Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο Συνήγορος του Πολίτη είναι ο πρώτος θεσμικός φορέας που ανταποκρίνεται με θετικά μέτρα στην πρόταση συνεργασίας. Πέρα από την καλή θέληση των ίδιων των φυσικών φορέων του θεσμού, εντοπίζω τον εξής λόγο στον οποίο οφείλεται αυτή η εξέλιξη: στη θεσμική φύση του Συνηγόρου του Πολίτη.
Όπως κάθε ανεξάρτητη αρχή, έτσι κι ο Συνήγορος του Πολίτη έχει το ιδιαίτερο προνόμιο να εφαρμόζει την νομοθεσία που τον αφορά αδέσμευτος από οποιαδήποτε εντολή της κεντρικής Διοίκησης και της ηγεσίας της, δηλ. της Κυβέρνησης. Αυτό σημαίνει ότι ερμηνεύει και ασκεί τις αρμοδιότητές του με μόνο γνώμονα την συνείδησή του, αλλά και τις συνταγματικές αρχές που καθορίζουν την λειτουργία κάθε κρατικού οργάνου.
Οι ανεξάρτητες αρχές είναι βέβαια όργανα του Δημοσίου, αλλά η "πολιτική" τους είναι αυτόνομη σε σχέση με την κεντρική πολιτική της χώρας που καθορίζεται από την Κυβέρνηση. Δεν είναι βέβαια πάνω από το Νόμο (δηλ. πάνω από τη Βουλή που ψηφίζει τους νόμους), αλλά έχουν αυτή τη μοναδική δυνατότητα να τον ερμηνεύουν δημιουργικά, με μόνο έλεγχο των πράξεών τους τον δικαστικό. Πρακτικά, μόνο τα δικαστήρια μπορούν να ακυρώσουν τις αποφάσεις τους. Και μόνο τις "εκτελεστές" αποφάσεις τους. Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν έχει ούτε αυτό το "πρόβλημα", καθώς δεν εκδίδει αποφάσεις αλλά ασκεί τις αρμοδιότητές του με Ελέγχους, Πορίσματα, Εκθέσεις και άλλες soft law ενέργειες που δεν προσβάλλονται δικαστικά.
Η ανεξαρτησία λοιπόν αυτών των αρχών τους επιτρέπει να "πολιτεύονται" με τρόπο ο οποίος δεν υπόκειται στον έλεγχο του εκάστοτε Υπουργού. Είναι αυτοδιοίκητες και η μόνη "λογοδοσία" που οφείλουν για την πολιτική τους είναι όταν καλούνται ενώπιον της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής για να μιλήσουν οι επικεφαλείς τους στους βουλευτές.
Έτσι λοιπόν, η συνεργασία ΜΚΟ - ανεξάρτητων αρχών δεν είναι αναγκαίο να περάσει από το στάδιο της "σκληρής" ρύθμισης, δηλαδή του νόμου. Μπορεί να θεσμοθετηθεί και με ίδιες ενέργειες και πράξεις των ανεξάρτητων αρχών, όπως αποδεικνύεται και με την πρόσκληση του Συνηγόρου του Πολίτη. Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων που αντιμετωπιζει θετικά και τη θεσμική συνεργασία με τις ΜΚΟ που δείχνουν ενδιαφέρον για την οικοδόμηση αντίστοιχων σχέσεων.
Οι ελληνικές ανεξάρτητες αρχές είναι δημόσιες οντότητες που δεν εντάσσονται στον "σκληρό πυρήνα" της ιεραρχικά δομημένης Διοίκησης, αλλά, λόγω της ανεξαρτησίας τους τοποθετούνται στην κορυφή της εκτελεστικής εξουσίας, σε μια στάθμη αντίστοιχη προς την Κυβέρνηση και παράλληλη προς τη Δικαιοσύνη.
Τα χαρακτηριστικά αυτά, όπως και η ειδίκευσή τους σε ένα απολύτως συγκεκριμένο τομέα, τις φέρνουν πολύ "κοντά" στη φύση και τη λειτουργία των ΜΚΟ.
Όπως οι ανεξάρτητες αρχές, έτσι και οι ΜΚΟ βρίσκονται σε μια θέση "κορυφαίας" έκφρασης και συμμετοχικής προώθησης αιτημάτων και επιδιώξεων των πολιτών, χωρίς να ταυτίζονται με το εκλογικό σώμα. Η ανεξαρτησία και η εξειδίκευση είναι προσόντα που ευαγγελίζονται. Οι ΜΚΟ δεν είναι λόμπις, δεν είναι "ομάδες συμφερόντων", δεν είναι επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, ακριβώς όπως οι ανεξάρτητες αρχές δεν είναι τμήματα της "παροχικής διοίκησης", δεν είναι "διακομματικές επιτροπές". Και τα δύο μορφώματα επιτελούν ελεγκτικό και διεκδικητικό ρόλο, για την προάσπιση αρχών που βρίσκονται στον πυρήνα αντικειμενικών και συλλογικών παραδοχών όπως η διαφάνεια, η ισότητα, η θέση των "κανόνων του παιχνιδιού".
Στον ελληνικό χώρο λειτουργούν και άλλες ανεξάρτητες αρχές με τις οποίες μπορεί να οικοδομηθούν σχέσεις συνεργασίας με την κοινωνία των πολιτών.
Ο Συνήγορος του Καταναλωτή είναι μια νέα (2005) αρχή, η οποία έχει τη γενική αποστολή της εξωδικαστικής επίλυσης καταναλωτικών διαφορών. Οι καταναλωτικές ΜΚΟ είναι σίγουρο ότι θα μπορούσαν να βρουν αρκετούς λόγους για τους οποίους θα επιδίωκαν την συνεργασία με τον ΣτΚ. Το ίδιο ισχύει και για την Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία ελέγχει τις παράνομες συμπράξεις επιχειρήσεων και την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης των εταιριών στην αγορά. Τέτοιου είδους πρακτικές έχουν άμεσα αποτελέσματα στην ποιότητα της ζωής και στα συμφέροντα των καταναλωτών.
Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει ως αρμοδιότητα τον έλεγχο της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας. Βασικός παράγοντας για τη δράση της είναι ο έλεγχος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που μπορούν να έχουν οι επιχειρηματικές δράσεις στον τομέα της ενέργειας. Οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ πρέπει να επιδιώξουν τη συνεργασία με την ΡΑΕ, καθώς εκατέρωθεν ανταλλαγή πληροφοριών σίγουρα μπορεί να απογειώσει αμοιβαία τη δράση και των δύο.
Στον χώρο των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της διαφάνειας, εκτός απο το Συνήγορο του Πολίτη, δραστηριοποιούνται επίσης η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών και το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Οι ΜΚΟ μπορούν να αναζητήσουν στους σχετικούς νόμους τις αρμοδιότητες των αρχών που μπορούν να αποτελέσουν θεμέλιο για μια νέα συνεργασία κοινωνίας πολιτών - δημοσίου τομέα.
Το ίδιο ισχύει και για τις ΜΚΟ που ασχολούνται με θεσμικά θέματα. Η Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Εκπαίδευση που ιδρύθηκε το 2005 αποτελεί θεσμική εγγύηση για την αξιολόγηση του επιπέδου των πανεπιστημίων. Το ΑΣΕΠ επίσης αποτελεί κουρφαίο θεσμό εγγύησης της αξιοκρατίας στις προσλήψεις στον δημόσιο τομέα. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς που εποπτεύει τη λειτουργία του χρηματιστηρίου και των σχετικών εταιριών είναι ακόμη ένας θεσμός εγγύησης της διαφάνειας σε έναν άκρως ευαίσθητο τομέα. Το ίδιο και η Εθνική Αναλογιστική Αρχή, με τις -κυρίως συμβουλευτικές- αρμοδιότητές της για το ασφαλιστικό σύστημα. Ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης είναι ένας ανεξάρτητος λειτουργός που μάχεται κατά της διαφθοράς στον δημόσιο τομέα.
Ο μετασχηματισμός του συστήματος λειτουργίας του κράτους σε μια πιο συμμετοχική δομή, με τον θεσμικά ενεργό ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, ανεξάρτητα από τη συνταγματική κατοχύρωσή του, διέρχεται από διεργασίες και οσμώσεις διεκδίκησης και διαπραγμάτευσης. Οι ανεξάρτητες αρχές, θεσμικά, είναι το πλέον πρόσφορο έδαφος, όπου, θεωρητικά τουλάχιστον, οι πολιτικές αγκυλώσεις και οι ιδιοτελείς συμφεροντολογικές προσεγγίσεις ελλείπουν. Ενδεχομένως αυτός να είναι και ο πιο ενδεδειγμένος δρόμος για την κατοχύρωση που επιδιώκεται σήμερα από τις ΜΚΟ. Απομένεται να αποδειχθεί στην πράξη κατά πόσον αυτές οι συμπράξεις θα είναι τελικά αναπόφευκτες και χρήσιμες και για τους υπόλοιπους δημόσιους φορείς.
Όπως κάθε ανεξάρτητη αρχή, έτσι κι ο Συνήγορος του Πολίτη έχει το ιδιαίτερο προνόμιο να εφαρμόζει την νομοθεσία που τον αφορά αδέσμευτος από οποιαδήποτε εντολή της κεντρικής Διοίκησης και της ηγεσίας της, δηλ. της Κυβέρνησης. Αυτό σημαίνει ότι ερμηνεύει και ασκεί τις αρμοδιότητές του με μόνο γνώμονα την συνείδησή του, αλλά και τις συνταγματικές αρχές που καθορίζουν την λειτουργία κάθε κρατικού οργάνου.
Οι ανεξάρτητες αρχές είναι βέβαια όργανα του Δημοσίου, αλλά η "πολιτική" τους είναι αυτόνομη σε σχέση με την κεντρική πολιτική της χώρας που καθορίζεται από την Κυβέρνηση. Δεν είναι βέβαια πάνω από το Νόμο (δηλ. πάνω από τη Βουλή που ψηφίζει τους νόμους), αλλά έχουν αυτή τη μοναδική δυνατότητα να τον ερμηνεύουν δημιουργικά, με μόνο έλεγχο των πράξεών τους τον δικαστικό. Πρακτικά, μόνο τα δικαστήρια μπορούν να ακυρώσουν τις αποφάσεις τους. Και μόνο τις "εκτελεστές" αποφάσεις τους. Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν έχει ούτε αυτό το "πρόβλημα", καθώς δεν εκδίδει αποφάσεις αλλά ασκεί τις αρμοδιότητές του με Ελέγχους, Πορίσματα, Εκθέσεις και άλλες soft law ενέργειες που δεν προσβάλλονται δικαστικά.
Η ανεξαρτησία λοιπόν αυτών των αρχών τους επιτρέπει να "πολιτεύονται" με τρόπο ο οποίος δεν υπόκειται στον έλεγχο του εκάστοτε Υπουργού. Είναι αυτοδιοίκητες και η μόνη "λογοδοσία" που οφείλουν για την πολιτική τους είναι όταν καλούνται ενώπιον της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής για να μιλήσουν οι επικεφαλείς τους στους βουλευτές.
Έτσι λοιπόν, η συνεργασία ΜΚΟ - ανεξάρτητων αρχών δεν είναι αναγκαίο να περάσει από το στάδιο της "σκληρής" ρύθμισης, δηλαδή του νόμου. Μπορεί να θεσμοθετηθεί και με ίδιες ενέργειες και πράξεις των ανεξάρτητων αρχών, όπως αποδεικνύεται και με την πρόσκληση του Συνηγόρου του Πολίτη. Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων που αντιμετωπιζει θετικά και τη θεσμική συνεργασία με τις ΜΚΟ που δείχνουν ενδιαφέρον για την οικοδόμηση αντίστοιχων σχέσεων.
Οι ελληνικές ανεξάρτητες αρχές είναι δημόσιες οντότητες που δεν εντάσσονται στον "σκληρό πυρήνα" της ιεραρχικά δομημένης Διοίκησης, αλλά, λόγω της ανεξαρτησίας τους τοποθετούνται στην κορυφή της εκτελεστικής εξουσίας, σε μια στάθμη αντίστοιχη προς την Κυβέρνηση και παράλληλη προς τη Δικαιοσύνη.
Τα χαρακτηριστικά αυτά, όπως και η ειδίκευσή τους σε ένα απολύτως συγκεκριμένο τομέα, τις φέρνουν πολύ "κοντά" στη φύση και τη λειτουργία των ΜΚΟ.
Όπως οι ανεξάρτητες αρχές, έτσι και οι ΜΚΟ βρίσκονται σε μια θέση "κορυφαίας" έκφρασης και συμμετοχικής προώθησης αιτημάτων και επιδιώξεων των πολιτών, χωρίς να ταυτίζονται με το εκλογικό σώμα. Η ανεξαρτησία και η εξειδίκευση είναι προσόντα που ευαγγελίζονται. Οι ΜΚΟ δεν είναι λόμπις, δεν είναι "ομάδες συμφερόντων", δεν είναι επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, ακριβώς όπως οι ανεξάρτητες αρχές δεν είναι τμήματα της "παροχικής διοίκησης", δεν είναι "διακομματικές επιτροπές". Και τα δύο μορφώματα επιτελούν ελεγκτικό και διεκδικητικό ρόλο, για την προάσπιση αρχών που βρίσκονται στον πυρήνα αντικειμενικών και συλλογικών παραδοχών όπως η διαφάνεια, η ισότητα, η θέση των "κανόνων του παιχνιδιού".
Στον ελληνικό χώρο λειτουργούν και άλλες ανεξάρτητες αρχές με τις οποίες μπορεί να οικοδομηθούν σχέσεις συνεργασίας με την κοινωνία των πολιτών.
Ο Συνήγορος του Καταναλωτή είναι μια νέα (2005) αρχή, η οποία έχει τη γενική αποστολή της εξωδικαστικής επίλυσης καταναλωτικών διαφορών. Οι καταναλωτικές ΜΚΟ είναι σίγουρο ότι θα μπορούσαν να βρουν αρκετούς λόγους για τους οποίους θα επιδίωκαν την συνεργασία με τον ΣτΚ. Το ίδιο ισχύει και για την Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία ελέγχει τις παράνομες συμπράξεις επιχειρήσεων και την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης των εταιριών στην αγορά. Τέτοιου είδους πρακτικές έχουν άμεσα αποτελέσματα στην ποιότητα της ζωής και στα συμφέροντα των καταναλωτών.
Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει ως αρμοδιότητα τον έλεγχο της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας. Βασικός παράγοντας για τη δράση της είναι ο έλεγχος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που μπορούν να έχουν οι επιχειρηματικές δράσεις στον τομέα της ενέργειας. Οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ πρέπει να επιδιώξουν τη συνεργασία με την ΡΑΕ, καθώς εκατέρωθεν ανταλλαγή πληροφοριών σίγουρα μπορεί να απογειώσει αμοιβαία τη δράση και των δύο.
Στον χώρο των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της διαφάνειας, εκτός απο το Συνήγορο του Πολίτη, δραστηριοποιούνται επίσης η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών και το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Οι ΜΚΟ μπορούν να αναζητήσουν στους σχετικούς νόμους τις αρμοδιότητες των αρχών που μπορούν να αποτελέσουν θεμέλιο για μια νέα συνεργασία κοινωνίας πολιτών - δημοσίου τομέα.
Το ίδιο ισχύει και για τις ΜΚΟ που ασχολούνται με θεσμικά θέματα. Η Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Εκπαίδευση που ιδρύθηκε το 2005 αποτελεί θεσμική εγγύηση για την αξιολόγηση του επιπέδου των πανεπιστημίων. Το ΑΣΕΠ επίσης αποτελεί κουρφαίο θεσμό εγγύησης της αξιοκρατίας στις προσλήψεις στον δημόσιο τομέα. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς που εποπτεύει τη λειτουργία του χρηματιστηρίου και των σχετικών εταιριών είναι ακόμη ένας θεσμός εγγύησης της διαφάνειας σε έναν άκρως ευαίσθητο τομέα. Το ίδιο και η Εθνική Αναλογιστική Αρχή, με τις -κυρίως συμβουλευτικές- αρμοδιότητές της για το ασφαλιστικό σύστημα. Ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης είναι ένας ανεξάρτητος λειτουργός που μάχεται κατά της διαφθοράς στον δημόσιο τομέα.
Ο μετασχηματισμός του συστήματος λειτουργίας του κράτους σε μια πιο συμμετοχική δομή, με τον θεσμικά ενεργό ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, ανεξάρτητα από τη συνταγματική κατοχύρωσή του, διέρχεται από διεργασίες και οσμώσεις διεκδίκησης και διαπραγμάτευσης. Οι ανεξάρτητες αρχές, θεσμικά, είναι το πλέον πρόσφορο έδαφος, όπου, θεωρητικά τουλάχιστον, οι πολιτικές αγκυλώσεις και οι ιδιοτελείς συμφεροντολογικές προσεγγίσεις ελλείπουν. Ενδεχομένως αυτός να είναι και ο πιο ενδεδειγμένος δρόμος για την κατοχύρωση που επιδιώκεται σήμερα από τις ΜΚΟ. Απομένεται να αποδειχθεί στην πράξη κατά πόσον αυτές οι συμπράξεις θα είναι τελικά αναπόφευκτες και χρήσιμες και για τους υπόλοιπους δημόσιους φορείς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου