Εκτός νόμου

Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 29 του Συντάγματος, "Έλληνες πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα μπορούν ελεύθερα να ιδρύουν και να συμμετέχουν σε πολιτικά κόμματα, που η οργάνωση και η δράση τους εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος".

Το Σύνταγμα προϋποθέτει ότι η ελευθερία ίδρυσης και συμμετοχής σε πολιτικά κόμματα έχει ως προϋπόθεση ότι, τόσο η οργάνωση (δηλαδή το καταστατικό τους και η θεωρητική υποδομή τους), όσο και η δράση τους (δηλ. το τι κάνουν στην πράξη) εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. 

Εγγυητικός θεσμός για την τήρηση του άρθρου 29 του Συντάγματος είναι ο Άρειος Πάγος: αυτός ανακηρύσσει τους συνδυασμούς, αφού πρώτα έχει ελεγχθεί ότι τα υποψήφια κόμματα πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου 29. Στην πράξη, όμως, αυτό έχει υποβιβαστεί σε μια απλή μονομερή γραφειοκρατική διαδικασία που είναι ζήτημα κατά πόσον καλύπτει την ρυθμιστική εμβέλεια του άρθρου 29 του Συντάγματος. Δηλαδή κατά το Ν.3023/2002, τα κόμματα οφείλουν πριν "αναλάβουν δραστηριότητα", να καταθέσουν στον Άρειο Πάγο μια δήλωση στην οποία αναφέρεται ότι "η οργάνωση και η δράση τους εξυπηρετούν την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος". 

Η υποβολή δήλωσης, κατά την γνώμη μου δεν αρκεί για την πλήρη εφαρμογή του άρθρου 29 του Συντάγματος: ο Άρειος Πάγος, ακόμη κι όταν υπάρχει το τυπικό σκέλος (η δήλωση), οφείλει να εξετάζει κατά πόσον η οργάνωση ή/και η δράση ενός κόμματος δεν εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, ακόμη και πέραν από τις χονδροειδείς περιπτώσεις που αναφέρει ο εκλογικός νόμος (λ.χ. χρήση του "στέμματος" ως κομματικού εμβλήματος). Διότι τίποτε δεν αποκλείει ότι η "δήλωση", ακόμη κι όταν υπάρχει, μπορεί να αποδειχθεί στο μέλλον ψευδής. Εάν ο Άρειος Πάγος διαπιστώσει ότι η δράση ενός κόμματος (γιατί εκεί μπορεί να είναι το πρόβλημα, στις πράξεις κι όχι στα καταστατικά και τις θεωρίες) δεν εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, σαφώς κι έχει συνταγματικό καθήκον να μην ανακηρύξει τους συνδυασμούς του συγκεκριμένου κόμματος. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έννοια της "ελεύθερης λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος" ενέχει έναν μεγάλο βαθμό αφαίρεσης, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αυθαίρετες αποφάσεις για την ανακήρυξη ή μη ενός συνδυασμού. Με τον όρο αυτό, ο συνταγματικός νομοθέτης  δεν εννοούσε τα πολιτικά κόμματα που ενδεχομένως οραματίζονται ένα διαφορετικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα και που επιδιώκουν, μέσα στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, να πείσουν για μια πολιτειακή μεταβολή. Αυτές δεν είναι κομματικές δράσεις που δεν "εξυπηρετούν την ελεύθερη λειτουργία" του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αντιθέτως, είναι θεμιτές επιδιώξεις, ενταγμένες στην ίδια την λειτουργία ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Το Σύνταγμα επιδιώκει να αποκλείσει μόνο τα κόμματα, των οποίων η δράση και η οργάνωση εμποδίζουν την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ένα κόμμα που η δράση των μελών του στρέφεται συστηματικά κατά θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως για παράδειγμα είναι η ελευθερία της έκφρασης, αναπόσπαστου στοιχείου της δημοκρατίας, αποτελεί περίπτωση η οποία  σαφώς μπορεί να εμποδίζει την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Επομένως, η λειτουργία ενός τέτοιου κόμματος δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 29 του Συντάγματος και ο Άρειος Πάγος δεν έχει καμία υποχρέωση να ανακηρύξει έναν τέτοιο συνδυασμό υποψηφιοτήτων, ακόμη κι αν έχει υποβληθεί "δήλωση".