Προσαγωγή συντελεστών θεατρικής παράστασης

Όπως έγινε γνωστό χθες, ένας θίασος ηθοποιών οδηγήθηκε σε αστυνομικό τμήμα για τη συμμετοχή τους σε μια θεατρική παράσταση το περιεχόμενο της οποίας είχε προκαλέσει την αντίδραση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου. Η Δ.Ι.Σ. δεν περιορίστηκε στην προειδοποίηση των πιστών σχετικά με το περιεχόμενο του έργου, αλλά προχώρησε και σε υποβολή μήνυσης εναντίον των "υπευθύνων", με επίκληση των ποινικών διατάξεων για βλασφημία και καθύβριση θρησκεύματος. Ενημέρωση 11.6.2012: Με σημερινή ανακοίνωσή της, η Δ.Ι.Σ. διαψεύδει ότι υπέβαλε την εν λόγω μήνυση ή ότι έδωσε εντολή προς τούτο, αλλά εμένει στα περί βλάσφημου έργου (βλ. εδώ). 

Πρέπει πρώτα να διαχωρίσουμε αυτές τις διατάξεις από εκείνες που ισχύουν για την προστασία της ίσης μεταχείρισης ατόμων, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Υπάρχει η νομοθεσία που ορίζει ότι ουδείς πρέπει να υφίσταται παρενόχληση και κάθε άλλη αρνητική συμπεριφορά λόγω του θρησκεύματός του (Ν.3304/2005), καθώς και η νομοθεσία που τιμωρεί ποινικά όποιους προσβάλλουν άτομα ή ομάδες λόγω του θρησκεύματός τους (αντιρατσιστικός Ν.927/1979). Αυτή η νομοθεσία δεν έχει καμία σχέση με τις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα περί βλασφημίας και καθύβρισης θρησκεύματος: στην δεύτερη περίπτωση δεν προστατεύονται άτομα ή ομάδες ατόμων, αλλά το ίδιο το θρήσκευμα. Πρόκειται δηλαδή για προστασία χωρίς θύμα: το ίδιο το θρήσκευμα δεν αποτελεί υποκείμενο δικαίου, ανεξάρτητο δηλαδή από τους φορείς του μέγεθος που αξίζει έννομης προστασίας. 

Περαιτέρω, υπάρχουν ήδη ευάριθμες αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων που αναφέρουν ότι το περιεχόμενο ενός έργου τέχνης, το οποίο αποτελεί εξ ορισμού μη-κυριολεκτικό λόγο, αλλά προϊόν της δημιουργικής ανθρώπινης φαντασίας, δεν μπορεί να έχει θύματα με την νομική έννοια του όρου. Από την απόφαση που αθώωσε τον Μίμη Ανδρουλάκη για το "βλάσφημο" έργο του "Μι εις την νιοστή", το πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη για τον πίνακα με τον σταυρό στο Outlook, την απόφαση που αθώωσε τον Αυστριακό καρτουνίστα για το κόμικ "η ζωή του Χριστού" έως και την πιο πρόσφατη απόφαση που δεν απαγόρευσε την προβολή του "Kώδικα Da Vinci", η Ελληνική Δικαιοσύνη έχει επιβεβαιώσει ότι δεν υπάρχει πεδίο εφαρμογής του αδικήματος περί βλασφημίας και καθύβρισης θρησκεύματος όταν πρόκειται για έργα τέχνης. Aντιθέτως, σε όλες αυτές τις αποφάσεις, τα δικαστήρια τόνισαν ότι η απαγόρευση θα καταργούσε το δικαίωμα του κοινού που επιθυμεί να αποκτήσει πρόσβαση στα συγκεκριμένα έργα τέχνης, δηλαδή θα έθιγε την ελευθερία της έκφρασης τόσο στην ενεργητική της διάσταση (δικαίωμα του καλλιτέχνη να εκφραστεί), όσο και στην παθητική της διάσταση (δικαίωμα του κοινού να απολαύσει το έργο). 

Παρ' όλ' αυτά, τα σχετικά άρθρα 198-199 του Ποινικού Κώδικα παραμένουν σε ισχύ, όπως παραμένει βέβαια και το άρθρο 20 του Ποινικού Κώδικα που αίρει τον άδικο χαρακτήρα μιας πράξης όταν η πράξη αυτή αποτελεί ενάσκηση δικαιώματος, όπως εν προκειμένω είναι η ελευθερία της έκφρασης. 

Η ελευθερία της έκφρασης έχει κατοχυρωθεί, εκτός των άλλων κανονιστικών κειμένων και από το άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο έχει κυρώσει η Ελλάδα με νόμο του 1997. Σύμφωνα με την αρμόδια Επιτροπή του Ο.Η.Ε. που παρακολουθεί την τήρηση των εν λόγω δεσμεύσεων, ιδίως ως προς την ελευθερία της έκφρασης έχουν επισημανθεί τα εξής: 

"48. Οι απαγορεύσεις των δηλώσεων ασέβειας για μια θρησκεία ή για ένα άλλο σύστημα πίστεως, όπως οι νόμοι περί βλασφημίας, είναι ασύμβατοι με το Σύμφωνο, εκτός από τις ειδικές περιστάσεις που περιγράφονται στο άρθρο 20 παράγραφος 2 το Συμφώνου. Τέτοιοι περιορισμοί πρέπει επίσης να τηρούν τις αυστηρές προϋποθέσεις του άρθρου 19 παράγραφος 3, όπως κι αυτές των άρθρων 2,5,17,18 και 26. Έτσι, για παράδειγμα, δεν θα ήταν επιτρεπτό αυτοί οι νόμοι να επιβάλλουν διακρίσεις υπέρ ή εναντίον άλλης θρησκείας ή συστήματος πίστεως ή στους πιστούς έναντι των μη-πιστών. Ούτε θα ήταν επιτρεπτό τέτοιες απαγορεύσεις να χρησιμοποιούνται για να αποτραπεί ή να τιμωρηθούν οι επικρίσεις θρησκευτικών ηγετών ή ο σχολιασμός στο θρησκευτικό δόγμα ή δόγματα ."

Οι διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας επιβάλλουν λοιπόν την κατάργηση των άρθρων 198-199 ΠΚ, όχι μόνο στην εφαρμογή τους σε περιπτώσεις έργων τέχνης, αλλά γενικά. Ας μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα έχει καταδικαστεί 9 φορές μέσα στα τελευταία χρόνια από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για παραβιάσεις της ελευθερίας της έκφρασης (βλ. εδώ) κι έχει μια μακρά ιστορία λογοκριτικών επεμβάσεων (βλ. εδώ) που πρέπει επιτέλους να αποτελέσει μια "παράδοση" προς αποφυγή. 

Φαίνεται όμως ότι κάποιοι, δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι οφείλουν να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να συμβάλλουν έμπρακτα στην προώθησή τους. Κάποιοι επιδιώκουν να επιβάλλουν μια λογική μίσους, διχασμού ακόμη και νομικών κυρώσεων, με έωλη νομική βάση, παρά το νομολογιακό οπλοστάσιο. Επιδιώκεται άλλη μια καταδίκη της χώρας για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης, εάν η Ελληνική Δικαιοσύνη παρακάμψει το σχετικό κεκτημένο - πράγμα που φυσικά απεύχομαι. 

Οι φραστικές καταδίκες δεν αρκούν: η ίδια η υπόβολη της μήνυσης που οδήγησε και σε προσαγωγές κι επομένως σε προσβολή προσωπικότητας των ηθοποιών συνιστά απόπειρα παραβίασης της ελευθερίας της έκφρασης. Δεν υπάρχει απολύτως καμία δικαιολογία για τους μηνυτές: εκείνοι είναι που πρέπει να λογοτοδήσουν στην Δικαιοσύνη για την έλλειψη σεβασμού που επέδειξαν στα ανθρώπινα δικαιώματα των καλλιτεχνών. Δεν αρκεί μια αθώωση του θιάσου και των συντελεστών: οι μηνυτές πρέπει να υποστούν τις νόμιμες συνέπειες για την αναστάτωση που προκάλεσαν και για την βαθύτατη περιφρόνησή τους στην θεμελιώδη δημοκρατική κατάκτηση της ελευθερίας της έκφρασης.