Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την Ελευθερία του Τύπου, δηλαδή ημέρα διάδοσης της επίγνωσης ότι η ελευθεροτυπία αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Στην έννοια αυτή περιλαμβάνεται κάθε μορφή τεχνικά πολλαπλασιαζόμενου δημόσιου λόγου, πέρα από τη μορφή του τεχνικού μέσου, πέρα από την ιδιότητα του εκφραζόμενου ως επαγγελματία ή μη. Η εξάπλωση του Διαδικτύου έχει ενισχύσει το ίδιο το εύρος του δικαιώματος, το οποίο παλαιότερα αναγνωριζόταν ως η θετική ελευθερία των δημοσιογράφων να πληροφορούν και το δικαίωμα του κοινού να πληροφορείται.
Ενώ παλαιότερα οι κίνδυνοι για την ελευθερία του τύπου αφορούσαν επίσημες απαγορεύσεις και λογοκριτικές επιτροπές, σήμερα οι περιορισμοί είναι διαφορετικοί και συνήθως έχουν το πρόσχημα της νομικής προστασίας που επιχειρεί να λειτουργήσει "παραδειγματικά", προκειμένου να τιμωρηθεί ο ενοχλητικός δημοσιογράφος αλλά και να αποτραπούν οι τρίτοι να συνεχίσουν το δρόμο του. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου χρησιμοποιεί ένα συγκεκριμένο όρο για τέτοιου είδους νομικές επιδιώξεις: "chilling effect", αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Οποιαδήποτε νομική ενέργεια σκοπεύει σε ένα αποτέλεσμα που επιδιώκει να αποτρέψει τον ίδιο τον δημοσιογράφο ή και οποιονδήποτε τρίτο να ασκήσει το δικαίωμα, αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος. Δύο είναι οι περιπτώσεις στις οποίες θα κατηγοριοποιούσα το chilling effect στην Ελλάδα: το πρώτο είναι οι συλλήψεις για αδικήματα που τελούνται δια του τύπου και το δεύτερο είναι οι υπέρογκες αποζημιώσεις που ζητούνται από τα Δικαστήρια.
Στην πρώτη περίπτωση ήταν σαφέστατα η υπόθεση του Κώστα Βαξεβάνη. Ανεξάρτητα από την νομιμότητα της δημοσίευσης της φερομενης λίστας Λαγκάρντ, η ίδια η σύλληψή του για να δικαστεί άμεσα ήταν μια πολιτειακή πράξη που δημιουργούσε ένα αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Πιο πριν, υπήρξε η σύλληψη του μπλόγκερ που είχε δημιουργήσει την σατιρική ιστοσελίδα του γέροντος Παστίτσιου. Ανεξάρτητα από το περιεχόμενο των μηνυμάτων, οι συλλήψεις ήταν εντελώς περιττές, αφού οι δράστες ούτως ή άλλως θα μπορούσαν να δικαστούν κανονικά και χωρίς μια τόσο σοβαρή παρέμβαση στην προσωπική τους κατάσταση.
Στην δεύτερη περίπτωση, των υπέρογκων αποζημιώσεων, έχουμε πρόσφατα μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη: παραλίγο να καταργηθεί ο "τυποκτόνος νόμος" που πρόβλεπε μεγάλες χρηματικές αποζημιώσεις ανάλογα με το αν το μέσο ενημέρωσης ήταν εφημερίδα κυκλοφορίας στην Αθήνα ή την Θεσσαλονίκη (30.000 ευρώ minimum) ή αν ήταν τηλεόραση πανελλήνιας εμβέλειας (300.000 ευρώ minimum) ή τοπικής εμβέλειας ή ραδιόφωνο κλπ. Οι διατάξεις αυτές που υπήρχαν στο θεσμικό πλαίσιο της δεκαετίας του 1990, αποδυναμώθηκαν πρώτα από τα Δικαστήρια, τα οποία υποβάλλοντας σε έλεγχο συνταγματικότητας τις διατάξεις έκριναν ότι μόνη η κυκλοφορία ή η εμβέλεια δεν μπορεί να αποτελεί το κριτήριο για τον υπολογισμό της αποζημίωσης, καθώς υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, όπως η αναγνωσιμότητα και η τηλεθέαση, που πρέπει να λαμβάνει υπόψη ο δικαστής για να κρίνει πόσα θα πληρώσει το μέσο ενημέρωσης. Τελικά, όμως, στο ψηφισθέν νομοσχέδιο, η προτεινόμενη διάταξη περί κατάργησης του "τυποκτόνου νόμου" απαλείφθηκε! Στην πράξη πάντως, τα δικαστήρια έχουν περιορίσει την εμβέλειά του ως προς τα ποσά των αποζημιώσεων.
Πέρα από τις συλλήψεις και τις υψηλές αποζημιώσεις, υπάρχει και το πρόβλημα της επιβολής των διατάξεων "περί τύπου" στο Διαδίκτυο. Ενώ θα προσιδίαζε σε κάποιες διαδικτυακές εφαρμογές που παρουσιάζουν την κάθετη επιχειρηματική διάρθρωση, θεωρώ αδιανόητο αυτό να αφορά και το υλικό που αναρτούν οι επισκέπτες - χρήστες σε μια εφαρμογή web 2.0. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σε μια σημαντική απόφαση σχετικά με αυτό το θέμα είχε κρίνει το 2011 ότι οι νόμοι περί τύπου δεν είναι ορθό να εφαρμόζονται αυτούσιοι στις διαδικτυακές εφαρμογές γιατί δεν ανταποκρίνονται στη φύση του πράγματος.
Όταν κάποιος έχει βρεθεί ως συνήγορος και από τις δύο πλευρές, τόσο από την πλευρά του δικηγόρου του blogger ή του μέσου ενημέρωσης, όσο κι από την πλευρά του δικηγόρου του θιγόμενου τρίτου, μπορεί να έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τα όρια. Είναι σαφές ότι τα όρια, τα οποία συμβαδίζουν με τους ισχύοντες δεοντολογικούς κανόνες που οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι έχουν θεσπίσει, δεν απειλούν από μόνα τους την ελευθερία του τύπου. Η απαγόρευση της λήψης προληπτικών μέτρων εναντίον του δημόσιου λόγου είναι μια σημαντική εγγύηση, ώστε τουλάχιστον να μην χαθεί οτιδήποτε θετικό μπορεί να προσφέρει ακόμη και μια δήλωση που, με τεχνικούς όρους, βρίσκεται στο πλαίσιο του παρανόμου. Αυτός ο κανόνας σπάνια παραβιάζεται στην Ελλάδα σήμερα.
Είναι δεδομένο όμως, ότι υπάρχουν πολλές νομοθετικές ρυθμίσεις που περιορίζουν την ελευθερία του Τύπου στην ουσία της και σε προληπτικό επίπεδο: η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η απαγόρευση της δημοσίευσης των δημοσκοπήσεων δεκαπέντε ολόκληρες ημέρες πριν τις εκλογές. Η απαγόρευση αυτή θεσμοθετήθηκε το 2009 και ήδη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει επιληφθεί δύο προσφυγών για παραβίαση της ελευθερίας μετάδοσης και λήψης πληροφοριών που προβλέπεται από το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Εκτός από αυτές τις μοντέρνες επιθέσεις στην ελευθερία του Τύπου παραμένουν πάντοτε οι απαρχαιωμένες διατάξεις για την προστασία από την βλασφημία κλπ που είναι εντελώς περιττές στο σύγχρονο νομικό πολιτισμό, στον οποίο περιλαμβάνονται εξάλλου επαρκείς θεσμικές προστασίες για την θρησκευτική ελευθερία και την απαγόρευση των διακρίσεων με κριτήριο το θρήσκευμα.
Η ιστορία των κινδύνων της ελευθερίας του Τύπου είναι τελικά μια αποτίμηση της ουσιαστικής αξίας της ελευθερίας αυτής. Όσο πιο "ενοχλητικούς" δημοσιογράφους - bloggers έχουμε, τόσο πιο πολύ θα αναζητούνται τρόποι για να περιοριστεί η φωνή τους, με κατάχρηση πολλές φορές των νομικών κανόνων. Έργο των νομικών είναι να μεριμνούν για την ανάδειξη των καταχρήσεων, την διασφάλιση της ελευθερίας του Τύπου και της προσεκτικής εφαρμογής των κανόνων που περιλαμβάνουν τους θεμιτούς περιορισμούς της ελευθερίας αυτής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου