διατάξεων που ισχύουν και αναφέρονται στα δημοτολόγια, όπως καταρτίστηκε από την Ειδική Επιτροπή του άρθρου 1 του Ν.1083/1980), στο έντυπο “ΔΗΜΟΤΟΛΟΓΙΟ” τροποποιείται η αναγραφή “Όνομα πατέρα” σε “Όνομα πατέρα / γονέα Ι” και η αναγραφή “Όνομα μητέρας ή γένος συζύγου” σε “Όνομα μητέρας / γονέα ΙΙ ή γένος συζύγου”. Στο έντυπο “ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΗΜΟΤΩΝ” τροποποιείται η αναγραφή “Πατέρα” σε “Πατέρα / γονέα Ι” και η αναγραφή “Μητέρας” σε “Μητέρας / γονέα ΙΙ”. Στο έντυπο “ΜΗΤΡΩΟ ΘΗΛΕΩΝ”τροποποιείται η αναγραφή “Όνομα πατέρα” σε “Όνομα πατέρα / γονέα Ι” και η αναγραφή “Όνομα μητέρας” σε “Όνομα μητέρας / γονέα ΙΙ ή γένος συζύγου”. Στο έντυπο “ΒΙΒΛΙΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΟΤΩΝ” τροποποιείται η αναγραφή “Όνομα πατέρα” σε “Όνομα πατέρα / γονέα Ι” και η αναγραφή “Όνομα μητέρας” σε “Όνομα μητέρας / γονέα ΙΙ ή γένος συζύγου”.
Άρθρο 28
Διάταξη για το μητρώο αρρένων και τους στρατολογικούς πίνακες
Η παρ. 3 του άρθρου 16 (“Στρατολογικοί πίνακες”) του Ν.2119/1993 (ΦΕΚ Α 23/4.3.1993 – Κύρωση κώδικα διατάξεων “περί μητρώων αρρένων”) τροποποιείται ως εξής: “Οι στήλες των στρατολογικών πινάκων, πριν υποβληθούν στην οικεία νομαρχία, συμπληρώνονται για μεν τα ληξιαρχικά στοιχεία από τα μητρώα αρρένων, για δε τις υπόλοιπες ενδείξεις με υπεύθυνη δήλωση του γονέα ή από άλλα στοιχεία”.
Άρθρο 29
Διατάξεις για τους εκλογικούς καταλόγους
1. Η παράγραφος 2 του άρθρου 12 (“Μεταβολές στους εκλογικούς καταλόγους”) του Προεδρικού Διατάγματος 26/2012 (ΦΕΚ Α 57) αντικαθίσταται ως εξής: 
“2. Οι καταστάσεις του άρθρου 10 και της προηγούμενης παραγράφου του παρόντος άρθρου συντάσσονται κατά αλφαβητική σειρά επωνύμου και περιλαμβάνουν τα εξής στοιχεία: φύλο, επώνυμο, κύριο όνομα, όνομα πατέρα / γονέα Ι, όνομα μητέρας / γονέα ΙΙ, όνομα συζύγου και το γένος, αν πρόκειται για έγγαμη γυναίκα που φέρει το επώνυμο του συζύγου, ακριβή ημερομηνία γέννησης (ημέρα, μήνας, έτος) και εφόσον δεν υπάρχει, η 1η Ιανουαρίου του έτους γέννησης, αριθμό δημοτολογίου και διεύθυνση κατοικίας (δήμος ή συνοικισμός, οδό και αριθμό). Επιπλέον οι καταστάσεις της παρ. 1 του παρόντος άρθρου περιέχουν και τον Ειδικό Εκλογικό Αριθμό με εξαίρεση τις εγγραφές λόγω απόκτησης της Ελληνικής Ιθαγένειας.”

2. Η παράγραφος 4 του άρθρου 95 (“Εγγραφή και περιεχόμενο των ειδικών εκλογικών καταλόγων“) του Προεδρικού Διατάγματος 26/2012 (ΦΕΚ Α 57) αντικαθίσταται ως εξής: 

“4. Οι ετεροδημότες που επιθυμούν να ψηφίζουν στον τόπο διαμονής τους υποβάλλουν στον οικείο δήμαρχο της περιφέρειας διαμονής τους έντυπη αίτηση - υπεύ­θυνη δήλωση που περιλαμβάνει τα εξής:

   α) Τον Ειδικό Εκλογικό Αριθμό, ο οποίος συμπληρώ­νεται από τον οικείο Ο.Τ.Α.,

   β) το επώνυμο,

   γ) το όνομα,

   δ) το όνομα του πατέρα/γονέα Ι,

   ε) το όνομα της μητέρας/γονέα ΙΙ,

   στ) το όνομα συζύγου και το γένος (εφόσον πρόκειται για έγγαμη γυναίκα που φέρει το επώνυμο του συζύγου),

   ζ) την ημερομηνία και έτος γέννησης,

   η) το νομό, το δήμο και το εκλογικό διαμέρισμα στο οποίο είναι εγγεγραμμένοι,

   θ) την πλήρη διεύθυνση διαμονής (νομός, δήμος, οδός και αριθμός), καθώς και τον αριθμό τηλεφώνου τους.

  Στην ίδια δήλωση πρέπει να αναφέρεται ότι ο αιτών δεν έχει στερηθεί το εκλογικό του δικαίωμα.” 

3. Η παράγραφος 7 του άρθρου 95 (“Μεταβολές στους εκλογικούς καταλόγους”) του Προεδρικού Διατάγματος 26/2012 (ΦΕΚ Α 57) αντικαθίσταται ως εξής:

“7. Οι ειδικοί εκλογικοί κατάλογοι των ετεροδημοτών καταρτίζονται από το Υπουργείο Εσωτερικών, κατά δήμο και κατά βασική εκλογική περιφέρεια και περι­λαμβάνουν τα εξής στοιχεία:

   α) Τον τίτλο: «Ειδικός Εκλογικός Κατάλογος Ετεροδη­μοτών Δήμου......................................Νομού.............................»,

   β) τον αύξοντα αριθμό,

   γ) τον Ειδικό Εκλογικό Αριθμό,

   δ) το επώνυμο,

   ε) το όνομα,

   στ) το όνομα του πατέρα/γονέα Ι,

   ζ) το όνομα της μητέρας/γονέα ΙΙ,

   η) το όνομα συζύγου και το γένος (εφόσον πρόκειται για έγγαμη γυναίκα που φέρει το επώνυμο του συζύγου),

   θ) την ημερομηνία και το χρόνο γέννησης,

   ι) το βασικό εκλογικό κατάλογο (βασική εκλογική περιφέρεια) όπου είναι εγγεγραμμένος (νομός, δήμος, εκλογικό διαμέρισμα),

   ια) την πλήρη διεύθυνση διαμονής (οδός, αριθμός).”

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΦΥΛΟΥ

Άρθρο 30

Κατάργηση προϋπόθεσης αγαμίας

Η παράγραφος 3 του άρθρου 3 (“Διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου Προϋποθέσεις”) του Ν.4491/2017 (ΦΕΚ Α 152) καταργείται.

Άρθρο 31

Προσαρμογή ληξιαρχικής πράξης γέννησης τέκνου

Η παράγραφος 2 του άρθρου 5 (“Συνέπειες της διόρθωσης του καταχωρισμένου φύλου”) του Ν.4491/2017 αντικαθίσταται ως εξής:

“Αν το πρόσωπο που διόρθωσε το καταχωρισμένο φύλο του έχει παιδιά, είτε γεννημένα σε γάμο, είτε γεννημένα σε σύμφωνο, είτε γεννημένα χωρίς γάμο των γονέων τους, είτε υιοθετημένα, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του από τη γονική μέριμνα δεν επηρεάζονται. Στη ληξιαρχική πράξη γέννησης των παιδιών μεταβάλλεται επίσης η αναγραφή στο πεδίο “Γονέας Ι” ή “Γονέας ΙΙ”, αντίστοιχα.”

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ

Άρθρο 32

Τεκμήριο γονεϊκότητας

Το άρθρο 9 (“Τεκμήριο πατρότητας”) του Ν.4356/2015 (ΦΕΚ Α 181) αντικαθίσταται ως εξής:

“Άρθρο 9

Τεκμήριο γονεϊκότητας

Το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του συμφώνου συμβίωσης της μητέρας του ή του ατόμου που το κυοφόρησε ή μέσα σε τριακόσιες ημέρες από τη λύση ή την ακύρωσή του τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα το έτερο μέρος του συμφώνου συμβίωσης (τέκνο γεννημένο σε σύμφωνο) ή γονέα την γυναίκα που έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης με την μητέρα. Τέκνο γεννημένο σε σύμφωνο συμβίωσης θεωρείται και το τέκνο που γεννήθηκε ύστερα από μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση, εφόσον υπάρχει η απαιτούμενη κατά το άρθρο 1457 δικαστική άδεια. Αν το τέκνο γεννήθηκε μετά την τριακοσιοστή ημέρα από τη λύση ή την ακύρωση του συμφώνου συμβίωσης, η απόδειξη της γονεϊκότητας βαρύνει εκείνον που την επικαλείται. Το ίδιο ισχύει και όταν η τεχνητή γονιμοποίηση έγινε μετά το θάνατο του μέρους του συμφώνου συμβίωσης, παρά την έλλειψη δικαστικής άδειας.

Άρθρο 33

Θετή γονεϊκότητα

Προστίθεται άρθρο 9Α στον Ν.4356/2015, το οποίο έχει ως εξής:

“ Άρθρο 9Α

Θετή γονεϊκότητα

Τα μέρη του συμφώνου συμβίωσης έχουν δικαίωμα αίτησης από κοινού υιοθεσίας κατά τις ισχύουσες διατάξεις του Αστικού Κώδικα.”

Άρθρο 34

Ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Προστίθεται άρθρο 9Β στον Ν.4356/2015, το οποίο έχει ως εξής:

“Άρθρο 9Β

Ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

Τα μέρη του συμφώνου συμβίωσης έχουν δικαίωμα ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κατά τις ισχύουσες διατάξεις του Αστικού Κώδικα.”

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΣΥΛΟ

Άρθρο 35

Διεθνής προστασία

Η παράγραφος 1 του άρθρου 65 (άρθρο 6 και 7 Οδηγίας 2013/32/22) του Ν.4636/2019 (ΦΕΚ ...) τροποποιείται ως εξής: “Κάθε υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής έχει δικαίωμα υποβολής αίτησης διεθνούς προστασίας. Η αίτηση υποβάλλεται ενώπιον των Αρχών Παραλαβής, οι οποίες διενεργούν αμέσως την πλήρη καταγραφή της. Η πλήρης καταγραφή περιλαμβάνει τουλάχιστον τα στοιχεία ταυτότητας, τη χώρα καταγωγής του αιτούντος, το όνομα του πατέρα ή του γονέα Ι, της μητέρας ή του γονέα ΙΙ, του/της συζύγου και των τέκνων του, τη διεύθυνση ηλεκτρονικής αλληλογραφίας εφόσον υπάρχει, βιομετρικά στοιχεία αναγνώρισης, πλήρη αναφορά των λόγων για τους οποίους ο αιτών ζητά διεθνή προστασία, διεύθυνση κατοικίας ή διαμονής, τη γλώσσα στην οποία επιθυμεί να εξεταστεί η αίτησή του καθώς και, αν ο αιτών επιθυμεί, ορισμό αντικλήτου.”

ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

Άρθρο 36

Διεύρυνση ωφελούμενων για τους βρεφονηπιακούς σταθμούς

Οι παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 35 (“Συμπληρωματικό πρόγραμμα πρόσβασης σε βρεφονηπιακούς σταθμούς”) του Ν.4704/2020 (ΦΕΚ Α' 133/2020) τροποποιούται ως εξης: “ 1. Θεσπίζεται πρόγραμμα οικονομικής στήριξης οικογενειών, για την παροχή θέσεων φροντίδας και φιλοξενίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, βρέφη από 2 μηνών έως 2,5 ετών και νήπια από 2,5 ετών έως την ηλικία εγγραφής τους στην υποχρεωτική εκπαίδευση, με στόχο την εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής και την ενίσχυση της παιδικής προστασίας, χωρίς διάκριση λόγω του φύλου, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού των γονέων τους.

2. Ωφελούμενοι του προγράμματος είναι:

α) μητέρες / γονέας ΙΙ, β) άτομα, στα οποία έχει παραχωρηθεί με δικαστική απόφαση η επιμέλεια των τέκνων, γ) μονογονεϊκές οικογένειες, που είναι υπάλληλοι του Δημοσίου ή των Ν.Π.Δ.Δ. ή των Ο.Τ.Α. (Α’ και β’ βαθμού) ή εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα και δεν δύνανται να είναι δικαιούχοι συγχρηματοδοτούμενων υλοποιούμενων δράσεων εναρμόνισης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής. 3. Σε περίπτωση θανάτου της μητέρας ή του γονέα ΙΙ ή εκ μέρους της υπαίτιας εγκατάλειψης του τέκνου, ωφελούμενος του προγράμματος είναι ο πατέρας του παιδιού ή ο γονέας Ι, εφόσον αυτός ασκεί την επιμέλειά του ή εάν ο τελευταίος δεν ασκεί την επιμέλεια, ωφελούμενος είναι το πρόσωπο που ασκεί την επιμέλεια του παιδιού.” Άρθρο 37 Διεύρυνση δικαιούχων επιδόματος γέννησης 1. Η παρ. 2 του άρθρου 1 (“Χορήγηση επιδόματος γέννησης”) του Ν.4659/2020 (ΦΕΚ Α' 21) τροποποιείται ως εξής: “Δικαιούχος του επιδόματος είναι η διαμένουσα νόμιμα και μόνιμα στην Ελλάδα μητέρα του παιδιού ή αντίστοιχα ο γονέας ΙΙ, εφόσον η ίδια ή ο γονέας ΙΙ ή ο πατέρας του παιδιού ή ο γονέας Ι εμπίπτει σε μία από τις κατηγορίες της παραγράφου 1 του άρθρου 7. Σε περίπτωση θανάτου της μητέρας ή του γονέα ΙΙ ή εκ μέρους της υπαίτιας εγκατάλειψης του παιδιού, το επίδομα καταβάλλεται στον διαμένοντα νόμιμα και μόνιμα στην Ελλάδα πατέρα του παιδιού ή τον γονέα Ι, εφόσον αυτός ασκεί την επιμέλειά του. Σε κάθε περίπτωση το επίδομα καταβάλλεται στον διαμένοντα νόμιμα και μόνιμα στην Ελλάδα ασκούντα την επιμέλεια του παιδιού.”

2. To άρθρο 8 (“Συνδρομή των προϋποθέσεων στο πρόσωπο του πατέρα”) του Ν.4659/2020 (ΦΕΚ Α' 21) αντικαθίσταται ως εξης: “ Άρθρο 8 Συνδρομή των προϋποθέσεων στο πρόσωπο του πατέρα ή του γονέα Ι Δικαιούχος του επιδόματος είναι και η μητέρα ή ο γονέας ΙΙ, που καίτοι δεν ανήκει σε κάποια από τις κατηγορίες δικαιούχων της παραγράφου 1 του άρθρου 7, διαμένει νόμιμα και μόνιμα στη χώρα επειδή ο πατέρας του παιδιού ή ο γονέας Ι εμπίπτει σε μία από τις κατηγορίες της ανωτέρω παραγράφου.” Άρθρο 38 Επιδόματα για την παρένθετη γονεϊκότητας 1. Το τελευταίο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 6 του Ν.4097/2012 (ΦΕΚ Α' 235) αντικαθίσταται ως εξής: “Το ως άνω επίδομα μπορεί να χορηγείται και στις κυοφόρους αυτοαπασχολούμενες γυναίκες ή τα κυοφόρα πρόσωπα, τις τεκμαιρόμενες αυτοαπασχολούμενες μητέρες ή τους γονείς ΙΙ του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα, στις αυτοαπασχολούμενες γυναίκες ή γονείς ΙΙ που υιοθετούν τέκνο ηλικίας έως δύο ετών.” 2. H παρ. 2 του άρθρου 33 (“Παρένθετη μητρότητα”) του Ν.4488/2017 (ΦΕΚ Α' ) τροποποιείται ως εξής: “Η τεκμαιρόμενη μητέρα ή ο γονέας ΙΙ του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα που αποκτά τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης γονεϊκότητας δικαιούται το μεταγενέθλιο τμήμα της άδειας που ορίζεται από τις διατάξεις του άρθρου 7 της ΕΓΣΣΕ 1993 και του άρθρου 7 της ΕΓΣΣΕ 2000- 2001, το οποίο κυρώθηκε με το άρθρο 11 του Ν.3874/2000 καθώς και τις πάσης φύσεως αποδοχές και επιδόματα που συνδέονται με αυτήν, εφόσον πληροί τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις επιμέρους καταστατικές διατάξεις του φορέα ασφάλισής της ή του”. 3. To ένατο εδάφιο του άρθρου 142 του Ν.3655/2008 (ΦΕΚ Α' 58) τροποποιείται ως εξής: “ Την ειδική παροχή προστασίας γονεϊκότητας, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος, δικαιούται και η τεκμαιρόμενη μητέρα ή ο γονέας ΙΙ του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα που αποκτά τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης γονεϊκότητας.”

ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Άρθρο 39

Φορολογικό απόρρητο

Η παράγραφος 2 του άρθρου 17 του Ν.4174/2013 (ΦΕΚ Α' 170) τροποποιείται ως εξής: “1Β. Από τον περιορισμό της παραγράφου 1, αναφορικά με τα στοιχεία τα οποία τα πρόσωπα της παραγράφου 1 οφείλουν να τηρούν ως απόρρητα, για τις περιπτώσεις που αυτά αποκαλύπτονται σε υπηρεσίες των Φορέων Γενικής Κυβέρνησης, νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, δημόσιες επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, αμιγείς ή μικτές επιχειρήσεις Ο.Τ.Α. και των συνδέσμων δήμων, δημόσιους οργανισμούς, καθώς και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, στα οποία το κράτος είναι μέτοχος ή τα οποία επιχορηγούνται τακτικώς από κρατικούς πόρους ή τη διοίκηση των οποίων ορίζει άμεσα ή έμμεσα το Δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, εξαιρούνται τα ακόλουθα στοιχεία και πληροφορίες μητρώου φορολογουμένων:

α) για τα φυσικά πρόσωπα: Αριθμός Φορολογικού Μητρώου (Α.Φ.Μ.), Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία (Δ.Ο.Υ.), όνομα, επώνυμο, όνομα και επώνυμο πατέρα ή γονέα Ι, όνομα και επώνυμο μητέρας ή γονέα ΙΙ, ημερομηνία γέννησης, τόπος γέννησης, πλήρη στοιχεία διεύθυνσης κατοικίας και πλήρη στοιχεία επικοινωνίας (σταθερό και κινητό τηλέφωνο, διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) και β) για τα νομικά πρόσωπα και τις νομικές οντότητες: Αριθμός Φορολογικού Μητρώου (Α.Φ.Μ.), Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία (Δ.Ο.Υ.), επωνυμία, διακριτικός τίτλος, πλήρη στοιχεία διεύθυνσης της έδρας και πλήρη στοιχεία επικοινωνίας (σταθερό και κινητό τηλέφωνο, διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου).».

ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΤΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΟΙΝΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ

Άρθρο 40

Διεύρυνση δυνατότητας έκτισης ποινής στην κατοικία

Η παράγραφος 2 εδάφιο β' του άρθρου 105 (“Έκτιση ποινής στην κατοικία”) του Ποινικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Η διάταξη της προηγούμενης παραγράφου ισχύει, ανεξαρτήτως ποινής, και για τις μητέρες και τους γονείς ΙΙ που έχουν την επιμέλεια ανήλικων τέκνων, τα οποία δεν έχουν συμπληρώσει το όγδοο έτος της ηλικίας τους.”

Άρθρο 41

Διεύρυνση απόλυσης υπό τον όρο της ανάκλησης

Η παράγραφος 4 στοιχείο ε΄ του άρθρου 105Β του Ποινικού Κώδικα (“Απόλυση υπό τον όρο της ανάκλησης”) τροποποιείται ως εξής: “ε) κρατούμενες μητέρες ή γονείς ΙΙ για όσο διάστημα έχουν μαζί τους τα ανήλικα τέκνα τους”.

Άρθρο 42

Διεύρυνση του φάσματος του δράστη στην παιδοκτονία

Το άρθρο 303 (“Παιδοκτονία”) του Ποινικού Κώδικα τροποποιείται ως εξής: “Μητέρα ή γονέας ΙΙ που με πρόθεση σκότωσε το παιδί της κατά ή μετά τον τοκετό, αλλά ενώ εξακολουθούσε ακόμη η διατάραξη του οργανισμού της ή του από αυτόν, τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη.”

ΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Άρθρο 43

Διεύρυνση στοιχείων εξέτασης κατηγορουμένου

Στην παρ. 1 του άρθρου 273 (“Εξεταση κατηγορουμένου”) του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, το τελευταίο εδάφιο τροποποιείται ως εξής: “Αν αυτός δεν έχει ΑΦΜ, αναγράφονται υποχρεωτικά το επώνυμο και το όνομα του πατέρα του ή του γονέα Ι, το πατρικό επώνυμο ή το επώνυμο του γονέα Ι και το όνομα της μητέρας του ή του γονέα ΙΙ, η ημερομηνία και ο τόπος γέννησης στην Ελλάδα ή η χώρα γέννησης στο εξωτερικό.”

ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ

Άρθρο 44

Τέκνα άγαμης μητέρας ή άγαμου κυοφορήσαντος προσώπου

Η περίπτωση β' του άρθρου 8 του Ν.3421/2005 (ΦΕΚ Α' 302) αντικαθίσταται ως εξής: “β. Τέκνα άγαμης μητέρας ή άγαμου κυοφορήσαντος προσώπου είναι όσα αποκτήθηκαν από μητέρα ή από το κυοφορήσαν πρόσωπο που δεν έχει συνάψει γάμο και εξακολουθεί να είναι άγαμη ή άγαμο. Ομοίως, ως τέκνα άγαμης μητέρας ή κυοφορήσαντος προσώπου θεωρούνται και όσα αποκτήθηκαν εκτός γάμου από μητέρα ή από κυοφορήσαν πρόσωπο που διατελεί σε διάζευξη.”

ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Άρθρο 45

Προστασία παρένθετης και θετής γονεϊκότητας στον εργασιακό τομέα

Η παρ. 3 του άρθρου 15 του Ν.1483/1983 (Α' 153) τροποποιείται ως εξής: “3. Η προστασία έναντι της καταγγελίας της σχέσης εργασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος άρθρου, ισχύει και για τις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους που υιοθετούν τέκνο ηλικίας έως έξι (6) ετών, με χρονική αφετηρία την τοποθέτηση του τέκνου στην οικογένεια, καθώς και για τις εργαζόμενες κι εργαζόμενους που εμπλέκονται στη διαδικασία της παρένθετης γονεϊκότητας, είτε ως τεκμαιρόμενες μητέρες ή τεκμαιρόμενοι γονείς ΙΙ, με χρονική αφετηρία τη γέννηση του παιδιού, είτε ως κυοφόροι γυναίκες ή ως κυοφόρα πρόσωπα”.

ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Άρθρο 46

Συμπεριληπτικότητα εγγραφών στοιχείων γονέων

1. Η παράγραφος 1 στοιχείο α' του άρθρου 20 (“Βιβλία, Έντυπα, Ηλεκτρονικά Αρχεία”), τίτλος Α. Υπηρεσιακά βιβλία για τα νηπιαγωγεία του Προεδρικού Διατάγματος 79/2017 (ΦΕΚ Α' 109) τροποποιείται ως εξής: “Βιβλίο Μητρώου Μαθητών (Β.Μ.) (Υπόδειγμα 1, Παράρτημα Ι). Στο βιβλίο Μητρώου εγγράφονται οι προσερχόμενοι για πρώτη φορά μαθητές. Η εγγραφή γίνεται μία μόνο φορά κατά τη διάρκεια της φοίτησης στο νηπιαγωγείο. Στο βιβλίο καταχωρίζονται στοιχεία που αφορούν τον μαθητή και τους γονείς/κηδεμόνες του: ονοματεπώνυμο, ονοματεπώνυμο πατέρα / γονέα Ι και μητέρας / γονέα ΙΙ, τόπος και νομός γέννησης (όταν υπάρχουν), ημερομηνία γέννησης, αριθμός Μητρώου και Δημοτολογίου, ιθαγένεια, επάγγελμα πατέρα / γονέα Ι και μητέρας / γονέα ΙΙ, διεύθυνση κατοικίας και στοιχεία επικοινωνίας. Το ισχύον Βιβλίο Μητρώου Μαθητών θα κλείσει με τη λήξη των μαθημάτων του σχολικού έτους 2016-2017 (15 Ιουνίου 2017). Οι εγγραφές για το σχολικό έτος 2017-2018 θα καταχωριστούν σε νέο Βιβλίο Μητρώου Μαθητών, σύμφωνα με το Υπόδειγμα 1 του Παραρτήματος Ι, το οποίο θα κλείσει με τη λήξη των μαθημάτων του σχολικού έτους 2019-2020 (15 Ιουνίου 2020). Από το σχολικό έτος 2019-2020 και εξής το Βιβλίο Μητρώου Μαθητών κλείνει κάθε δεκαετία. Παρεμβάσεις που αφορούν τα υπηρεσιακά βιβλία και την τήρηση αυτών μπορεί να γίνονται με απόφαση του Υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.”

2. Η παράγραφος 1 στοιχείο α' του ως άνω άρθρου, τίτλος Γ. Υπηρεσιακά βιβλία για τα δημοτικά σχολεία τροποποιείται ως εξής: “Βιβλίο Μητρώου και Προόδου μαθητών (Β.Μ.Π) (Υπόδειγμα 1, Παράρτημα ΙΙ). Στο βιβλίο Μητρώου και Προόδου εγγράφονται οι προσερχόμενοι για πρώτη φορά μαθητές. Η εγγραφή γίνεται μία μόνο φορά κατά τη διάρκεια της φοίτησης στο σχολείο. Στο βιβλίο καταχωρίζονται στοιχεία που αφορούν τον μαθητή και τους γονείς/κηδεμόνες του: ονοματεπώνυμο, ονοματεπώνυμο πατέρα / γονέα Ι και μητέρας / γονέα ΙΙ, τόπος και νσμός γέννησης (όταν υπάρχουν), ημερομηνία γέννησης, αριθμός Μητρώου και Δημοτολογίου, ιθαγένεια, επάγγελμα πατέρα / γονέα Ι και μητέρας / γονέα ΙΙ, διεύθυνση κατοικίας και στοιχεία επικοινωνίας.”

Άρθρο 47

Έναρξη ισχύος

Η ισχύς του παρόντος νόμου αρχίζει από την δημοσιευσή του στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης.