H επιτήρηση των επικοινωνιών μέσω Internet στο χώρο εργασίας

Το τελευταίο διάστημα οι απολύσεις εργαζομένων για λόγους που ανάγονται στο περιεχόμενο του ηλεκτρονικού τους ταχυδρομείου ή της επικοινωνίας τους μέσω του η/υ του γραφείου τους αποτελούν πραγματικότητα και στην Ελλάδα. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι εξ ορισμού παράνομες, αν έχουν τηρηθεί οι προϋποθέσεις και εγγυήσεις της νομοθεσίας: βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο πεδίο πρακτικής «σύγκρουσης» θεμελιωδών δικαιωμάτων και στην ανάγκη εξεύρεσης λύσεων.

Αποτελεί ο χώρος εργασίας ένα περιβάλλον που καλύπτεται από την προστασία της ιδιωτικότητας ή υπερισχύουν τα διευθυντικά δικαιώματα και η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής του εργοδότη;

Τις απαντήσεις σε αυτό το δύσκολο ερώτημα έρχεται να εκθέσει και να κανοναρχήσει το βιβλίο «Η επιτήρηση των επικοινωνιών μέσω Internet στο χώρο της εργασίας», του δικηγόρου κ. Στάθη Μίχου. Ο κ. Μίχος, ως διευθυντής νομικών υπηρεσιών μεγάλων εταιριών, σύμφωνα με το βιογραφικό του, βρίσκεται επαγγελματικά σε μια κομβική θέση όπου καλείται να εξισορροπήσει πρακτικά τα δύο αντίρροπα αιτήματα. Επομένως, είναι κατά τεκμήριο ένας προνομιακός παρατηρητής των συγκρούσεων αυτών και η πολύτιμη εμπειρία του εγκιβωτίζεται σε αυτό το έργο.

Στις πρώτες σελίδες ο συγγραφέας εκθέτει αντικειμενικά και με κωδικοποιητική πληρότητα τα επιχειρήματα τόσο της πλευράς των εργοδοτών όσο και της πλευράς των εργαζομένων, ως προς την αναγκαιότητα ή μη της ηλεκτρονικής επιτήρησης. Ακόμη και ο πιο παθιασμένος υπέρμαχος της προστασίας προσωπικών δεδομένων δεν μπορεί παρά να μην αναγνωρίσει την βασιμότητα και την βαρύτητα των αιτημάτων των εργοδοτών. Από την άλλη πλευρά, οι αντικρούσεις των εργαζομένων βασίζονται σε ένα σύνολο αρχών, οι οποίες θεμελιώνονται σε πάμπολλες κειμενικές βάσεις, κανονιστικές ή μη.

Τα νομικά και πρακτικά προβλήματα που παρουσιάζονται στην επιτήρηση των τηλεπικοινωνιών από την εργοδοσία δεν είναι δυνατόν να επιλυθούν χωρίς να λάβει κάποιος υπόψη το διεθνές πλαίσιο που ρυθμίζει τέτοιου είδους σχέσεις έντασης ανάμεσα στα ατομικά δικαιώματα. Γι’ αυτό και αποτελεί σημαντική προσφορά αυτού του έργου το γεγονός ότι τα θέματα εξετάζονται υπό το πρίσμα όχι μόνο της ελληνικής νομοθεσίας και νομολογίας, αλλά μέσα στο κειμενικό περιβάλλον που συγκροτείται από συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, έγγραφα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου, αλλά και από τις βέλτιστες πρακτικές (best practices) που έχουν αναπτυχθεί σε αυτόν τον ευαίσθητο τομέα. Το έργο μάλιστα είναι ενημερωμένο μέχρι και την εντελώς πρόσφατη απόφαση Copland (2007), του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία παρατίθεται στο παράρτημα, μαζί με άλλες μείζονος σημασίας αποφάσεις γαλλικών, γερμανικών αμερικανικών δικαστηρίων, αλλά και ανεξάρτητων αρχών. Θα ήταν πιο χρηστικό, πάντως, για το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, αν οι αποφάσεις αυτές παρατίθεντο σε μετάφραση στα ελληνικά.

Ιδιαίτερα θετικό είναι ότι ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τεκμηρίωση από εκτεταμένη ξενόγλωσση βιβλιογραφία, παραθέτοντας και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των κειμένων, όταν αυτά είναι αναρτημένα στο διαδίκτυο.

Το βιβλίο αυτό δεν απευθύνεται μόνο σε νομικούς, βέβαια. Ωστόσο, τα υποδείγματα εφαρμογής ορισμένων βέλτιστων πρακτικών που περιέχει αναμένεται να αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιμα στην νομική πράξη.

Ένα θέμα στο οποίο θα περίμενε κανείς περισσότερες αναφορές είναι η σύνδεση του ζητήματος με το εργατικό δίκαιο και, πιο συγκεκριμένα, με την καταγγελία της σχέσης εργασίας. Στο τελευταίο μέρος του έργου παρατίθενται σημαντικές προτάσεις για τη ρύθμιση του θέματος της επιτήρησης, αλλά δεν αναλύεται η de lege lata διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν τα μέρη σε περίπτωση που δημιουργηθεί μια τέτοια διαφορά, τόσο σε εξωδικαστικό όσο και σε δικαστικό επίπεδο. Επίσης θα είχε ενδιαφέρον να εξεταστεί πως διαμορφώνονται οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα σε περίπτωση whistle-blowing, δηλ. προστατευόμενης καταγγελίας ενός εργαζομένου, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Η πιο σημαντική πρόταση πάντως του κ. Μίχου είναι η εισαγωγή του θεσμού του Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων στις επιχειρήσεις. Πρόκειται για μια ιδιότητα που έχει γνωρίσει ιδιαίτερη υποστήριξη τον τελευταίο καιρό στην Ευρώπη: ένας υπεύθυνος, ο οποίος, ενώ υπηρετεί εσωτερικά σε μια επιχείρηση, διασφαλίζει με αντικειμενικότητα και ένα βαθμό ανεξαρτησίας από την εργοδοσία, την ορθή εφαρμογή των κανόνων προστασίας προσωπικών δεδομένων, εσωτερικά. Η δυνατότητα αυτή προβλέπεται και από το άρθρο 18§2 της Οδηγίας 95/46 και έχει θεσμοθετηθεί σε ορισμένες χώρες. Σε άλλες χώρες, ο ΥΠΔ αποτελεί θεσμό αυτορρύθμισης στον τομέα της προστασίας προσωπικών δεδομένων. Εξάλλου, σε όλα τα θεσμικά όργανα και τους οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Επιτροπή, Κοινοβούλιο, Συμβούλιο, ΔΕΚ, Διαμεσολαβητής κλπ) υπηρετούν υποχρεωτικά τέτοιοι λειτουργοί, οι οποίοι συνεργάζονται και με την κεντρική αρχή, τον Ευρωπαίο Επόπτη Προστασίας Δεδομένων. Ο κ. Μίχος προτείνει τη θεσμοθέτηση ενός εσωτερικού Διαμεσολαβητή, ο οποίος θα εποπτεύει, εκτός των άλλων, κατά πόσον η επιτήρηση των επικοινωνιών των εργαζομένων γίνεται σύμφωνα με την νομοθεσία.

Το βιβλίο του κ. Μίχου έρχεται σε μια εποχή που τα ζητήματα της Κοινωνίας της Πληροφορίας δεν αποτελούν πια θεωρητικές προσεγγίσεις και αόριστες εξαγγελίες, αλλά πεδία καθημερινής αναζήτησης εξισορροπημένων λύσεων. Σε αυτόν τον διάλογο και την αντιπαράθεση, οι αντικειμενικές αλλά και όσο το δυνατόν πιο ενήμερες προσεγγίσεις, όπως αυτό το έργο, ξεπερνούν το στενό πλαίσιο της νομικής πράξης και συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση των εκατέρωθεν αιτημάτων και της πιεστικής ανάγκης για συγκεκριμένες –κανονιστικές ή αυτορρυθμιστικές- απαντήσεις.