Σάββατο, Ιανουαρίου 11, 2014

"Πολιτικό" ή "κοινό" έγκλημα;

Έχει, άραγε, νόημα να διακρίνουμε εάν ένα έγκλημα είναι "πολιτικό" ή "του κοινού ποινικού δικαίου"; Προφανώς ναι, εάν η συζήτηση γίνεται σε πολιτικό επίπεδο, όπου καθένας αξιολογεί προθέσεις σε σχέση με στόχους. Το ερώτημα εδώ τίθεται όμως σε επίπεδο νομικό: έχει διαφορετική δικαστική μεταχείριση ο δράστης ή ύποπτος πολιτικού εγκλήματος σε σχέση με τον εγκληματία του κοινού ποινικού δικαίου; Πιο ωμά: "πέφτει στα μαλακά" ο πρώτος, σε σχέση με τον δεύτερο;

Η διάκριση μεταξύ πολιτικού και κοινού εγκλήματος γίνεται από το ίδιο το Σύνταγμα. Στο άρθρο 97 αναφέρεται ότι τα κακουργήματα και τα πολιτικά εγκλήματα δικάζονται από μικτά ορκωτά δικαστήρια που συγκροτούνται από τακτικούς δικαστές και ενόρκους, όπως ο νόμος ορίζει. Στη συνέχεια το Σύνταγμα τακτοποιεί ένα θέμα δικαστικής επικαιρότητας της εποχής της ψήφισής του: κακουργήματα και πολιτικά εγκλήματα που με συντακτικές πράξεις, ψηφίσματα και ειδικούς νόμους έχουν υπαχθεί έως την αρχή της ισχύος του Συντάγματος στο εφετείο, εξακολουθούν να δικάζονται από αυτό, εκτός εάν μεταφερθεί η αρμοδιότητα με νόμο στο μικτό ορκωτό δικαστήριο.

Ο συνταγματικός νομοθέτης προβαίνει σε μια σημαντική επιλογή: το πολιτικό έγκλημα, όπως και το κακούργημα "του κοινού ποινικού δικαίου" δικάζεται από δικαστήρια που δεν αποτελούνται αποκλειστικά από δικαστές. Επομένως, το ίδιο το Σύνταγμα επιβάλλει να διαχωριστεί πότε ένα ποινικό αδίκημα είναι "κοινό" ή εμπίπτει στην κατηγορία του "πολιτικού εγκλήματος". Και δεν μας λέει τίποτε άλλο, για τα κριτήρια με τα οποία ένα έγκλημα θα θεωρηθεί πολιτικό. Αφήνοντας όλο το πεδίο, στην ερμηνεία.

Η ερμηνεία αυτή, όσο κι αν ακούγεται εντελώς παράλογο, δεν πρέπει να είναι πολιτική. Πρέπει να παραμένει νομική. Το κατά πόσον ένα έγκλημα θα εισαχθεί στο μικτό ορκωτό δικαστήριο ή στο κατά τα κοινά αρμόδιο δικαστήριο αποτελεί ένα νομικό ζήτημα. Είναι γνωστό ότι η κοινή παραδοχή υποδεικνύει ως διαφοροποιό ουσία το κίνητρο. Εάν έχει πολιτικά κίνητρα ο δράστης, πρόκειται για πολιτικό έγκλημα, λέει μια παραδοσιακή θεώρηση του θέματος. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα με αυτή τη θεώρηση: το κίνητρο δεν αποτελεί κριτήριο δικαστικού ελέγχου περί της ύπαρξης ενοχής. Μόλις ο δικαστής τελειώσει με αυτόν τον έλεγχο, εάν καταλήξει στην ενοχή, τότε θα διερευνήσει και το κίνητρο, προκειμένου να επιμετρηθεί η ποινή που θα επιβληθεί. Επομένως, το κίνητρο αποτελεί ένα μεταγενέστερο στάδιο του δικαστικού ελέγχου, ανεξάρτητο από την κρίση ενοχής ή αθωότητας.

Η περιθωριοποίηση του κινήτρου στην σύγχρονη αρχιτεκτονική της απονομής της ποινικής δικαιοσύνης δεν είναι καθόλου άσχετη με το θέμα. Εάν ήταν αποφασιστικής σημασίας για την ενοχή ή την αθωότητα το κίνητρο κι όχι η πράξη που με δόλο (ή και από αμέλεια σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις) τέλεσε κάποιος, τότε οι δίκες θα αφορούσαν τις προθέσεις κι όχι τις πράξεις. Θα μεταφερόμασταν έτσι στην αναζήτηση ενός πεδίου νεφελωμάτων και θα αθωώνονταν ενδεχομένως σοβαρότατες αυθαίρετες επεμβάσεις σε άτομα και αγαθά, λόγω του κινήτρου που άλλος μπορεί να θεωρεί "αγαθό" κι άλλος όχι. Μια τέτοια δικαστική προσέγγιση όμως, ελάχιστη σχέση θα είχε με την δικαιοσύνη. 

Η διάκριση ανάμεσα σε πολιτικό και κοινό έγκλημα δεν αποτελεί μια εξαίρεση από αυτές τις θεμελιακές παραδοχές και επιλογές του ισχύοντος συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Ανεξάρτητα από την άποψη καθενός για την πολιτικότητα ή μη των πράξεων ενός εγκληματία, η απονομή της δικαιοσύνης πρέπει να είναι πάντοτε το αποτέλεσμα μιας επιστημονικής εργασίας. Κι αυτό από μόνο του επιβάλλει την αντιμετώπιση των εξαιρέσεων με επιφύλαξη.

Κατά τη γνώμη μου, πολιτικά εγκλήματα είναι αυτά που δεν στρέφονται σε βάρος ατομικών έννομων αγαθών, όπως είναι η ζωή, η περιουσία, η τιμή. Κάθε επέμβαση σε αυτά τα αγαθά είναι μια πράξη που αφορά την παραβίαση δικαιωμάτων ενός πολίτη από έναν άλλο, ανεξάρτητα από κίνητρα, επιδιώξεις και αποτελέσματα. Αν κάποιος άγνωστος, για παράδειγμα, δολοφονήσει έναν κορυφαίο πολιτειακό παράγοντα προφανώς θα υπάρχουν άμεσες πολιτικές επιπτώσεις, ενδεχομένως και τα κίνητρα να είναι άμεσα συναγόμενα. Αλλά δεν παύει να είναι μια ανθρωποκτονία του κοινού ποινικού δικαίου που η τέλεσή της ή μη και  ο καταλογισμός της θα πρέπει να κριθούν με τους ίδιους ακριβώς όρους όπως και η δολοφονία κάθε ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν είναι λιγότερο "ένοχος" ο δολοφόνος ενός πολιτικού, από τον δολοφόνο οποιουδήποτε άλλου ατόμου, άλλο αν -για διαφορετικούς πάντως λόγους- μπορεί να μην τους επιβληθεί η ίδια ποινή. Γι' αυτό θεωρώ ότι στην αξιολόγηση περί του εάν ένα έγκλημα είναι πολιτικό ή όχι μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη η διάκριση με βάση το έννομο αγαθό που θίγεται. Αν είναι ένα έννομο αγαθό που αφορά την ολότητα ή εάν είναι ένα έννομο αγαθό του ιδιώτη.

Αυτοί είναι, και μερικοί από τους λόγους για τους οποίους κάποιοι οι νομικοί δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη ειδικής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, όπως και άλλων χαρακτηριστικών περιπτώσεων εγκλημάτων με "πολιτικό" χρώμα. Θεωρούν δηλαδή ότι η κοινή νομοθεσία παρέχει επαρκή εργαλεία για να κρίνει τον δράστη ανεξάρτητα από τα πολιτικά του φρονήματα, κι επομένως από τους πολιτικούς του στόχους.  Μια τέτοια ανάγνωση, είναι όμως υπεραπλουστευτική, καθώς ένας ειδικός νόμος που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορεί πολύ συχνά να παρέχει καλύτερα εργαλεία τόσο στην δικαιοσύνη όσο και στους πολίτες, ακριβώς για την προστασία από οτιδήποτε θα μπορούσε να καθαγιαστεί ως "πολιτικό" έγκλημα.

7 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Επίσης πολιτικό έγκλημα δεν μπορεί να υφίσταται όταν αποκομίζει ο αυτουργός υλικό όφελος. Ας πούμε ληστεύοντας τράπεζες για να μπορεί "να προσηλώνεται στον αγώνα ελεύθερος απ'το ζυγό της μισθωτής εργασίας" δηλαδή να κοπροσκυλιάζει δια βίου. Αν ληστεύει όμως τράπεζες και μοιράζει το σύνολο των κλοπιμαίων σε αγαθοεργίες ή τα καίει, ε τότε μπορεί έστω να μπει στην κουβέντα για πολιτικά κίνητρα.

rados είπε...

Κάπως με παραξένεψε το κείμενό και θα ήθελα λίγο να το διευκρινήσεις. Δεν είμαι νομικός και ίσως αυτό με δυσκολεύει.
Γράφεις:το κίνητρο δεν αποτελεί κριτήριο δικαστικού ελέγχου περί της ύπαρξης ενοχής.
Δεκτό και κατανοητό. Όμως ο χαρακτηρισμός ενός εγκλήματος σαν πολιτικό, δεν αφορά το αν υφίσταται ή όχι ενοχή, αλλά το αν εφόσον υφίσταται ενοχή, το έγκλημα είναι πολιτικής ή άλλης φύσης.

Για να κρίνουμε αν μια πράξη είναι πολιτική ή όχι, νομίζω ότι πρέπει να καθορίσουμε τι εννοούμε με την λέξη πολιτική. Ο ορισμός της wiki νομίζω πως είναι αρκετά καλός. Έτσι αν με το πολιτική εννοούμε "το σύνολο των μέτρων που λαμβάνονται και των μεθόδων και διαδικασιών που ακολουθούνται, μέσω των οποίων, ομάδες ανθρώπων οργανώνονται και λειτουργούν, προκειμένου να πετύχουν κατά τον καλύτερο τρόπο και με το μικρότερο δυνατό κόστος τους σκοπούς που επιδιώκουν σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων" δεν νομίζω πως μπορούμε να διαχωρίσουμε τα πολιτικά εγκλήματα κρίνοντας το αν στρέφονται σε άτομα ή σε κοινωνικά σύνολα. Μια και η δράση ενάντια στα άτομα, μπορεί να έχει ακριβώς τα χαρακτηριστικά που ανέφερα.

Κάποιος για παράδειγμα που κατάφερνε να δολοφονήσει τον Χίτλερ, προσπαθώντας να διασώσει την ανθρωπότητα από μια διαφαινόμενη εκατόμβη νεκρών, δεν διέπραττε ένα πολιτικό έγκλημα, επειδή η πράξη στρέφονταν ενάντια "σε βάρος ατομικών έννομων αγαθών, όπως είναι η ζωή".....;

Με τα ποιο πάνω δεν εννοώ ότι οι διαχωρισμοί είναι εύκολοι, αλλά ότι ο χαρακτηρισμός της πράξης σαν πολιτικής ή μη φύσης συνδέεται αναπόσπαστα με το κίνητρο.

Αυτή φυσικά η κατηγοριοποίηση δεν νομίζω ότι δικαιώνει και δεν θα έπρεπε να δικαιώνει, την πολιτική εγκληματική πράξη ή να αποτελεί ελαφρυντικό. (Αντίθετα σε ορισμένες περιπτώσεις για μένα προσωπικά θα αποτελούσε και επιβαρυντικό στοιχείο).

Το ότι ο νομοθέτης έχει προβλέψει ορισμένα "πλεονεκτήματα" στην περίπτωση του πολιτικού εγκλήματος δεν έχω καταλάβει γιατί το επέλεξε. Οπότε τα αφήνω στην άκρη.

Με αυτό που γράφω καταλήγω στο (ενοχλητικό) συμπέρασμα ότι τα φυλετικά εγκλήματα των νεοναζί, είναι πολιτικά εγκλήματα, κάτι που μου ακούγεται παράταιρο μια και έχω συνηθίσει να ταυτίζω διαισθητικά τον πολιτικό κρατούμενο με μια δικαιολογημένη δράση. Αλλά αυτό είναι δικό μου πρόβλημα, η κατηγοριοποίηση ενός εγκλήματος δεν πρέπει να κρίνεται από τις αντιφασιστικές πεποιθήσεις του καθένα μας.

e-Lawyer είπε...

Η τυραννοκτονία είναι μια ειδική περίπτωση που συμβαίνει σε κοινωνία στην οποία δεν ισχύουν οι δημοκρατικοί θεσμοί. Οι σκέψεις μου για το πολιτικό έγκλημα αφορούν την περίπτωση που αυτό συμβαίνει σε δημοκρατικό καθεστώς.

rados είπε...

Ζητώ συγνώμη που θα επιμείνω, αλλά εξακολουθώ να νιώθω ότι δεν σε έχω καταλάβει.

Έφερα αυτό το παράδειγμα σαν ακραίο. Και δεν έχω αντίρρηση ότι η αξιολόγηση των δράσεων εντός της (αστικής) δημοκρατίας, διαφέρει από αυτή της αξιολόγησης εντός μιας τυραννίας. Αυτό όμως αποτελεί και εκ των πραγμάτων, αξιολόγηση του κινήτρου, αξιολογώντας τον φόνο ενός δικτάτορα διαφορετικά από τον φόνο ενός ας πούμε πρωθυπουργού. Κάτι που και εγώ κάνω. Όμως αν όπως είπες "το κίνητρο αποτελεί ένα μεταγενέστερο στάδιο του δικαστικού ελέγχου, ανεξάρτητο από την κρίση ενοχής ή αθωότητας", εδώ φαίνεται να το θέτεις σε ένα πρότερο στάδιο αξιολόγησης.

Και πάω σε αυτό που θεωρώ ουσία, για αυτόν που διαπράττει ένα πολιτικό έγκλημα, ενδεχομένως η κατάργηση της (αστικής) δημοκρατία να είναι ακριβώς το ζητούμενο. (Κάτι που αν έχω καταλάβει την έννοια της πολιτικής, είναι πολιτική επιδίωξη.)
Οπότε το έγκλημά του επιβαρύνεται από την προσπάθεια κατάλυσης του πολιτεύματος και αντικατάστασής του με κάποιο άλλο που θεωρεί καλύτερο.

Ας προσπαθήσω να δώσω λοιπόν ένα άλλο ποιο ταιριαστό παράδειγμα.
Μια υποθετική τρομοκρατική ομάδα νεοναζιστών που επιδιώκει την αλλαγή του πολιτεύματος προς ένα του τύπου της Ναζιστικής Γερμανίας, με την δικής της στρεβλή άποψη, θεωρεί ότι δολοφονώντας κάποιους υπερασπιστές του κοινοβουλευτισμού προωθεί την βελτίωση του φυλετικού κράτους έθνους. Οπότε "καθαρίζει" μερικούς υπουργούς.

Νομίζω ότι αποτελεί μια ειδεχθή μεν, πολιτική δε πράξη. Που μάλλον επιβαρύνεται από την προσπάθεια κατάλυσης του πολιτεύματος (και για μένα και από την προώθηση φυλετικών κατάπτυστων θεωριών). Οπότε η πράξη δεν θα είχε λόγο να τύχει ευμενέστερης αντιμετώπισης συγκριτικά με ένα έγκλημα που στόχευε σε οικονομικά οφέλη, αλλά ίσως και χειρότερης.

Ξεκαθαρίζω ότι αν και εκφράζω αντίθεση με τα γραφόμενά σου έχεις την εκτίμησή μου, άλλωστε αρκετές φορές έχω συμβουλευθεί τον ιστοχώρο σου.
Ζητώ συγνώμη για την κατάχρηση του χρόνο σου, αλλά μια και αναφέρθηκες στο κείμενό σου σε ένα επίκαιρο θέμα που υπάρχουν από όσο έχω δει αρκετές διαφορετικές ερμηνείες, θα ήθελα να καταλάβω καλύτερά την άποψή σου.

e-Lawyer είπε...

Στο παράδειγμα που φέρνετε οι δολοφονίες προφανώς εντάσσονται στο γενικότερο σχέδιο μιας τρομοκρατικής οργάνωσης που ενεργεί αντίθετα στις διεθνείς συμβάσεις. Από την δική μου οπτική δεν υπάρχει τίποτε το "πολιτικό" σε ένα τέτοιο έγκλημα.

rados είπε...

Ομολογώ ότι δεν καταλαβαίνω γιατί μια πρακτική, θεμελιακά αντίθετη με τις δικές μου απόψεις για το καλό και το κακό, και ενάντια στις διεθνείς συμβάσεις (άρα και στο κοινά παραδεκτό σαν ηθικό) δεν θεωρείται πολιτική δράση, την στιγμή που με την δική της στρεβλή λογική και ηθική στοχεύει στο καλό της κοινωνίας όπως αυτή την κατανοεί και όχι σε κάποιο ατομικό όφελος.
Ίσως η άγνοιά μου για νομικά θέματα με δυσκολεύει.
Δεν θα σας κουράσω άλλο για αυτό το θέμα. Ευχαριστώ για την ανοχή σας και για τις απαντήσεις.

e-Lawyer είπε...

Δεν νοείται πολιτική εκτός διαλεκτικής. Η φυσική εξόντωση αφαιρεί από τον άλλο το δικαίωμά του στον αντίλογο οπότε δεν μπορεί να είναι πολιτική.

To νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο

 Το νομοσχέδιο προβλέποντας στο άρθρο 3 ότι ο γάμος επιτρέπεται για άτομα διαφορετικού ή ίδιου φύλου, αυτοδικαίως επεκτείνει στα ζευγάρια το...