ΕΔΔΑ για ομοφοβικά Αμβρόσιου

 

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου απέρριψε σήμερα την προσφυγή του π. Μητροπολίτη Αμβρόσιου - Αθανάσιου Λενή εναντίον της Ελλάδας για την καταδίκη του σχετικά με την δημόσια υποκίνηση βίας κατά ΛΟΑΤΚΙ προσώπων με ανάρτησή του το 2015.

Η απόφαση είναι αναρτημένη εδώ: https://hudoc.echr.coe.int/?i=001-226442

 

Ειδικότερα, κρίθηκε ότι η καταδίκη του από το δευτεροβάθμιο δικαστήριο και τον Άρειο Πάγο για την γνωστή ανάρτησή του που έγινε με αφορμή την ψήφιση του νομοσχεδίου για το σύμφωνο συμβίωσης και στην οποία περιλαμβάνονταν προτροπές τύπου "φτύστε τους" και μύδροι τύπου "δεν είναι άνθρωποι είναι τέρατα της φύσεως", δεν παραβίασε την ελευθερία της έκφρασής του.

 

To κύριο επιχείρημα του Αμβρόσιου ήταν ότι το κείμενο δεν αφορούσε τα ΛΟΑΤΚΙ πρόσωπα αλλά τους "πολιτικούς" που ψήφιζαν το σύμφωνο συμβίωσης. Αυτή ήταν η υπερασπιστική γραμμή του και στα εθνικά δικαστήρια, τα οποία την απέρριψαν.

 

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αναφέρει στην απόφασή του ότι συμφωνεί με τα συμπεράσματα των ελληνικών δικαστηρίων ότι η ανάρτηση του προσφεύγοντος αναφέρεται σαφώς σε όσους βιώνουν ή υποστηρίζουν την ομοφυλοφιλία και ότι η πλειοψηφία των σχολίων του Αμβρόσιου περιλάμβαναν κλασικές ομοφοβικές εκφράσιες όπως "είναι δικαίωμά τους φυσικά να ζουν ιδιωτικά και κρυφά με τον τρόπο που θέλουν". Δηλαδή, το Ε.Δ.Δ.Α. κατηγοριοποιεί πλέον ως τυπική ομοφοβική ρητορική την γνωστή φράση "δεν μας νοιάζει τι κάνουν στο κρεβάτι τους".

Περαιτέρω , εκφράσεις όπως "μαυρίστε τους" που αφορούν τους πολιτικούς, από τον παλαιό τρόπο ψηφοφορίας με λευκά και μαύρα σφαιρίδια, στην πραγματικότητα στοχοποιούν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, ακόμη κι αν αφορούν τους πολιτικούς που ψήφισαν το σύμφωνο συμβίωσης.

 

Το πιο σημαντικό σε αυτή την απόφαση είναι ότι έκρινε πως εδώ χρησιμοποιήθηκε η ελευθερία της έκφρασης για άλλον σκοπό από αυτόν για τον οποίο έχει θεσπιστεί και σε αντίθεση με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς η επίδικη ανάρτηση περιέχει προτροπή σε επιβολή διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Αυτή η χρήση της ελευθερίας έκφρασης για σκοπό άλλον συνιστά καταχρηστική ενάσκηση δικαιώματος κατά το άρθρο 17 της ΕΣΔΑ και για τον λόγο αυτόν, το Ε.Δ.Δ.Α. απέρριψε την προσφυγή Αμβρόσιου ως απαράδεκτη.

 

Πρόκειται για μια πολύ σημαντική απόφαση για τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα σε σχέση με τον μισαλλόδοξο λόγο εναντίον τους για όλη την Ευρώπη, επικυρώνοντας την απόφαση 858/2020 του Αρείου Πάγου, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι ο ελληνικός νόμος 927/1979 δεν πρέπει να αλλάξει έτσι ώστε να περιλαμβάνει κάθε αντιΛΟΑΤΚΙ κήρυγμα μίσους κι όχι μόνο όσα προτρέπουν σε βία, μίσος ή διακρίσεις.

H τέχνη του εξωδίκου

Υπάρχει η εσφαλμένη αντίληψη ότι η κοινοποίηση μιας εξώδικης δήλωσης είναι μια νομικώς ανούσια πράξη, καθώς κυκλοφορεί το δημοφιλές φληνάφημα ότι εάν ο θιγόμενος πράγματι είχε έννομα δικαιώματα θα είχε προχωρήσει απ' ευθείας στην δικαστική προσφυγή.

Αυτό ενδεχομένως να είχε μια βάση προ του Ν.4356/2015, αλλά με αυτόν τον νόμο και συγκεκριμένα με το άρθρο 37, ο ίδιος ο νομοθέτης όρισε ως υποχρεωτική προδικασία την επίδοση εξώδικης δήλωσης, πριν την ενάσκηση της αγωγής. Δηλαδή, με ποινή απαραδέκτου: εάν ο ενάγων δεν έχει αποστείλει πρώτα το εξώδικο, εάν δεν έχουν παρέλθει άπρακτες εκ μέρους του δράστη 10 ημέρες μη αποκατάστασης του θιγόμενου, ή εάν έχουν παρέλθει 6 μήνες, τότε το δικαστήριο δεν εξετάζει την ουσία της αγωγής, αλλά την απορρίπτει ως απαράδεκτη.

Πρόκειται βέβαια για μια συγκεκριμένη κατηγορία αγωγών που αφορούν τις λεγόμενες υποθέσεις προσβολής προσωπικότητας δια του τύπου ή δια των μ.μ.μ.ε ή δια του Διαδικτύου (με τον νέο Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, επίσης του 2015). Εδώ έχουμε από το έτος 2020 πλέον και την πάγια νομολογία ότι η διάταξη αυτή της υποχρεωτικής προδικασίας καταλαμβάνει και τις προσβολές προσωπικότητας που τελούνται μέσα από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook και το Twitter. Περιστασιακή περί του αντιθέτου νομολογία περί μη αναλογικής εφαρμογής έχει πλέον υποχωρήσει.

Έτσι, η εξώδικη δήλωση δεν είναι πλέον μια απλή ισχυρή όχληση, δεν είναι ένα ανούσιο έγγραφο που το πετάμε στα σκουπίδια, καθώς αποκτά στοιχεία προδικασίας, δηλαδή έναρξης της τυπικής διαδικασίας που υποχρεωτικά πρέπει να τηρηθεί για να ασκηθεί στην συνέχεια νομότυπα η αγωγή. (Άλλο στοιχείο προδικασίας είναι η υποχρεωτική έγγραφη ενημέρωση του ενάγοντος σχετικά με την δυνατότητα επίλυσης της διαφοράς με την προσφυγή στην διαδικασία της διαμεσολάβησης, η μη τήρηση της οποίας τιμωρείται επίσης με την ποινή της ακυρότητας.)

Ωστόσο, ο νομοθέτης δεν αρκείται στην επίδοση μιας εξώδικης δήλωσης οιουδήποτε περιεχομένου, αλλά καθορίζει και ένα ελάχιστο μέρος που οφείλει ο υποψήφιος ενάγων να έχει εκθέσει με σαφήνεια και πληρότητα. Ιδίως οφείλει να έχει υποδείξει ένα συγκεκριμένο κείμενο αποκατάστασης, η δημοσιοποίηση του οποίου εκ μέρους του δράστη, εντός 10 ημερών από την επίδοση, εξαλείφει την αστική απαίτηση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, καθώς και άλλες αστικής φύσεως απαιτήσεις. Δεν εξαλείφει ωστόσο, την αξίωση της Πολιτείας για ποινική δίωξη του δράστη, στην περίπτωση που ο θιγόμενος έχει υποβάλει και έγκληση για την προστασία της τιμής και της υπόληψης του: αυτό το δικαίωμα διατηρείται και μπορεί να ασκηθεί εντός τριμήνου από την περιέλευση σε γνώση των περιστατικών που συνιστούν την προσβολή της τιμής.

Υπάρχουν περιπτώσεις δηλαδή που τα εξώδικα δεν περιείχαν το ελάχιστο περιεχόμενο που ορίζει η ειδική νομοθεσία και τελικά αυτό οδήγησε και σε απόρριψη των αγωγών ως απαραδέκτων. Πρόκειται για μια ένσταση την οποία ασκούμε πλέον αρκετά συχνά όταν ως πληρεξούσιοι εκπροσωπούμε εναγόμενους που δεν τους έχουν κοινοποιηθεί εξώδικα με το ελάχιστο κατά νόμο περιεχόμενο.

Με αυτά τα χαρακτηριστικά, η νομοθεσία, καθώς και η νομολογία των τελευταίων 8 ετών έχει προσδώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στην σύνταξη και την επίδοση της εξώδικης δήλωσης του θιγόμενου από δημοσίευμα ή ανάρτηση, καθιστώντας τα μέρος της προδικασίας και υποχρεωτική δίοδο πριν την προσφυγή στην Δικαιοσύνη. Παράλληλα, οι αποφάσεις των δικαστηρίων έχουν επιβεβαιώσει ότι οι κανόνες για το ελάχιστο περιεχόμενο και την ορθή σύνταξη ενός εξωδίκου είναι πολύ αυστηροί και μπορεί να στοιχίσουν το παραδεκτό μιας μελλοντικής αγωγής.

Όμως, υπάρχουν και οι άγραφοι κανόνες της τέχνης της δικηγορίας που επιβάλλουν στα εξώδικα να είναι όσο το δυνατόν πιο υπαινικτικά και συνοπτικά, κατά το μέτρο του δυνατού, ώστε να αποφεύγονται οι τυχόν ομολογίες γεγονότων και οι ισχυρισμοί που μπορεί να αποκαλύψουν περισσότερα από όσα χρειάζονται για να επιτελέσουν τον σκοπό τους. Αυτός είναι ένας αντίρροπος άτυπος κανόνας που βρίσκεται σε σχέση έντασης με την διάταξη για το ελάχιστο περιεχόμενο που ορίζεται στο άρθρο 37 του Ν.4356/2015. Εκεί έγκειται βέβαια και η lege artis επιτέλεση των καθηκόντων της/του συντάκτη του εξωδίκου.

Λιγότερο γνωστό επίσης είναι ότι η νομική χρησιμότητα του εξωδίκου απορρέει από την έκθεση επίδοσης που συντάσσει ο δικαστικός επιμελητής. Έχοντας την ευθύνη του εντοπισμού του δράστη, ο δικαστικός επιμελητής ασκεί δημόσια εξουσία σε σχέση με την βεβαίωση της πράξης της επίδοσης σε μια διεύθυνση που πράγματι αποτελεί κατά τον νόμο την κατάλληλη γεωγραφική συντεταγμένη για τις έννομες συνέπειες. Η πρόσθετη αξία της ίδιας της έκθεσης επίδοσης, την οποία συνήθως δεν λαμβάνει ο δράστης, αλλά μόνο αντίγραφο σε περίπτωση θυροκόλλησης, είναι η δημόσια επιβεβαίωση της πραγματικής διεύθυνσης του, με δυνατότητα και για μελλοντικές επιδόσεις.

Πετυχημένο εξώδικο δεν είναι μόνο αυτό που πείθει για τις ζητούμενες ενέργειες, αλλά κι εκείνο που, αν χρειαστεί να κριθεί από την δικαιοσύνη, αποδεικνύεται ότι είναι σε θέση να αναμετρηθεί με τις λεπτομερείς απαιτήσεις της νομοθετικής ρύθμισης περί το παραδεκτό.

Αθώωση Ρένας Δούρου από το Πειθαρχικό και Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής

 

Η αθώωση της Ρένας Δούρου από το Πειθαρχικό Συμβούλιο για τους Αιρετούς (άρθρο 234 Ν.3852/2010) με την γνωμοδότηση 4/2023 και από τον Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής με την απόφαση 7/2023, όσον αφορά τις κατηγορίες για φερόμενες παραλείψεις της ως Περιφερειάρχη Αττικής στην  πολύνεκρη πυρκαγιά στο Μάτι το 2018 αποτελεί σημαντικό γεγονός για την νομική εξέλιξη της υπόθεσης αυτής. Το ΣΤ΄ Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών έχει ξεκινήσει από τον Οκτώβριο του 2022 την εκδίκαση της υπόθεσης, με 21 κατηγορούμενους, εκατοντάδες μάρτυρες, έναν πραγματογνώμονα κι έναν τεχνικό σύμβουλο και έχει ήδη πραγματοποιήσει πάνω από 70 συνεδριάσεις. Το Δικαστήριο,  από την Δευτέρα 24 Ιουλίου 2023 συνεχίζει τις συνεδριάσεις του, μετά την παραίτηση της Δούρου από την βουλευτική ασυλία και την άδεια της Βουλής, έχοντας ήδη προγραμματίσει 14 συνεδριάσεις για τον Σεπτέμβριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το πειθαρχικό αθώωσε την Δούρου για τις ίδιες φερόμενες παραλείψεις για τις οποίες δικάζεται από το ποινικό δικαστήριο. Σε αυτή την ποινική δίκη προστίθεται τώρα ένα νέο σημαντικό στοιχείο: η αθωωτική απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής, βάσει της σχετικής γνωμοδότησης του πειθαρχικού συμβουλίου.

Έχουμε συνηθίσει, σχεδόν ενστικτωδώς να υποτιμάμε την βαρύτητα και το κύρος των πειθαρχικών διαδικασιών, ιδίως των Ε.Δ.Ε. που κατά καιρούς εξαγγέλλονται και που καταλήγουν σε απαλλακτικές κρίσεις ή, κοινώς “θάψιμο”. Είναι κοινός τόπος εξάλλου ότι τα πειθαρχικά όργανα συντεχνιών λειτουργούν, λίγο έως πολύ, με την λογική της συναδελφικότητας ή των προσχημάτων, στην καλύτερη περίπτωση. Σε εξόφθαλμες περιπτώσεις συγκάλυψης ο θυμόσοφος λαός θυμάται την παροιμία “κόρακας κοράκου μάτι δεν βγάζει”.

Δεν ισχύει όμως το ίδιο για το πειθαρχικό συμβούλιο που κρίνει τους αιρετούς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η νομοθεσία προβλέπει ένα σώμα με την ύψιστη δυνατή εγγύηση προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, το οποίο απαρτίζεται από έναν πρόεδρο εφετών, δύο εφέτες, έναν εκπρόσωπο της αυτοδιοίκησης κι έναν εκπρόσωπο του κράτους. Η πλειοψηφία δηλαδή της σύνθεσης αυτής είναι ανώτατος και ανώτεροι δικαστικοί λειτουργοί, με όλη την εμπειρία και το αυξημένο κύρος που αυτό συνεπάγεται. Με αυτά τα χαρακτηριστικά, το πειθαρχικό που έκρινε την πρώην Περιφερειάρχη Αττικής δεν ήταν η “συντεχνία” ή ο “συνδικαλισμός” του χώρου της. Είναι ένα όργανο κατ’ ουσίαν κρίσης με σοβαρές εγγυήσεις αμεροληψίας, επιστημονικής επάρκειας και θεσμικής βαρύτητας.

Επί της ουσίας, κρίθηκε ότι η Περιφέρεια Αττικής την επίδικη περίοδο είχε εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της σε προληπτικό επίπεδο, σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο και τις εγκύκλιες οδηγίες του Πυροσβεστικού Σώματος και της Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών (αποψίλωση και απομάκρυνση βλάστησης από τις νησίδες και τα πρανή του οδικού δικτύου της Λ. Μαραθώνος, ενημέρωση του κοινού για τον κίνδυνο πυρκαγιάς κ.α.). Μετά την εκδήλωση της πυρκαγιάς, η Περιφέρεια ανταποκρίθηκε σε όλα τα αιτήματα του Πυροσβεστικού Σώματος για την συνδρομή σε μηχανήματα, υδροφόρες και μέσα. Ως προς την απόφαση για την οργανωμένη προληπτική απομάκρυνση πολιτών, αποδείχθηκε ότι δεν περιήλθε στα όργανα της Περιφέρειας ή στην τότε Περιφερειάρχη η απαιτούμενη εισήγηση από τον επικεφαλής αξιωματικό του Πυροσβεστικού Σώματος για την εφαρμογή αυτού του μέτρου. Συνολικά, η πειθαρχική διαδικασία και η απόφαση εξέτασαν μία προς μία τις κατηγορίες για φερόμενες παραλείψεις της Ρένας Δούρου, σύμφωνα με το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών και τις υπέβαλαν σε έλεγχο από πειθαρχική σκοπιά.

Η ουσιαστική κρίση του Πειθαρχικού Συμβουλίου περιλαμβάνεται στην αθωωτική γνωμοδότησή του 4/2023, με την οποία αποφασίστηκε κατά πλειοψηφία (με μεμονωμένη μειοψηφία μη δικαστικού μέλους, που απλώς αναπαρήγαγε το κατηγορητήριο) ότι δεν στοιχειοθετείται το πειθαρχικό αδίκημα της βαριάς παράλειψης καθήκοντος. Με βάση αυτή την γνωμοδότηση, ο Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής αποφάσισε την μη επιβολή πειθαρχικής ποινής στην κ. Δούρου.

Τυπικά, το ποινικό δικαστήριο δεν δεσμεύεται από την κρίση του πειθαρχικού οργάνου που έκρινε την ίδια ακριβώς πράξη και αθώωσε το ελεγχόμενο πρόσωπο. Υπάρχουν, πάντως, μερικά απώτατα όρια που έχει προσδιορίσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων μέχρι τα οποία επιτρέπεται η απόκλιση της ποινικής δικαιοσύνης από την πειθαρχική διαδικασία. Είναι γνωστό, για να αναφέρουμε ένα αντεστραμμένο παράδειγμα, ότι η επιβολή και πειθαρχικής κύρωσης και δικαστικής ποινής ελέγχεται από τον κανόνα ne bis in idem, δηλαδή της μη επιβολής διπλής κύρωσης για την ίδια παράβαση, με εξαιρέσεις βέβαια, σύμφωνα με τα “κριτήρια Engel”. Τίποτε από αυτά δεν προεξοφλεί φυσικά την απόφαση του ποινικού δικαστηρίου για την μεγάλη καταστροφή σε Ν.Βουτζά – Μάτι – Κόκκινο λιμανάκι. Αλλά και τίποτε δεν συνηγορεί, από την μέχρι τώρα δικαστική διαδικασία, ότι το Δικαστήριο θα διαφοροποιηθεί από την κρίση του πειθαρχικού.