Η "άρνηση γενοκτονίας" κατά το ευρωπαϊκό δίκαιο

Η συζήτηση για την θέσπιση νέων ποινικών διατάξεων για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας εκκινεί από την υποχρέωση της Ελλάδας να ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο την Απόφαση - πλαίσιο 2008/913/ΔΕ του Συμβουλίου της ΕΕ. Η απόφαση - πλαίσιο αποσκοπεί κυρίως στον συντονισμό των νομοθεσιών των κρατών - μελών της ΕΕ, προκειμένου να προωθηθεί η συνεργασία των κρατών μελών σε αστυνομικές και δικαστικές υποθέσεις. Η Ελλάδα έχει από το 1979 έναν νόμο για την καταπολέμηση των φυλετικών διακρίσεων. Αυτό που δεν έχει και είναι η ουσιαστικότερη απόκλιση του εθνικού δικαίου από την Απόφαση - πλαίσιο είναι μια διάταξη που να στοχοποιεί την "αρνηση γενοκτονιών", όπως θα λέγαμε σχηματικά το εν λόγω αδίκημα που προβλέπεται σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Η Απόφαση - πλαίσιο θεσπίστηκε το 2008, όταν ήταν ήδη γνωστές οι ενστάσεις για τέτοιου είδους νομοθεσίες, ως προς τον σεβασμό της ελευθερίας της έκφρασης από τους αρνητές του Ολοκαυτώματος, τους αναθεωρητές ιστορικούς που εξέφραζαν μια ιστορική άποψη διαφορετική από την "επίσημη" ή την κρατούσα σχετικά με τα γεγονότα του Γ' Ράιχ. Το 2008 η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε πλήρη επίγνωση της κριτικής που είχε αναπτυχθεί εναντίον αυτών των νομοθεσιών, αλλά και των διαδικασιών που υπέβαλαν σε έλεγχο συμβατότητας αυτών των διατάξεων προς την ελευθερία της έκφρασης. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ελέγχου του γαλλικού νόμου Γκεϊσό ήταν η υπόθεση Faurisson κατά Γαλλίας. Η υπόθεση έφτασε στην Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Ηνωμένων Εθνών που ελέγχει κατά πόσον τα κράτη τηρούν το Διεθνές Σύμφωνο για τα Πολιτικά Δικαιώματα, στο άρθρο 19 του οποίου προστατεύεται η ελευθερία της έκφρασης. Η Επιτροπή έκρινε ότι ο νόμος Γκεϊσό, όπως εφαρμόστηκε από την δικαιοσύνη στην υπόθεση Faurisson δεν ήταν αντίθετος στην ελευθερία της έκφρασης γιατί δεν τιμωρούσε την άποψη, αλλά προστάτευε τους Εβραίους από τον κίνδυνο της εναντίον τους δημιουργίας ενός κλίματος αντισημιτισμού. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση όταν αποφάσισε να τυποποιηθεί η άρνηση γενοκτονιών κλπ, έλαβε ιδιαίτερα υπόψη της ότι δεν πρέπει να ποινικοποιηθεί η διαφορετική άποψη αλλά κυρίως οι συνέπειες που μπορεί να έχει η έγερση βίας εναντίον ατόμων ή ομάδων για μη επιλεγόμενες, εγγενείς ιδιότητες. 

Η τυποποίηση του αδικήματος στην επίμαχη απόφαση πλαίσιο είναι η εξής:

Άρθρο 1 

1. Κάθε κράτος μέλος λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα ώστε να εξασφαλίσει ότι τιμωρούνται οι ακόλουθες εκ προθέσεως τελούμενες πράξεις:

α)...

β) ...

γ) η δημόσια επιδοκιμασία, η άρνηση ή η χονδροειδής υποτίμηση της σοβαρότητας όσον αφορά εγκλήματα γενοκτονίας, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου, όπως ορίζονται στα άρθρα 6, 7 και 8 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, και η οποία στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους ομάδας που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας, των γενεαλογικών καταβολών ή της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής όταν η συμπεριφορά εκδηλώνεται κατά τρόπο που είναι πιθανόν να υποκινήσει βία ή μίσος στρεφόμενο κατά μιας τέτοιας ομάδας ή μέλους μιας τέτοιας ομάδας,

δ) η δημόσια επιδοκιμασία, άρνηση ή χονδροειδής υποτίμηση της σοβαρότητας των εγκλημάτων τα οποία ορίζονται στο άρθρο 6 του Καταστατικού του Διεθνούς Στρατοδικείου που προσαρτάται στη συμφωνία του Λονδίνου της 8ης Αυγούστου 1945, η οποία στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους τέτοιας ομάδας που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας, των γενεαλογικών καταβολών ή της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, όταν η συμπεριφορά εκδηλώνεται κατά τρόπο που είναι πιθανόν να υποκινήσει βία ή μίσος στρεφόμενο κατά μιας τέτοιας ομάδας ή μέλους μιας τέτοιας ομάδας.

 Επομένως, το αδίκημα όπως τυποποιείται από το ευρωπαϊκό δίκαιο που πρέπει να ενσωματώσουμε δεν περιορίζεται στην "άρνηση γενοκτονίας", αλλά συνοδεύεται και από την προϋπόθεση του κινδύνου επέλευσης ενός αποτελέσματος που αφορά την υποκίνηση βίας ή μίσους εναντίον ατόμου ή ομάδας. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ δεν καλεί σε ποινικοποίηση του  "μισαλλόδοξου λόγου", αλλά καλεί τα κράτη να συνδέσουν αναπόσπαστα την τιμωρητική διάταξη με την πιθανή υποκίνηση εγκληματικού αποτελέσματος. Στο άρθρο 2 της Απόφασης - πλαίσιο μάλιστα αναγνωρίζεται και η ευρύτατη ευχέρεια των κρατών για την επίτευξη του τιμωρητικού αποτελέσματος: "τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέγουν να τιμωρούν μόνον συμπεριφορά η οποία είτε εκδηλώνεται κατά τρόπο που διαταράσσει τη δημόσια τάξη είτε έχει απειλητικό, υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα."  Άρα, το πώς θα επιτευχθεί αυτή η ισορροπία στο εθνικό δίκαιο είναι αρμοδιότητα του εθνικού νομοθέτη.

  Πάντως οι ενστάσεις για την αοριστία της παραπάνω διατύπωσης, οι οποίες είναι εύλογες δεδομένου ότι με τον νόμο αυτόν θα ρυθμίζεται η σχέση δύο συνταγματικών δικαιωμάτων δηλαδή αφενός η ελευθερία της έκφρασης (άρθρο 14 του Σ.) κι αφετέρου η προστασία της ελευθερίας, τιμής και ζωής καθενός που βρίσκεται στην Ελληνική επικράτεια (άρθρο 5 παρ. 2 του Σ.), θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να συσσχετίζονται με τον νομοτεχνικά αποδεκτό βαθμό γενικότητας που περιέχουν οι ήδη υφιστάμενες διατάξεις του ποινικού κώδικα - εκείνες που δεν έχουν δημιουργήσει πρόβλημα συνταγματικότητας. 

Κατά τη γνώμη μου, το πλαίσιο διάταξης που ορίζει η απόφαση της ΕΕ είναι πιο συγκεκριμένο από υφιστάμενες διατάξεις του Ποινικού Κώδικα που είναι διατυπωμένες με σαφέστατα μεγαλύτερο βαθμό αφαίρεσης. Ας δούμε λ.χ. την διάταξη που τιμωρεί το ποινικό αδίκημα της απειλής (άρθρο 333 Π.Κ.):

"Όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία απειλώντας τον με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή". 

Υπάρχει καμια αμφιβολία ότι η διατύπωση αυτή είναι πιο αόριστη από την τυποποίηση της Απόφασης - πλαίσιο για την "άρνηση γενοκτονιών"; Αν κάποιος δεν είχε ποτέ του εμπειρία εφαρμογής ποινικού δικαίου θα έλεγε κι εδώ "θα ποινικοποιήσουμε τον "τρόμο" και την "ανησυχία";" Ουδείς βέβαια ασχολείται, γιατί το άρθρο 333 εφαρμόζεται κάθε μέρα από τα ποινικά δικαστήρια χωρίς να έχει διαπιστωθεί ποτέ η "αντισυνταγματικότητά" του ή οποιαδήποτε άλλη πρόσκρουση στις διατάξεις που κατοχυρώνουν την ελευθερία της έκφρασης.  Το ίδιο ισχύει και για πληθώρα άλλων διατάξεων. 

Επιπλέον, η παραπάνω διάταξη της Απόφασης - πλαίσιο παραπέμπει στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου που τυποποιεί τα αδικήματα της γενοκτονίας, των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου. Επομένως, το εύρος αυτής της διάταξης εμπλουτίζεται και από το κανονιστικό περιεχόμενο αυτών των διατάξεων. Διαφωνώ όμως με το γεγονός ότι η διάταξη της Απόφασης - πλαίσιο επιβάλλει τον κολασμό στις περιπτώσεις των αδικημάτων που προβλέπονται από το Καταστατικό, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή μη δικαστικής απόφασης του Δ.Π.Δ. για το θέμα αυτό. Η τιμωρία μιας άρνησης γενοκτονίας χωρίς την ύπαρξη προηγούμενης δικαστικής απόφασης κατά τη γνώμη μου βρίσκεται σε σχέση έντασης με την ελευθερία της έκφρασης καθώς και  με μια αντίστροφη αλλά ισχύουσα εκδοχή του τεκμηρίου της αθωότητας: δεν υπάρχει κάποιο τεκμήριο "ενοχής" επειδή κάποιος θεωρεί ότι ουδέποτε τελέστηκε μια θηριωδία που εμπίπτει στην έννοια λ.χ. στα εγκλήματα πολέμου, χωρίς σχετική δικαστική κρίση. Αν ήταν έτσι, θα ήταν εντελώς περιττό το Δ.Π.Δ. Σε αυτό θεωρώ ότι υπάρχει πρόβλημα και ότι τα ελληνικά νομοσχέδια που προϋποθέτουν την ύπαρξη δικαστικών αποφάσεων κινούνται προς την σωστή διορθωτική κατεύθυνση.

Η έκφραση μιας γενικής γνώμης είναι εντελώς διαφορετική νομική κατηγορία από την υποκίνηση σε πράξεις βίας εναντίον ατόμων ή ομάδων. Ο κίνδυνος μια γνώμη να εκληφθεί ως υποκίνηση είναι υπαρκτός και με το ισχύον δίκαιο, ακόμη και ως προς το αδίκημα της απειλής καθώς και άλλα αδικήματα. Ο υπερτονισμός του κινδύνου όμως υποβαθμίζει την εμπειρία και επάρκεια των δικαστών, των δικηγόρων αλλά και γενικότερα της νομικής ως επιστήμης και ως συστήματος απονομής του δικαίου. Και αρνείται ότι οι αντιρατσιστικοί νόμοι ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες.