Σχόλια στο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ.

Η πρόταση νόμου που κατέθεσε η αξιωματική αντιπολίτευση εκκινεί από διαφορετική αφετηρία σε σχέση με τα δύο προηγούμενα νομοσχέδια που είδαν το φως της δημοσιότητας αυτές τις ημέρες. Ενώ η πρόταση ΠΑΣΟΚ/ΔΗΜΑΡ κινείται στην εξ ολοκλήρου κατάρτιση ενός νομοσχεδίου που ακολουθεί λίγο πολύ την δομή της Απόφασης - πλαίσιο του Συμβουλίου της ΕΕ για την καταπολέμιση ορισμένων μορφών ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου και ενώ η πρόταση της ΝΔ επεμβαίνει διορθωτικά και τροποποιητικά στον ήδη ισχύοντα Ν.927/1979, ο ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ. προτείνει νομοθετικές τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα σε συνδυασμό με την δημιουργία μιας νέας κρατικής δομής για την χάραξη και παρακολούθηση της εθνικής αντιρατσιστικής πολιτικής. 

Η βασική νομοθετική τροποποίηση είναι η εισαγωγή μιας νέας νομικής έννοιας, του εγκλήματος "με ρατσιστικά χαρακτηριστικά", το οποίο μπορεί να είναι εν δυνάμει κάθε αδίκημα του Π.Κ. εάν ο λόγος της τέλεσης της πράξης είναι συγκεκριμένες ιδιότητες του θύματος. Σε αυτή την περίπτωση, τα "ρατσιστικά χαρακτηριστικά" του νομοσχεδίου αποτελούν επιβαρυντική περίσταση και λόγο για ειδικότερες ποινές, όπως η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων κλπ. 

Αντί δηλαδή να τυποποιηθεί ένα νέο ποινικό αδίκημα (όπως η "δημόσια υποκίνηση σε πράξεις βίας / μίσους" του νομοσχεδίου ΠΑΣΟΚ/ΔΗΜΑΡ), το νομοσχέδιο προσφέρει ένα συμπλήρωμα στο γενικό μέρος του Ποινικού Κώδικα. 

Τα νομικά προβλήματα που παρουσιάζει η πρόταση του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ είναι ότι:

1)  δεν ξεκαθαρίζει την σχέση της πρότασης με τον υφιστάμενο Ν.927, αν δηλαδή τον καταργεί ως ειδικότερος νεότερος νόμος ή αν εξακολουθεί να ισχύει αυτός και μετά την τυχόν θέσπιση του νομοθετήματος (πιο πιθανό). Για λόγους ασφάλειας δικαίου θα πρέπει να ξεκαθαρίσει αν το νομοσχέδιο λειτουργεί παραπληρωματικά ή καταργητικά προς τον νόμο. Από την ίδια  την αιτιολογική έκθεση φαίνεται μάλλον να λειτουργεί παραπληρωματικά, καθώς στην 6η παράγραφο αναφέρεται μεταξύ άλλων: "Στο νόμο αυτό, ο νομοθέτης προέβλεψε την ποινική απαξία της έκφρασης ρατσιστικών ιδεών, όχι όμως και της τέλεσης πράξεων με ρατσιστικά χαρακτηριστικά". Η κρίση αυτή είναι εσφαλμένη, καθώς 

i) στο άρθρο 1 παρ. 1 του ν.927 τιμωρείται η προτροπή σε τέλεση ρατσιστικών πράξεων, 

ii) στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου προβλέπεται ξεκάθαρα ως τιμωρούμενη πράξη η συμμετοχή σε ρατσιστική οργάνωση και 

iii) στο άρθρο 3 του ίδιου νόμου τιμωρείται η άρνηση παροχής αγαθών ή υπηρεσιών για ρατσιστικούς λόγους ( αν και το άρθρο αυτό καταργήθηκε με το πολύ πιο συγκεκριμένο αλλά ταυτόσημο άρθρο 16 του Ν.3304/2005). 

Και τα τρία αυτά αδικήματα δεν αφορούν την "απαξία έκφρασης ρατσιστικών ιδεών", αλλά την τέλεση ρατσιστικών πράξεων. Πάντως, πιο υποστηρίξιμη είναι η εκδοχή ότι η πρόταση νόμου του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ δεν καταργεί τον ν.927, παρά τις ελευθεριακές "κορώνες" στην αιτιολογική έκθεση κατά της ποινικοποίησης μισαλλόδοξου λόγου: το νομοσχέδιο δεν καταργεί ρητώς τον ν.927.

2) δεν εναρμονίζει το εθνικό δίκαιο με την Απόφαση - πλαίσιο του Συμβουλίου της ΕΕ που ρητώς αναφέρει στο άρθρο 1 παρ. 1 ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να τυποποιήσουν ως ποινικό αδίκημα

"γ) η δημόσια επιδοκιμασία, η άρνηση ή η χονδροειδής υποτίμηση της σοβαρότητας όσον αφορά εγκλήματα γενοκτονίας, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου, όπως ορίζονται στα άρθρα 6, 7 και 8 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, και η οποία στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους ομάδας που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας, των γενεαλογικών καταβολών ή της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής όταν η συμπεριφορά εκδηλώνεται κατά τρόπο που είναι πιθανόν να υποκινήσει βία ή μίσος στρεφόμενο κατά μιας τέτοιας ομάδας ή μέλους μιας τέτοιας ομάδας,

δ) η δημόσια επιδοκιμασία, άρνηση ή χονδροειδής υποτίμηση της σοβαρότητας των εγκλημάτων τα οποία ορίζονται στο άρθρο 6 του Καταστατικού του Διεθνούς Στρατοδικείου που προσαρτάται στη συμφωνία του Λονδίνου της 8ης Αυγούστου 1945, η οποία στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους τέτοιας ομάδας που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας, των γενεαλογικών καταβολών ή της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, όταν η συμπεριφορά εκδηλώνεται κατά τρόπο που είναι πιθανόν να υποκινήσει βία ή μίσος στρεφόμενο κατά μιας τέτοιας ομάδας ή μέλους μιας τέτοιας ομάδας."

Σημειωτέον ότι η παρ. 2 της Απόφασης - πλαίσιο αναφέρει ότι τα κράτη έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν αν θα τιμωρείται η τέλεση των παραπάνω σε επίπεδο προσβολής / εξύβρισης (αυξημένη προστασία) ή αν πρέπει να διαταράσσεται και η δημόσια τάξη για να είναι αξιόποινη η πράξη (μειωμένη πρακτικά προστασία). Ωστόσο, σε αυτήν την  πρόταση νόμου δεν υπάρχει τίποτε από τα δύο. 

 Επομένως, η πρόταση του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ. δεν ανταποκρίνεται σε αυτή την ευρωπαϊκού δικαίου διάταξη και η τυχόν ψήφισή της μπορεί να οδηγήσει την χώρα ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τις 14 Νοεμβρίου 2013. 

3) Υπό την εκδοχή ότι η πρόταση νόμου δεν καταργεί τον Ν.927/1979, ο ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ εξακολουθεί να αφήνει με αυτήν την πρόταση αποποινικοποιημένο τον ομοερωτοφοβικό και τρανσφοβικό λόγο, διατηρώντας την τιμωρία μόνο σε επίπεδο "επιβαρυντικής περίστασης" που ούτως ή άλλως ισχύει και σήμερα με το άρθρο 79 και δεν εφαρμόστηκε ποτέ σε συνδυασμό με τα άρθρα 361 επ. Π.Κ. όταν έφτασαν στα δικαστήρια ομοερωτοφοβικά δημοσιεύματα. 

4) Υπό την εκδοχή ότι η πρόταση νόμου καταργεί τον Ν.927/1979 (δεν προκύπτει ρητώς από το νομοσχέδιο, αλλά πρέπει να διευκρινιστεί), το νομοσχέδιο αποκλίνει σημαντικά από το άρθρο 4 της Διεθνούς Σύμβασης για την καταπολέμηση πάσης μορφής φυλετικών διακρίσεων. 

5) Ενώ δημιουργεί αυτοτελή επιβαρυντική περίσταση (προτεινόμενο άρθρο 93Α), δεν καταργείται η υφιστάμενη επιβαρυντική περίσταση λόγω ρατσιστικών κινήτρων του άρθρου 79 παρ. 3 περ. δ' του Π.Κ. Έτσι, στο ίδιο κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα θα υπάρχει και η αυτοτελής και η "ατελής" επιβαρυντική περίσταση.


6) Δεν προβλέπονται ειδικές διατάξεις για την τέλεση των ρατσιστικών εγκλημάτων μέσω Διαδικτύου.

Από την άλλη πλευρά, η πρόταση του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ παρουσιάζει πολύ πιο αναλυτικές, σαφείς και προστατευτικές διατάξεις όσον αφορά την προστασία των θυμάτων. Ενώ το νομοσχέδιο της ΝΔ δεν προβλέπει τίποτε γι' αυτό το θέμα,  και η πρόταση ΠΑΣΟΚ/ΔΗΜΑΡ αναφέρεται στην προστασία θυμάτων το άρθρο 7 περί μη απέλασης, η πρόταση ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη περιγραφή της διαδικασίας και αφορά ευρύτερο πεδίο εφαρμογής. 

Επίσης, η πρόταση ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ προβλέπει την παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας, με απαλλαγή πληρωμής παραβόλων κλπ και σαφέστερα ευρύτερη αναγνώριση του δικαιώματος άσκησης πολιτικής αγωγής σε νομικά πρόσωπα.