Ομοφοβική λογοκρισία από την ΕΡΤ

Απόψε ξεκίνησε η προβολή της σειράς Downton Abbey από τον κρατικό τηλεοπτικό σταθμό της ΝΕΤ. Όπως έχει ήδη επισημανθεί, από το σώμα του πρώτου επεισοδίου της σειράς απαλείφθηκε σκηνή που περιείχε ένα φιλί μεταξύ δύο ανδρών (βλ. εδώ). 

Πρόκειται σαφέστατα για φαινόμενο λογοκρισίας, καθώς η σειρά μεταδόθηκε μετά τις 10.00 και πλέον δεν υπάρχει απολύτως καμία δικαιολογία, ούτε καν οι φαιδρότητες περί προστασίας της παιδικής ηλικίας που ακούστηκαν και στο παρελθόν.

Να θυμίσουμε ότι ήδη από το 2006 το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε πρόστιμο που είχε επιβάλει το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόραση στο MEGA για αντίστοιχη σκηνή της σειράς "Κλείσε τα μάτια". Με την απόφαση 3490/2006, το Δ' Τμήμα του ΣτΕ έκρινε μεταξύ άλλων:

"(...) αυτή καθεαυτήν η παρουσίαση σκηνής με την οποία εκφράζεται απλώς και η ομοφυλόφιλη ερωτική επιθυμία, με ένα φιλί και χωρίς να υπάρχουν σκηνές πορνογραφικού περιεχομένου ή βωμολοχίες, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ότι προσδίδει στην επίμαχη τηλεοπτική ταινία την, απαγορευμένη από το Σύνταγμα, χαμηλή και υποβαθμισμένη ποιοτική στάθμη, που την καθιστά επίμεμπτη. Με την παράσταση στην επίμαχη ενδιάμεση σκηνή της εκφράσεως ομοφυλόφιλης ερωτικής επιθυμίας, γίνεται παρουσίαση μιας υπαρκτής κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία σχετίζεται με μια κοινωνική ομάδα, μεταξύ των πολλών, οι οποίες συνθέτουν μια ανοικτή και σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία, οι ερωτικές επιλογές της οποίας, όχι μόνο δεν αποδοκιμάζονται από τη συνταγματική τάξη της χώρας, αλλά τουναντίον επιβάλλεται από τις διατάξεις των άρθρων 2 (σεβασμός και προστασία της αξίας του ανθρώπου) και 5 παρ. 1 (προστασία της προσωπικής ελευθερίας) ως εκδήλωση ελεύθερης επιλογής των αποτελούντων αυτή, να γίνονται απολύτως σεβαστές και να μπορούν να εκφράζονται στα έργα τέχνης, όπως εξάλλου οι ερωτικές επιλογές και ευαισθησίες και των υπόλοιπων ομάδων του πληθυσμού της χώρας."

Αντίστοιχη περίπτωση λογοκρισίας καλλιτεχνικού έργου με την αφαίρεση φιλιού ανάμεσα σε δύο άνδρες υπήρξε και το 2009 στην παράσταση της όπερας Ρούσαλκα στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Σ΄εκείνη την περίπτωση παρενέβη ο Συνήγορος του Πολίτη, ο οποίος σε σύστασή του έκρινε ότι με την λογοκρισία αυτή θίγεται όχι μόνο ο καλλιτέχνης, αλλά και το κοινό, το οποίο αποστερείται από το συνταγματικό του δικαίωμα να απολαύσει το έργο στην πληρότητα με την οποία το παρέδωσε ο δημιουργός του: 

“(...)στο σκέλος που αφορά την ελευθερία της τέχνης στην παθητική της διάσταση, ως δικαίωμα δηλαδή του κοινού να παρακολουθήσει την ελεύθερη καλλιτεχνική απόδοση μιας παράστασης, όπως την εμπνεύστηκε και επέλεξε να την αποδώσει η δημιουργός της (...)”. Σε αυτό το σημείο, ο Συνήγορος αναγνωρίζει λοιπόν την αξίωση του κοινού να παρακολουθεί ένα έργο χωρίς λογοκριτικές επεμβάσεις διοικητικών οργάνων, επισημαίνοντας ότι αυτή η αξίωση απορρέει από το άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει ανεπιφύλακτα την ελευθερία της τέχνης και την υποχρέωση του κράτους για την ανάπτυξη και την προαγωγή της. Ο Συνήγορος αναφέρει ότι “η συνταγματική αυτή πρόβλεψη καθιερώνει την υποχρέωση του κράτους και των οργάνων του να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος ελευθερίας και εκτίμησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας, απέχοντας από κάθε ενέργεια που θα απέβλεπε ή θα είχε ως πιθανολογούμενη συνέπεια τον καθορισμό του αισθητικού αποτελέσματος της παρεχόμενης προς το κοινό καλλιτεχνικής δημιουργίας. Βασική προϋπόθεση για την επιδίωξη αυτή είναι η απουσία άμεσων ή έμμεσων προληπτικών  ή κατασταλτικών πρακτικών από την πλευρά του κράτους και των υπηρεσιών του στο στάδιο της παραγωγής ή της διάδοσης έργων τέχνης”. 

Αυτή η συνταγματική ελευθερία του κοινού πιθανολογεί ο Συνήγορος ότι παραβιάστηκε, αναφέροντας: “Ωστόσο, εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι όχι μόνο δεν κατέστη τελικώς δυνατή η διασφάλιση της ελεύθερης από παρεμβάσεις παροχή της καλλιτεχνικής αυτής υπηρεσίας προς το κοινό, όπως αρχικώς είχε επιλεγεί και προαναγγελθεί δημοσίως, αλλά επιπλέον η αδυναμία αυτή αποδίδεται σε αντιδράσεις των ίδιων των μελών της “Ορχήστρας Λυρικής Σκηνής”, μολονότι η “Ορχήστρα Λυρικής Σκηνής” οφείλει να συνεπικουρεί την Εθνική Λυρική Σκηνή στο έργο της, αλλά και στη διασφάλιση του δικαιώματος των θεατών να παρακολουθήσουν aπρόσκοπτα την παρεχόμενη καλλιτεχνική υπηρεσία.”

Ως προς το ομοφοβικό κίνητρο της λογοκριτικής παρέμβασης, το οποίο αναφέρει ως “κριτήρια που δεν φαίνεται να έχουν καν καλλιτεχνικό περιεχόμενο” ο Συνήγορος του Πολίτη είναι κάθετος: 

“Η απόδοση ομοφυλοφιλικής ερωτικής επιθυμίας σε έναν ήρωα μυθοπλασίας και η εκδήλωσή της με ένα ερωτικό φιλί επί σκηνής, λαμβανομένης υπ' όψιν της εξέλιξης των κοινωνικών ηθών, ούτε αποτελεί "ακραία σκηνή", ούτε μπορεί να εκληφθεί ως προσβλητική προστατευόμενου έννομου αγαθού των φερομένων ως θιγόμενων από αυτό. [...] Η ομοφυλόφιλη ερωτική επιθυμία αποτελεί άλλωστε κοινωνικό δεδομένο και προστατεύεται στην συνταγματική μας έννομη τάξη , στο πλαίσιο της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος) και του σεβασμού της αξίας του ανθρώπου (άρθρο 2 του Συντάγματος). Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, η έκφρασή της στην τέχνη δεν την καθιστά, άνευ άλλου τινός επίμπεμπτη και δεν επιτρέπει την επιβολή περιορισμών, για τον λόγο και μόνο ότι αυτή εκφράζεται σε καλλιτεχνικό έργο και εκδηλώνεται με ένα ερωτικό φιλί επί σκηνής (βλ. και σχετική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, ΣτΕ 3490/2006 με την οποία ακυρώθηκε επιβληθέν πρόστιμο από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης σε τηλεοπτική εκπομπή για την παρουσίαση ερωτικού φιλιού μεταξύ ανδρών).”

Σε μια χώρα που οι θεσμοί λειτουργούν, το ΕΣΡ θα είχε ήδη ζητήσει από την ΝΕΤ να προβάλλει το επεισόδιο,  χωρίς να λογοκρίνει το περιεχόμενό του, εξασφαλίζοντας έτσι την πλήρη πρόσβαση στου τηλεοπτικού κοινού στο καλλιτεχνικό έργο.

Σε μια χώρα με ενεργή κοινωνία των πολιτών, η ΕΡΤ θα είχε ήδη λάβει χιλιάδες επιστολές διαμαρτυρίας με αίτημα την προβολή του επεισοδίου στην ακέραιη εκδοχή του.