Απαγόρευση διαδηλώσεων λόγω COVID: άλλα λέει το ΕΔΔΑ κι άλλα το ΣτΕ

 

Η σημερινή απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας με την οποία επικυρώθηκε η 4ήμερη απαγόρευση των διαδηλώσεων για την επέτειο του Πολυτεχνείου λόγω COVID, χωρίς να εξεταστεί καθόλου στην πραγματικότητα η εναλλακτική της μάσκας κυρίως, έχει τέραστιο νομικό πρόβλημα. Ίδίως ενώ παράλληλα έκρινε ανεκτή την λειτουργία εκείνων των ημερών των υπαίθριων λαϊκών αγορών που είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα επιδημιολογικά, με την στάθμιση ότι είναι άλλο να βγαίνεις να ψωνίσεις για τροφή (λες και δεν υπάρχουν supermarket) και άλλο να για να διαδηλώσεις. Το ΣτΕ δηλαδή προχώρησε σε μια ανεπίτρεπτη αξιολόγηση ανάμεσα σε δύο ισόκυρα συνταγματικά δικαιώματα.

 

Η απόφαση θα καταπέσει, εφόσον βέβαια προσβληθεί, στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο στις 15.3.2022 καταδίκασε την Ελβετία ακριβώς για αυτή την παραβίαση: την απόλυτη απαγόρευση διαδηλώσεων κατά παράβαση του δικαιώματος στη συνάθροιση που προβλέπει το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ. 

 

Συγκεκριμένα, στην απόφαση Communaute genevoise d’action syndicale (CGAS) v. Switzerland, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η απόλυτη απαγόρευση των διαδηλώσεων, χωρίς δηλαδή εξαιρέσεις με μέτρα, η διάρκεια της απαγόρευσης και η βαρύτητα των κυρώσεων δεν συμβαδίζουν με τους επιτρεπόμενους περιορισμούς στο δικαίωμα της συνάθροισης, διότι δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους την αρχή της αναλογικότητας. Το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι το Ελβετικό δικαστήριο δεν είχε ασκήσει επαρκή έλεγχο αναλογικότητας στα επιβαλλόμενα μέτρα, υπό το φως της ΕΣΔΑ και για τον λόγο αυτόν, η Ελβετία παραβίασε το σχετικό ανθρώπινο δικαίωμα.

Σύμφωνα με την νομολογία του ΕΔΔΑ, ένα λευκό μέτρο τέτοιου είδους απαιτεί ισχυρή δικαιολόγηση και επιβάλλει ιδιαίτερα εκτεταμένο έλεγχο από τα δικαστήρια κατά την στάθμιση των ανταγωνιστικών συμφερόντων. Ακόμη κι αν θεωρηθεί ότι μια τέτοια δικαιολόγηση υπήρχε, δηλαδή η ανάγκη αποτελεσματικής καταπολέμησης της πανδημίας, από τον έλεγχο του ΕΔΔΑ προέκυψε ότι δεν έγινε τέτοιος εις βάρος έλεγχος από τα εθνικά δικαστήρια, συμπεριλαμβανομένου του Ανώτατου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου. Το ΕΔΔΑ κατέληξε ότι δεν έγινε επαρκής στάθμιση των αντιτιθέμενων συμφερόντων κατά την αξιολόγηση της αναλογικότητας ενός τόσο δραστικού μέτρου. Αυτό κρίθηκε ιδιαίτερα ανησυχητικό υπό το φως της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, λαμβανομένης υπόψη της χρονικής έκτασης της απαγόρευσης (17-30 Μαϊου 2020) και λαμβάνοντας υπόψη των αυστηρών κυρώσεων, ποινικών και διοικητικού προστίμου. 

 

Το ΕΔΔΑ επέβαλε κατά πλειοψηφία στην Ελβετία να πληρώσει 3.000 ευρώ αποζημίωση για ηθική βλάβη στην οργάνωση που προσέφυγε. Η απόφαση είναι του Τρίτου Τμήματος του ΕΔΔΑ και η Ελβετία έχει προσφύγει για εκ νέου κρίση στο Τμήμα Ευρείας Συνθέσεως.

Χωρίς "θρησκευτική συνείδηση" η απαλλαγή από τα θρησκευτικά

 Με ιδιαίτερη ικανοποίηση ενημερώνω ότι η Αρχή Προστασίας Δεδομένων εμμένει με την Γνωμοδότηση 2/2022 που δημοσίευσε σήμερα ότι το Υπουργείο Παιδείας δεν πρέπει να συλλέγει δεδομένα "θρησκευτικής συνείδησης" για την απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών.

Μετά την απόφαση 1748/2022 της Ολομέλειας του ΣτΕ που εκπροσωπήσαμε επιτυχώς γονείς και μαθητές και με την οποία ακυρώθηκε η Υπουργική Απόφαση απαλλαγής από το μάθημα, επειδή δεν είχε ζητήσει το Υπουργείο την Γνωμοδότηση της Αρχής, η Αρχή εξέδωσε κατόπιν αιτήματος την εν λόγω γνωμοδότηση.

Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Παιδείας υπέβαλε εκ νέου σχέδιο υπουργικής απόφασης στην Αρχή, η οποία και γνωμοδότησε ότι κακώς στο σχέδιο αυτό υπάρχει η υποχρέωση γονέων να υποβάλλουν δήλωση ότι για λόγους "θρησκευτικής συνείδησης" το παιδί τους θα απαλλαγεί από τα θρησκευτικά.

Η Αρχή, εμμένοντας στις επί 20ετία πάγιες αποφάσεις της για το θέμα αυτό, έκρινε ότι αρκεί η επίκληση λόγων συνείδησης, γενικά:

"Όπως έχει δεχθεί η Αρχή (αποφάσεις 77Α/2002, 28/2019, 32/2020), το άρθρο 13 παρ. 1 εδ. α ́ του Συντάγματος αναφέρεται μεν ρητώς στην ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, με τη διάταξη όμως αυτή, ερμηνευόμενη σε συνδυασμό προς τα άρθρα 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Συντάγματος, κατοχυρώνεται η γενικότερη ελευθερία της συνείδησης κατά τρόπο ισοδύναμο προς την παρεχόμενη από την ΕΣΔΑ προστασία (άρθρο 9 παρ. 1 άρθρο 2 παρ. 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου). Η γενική ελευθερία της συνείδησης, δεν έχει ένα τυποποιημένο περιεχόμενο, καθώς εκφράζει την ελευθερία του αυτοκαθορισμού της προσωπικής συνείδησης και καλύπτει όλες τις συνειδησιακές πεποιθήσεις του ατόμου και όχι μόνον εκείνες που αφορούν το θρησκευτικό φαινόμενο (βλ. Χ. Ανθόπουλου, Το συνταγματικό δικαίωμα στην ελευθερία της συνείδησης, 1992, σ.13 επ., Δ. Τσάτσου- Μ. Σταθόπουλου – Δ. Μέλισσα (Γνωμοδότηση), Ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης και ελευθερία συνείδησης, ΕλλΔνη, 2/2003, σ.355επ.).

Από την άποψη αυτή, η αναφορά στην προτεινόμενη ρύθμιση, σε «λόγους θρησκευτικής συνείδησης» και μόνον, ως δικαιολογητική αιτία για την άσκηση του δικαιώματος απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών, δεν καλύπτει πλήρως όλο το εύρος των συνειδησιακών πεποιθήσεων που προστατεύονται από την ΕΣΔΑ και το ελληνικό Σύνταγμα, και στις οποίες περιλαμβάνονται «και [οι] γενικότερες κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις, τις οποίες, πέραν των αμιγώς θρησκευτικών, οι γονείς ενδεχομένως ακολουθούν, και, βάσει των οποίων, επιθυμούν να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους» (ΑΠΔΠΧ, 77Α/2002).

Περαιτέρω με βάση την προτεινόμενη ρύθμιση, αποκλείονται ρητά και εξ ορισμού από το δικαίωμα απαλλαγής οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι μαθητές και μαθήτριες ή οι γονείς τους, οι οποίοι προκειμένου να ασκήσουν το δικαίωμα αυτό πρέπει να αποποιηθούν τη θρησκεία τους. Όμως, στις σύγχρονες πλουραλιστικές κοινωνίες, ο τρόπος με τον οποίο βιώνει κανείς τη σχέση του με τη θρησκεία στην οποία ανήκει έχει ολοένα και περισσότερο προσωπικά, χωρίς οι ενδεχόμενες μερικές αποκλίσεις να αναιρούν τη θεμελιώδη θρησκευτική ταυτότητά του, στην προκειμένη περίπτωση ως Χριστιανού Ορθοδόξου (βλ. Ευ. Βενιζέλου, Το μάθημα των Θρησκευτικών και ο δημόσιος χώρος: το συνταγματικό και διεθνές νομικό πλαίσιο της διδασκαλίας των θρησκευτικών και το δικαίωμα εξαίρεσης από αυτή, σε: του ιδίου, Η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και ιστορίας, 201/ σ.464 επ.). Δεν μπορεί, λοιπόν, να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο, από τη στιγμή μάλιστα, που σύμφωνα με τη νομολογία του ΣτΕ, η διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών στα σχολεία αφορά αποκλειστικά τους Ορθόδοξους μαθητές και μαθήτριες και οφείλει να έχει ομολογιακό, αλλά και κατηχητικό χαρακτήρα (ήτοι, «δια της διδασκαλίας των δογμάτων, ηθικών αξιών και παραδόσεων της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού» να συμβάλλει στην «εμπέδωση και ενίσχυση της συγκεκριμένης αυτής θρησκευτικής συνειδήσεως των μαθητών»: ΣτΕ Ολ. 660/2018, σκ.14), να υπάρχουν Ορθόδοξοι Χριστιανοί, γονείς ή μαθητές που να μην συμφωνούν με το συγκεκριμένο αυτό περιεχόμενο της θρησκευτικής εκπαίδευσης, αλλά να επιθυμούν τη διδασκαλία ενός μαθήματος που θα έχει ως αντικείμενο τη μελέτη του θρησκευτικού φαινομένου, τη γνώση της ιστορίας των θρησκειών, που θα καλλιεργεί την ελεύθερη κριτική σκέψη, τον πλουραλισμό, κ.λπ (βλ. Λ. Παπαδόπουλου, Οι σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, σε: Το Σύνταγμα εν εξελίξει. Τιμητικός Τόμος για τον Αντώνη Μανιτάκη, 2019, σ. 658επ.), χωρίς αυτό βεβαίως να αποκλείει τη μεγαλύτερη έμφαση στην παρουσίαση της διδασκαλίας, της ιστορίας και των μυστηρίων του ορθοδόξου χριστιανικού δόγματος που πρεσβεύει η πλειοψηφία του πληθυσμού της Ελλάδας και αποτυπώνονται σε διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής συμβίωσης, ακόμα και στον καθορισμό των επίσημων αργιών του ελληνικού Κράτους.

Από την άποψη των σχέσεων Κράτους – Πολίτη, η ελεύθερη αυτή σχέση μεταξύ της προσωπικής θρησκευτικής πεποίθησης και της ατομικής συνείδησης, είναι άξια συνταγματικής προστασίας, ως εκδήλωση του αυτοκαθορισμού της συνείδησης, και θα πρέπει να μπορεί να βρει δυνατότητα έκφρασης στο πλαίσιο της ρύθμισης του δικαιώματος της απαλλαγής.

Για τους λόγους αυτούς η Αρχή έχει τη γνώμη, την οποία διατύπωσε και στις υπ ́αρ. 32/2020 και 28/2019 αποφάσεις της, ότι η σύμφωνη με το ισχύον ελληνικό Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ, μορφή άσκησης του δικαιώματος απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών, είναι μια δήλωση των ενδιαφερομένων γονέων ή μαθητών, συμπεριλαμβανομένων και των Χριστιανών Ορθοδόξων που τυχόν το επιθυμούν, στην οποία θα αναφέρεται απλώς ότι «Λόγοι συνείδησης δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή (μου ή του παιδιού μου) στο μάθημα των θρησκευτικών».

Η λύση αυτή είναι η ενδεδειγμένη και από την άποψη του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 9Α Συντ. και εξειδικεύεται ως προς το περιεχόμενο του και τις εγγυήσεις του στον ΓΚΠΔ 679/2016 και στον Ν.4624/2019. Ειδικότερα, το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, και στην προκειμένη περίπτωση, των «ευαίσθητων» προσωπικών δεομένων που αφορούν τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, διασταυρώνεται με το δικαίωμα στη μη αποκάλυψη των θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων και λειτουργεί ως παράγων επαύξησης της προστασίας του, ιδίως με σκοπό την αποτροπή δυσμενών διακρίσεων, στις οποίες θα μπορούσε να οδηγήσει η εξωτερίκευση και η επεξεργασία των δεδομένων αυτών. Με βάση την προτεινόμενη ρύθμιση του άρθρου 25§3 οι ενδιαφερόμενοι δεν υποχρεούνται να αποκαλύψουν στην αίτηση απαλλαγής τις συγκεκριμένες πεποιθήσεις τους που δικαιολογούν τη μη παρακολούθηση του μαθήματος των Θρησκευτικών, ούτε υπόκεινται σε έναν έλεγχο ειλικρίνειας της σχετικής δήλωσης, κάτι που θα συνιστούσε μια βαθεία επέμβαση στο forum internum, πλην όμως, με τη συγκεκριμένη ορολογία που χρησιμοποιείται στην αίτηση απαλλαγής («Λόγοι θρησκευτικής συνείδησης») υποχρεούνται κατ ́ ουσίαν να δηλώσουν ότι δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Η αναφορά απλώς σε «Λόγους συνείδησης» στην αίτηση απαλλαγής, χωρίς διάκριση ανάμεσα σε Χριστιανούς Ορθοδόξους και μη Χριστιανούς Ορθοδόξους, θα διασφάλιζε από την άποψη αυτήν σε μεγαλύτερο βαθμό, από ποιοτική άποψη, την αρχή της «ελαχιστοποίησης των δεδομένων» (άρθρο 5§1 γ ΓΚΠΔ) και θα μείωνε τον κίνδυνο πιθανού στιγματισμού και απομόνωσης των απαλλασσομένων. Πράγματι, υπό το σύστημα αυτό δεν θα ήταν εύκολο να συναχθούν συμπεράσματα για το ποιοι μεταξύ των απαλλασσομένων είναι ή δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Με μία τέτοια εναλλακτική λύση, θα μειωνόταν ο κίνδυνος απομονωτισμού ή και στιγματισμού, ιδίως για τους μη Χριστιανούς Ορθοδόξους, που είναι αυξημένος σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, στην οποία η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει στην Ορθόδοξη θρησκεία (πρβλ. τη σκ.89 της απόφασης του ΕΔΔΑ στην υπόθεση Παπαγεωργίου κ.α. κατά Ελλάδας, σε: Νομοκανονικά, 1, 2020, σ.143).

Η επαύξηση της προστασίας της αρνητικής όψης της ελευθερίας εκδήλωσης των θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, δια μέσου του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, αναδεικνύεται και στη ΣτΕ Ολ. 1759/2019, η οποία με αφορμή το θέμα της αναγραφής του θρησκεύματος στα απολυτήρια των μαθητών έκρινε ότι «Κανένας δεν μπορεί με οποιοδήποτε τρόπο να αποκαλύψει είτε αμέσως είτε εμμέσως, το θρήσκευμα ή τις θρησκευτικές εν γένει πεποιθήσεις του, υποχρεούμενος σε πράξεις ή παραλείψεις από τις οποίες θα τεκμαίρεται η ύπαρξη ή η ανυπαρξία τους. Και καμία κρατική αρχή ή κρατικό όργανο δεν επιτρέπεται να επεμβαίνουν στον απαραβίαστο, κατά το Σύνταγμα, αυτό χώρο αυτό της συνείδησης του ατόμου και να αναζητούν το θρησκευτικό τους φρόνημα, πού δε περισσότερο να επιβάλλουν την εξωτερίκευση των όποιων πεποιθήσεων του ατόμου αναφορικά με το θείο»(σκ.. Μάλιστα, οι καθοριστικές κρίσεις της ανωτέρω απόφασης του ΣτΕ, για τη μη ύπαρξη οποιουδήποτε λόγου που να καθιστά αναγκαία την αποκάλυψη των θρησκευτικών πεποιθήσεων σε επίσημα έγγραφα, και για τον κίνδυνο διακριτικής μεταχείρισης σε βάρος των κατόχων τους από την τυχόν αναγραφή του θρησκεύματος στα έγγραφα αυτά (βλ. σκ. 12), ισχύουν, mutatis mutandis, και για την κρινόμενη εδώ περίπτωση.

Αξίζει εδώ να μνημονευθεί, ως ένα συγκριτικό παράδειγμα, στο οποίο επιτυγχάνεται, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, η αποτροπή του κινδύνου διαφοροποίησης των πολιτών εξαιτίας των θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων τους, η περίπτωση της Ιταλίας, όπου η διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών έχει και εκεί ομολογιακό (αν και όχι κατηχητικό) χαρακτήρα, αφού έχει ως αντικείμενο την καθολική θρησκεία, αλλά το δικαίωμα απαλλαγής ισχύει για όλους, καθολικούς και μη καθολικούς, και ασκείται με γραπτή δήλωση για την παρακολούθηση ή μη παρακολούθηση του, με ένα ναι ή ένα όχι στην οικεία στήλη (βλ. Γ. Σωτηρέλη, Θρησκεία και Εκπαίδευση κατά το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση. Από τον κατηχητισμό στην πολυφωνία, 1998, τρίτη έκδοση, σ.367επ.).

Όσον αφορά τον χρόνο δήλωσης της αίτησης απαλλαγής, στο υποβληθέν σχέδιο υπουργικής απόφασης ορίζεται ότι η σχετική αίτηση υποβάλλεται στον Διευθυντή- ντρια της σχολικής μονάδας από την 1η Σεπτεμβρίου και έως την πέμπτη ημέρα μετά την έναρξη των μαθημάτων, η απαλλαγή αρχίζει από την έναρξη των μαθημάτων, αφορά ολόκληρο το σχολικό έτος και μπορεί να ανανεωθεί για κάθε επόμενο σχολικό έτος με την ίδια διαδικασία (άρθρο 25§3, β) και γ). Μολονότι, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι στην περίπτωση του δικαιώματος απαλλαγής δεν προσιδιάζει η θέσπιση χρονικών περιορισμών στην άσκησή του, λόγω της φύσης του ως δικαιώματος που ανήκει στην σφαίρα της συνείδησης, και περιλαμβάνει, συνεπώς, το δικαίωμα μεταβολής θρησκείας ή πεποιθήσεων, εν τούτοις, η σχετική ρύθμιση παρίσταται εύλογη για οργανωτικούς λόγους που αφορούν την εύρυθμη λειτουργία των σχολικών μονάδων, κατά μείζονα λόγο στην περίπτωση θέσπισης ισοτίμου εναλλακτικού μαθήματος (π.χ. περί θρησκευτικού πολιτισμού) για τους μαθητές που απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών, η οποία, σύμφωνα με την πρόσφατη απόφαση 1478/2022 της Ολομελείας του ΣτΕ, αποτελεί υποχρέωση της Πολιτείας που θα πρέπει να εκπληρωθεί το βραδύτερο από το τέλος του σχολικού έτους 2022-2023."

Θα πρέπει λοιπόν, το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων να εφαρμόσει την γνωμοδότηση της Αρχής και να αφαιρέσει την λέξη "θρησκευτικής" από την διατύπωση για την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών.

Αυτή θα είναι η οριστική νομικά επίλυση του θέματος. Διαφορετικά, θα ανοίξει ένας νέος κύκλος δικαστικών εξελίξεων.

Απόρρητες διαδικασίες της Βουλής εξ ορισμού δεν υπάρχουν

 

«Απόρρητα» εξ ορισμού σε δημόσιες διαδικασίες, πλέον, δεν υπάρχουν και όποιος νόμος προβλέπει τέτοια απόρρητα a priori και χωρίς εξαιρέσεις είναι, απλά, αντίθετος στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. 

 

Ας μη διαμαρτύρεται ο πρόεδρος της Βουλής, ως θεματοφύλακας ενός «απορρήτου» που αφορά μια συνεδρίαση επιτροπής μελών της εθνικής αντιπροσωπείας: έπρεπε να γνωρίζει ότι στην εποχή μας η τεχνολογία, αλλά και η νομολογία δεν επιτρέπουν τέτοιες παλαιολιθικές αξιώσεις. Είναι και νομικός!

 

Ναι, ο Κανονισμός της Βουλής προβλέπει το απόρρητο της συνεδρίασης της Επιτροπής. Είναι, όμως, ο ΚαΒ σύμφωνος με το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ που κατοχυρώνει το δικαίωμα μετάδοσης πληροφοριών και ορίζει ότι οι περιορισμοί ενός τέτοιου δικαιώματος για την προστασία της εθνικής ασφαλείας είναι μόνο οι απολύτως αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία;

Υπάρχει μια «φυσική» των πληροφοριών, άκρως δυναμική, η οποία δεν υπακούει -και ορθώς δεν υπακούει- σε ανεπιφύλακτες απαγορεύσεις. Κάθε απαγόρευση δημοσιότητας πρέπει να συνοδεύεται από τον κανόνα στάθμισης ενόψει του δικαιώματος του κοινού για πληροφόρησης.

 

Θυμίζω ότι το ΣτΕ είχε τεράστιο πρόβλημα με τις διαρροές των μυστικών διασκέψεών του και τελικά βρέθηκε μια μέση λύση: μετά από κάθε μυστική διάσκεψη βγάζουν μια ανακοίνωση με σύντομο σκεπτικό και αποτέλεσμα για κάθε δίκη, ώστε να μην γίνονται διαρροές από τους... ίδιους!

 

Κάθε φορά που λείπει τέτοιος κανόνας στάθμισης, η απόλυτη απαγόρευση ακυρώνεται στην πράξη και η ίδια η διαδικασία ξεφτιλίζεται από την πραγματικότητα. 

 

Αυτό έπαθε σήμερα ο Κανονισμός της Βουλής και η σχετική διαδικασία και οι οιμωγές του κυρίου Τασούλα για τους θεσμούς θα επέβαλαν πρώτα να κοιτάξει την καμπούρα του που είναι θεματοφύλακας προβληματικών διατάξεων.

Πώς θα απαλλάσσονται οι μαθητές από τα θρησκευτικά φέτος

 Όπως είναι γνωστό, αρχές Ιουλίου το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε την Υπουργική Απόφαση της Νίκης Κεραμέως για την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών ως αντίθετη στον #GDPR.

Επομένως, αυτή την στιγμή η περσινή Υπουργική Απόφαση που ορίζει την διαδικασία για την απαλλαγή από το μάθημα των θργσκευτικών έχει ακυρωθεί και δεν έχει αντικατασταθεί από άλλη νεότερη Υπουργική Απόφαση.

Πριν από αυτή την απόφαση υπήρχε η Εγκύκλιος του 2020 της τότε υφυπουργού Σοφίας Ζαχαράκη που και αυτήν την ακύρωσε το Συμβούλιο της Επικρατείας με απόφαση του πέρσι, επειδή ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΕΙ ΣΤΟ ΦΕΚ.

Πριν την εγκύκλιο Ζαχαράκη υπήρχε η εγκύκλιος Ανδρέα Λοβέρδου, για την οποία η Ελλάδα καταδικάστηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Επομένως, δεν υπάρχει καμία απολύτως πράξη του Υπουργείου Παιδείας που να μπορεί να εφαρμοστεί για την διαδικασία της απαλλαγής από τα θρησκευτικά, δικαίωμα που έχει πει το ΣτΕ ότι απορρέει απευθείας από το Σύνταγμα, κατά το άρθρο 13. Δηλαδή και να μην εκδοθεί υπουργική απόφαση ή εγκύκλιος, οι μαθητές έχουν κατά το άρθρο 13 του Συντάγματος δικαίωμα να απαλλαγούν από τα θρησκευτικά.

Επομένως, αν όντως ξεκινήσει το σχολικό έτος 2022 - 2023 χωρίς υπουργική απόφαση για την διαδικασία, το μόνο που απομένει να εφαρμοστεί είναι η απόφαση 32/2020 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η οποία φυσικά και εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ (δεν έχει προσβληθεί, ούτε ακυρωθεί από το ΣτΕ), η οποία ορίζει ότι η απαλλαγή δίνεται με επίκληση σκέτων "λόγων συνείδησης", όχι "θρησκευτικής συνείδησης".

Άρα, εφαρμόζεται απευθείας το άρθρο 13 του Συντάγματος, μαζί με την απόφαση 32/2020 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, ελλείψει άλλης διοικητικής διαδικασίας.

Υπάρχει επίσης το άρθρο 14 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το οποίο ορίζει ότι κάθε παιδί έχει δικό του ατομικό δικαίωμα για σεβασμό της θρησκευτικής του ελευθερίας και της ελευθερίας συνείδησης. Αυτό σημαίνει ότι δεν απαιτείται η "εκπροσώπηση του" από τους γονείς του για να εκφράσει κάθε παιδί ότι δεν επιθυμεί να παρακολουθεί το μάθημα των θρησκευτικών. Κάθε παιδί, χωρίς δήλωση των γονέων του έχει διεθνούς δικαίου ατομικό δικαίωμα να δηλώσει ότι θα απέχει από το ομολογιακό μάθημα των θρησκευτικών. Πολύ περισσότερο που δεν υπάρχει Υπουργική Απόφαση να επιβάλλει την διαδικασία της γραπτής αίτησης των γονέων.

Στο πλαίσιο της εφαρμογής της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχουμε μια νέα διεθνή εξέλιξη: η Επιτροπή των ενωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού απεύθυνε σύσταση στις 28 Ιουνίου 2022 στην Ελλάδα ακριβώς για αυτό το θέμα:

"23. Η Επιτροπή, ενώ υποδέχεται θετικά τις τροποποιήσεις που απαγορεύουν στα σχολεία να τηρούν εγγραφές του θρησκεύματος των παιδιών και δίνοντας την δυνατότητα σε μη Ορθόδοξους μαθητές να απαλλάσσονται από το μάθημα, επαναλαμβάνει την παλαιότερη σύσταση της ότι το Κράτος μέλος οφείλει να διασφαλίσει και να προωθήσει τον σεβασμό του δικαιώματος του παιδιού στην ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και του θρησκεύματος και συνιστά στο Κράτος:

(α) Να εφαρμόσει την απόφαση 28/2019 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και τις αποφάσεις 1759-1760 του Συμβουλίου της Επικρατείας για την αφαίρεση της αναφοράς σε θρησκεύματα από σχολικά αρχείο και απολυτήρια,

(β) Να διασφαλίσει ότι όλοι οι μαθητές, ανεξάρτητα από το θρήσκευμα ή τις πεποιθήσεις τους ή των γονέων τους μπορούν να απαλλαγούν από το μάθημα των θρησκευτικών, τροποποιώντας την Υπουργική Απόφαση της 22 Ιανουαρίου 2018,

(γ) Να τροποποιήσουν τον Ν.344/1976 που επιβάλλει στους γονείς ενός τέκνου να δηλώνουν το θρήσκευμα στις ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεως."

Καθώς επίσης δεν υπάρχει ο τύπος της γραπτής αίτησης, για λόγους ελαχιστοποίησης της τήρησης των προσωπικών δεδομένων (άρθρα 6 και 25 GDPR), κάθε μαθητής μπορεί να εκφράσει προφορικά την αντίρρηση του στην παρακολούθηση του ομολογιακού μαθήματος των θρησκευτικών και το σχολείο του είναι υποχρεωμένο να το απαλλάξει. Πράγματι, ελλείψει Υπουργικής Απόφασης δεν υφίσταται πλέον η νόμιμη βάση για να διατηρεί κάθε σχολείο γραπτές αιτήσεις μαθητών ή γονέων που επιθυμούν έστω και για "λόγους συνείδησης" την απαλλαγή τους από τα θρησκευτικά.

Αρκεί, λοιπόν, η προφορική δήλωση των μαθητών ότι δεν επιθυμούν για λόγους συνείδησης να παρακολουθήσουν το μάθημα των θρησκευτικών.

Εκτός, εάν κάτι αλλάξει και το Υπουργείο Παιδείας λάβει γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και στην συνέχεια εκδώσει σχετική υπουργική απόφαση που να ορίζει άλλη διαδικασία. Μέχρι να συμβεί όμως αυτό και κυρίως αν δεν συμβεί αυτό, αρκεί η προφορική δήλωση κάθε παιδιού στο σχολείο του.

Υποχρεωτική η γνώμη της Αρχής Προστασίας Δεδομένων για τις Υπουργικές Αποφάσεις

 

Η νέα απόφαση της Ολομέλειας ΣτΕ για τα θρησκευτικά έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ερμηνεία για τον #GDPR που αφορά ένα πολύ μεγάλο φάσμα υποθέσεων που αφορούν Υπουργικές Αποφάσεις ή ακόμη και Νόμους.

 

Συγκεκριμένα, το ΣτΕ έκρινε ότι όταν μια κανονιστική διοικητική πράξη καθιερώνει μια επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που περιλαμβάνει και "ειδική κατηγορία δεδομένων" (ευαίσθητα δεδομένα), τότε το κρατικό όργανο που την εξέδωσε έχει υποχρέωση να έχει ζητήσει την γνώμη της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, την οποία το ΣτΕ θεωρεί "ουσιώδη τύπο" και ελλείψει αυτής της γνώμης ακυρώνει την προσβαλλόμενη διοικητική πράξη. 

 

Συγκεκριμένα, το απόσπασμα της ΟλΣτΕ 1478/2022 έχει ως εξής:

"15. Επειδή, κατά την έννοια του άρθρου 36 παρ. 4 του προαναφερθέντος Κανονισμού, στην προκειμένη περίπτωση που προσβάλλεται κανονιστική πράξη με περιεχόμενο την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ειδικής κατηγορίας κατά το άρθρο 9 παρ. 1 του Κανονισμού, τα οποία συνδέονται με την άσκηση του συνταγματικού δικαιώματος της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 1 του Συντάγματος, απαιτείται ως ουσιώδης τύπος, η έλλειψη του οποίου οδηγεί σε ακύρωση της πράξεως, η παροχή γνώμης της εποπτικής αρχής πριν από την έκδοσή της.

16. Επειδή, ενόψει των εκτεθέντων στην προηγούμενη σκέψη, πριν από την έκδοση της προσβαλλόμενης πράξεως απαιτείτο, ως ουσιώδης τύπος, η παροχή γνώμης της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η οποία όμως, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, δεν υπάρχει. Για τον λόγο αυτόν, βασίμως προβαλλόμενο, πρέπει να ακυρωθεί η προσβαλλόμενη πράξη ως προς όλες τις διατάξεις της που αφορούν την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών (άρθρο 25 παρ. 3 και οι παρ. 4 και 5 του ίδιου άρθρου κατά το μέρος που αφορούν το ζήτημα αυτό). Και τούτο, αφενός λόγω της αλληλουχίας και της αλληλεξαρτήσεως των διατάξεων που αφορούν το ζήτημα αυτό και τελούν σε οργανική ενότητα μεταξύ τους και αφετέρου λόγω του ότι η διαπιστούμενη πλημμέλεια αφορά το σύνολο των διατάξεων της προσβαλλόμενης πράξεως που αναφέρονται στο ζήτημα της απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών (πρβλ. ΣτΕ 434/1984,1443/2007)."

 

Αυτός ήταν ένας από τους λόγους ακύρωσης που είχα προβάλλει στο ΣτΕ με το δικόγραφό μου: παράβαση του άρθρου 36 παρ. 4 GDPR. Για εμένα, είναι αδιανόητο το Κράτος να σχεδιάζει νέα επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων χωρίς να έχει προηγούμενως ζητήσει την γνώμη της συνταγματικά κατοχυρωμένης Αρχής Προστασίας Δεδομένων.

 

Το ΣτΕ για πρώτη φορά έκρινε ότι η παράλειψη αυτή είναι παράβαση ουσιώδους τύπου και ακύρωσε την Υπουργική Απόφαση γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο.

 

Αναβαθμίζει έτσι σημαντικά τον ρόλο της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, αφού φέρνει στο επίκεντρο την υποχρέωση των Υπουργείων (εγω θεωρώ και του νομοθέτη) να ζητά την γνώμη της Αρχής.

 

Αυτό, λοιπόν, σημαίνει ότι κάθε κανονιστική διοικητική πράξη που περιλαμβάνει διαδικασία επεξεργασίας ειδικών κατηγοριών δεδομένων του άρθρου 9 του GDPR (φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις ή τη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση, καθώς και η επεξεργασία γενετικών δεδομένων, βιομετρικών δεδομένων με σκοπό την αδιαμφισβήτητη ταυτοποίηση προσώπου, δεδομένων που αφορούν την υγεία ή δεδομένων που αφορούν τη σεξουαλική ζωή φυσικού προσώπου ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό), εάν δεν έχει ζητηθεί η γνώμη της Αρχής, είναι ακυρώσιμη στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Η διαχρονική υπερ20ετής ολιγωρία του ΠΑΣΟΚ για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα

 

Το έτος 2000 η Ευρωπαϊκή Ένωση θεσπίζει την Οδηγία 2000/78/ΕΚ που είναι το πρώτο ευρωπαϊκό νομοθέτημα που απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού στον εργασιακό τομέα. Η αρμόδια Επίτροπος Απασχόλησης της Ε.Ε. είναι η Άννα Διαμαντοπούλου και στην κυβέρνηση βρίσκεται το ΠΑΣΟΚ. Αντί, όμως, το ΠΑΣΟΚ να μεριμνήσει για την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, πέρασαν πέντε (5) ολόκληρα χρόνια, βγήκε η Ν.Δ., η οποία πλέον σύρθηκε από την Ε.Ε. να ενσωματώσει την Οδηγία και ψήφισε τον Ν.3304/2005 για την απαγόρευση των διακρίσεων στον εργασιακό τομέα. Δηλαδή, το ΠΑΣΟΚ ολιγώρησε να ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία Διαμαντοπούλου για τον σεξουαλικό προσανατολισμό και άφησε την ΝΔ να το κάνει, η οποία ενσωμάτωσε λάθος την Οδηγία και γι' αυτό η Ελλάδα καταδικάστηκε στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Μετά, ο Ν.3304/2005 αντικαταστάθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ με Ν.4443/2016 που κι αυτός έχει προβλήματα.

 

Το 2004 Με την εκλογή ΓΑΠ στην προεδρία μπήκε στο πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ το σύμφωνο συμβίωσης. Το 2008 βέβαια που η ΝΔ έφερε το σύμφωνο συμβίωσης μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια, το ΠΑΣΟΚ δεν τόλμησε να υποβάλει ένσταση αντισυνταγματικότητας στην ολομέλεια της Βουλής, παρόλο που είχε έτοιμη την στοιχειοθέτησή της από την γνωμοδότηση της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Τον Ιούλιο του 2009 το ΠΑΣΟΚ όταν ακόμη ήταν αντιπολίτευση κατέθεσε στο Θερινό Τμήμα της Βουλής πρόταση νόμου με σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια που πήγε άπατη. Εισηγήτρια του ήταν η Καϊλή και από την ΝΔ το "αντιμετώπισε" η Κατερίνα Παπακώστα που έλεγε μάλιστα ότι η πρόταση ήταν ... εν μέρει ρατσιστική! https://www.tovima.gr/.../eya-kaili-katerina-papakwsta.../

 

Μετά, το ΠΑΣΟΚ ήρθε στην εξουσία από το 2009 μέχρι το 2011 και δεν έφερε το σύμφωνο συμβίωσης, ενώ παρέμεινε και ως κυβερνητικός εταίρος μέχρι τον Ιανουάριο του 2015. Ενδιάμεσα, το 2013 η χώρα καταδικάστηκε στο ΕΔΔΑ επειδή είχαμε σύμφωνο συμβίωσης μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια. Οι δύο προσφυγές είχαν κατατεθεί στο ΕΔΔΑ από το 2009 και ήταν η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που επί των ημερών της το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους προσπαθούσε να πείσει με τα υπομνήματά του το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ότι η Ελλάδα ...δεν είχε παραβιάσει την ΕΣΔΑ!

 

Στα τέλη του 2015, ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ που έφερε τελικά το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης και για ομόφυλα ζευγάρια και για την κατάργηση του 347 ΠΚ περί "παρα φύσει ασέλγειας". Το ΠΑΣΟΚ καταψήφισε την κατάργηση του 347 ΠΚ και υπερψήφισε το σύμφωνο συμβιωσης, αλλά χωρίς την παρουσία της αρχηγού του, η οποία την ίδια ημέρα είχε συναντήσει τον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής στην Αθήνα (https://www.ertnews.gr/.../idrisi-anexartitou.../...), αλλά το βράδυ δεν εμφανίστηκε στην Ολομέλεια για να ψηφίσει, ενώ απείχε και ο βουλευτής Γ. Αρβανιτίδης.

 

Το 2017 που ψηφίστηκε η ταυτότητα φύλου το ΠΑΣΟΚ επίσης δημιούργησε προβλήματα, γιατί έθεσε ως όρο για να το ψηφίσει την προσθήκη στον νόμο ότι οι ανήλικοι από 15-17 δεν θα περιορίζονται στην συναίνεση των γονέων τους αλλά θα πρέπει να είναι εφοδιασμένοι και με γνωμοδότηση διυπουργικής επιτροπής! Η Φώφη Γεννηματά και πάλι απείχε από την ψηφοφορία, καθώς βρισκόταν στην ανατολική Κρήτη σε περιοδεία για να προωθήσει την υποψηφιότητά της για αρχηγός του ΚΙΝΑΛ (https://www.efsyn.gr/.../126041_stin-anatoliki-kriti-i...).

 

Το 2018 ήρθε προς ψήφιση στην Βουλή η αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια. Ενώ η "γραμμή" του ΠΑΣΟΚ ήταν υπέρ και υπερψήφισε και η ίδια η Φώφη Γεννηματά, απείχαν από την Βουλή οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ: Ανδρέας Λοβέρδος, Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος, Δημήτρης Κωνσταντόπουλος, Δημήτρης Κρεμαστινός, Γιώργος Αρβανιτίδης (πάλι!!!) και Δημήτρης Τσελέπης.

 

Το 2019 ο ΣΥΡΙΖΑ πρότεινε την αναθεώρηση του άρθρου 5 παρ. 2 του Συντάγματος, ώστε στους λόγους απαγορευμένων διακρίσεων να περιλαμβάνονται και ο σεξουαλικός προσανατολισμός με την ταυτότητα φύλου. Το ΠΑΣΟΚ, ως ΚΙΝΑΛ τότε, τον Φεβρουάριο του 2019 με δημόσια ανακοίνωσή του τάχθηκε κατά της εν λόγω αναθεώρησης με την εξής δικαιολογία:

 

"Η συμπερίληψη ειδικών κατηγοριών του πληθυσμού, με διακηρυκτικό τρόπο, σε τυχαίες διατάξεις του Συντάγματος ενέχει πάντα τον κίνδυνο να δημιουργήσει νομικά προβλήματα σε σχέση με την ερμηνεία και τη συνεκτικότητα του συνταγματικού κειμένου. Σε κάθε περίπτωση, ο κοινός νομοθέτης οφείλει να καλύψει κενά της νομοθεσίας για την πλήρη εφαρμογή του υφιστάμενου Συντάγματος.

Υπό το φως των παραπάνω, το Κίνημα Αλλαγής δεν υπερψήφισε την προτεινόμενη πρόταση αναθεώρησης του άρθρου 5 παρ. 2 του Συντάγματος όπως αυτή κατατέθηκε στις 21/01/2019 από βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ. Κρίθηκε ότι όχι μόνο δεν συμβάλλει στην ενίσχυση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων αλλά πιθανόν δημιουργεί ερμηνευτικά προβλήματα για την εφαρμογή του σχετικού άρθρου στο μέλλον. Η αναθεωρητική διαδικασία οφείλει να λαμβάνει χώρα με επιμέλεια και νηφαλιότητα και δεν μπορεί να γίνεται αντικείμενο μικροκομματικών σκοπιμοτήτων ή επικοινωνιακών σχεδιασμών.Οι βουλευτές του Κινήματος Αλλαγής θα τοποθετηθούν αναλυτικότερα για το θέμα στην επικείμενη συζήτηση για την Αναθεώρηση του Συντάγματος στην Ολομέλεια της Βουλής."

 

Όλο το κείμενο αυτής της κατάπτυστης ανακοίνωσης βρίσκεται ακόμη και σήμερα αναρτημένο εδώ: https://kinimaallagis.gr/%CE%B5%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B5.../

 

Η κατακραυγή ήταν ακαιριαία από τις ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις και όταν τόλμησα τηλεοπτικά ως δικηγόρος του ΣΥΔ να στηλιτεύσω αυτή την αδιανόητη στάση του ΚΙΝΑΛ, ο βουλευτής του κ. Μαργαρίτης με κατηγόρησε ως... Συριζαίο! Ένα μήνα μετά, βέβαια, ήμουν υποψήφιος ευρωβουλευτής με το Ποτάμι οπότε λύθηκε και η απορία για την κομματική μου ταυτότητα. Δείτε εδώ το απόσπασμα:

https://www.youtube.com/watch?v=QhiB0DAaW64&t=5s

 

Μετά όμως από τη δημόσια κατακραυγή και μετά, βέβαια από τις εκλογές του 2019, όταν ήρθε η ώρα της αναθεώρησης του Συντάγματος από την Αναθεωρητική Βουλή, το ΠΑΣΟΚ - ΚΙΝΑΛ αναδιπλώθηκε 100% από όλα τα παραπάνω και ΥΠΕΡΨΗΦΙΣΕ ακριβώς την διάταξη που κατηγορούσε ότι δήθεν θα δημιουργούσε ερμηνευτικά προβλήματα, τα οποία ουδέποτε εξήγησε ποια θα ήταν!

 

Επίσης, τότε ήταν ήδη πάρα πολύ αργά: η ΝΔ που ήταν ήδη πλειοψηφία καταψήφισε την απαγόρευση διακρίσεων και το ΠΑΣΟΚ δεν κατάφερε φυσικά, με τέτοια παλινωδιάρα, να μεταπείσει τον πρώην κυβερνητικό του εταίρο, με αποτέλεσμα να χαθεί η τεράστια ευκαιρία να περιληφθεί στο Σύνταγμα η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου!!! Το ΠΑΣΟΚ φέρει μεγάλο μερίδιο αυτής της τεράστιας ευθύνης.

 

Ωστόσο, η Νέα Δημοκρατία βαρύνεται με το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης που το Σύνταγμα δεν φέρει την εν λόγω απαγόρευση διάκρισης λόγω ταυτότητας φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού. Θα ήταν μια ακλωνητη συνταγματική βάση για την επέκταση της απαγόρευσης διακρίσεων του "μισού" Ν.4443/2016 και φυσικά του γάμου για όλους!

 

Όταν όμως, την περασμένη εβδομάδα, στο συνέδριο της Ευρωπαϊκης Ένωσης ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικών ο εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ κ. Βήκας είπε ότι το ΠΑΣΟΚ στήριξε την συνταγματική αναθεώρηση για την προσθήκη της απαγόρευσης διακρίσεων, παρέλειψε την αρχική άρνηση του ΠΑΣΟΚ τον Φεβρουάριο του 2019 και την ανακοίνωση του Τμήματος Ανθρώπινων Δικαιωμάτων που ακόμη και σήμερα βρίσκεται αναρτημένη στην ιστοσελίδα του ΚΙΝΑΛ. Εκεί παρενέβην εγώ και το θύμισα σε όλους, γιατί όλοι φαίνεται ότι το είχαν ξεχάσει, συμπεριλαμβανομένου και του κ. Τζαννακόπουλου που το θυμήθηκε μετά την παρέμβασή μου. 

Το γραπτά πάντως, μένουν.

 

Το ΠΑΣΟΚ καθώς βαρύνεται με όλη αυτή την 22ετή ιστορία παλινωδίας και ολιγωρίας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, τα οποία άφησε να τα θεσμοθετήσουν ο ΣΥΡΙΖΑ αρχικά και η Νέα Δημοκρατία μετά (η οποία σε επίπεδο νομοθεσίας έχει φέρει μόνο την απαγόρευση πρακτικών μεταστροφης το 2022 και αυτή "μισή" δηλαδή μόνο για ανήλικους, ενώ σε επίπεδο υπουργικής απόφασης κατάργησε και την απαγόρευση αιμοδοσιας για ΛΟΑΤΚΙ πρόσωπα και ενέταξε τα τρανς άτομα στα προγράμματα του ΟΑΕΔ), οφείλει να τοποθετηθεί άμεσα για το κατά πόσον στηρίζει ή όχι το νομοσχέδιο περί γάμου για όλους που κατατέθηκε από την αξιωματική αντιπολίτευση στην Βουλή.

 

Η θετική στάση του θα ήταν μια ευχάριστη μεταστροφή από τα μέχρι τώρα ναι μεν, αλλά.

Διότι μέχρι σήμερα το ΠΑΣΟΚ δεν έχει φέρει & ψηφίσει ταυτόχρονα, το ίδιο ως πολιτικός φορέας στη Βουλή, κανένα ΛΟΑΤΚΙ νομοσχέδιο. Ή τα φέρνει και δεν ψηφίζονται (σύμφωνο συμβίωσης το καλοκαίρι του 2009) ή μισοψηφίζει τα νομοσχέδια των άλλων.

Ο ρόλος της αστυνομίας στο Pride

 

To 2007 το Συμβούλιο της Ευρώπης (Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών) έλαβε την απόφαση 230 (2007) με θέμα "Ελευθερία της συνάθροισης και της έκφρασης για λεσβίες, γκέι, μπάι και διεμφυλικά πρόσωπα". Αυτή η απόφαση απευθύνεται στους δήμους και τις περιφέρειες των κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης και περιλαμβάνει ειδικές αναφορές για τον ρόλο της Αστυνομίας κατά την διεξαγωγή της παρέλασης υπερηφάνειας, για την αστυνομία στα Pride. Ορίζει λοιπόν ότι οι τοπικές αρχές πρέπει: 

 

"vi. να καθιστούν διαθέσιμες επαρκείς αστυνομικές δυνάμεις για να διασφαλίζεται ότι υπάρχουν επαρκή μέτρα όταν έχουν εντοπιστεί αντι-διαδηλωτές κατά μιας ΛΟΑΔ διοργάνωσης, ώστε να διασφαλίζουν ότι οι συμμετέχοντες στην τελευταία δεν χρειάζεται να φοβούνται ότι θα υποστούν σωματική βία, όπως επιβάλλει το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ που προβλέπει την θετική υποχρέωση των Αρχών να προστατεύουν το δικαίωμα στην ζωή και το άρθρο 3 που ορίζει ότι ουδείς υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία.

[...]

f) να συντονίσουν και να ενισχύσουν τις σχέσεις της τοπικής αστυνομίας με την κοινότητα, ώστε να μειωθούν οι πιθανές κλιμακώσεις στις δημόσιες διαδηλώσεις και, ειδικότερα:

i. να διασφαλίσουν ότι οι αστυνομικοί έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ουδετερότητα και την απαγόρευση διακρίσεων, ότι έχουν λάβει τις σχετικές οδηγίες και ότι τις εφαρμόζουν

ii. να καταφεύγουν σε διάλυση των διαδηλώσεων ως έσχατο μέσο

iii. να διασφαλίζουν ότι οι υπάλληλοι της επιβολής του νόμου αποφεύγουν την χρήση βίας ή περιορίζουν αυτή στο ελάχιστο αναγκαίο, εφαρμόζοντας αυστηρά τα διεθνή πρότυπα αστυνόμευσης που προβλέπουν ειδικές και λεπτομερείς οδηγίες για αυτή την χρήση

iv. να διασφαλίζουν ότι οι αστυνομικοί υπάλληλοι αναλαμβάνουν άμεση και αποτελεσματική δράση για την απομάκρυνση κάθε προσώπου που έχει σκοπό να διαταράξει την συνάθροιση (λαμβάνοντας υπόψη τα σχετικά με την κανονική δημόσια τάξη)

v. να μην επιβάλλουν ποτέ στους διοργανωτές να προσλάβουν το δικό τους προσωπικό ασφαλείας ή να καταβάλουν τις δαπάνες της αστυνόμευσης των συναθροίσεων (καθώς αυτό αποτελεί τύπο περιορισμού εκ των προτέρων, ο οποίος θίγει την θετική υποχρέωση των αρχών να προστατεύουν την ενάσκηση αυτών των δικαιωμάτων)"

 

Το 2010, το Συμβούλιο της Ευρώπης θέσπισε την Σύσταση CM/Rec(2010)5 της Επιτροπής Υπουργών των κρατών μελών σχετικά με μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου. Στην παρ. 15, η Σύσταση ορίζει:

"15. Τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίσουν ότι οι αρχές επιβολής του νόμου λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσουν τους συμμετέχοντες σε ειρηνικές διαδηλώσεις υπέρ των δικαιωμάτων των λεσβιών, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων και των διαφυλικών από κάθε παράνομη απόπειρα διατάραξης ή παρεμπόδισης της αποτελεσματικής απόλαυσης του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και στην ειρηνική συνάθροιση."

 

To Eυρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έχει καταδικάσει πολλές χώρες επειδή η αστυνομία δεν προστάτευσε επαρκώς τα άτομα που συμμετείχαν στα Pride.

 

Το 2015, το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Γεωργία επειδή η αστυνομία δεν προστάτευσε 13 συμμετέχοντες στην πορεία για την ημέρα κατά της ΛΟΑΤΚΙφοβίας, ενώ ήξερε ότι υπήρχαν αντι-διαδηλωτές που θα επιτίθεντο.

 

Το 2016, το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ρουμανία επειδή η αστυνομία της δεν προστάτευσε διαδηλωτές στο Pride του Βουκουρεστίου.

 

Το 2020 το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ρωσία επειδή δεν προστάτευσε ΛΟΑΤΚΙ+ διαδήλωση στην Αγ. Πετρούπολη από αντιδιαδηλωτές.

 

Υπάρχουν επίσης πολλές υποθέσεις που το ΕΔΔΑ καταδικάζει χώρα για την ομοφοβική και βίαιη κατάχρηση εξουσίας από την αστυνομία σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Το 2020 η Γεωργία καταδικάστηκε για αυθαίρετες έρευνες και κακοποίηση από αστυνομικούς σε μέλη ΛΟΑΤΚΙ+ οργάνωσης. Το 2021 η Κροατία καταδικάστηκε γιατί η αστυνομία δεν εξετασε το λεσβιοφοβικό κίνητρο που κατήγγειλε μια γυναίκα που κακοποιήθηκε σ ένα μπαρ.

 

 Επομένως, το Ευρωπαϊκό Δίκαιο των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, όπως ερμηνεύεται από τα θεσμικά όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης επιβάλλει στα κράτη να παρέχουν αστυνομικές δυνάμεις στα Pride για σκοπούς αποκλειστικά και μόνο προστασίας της διοργάνωσης από τρίτους που μπορεί να την διαταράξουν και να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των διαδηλωτών. Ωστόσο, οι αστυνομικοί που αναλαμβάνουν αυτόν τον ρόλο πρέπει να έχουν κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση σε ΛΟΑΤΚΙ θέματα, δηλαδή τα κράτη να έχουν οργανώσει τον ΛΟΑΤΚΙ γραμματισμό τους με σεμινάρια, εκπαιδεύσεις και σχετικά πρακτικά μαθήματα.

 

Αυτόν τον κομβικό ρόλο του ΛΟΑΤΚΙ γραμματισμού της αστυνομίας, το Συμβούλιο της Ευρώπης τον υποστηρίζει μέσα από συνεργασίες με τις ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις τη κοινωνίας των πολιτών: υπάρχει ένα αναλυτικό έγχειρίδιο που έχει εκπονήσει το Τμήμα Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου με τίτλο "Aστυνόμευση εγκλημάτων μίσους εναντίον ΛΟΑΤΚΙ ατόμων: σεμινάριο για μια επαγγελματική αστυνομική ανταπόκριση" (2019).

Ανάμεσα στις ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις που συμμετέχουν στην κρατική εκπαίδευση των αστυνομικών σε αυτά τα θέματα είναι και οι ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικές Ενώσεις. Δηλαδή οι συλλογοι των ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών που έχουν οργανωθεί σε σωματεία για να προστατεύσουν αφενός τα δικαιώματά τους μέσα στην αστυνομία από τυχόν διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας / χαρακτηριστικών φύλου κι αφετέρου να συμβάλουν στην διαμόρφωση συνείδησης μέσα στην αστυνομία για τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα των πολιτών. Στην Ελλάδα, μια τέτοια ΛΟΑΤΚΙ αστυνομική οργάνωση είναι η Police Action - Δράση Αστυνομικών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ενώ υπάρχει κι άλλη μία ή και δύο ομάδες ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών που δεν έχουν ακόμη αναγνωριστεί νομίζω τυπικά. Αυτές είναι ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις που δεν ταυτιζονται φυσικά με την ίδια την Αστυνομία, αλλά αποτελούνται από ορισμένα μέλη της. Και υπάρχει και η Ευρωπαϊκή Ένωση ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικών, η European LGBT Police Association - EGPA.

 

Είναι διακριτός, δηλαδή, ο θεσμικός ρόλος της Αστυνομίας για την εκπλήρωση της θετικής υποχρέωσης του κράτους να διασφαλίσει την ομαλή διεξαγωγή του Pride και άλλος ο υπερασπιστικός και κοινωνικός ρόλος των ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεων αστυνομικών που ενεργούν ως πρωτοβουλίες συμμετοχής και στο Pride ως παράγοντες υλοποίησης των συστάσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης για ενημέρωση, εκπαίδευση, ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ μέσα στην Αστυνομία.

 

Αυτή είναι η ευρωπαϊκή προσέγγιση για τον ρόλο της Αστυνομίας στο Pride, με πλήρη επίγνωση φυσικά του κακοποιητικού ρόλου που έχει διαδραματίσει ο θεσμός της επιβολής της δημόσιας τάξης διαχρονικά και με καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Δηλαδή, η Ευρώπη δεν κλείνει τα μάτια στο γεγονός ότι αστυνομικοί είναι δράστες σε εγκληματα μίσους κατά ΛΟΑΤΚΙ ατόμων και οργανώσεων, ούτε τα βλέπει όλα ρόδινα, αλλά έχει οργανώσει μια πολιτική συμπερίληψης με σκοπό την μεταβολή της κουλτούρας της κάθε αστυνομίας με στόχο τον ΛΟΑΤΚΙ γραμματισμό της.

 

Στις ΗΠΑ, από όπου προέχεται ιστορικά και η διοργάνωση των pride σε ανάμνηση των επεισοδίων κατά της αστυνομίας κυρίως από μάυρες τρανς σεξεργάτριες στο μπαρ Stonewall, η δομή της αστυνομίας και η αντιμετώπισή της από τα Pride είναι διαφορετική από την Ευρώπη. Οι λόγοι είναι θεσμικοί, πολιτικής κουλτούρας, ιστορικοί, αλλά και βέβαια μεγαλύτερης μετεξέλιξης της αμερικάνικης νομοθεσίας και κοινωνίας στα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα που δεν δικαιολογεί πλέον καθόλου την ανοχή από εγκλήματα που τελούν ένστολοι.

 

Ορισμένα Pride στις ΗΠΑ λοιπόν απαγόρευσαν την συμμετοχή ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών ως διαδηλωτών, αλλά με συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα: για 3 χρόνια και ως επιτίμιο ακοινωνησίας για τα αιματηρά γεγονότα που σχετίζονται με την ευθύνη αστυνομικών σε εγκληματα μίσους που οδήγησαν και στο κίνημα Black Lives Matter. Και στις ΗΠΑ βέβαια αυτός ο αποκλεισμός έχει οδηγήσει σε τεράστιες διαφωνίες εντός και εκτός κοινότητας, αλλά είναι ένας περιορισμός με ειδική αιτιολόγηση και χρονικό περιορισμό: είναι μία σαφής συλλογική κύρωση που επιβάλει ένα Pride για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

 

Υπάρχει το μεγάλο ερώτημα ηθικής και νομικής τάξης περί του αν μπορείς να αποκλείσεις συλλογικά μια κατηγορία κρατικών υπαλλήλων από την συμμετοχή τους, ως τέτοιων, με τις στολές τους και όλες τις σημάνσεις της κρατικής αποστολής τους, στο δικαίωμα της συνάθροισης, ως επιτίμιο ακοινωνησίας. Ούτε στις ΗΠΑ το έχουν λύσει, αφού μόλις πέρσι τέθηκε για πρώτη φορα και το γεγονός ότι όντως απαγόρευσαν τις ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικές οργανώσεις δεν σημαίνει φυσικά ότι τελείωσε η συζήτηση για την δημοκρατική νομιμοποίηση μιας τέτοιας απόφασης, λαμβάνοντας υπόψη και την πολλαπλή διάκριση που προκαλεί και μάλιστα ενδοκοινοτική: οι ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικοί που δεν τους δίνεται το δικαίωμα να παρελάσουν με την στολή τους. Γιατί αυτό είναι γι' αυτούς η ΛΟΑΤΚΙ εργασιακή ορατότητά τους: να τους δουν οι ομοφοβικοί συνάδελφοί τους με την στολή τους να παίρνουν μέρος στο Pride κι όχι ως Κώστας ή ως Γιώργος που δεν τρέχει τίποτα "αφού δεν προκαλούν". Η "ανοχή" του Pride για αστυνομικούς που μπορούν να έρθουν ως "άτομα", ως "πολίτες", αλλά χωρίς την στολή τους μου θυμίζει κάπως ανεστραμμένο το κλασικό ρητορικό σχήμα "ας κάνουν ό,τι θέλουν στο κρεβάτι τους, αλλά να μην προκαλούν".

 

Είναι κατανοητό βέβαια ότι τα θύματα της αστυνομικής βίας δεν ανέχονται να παρελάσουν στην ίδια γραμμή με τους δράστες της αστυνομικής βίας. Έχω υπερασπιστεί τρανς άτομο σε μήνυση που της υπέβαλαν αστυνομικοί και καταλαβαίνω ότι η σχέση της με την στολή δεν θα είναι και η πιο ευχάριστη. Έχω υπερασπιστει και cis δικηγόρο τρανς ατόμων που ως τέτοια κρατήθηκε αυθαίρετα στο κρατητήριο επειδή πήγε να ασκήσει τα καθήκοντά της.

 

Όμως, την στολή την φοράει ένα συγκεκριμένο άτομο κάθε φορά και πραγματικά δεν πιστεύω ότι θα φτάσει ο αμετανόητος αστυνομικός - δράστης ενός ομοφοβικού εγκλήματος να θέλει να παρελάσει στο Pride με την στολή του. Δεν θα το κάνει. Αυτοί που θα έρθουν θα είναι άλλοι. Και το μεγάλο ερώτημα είναι μήπως αυτοί οι άλλοι, οι καλοί ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικοί που θα έρθουν με την στολή τους, "ξεπλένουν" τους εγκληματίες αστυνομικούς. Έτσι, έχουν δύο "μέτωπα": από την μία τους ομοφοβικούς συναδέλφους τους και το μη ασφαλές εργασιακό περιβάλλον κι από την άλλη πλευρά μία μερίδα της δικής τους ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας που τους βλέπει ως το φύλλο συκής ενός σάπιου συστήματος και εξ αρχής τους απορρίπτει λόγω της ίδιας της εμφάνισής τους, με τεκμήριο ενοχής.

 

Φέτος στην Αθήνα, την εβδομάδα του Pride, θα πραγματοποιηθεί το συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικών στις 16 και 17 Ιουνίου στην Τεχνόπολη. Θα μετέχουν δηλαδή ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικοί από αντίστοιχες τοπικές ενώσεις των ευρωπαϊκών χωρών και θα συζητήσουν τα θέματά τους. Έχω κληθεί σε αυτό το συνέδριο να μιλήσω ως νομικός για το θέμα των "Διακρίσεων Λόγω Σεξουαλικού Προστανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου των Αστυνομικών Υπαλλήλων στον Χώρο της Εργασίας τους". Θέλουν δηλαδή να ενημερωθούν για τις νομικές εξελίξεις που υπάρχουν και τα διαθέσιμα μέσα που έχουν οι ίδιοι από τους κακοποιητικούς και ομοφοβικούς / τρανσφοβικούς συναδέλφους τους και προϊσταμένους τους.

 

Το βρίσκω εξίσου ερεθιστικό επιστημονικά με το γεγονός ότι αύριο και μεθαύριο θα είμαι στην Θεσσαλονίκη για να μιλήσω σε 300 Ελληνίδες κι Έλληνες δικαστικούς λειτουργούς εν ενεργεία σχετικά με τα θέματα της ταυτότητας φύλου, στο πλαίσιο του σεμιναρίου που διοργανώνει η Εθνική Σχολή Δικαστών. Έχω να παρουσιάσω πολλές ιστορίες δικαστικής κακοποίησης ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων από την Ελληνική Δικαιοσύνη, κάτι που πριν απ΄όλους πρέπει να τα ξέρουν οι ίδιοι οι δικαστικοί. Δεν θα τους έλεγα όχι επειδή ανάμεσα σε αυτούς μπορεί να βρίσκονται και δράστες.

 

Συμμετέχω και στις προφεστιβαλικές εκδηλώσεις του Athens Pride, στο πλαίσιο των οποίων έχει ενταθχεί η παρουσίαση του βιβλίου μου "Ελεύθερη Συμβίωση" στον Πολύχρωμο Πλανήτη, το ακτιβιστικό βιβλιοπωλείο - εκδοτικό οίκο της πολυαγαπημένης μας Μαρίνας Γαλανού που τόσο έχει ήδη λείψει, αλλά και που τόσο άλλαξε με το έργο της τον Χάρτη των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Ομιλητές σε αυτή την παρουσίαση είναι δύο αγαπημένα μου πρόσωπα από την κοινότητα, ο Ηλίας Μυρσινιάς και η Κατερίνα Τρίμμη.

 

Μαθαίνω δηλαδή ότι συμμετέχω στο Athens Pride που δεν έχει επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ΛΟΑΤΚΙ Αστυνομικών να έχει δικό της περίπτερο στην διοργάνωση. Έχω τις διαφωνίες μου, αλλά καταλαβαίνω και τα θύματα της αστυνομικής βίας ότι δεν θέλουν να συνυπαρξουν με αστυνομικούς. Ακούω όμως και το επιχείρημα ότι δεν διαχωρίζουμε την αστυνομία σε καλή και κακή, δεν υπάρχουν προσωπικότητες και ατομικότητες της αστυνομίας, υπάρχει ο θεσμός ο οποίος είναι απορριπτέος για τους γνωστούς ιστορικούς λόγους. Αυτή η θέση δεν ξέρω πόσο συμβιβάζεται με τα ευρωπαϊκά πρότυπα που έχω παραθέσει στην αρχή για τον κρατικό ρόλο και για τον υπερασπιστικό και κοινωνικό ρόλο, όταν τον διαχωρισμό τον έχει κάνει διαχρονικά το ίδιο το Συμβούλιο της Ευρώπης. Στο αμερικανικό ντιμπέιτ για το θέμα προβάλλεται έντονα το θέμα της ενδοκοινοτικής διάκρισης, γιατί είναι οι ΛΟΑΤΚΙ ή οι συνοδοιπόροι των ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικών που θέλουν να παρελάσουν κι όχι βέβαια το σύνολο των αστυνομικών. Σε αυτό δεν έχω δει επαρκή αντίκρουση, δηλαδή κατά πόσον δεν υπάρχει όντως ενδοκοινοτική διάκριση και μάλιστα με κριτήριο τον υπάρχοντα ή νομιζόμενο σεξουαλικό προσανατολισμό / ταυτότητα - χαρακτηριστικά φύλου.

 

Αυτό που σίγουρα δεν υπάρχει είναι ο χρονικός ορίζοντας. Δηλαδή ακόμα και στα αμερικανικά Pride που απέκλεισαν ΛΟΑΤΚΙ αστυνομικές οργανώσεις τους είπαν ότι τους αποκλείουν για 3 χρόνια, όχι για πάντα ή αορίστως. Το οποίο σημαίνει μόνο ένα πράγμα: κριτήρια. Βάσει των οποίων υπολογίζεται ο αποκλεισμός ή μη. Τα κριτήρια σημαίνουν: έχω γενικές αρχές που λαμβάνω υπόψη κι έχω σταθμίσει έναντι άλλων αρχών που αφορούν ακόμη και το δικαίωμα συμμετοχής στην συνάθροιση με την επιλογή της στολής. Τέτοιες γενικές αρχές και τέτοια στάθμιση και αιτιολόγηση δεν έχω δει να γίνεται από το Athens Pride. Θα ενδιέφερε όμως να γίνει σε τέτοιο επίπεδο η ανάλυση αυτή κι όχι με λαϊκισμό και κραυγές που αύριο μπορεί να αποδειχτεί ότι δεν ήταν το δικαιότερο μέτρο.