Αναδημοσίευση φωτογραφιών σε ιστότοπο και πνευματικά δικαιώματα των φωτογράφων

Είναι συνηθισμένη πρακτική των μέσων ενημέρωσης, διαδικτυακών ή μη, να αναζητούν την εικονογράφηση των ειδήσεων με υλικό που αντλούν με μηχανές αναζήτησης από το Διαδίκτυο. Δεν μπορεί να είναι γνωστό εάν μια φωτογραφία καλύπτεται ή όχι από πνευματικά δικαιώματα. Το σίγουρο είναι ότι εάν η φωτογραφία δεν παρουσιάζει το στοιχείο της πρωτοτυπίας, τότε ο φωτογράφος δεν μπορεί να ζητήσει δικαστική προστασία, καθώς ο νόμος για την πνευματική ιδιοκτησία προστατεύει μόνο τα πρωτότυπα έργα. Έτσι, έργα της καθημερινότητας που δεν παρουσιάζουν δημιουργικό ύψος είναι εκτός του πεδίου προστασίας και μπορεί καθένας να τα χρησιμοποιεί χωρίς να έχει τις υποχρεώσεις λήψης άδειας ή καταβολής αντιτίμου ή ακόμη και αναφοράς στην πηγή από την οποία έχει αντληθεί το έργο. 

Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και μια απόφαση που εξέδωσε πρόσφατα το Ειρηνοδικείο Αθηνών, σε υπόθεση στην οποία υπερασπίστηκα τον διαχειριστή ενός ενημερωτικού site, κατόπιν αγωγής  που υποβλήθηκε από φωτογράφους. Η απόφαση απέρριψε την αγωγή ως αόριστη, επειδή το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν είχαν εκτεθεί στο δικόγραφο τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν την πρωτοτυπία της κάθε φωτογραφίας. Και περιέχει μερικές ενδιαφέρουσες νομικές σκέψεις, για την φύση αυτής της "πρωτοτυπίας" που προϋποθέτει ο νόμος να έχει μια φωτογραφία, προκειμένου να προστατεύεται ως πνευματικό δημιούργημα:

"Κατά το άρθρο 1 του Ν.2121/1993 “Πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα”, οι πνευματικοί δημιουργοί, με τη δημιουργία του έργου, αποκτούν πάνω σ' αυτό πνευματική ιδιοκτησία που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα). Τα δικαιώματα αυτά περιλαμβάνουν τις εξουσίες που προβλέπονται στα άρθρα 3 και 4 του ιδίου νόμου, ενώ, κατά το άρθρο 2 παρ. 1 ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης που εκφράζεται  με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται και τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στην γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη. Πνευματικό δημιούργημα, κατά την έννοια της ανωτέρω διάταξης, είναι το προϊόν του ανθρώπινου πνεύματος, το οποίο έχει μορφή προσιτή στις αισθήσεις και, λόγω της ιδιαιτερότητός του, διαφέρει απ' όσα προϋπάρχουν και συνθετική διαμόρφωση των επιμέρους στοιχείων του και ως προς τη συγκεκριμένη εκφραστική εφαρμογή της σχετικής αφετηριακής ιδέας του δημιουργού. Πρωτοτυπία δε είναι η ιδιαίτερη ατομικότητα του έργου που οφείλεται στην προσωπική συμβολή του δημιουργού. Κρίσιμο στοιχείο και, συνεπώς, βασικό κριτήριο της πρωτοτυπίας, η έννοια της οποίας δεν προσδιορίζεται γενικά από το νόμο, εκτός από το τελευταίο εδάφιο της παραγράφου 3 του άρθρου 2 του Ν.2121/1993, που αφορά τα προγράμματα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, αλλά έχει διαμορφωθεί από την θεωρία και την νομολογία υπό το καθεστώς του Ν.2121/1993 αλλά και του προϊσχύσαντος του Ν.2378/1920 “περί πνευματικής ιδιοκτησίας” όπως τροποποιήθηκε από τον Ν.4301/1929 είναι η κρίση ότι, υπό παρόμοιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός, κατά λογική πιθανολόγηση, δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο ή ότι παρουσιάζει μια ατομική ιδιομορφία ή ένα ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους, έτσι ώστε να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από τα άλλα έργα της καθημερινότητας ή από άλλα παρεμφερή γνωστά έργα. Η μοναδικότητα αυτή μπορεί να αναζητηθεί σε κάποιο από τα γνωρίσματα του έργου (στο θέμα, στη σύλληψη, στην κατάταξη, στην διατύπωση, σε κάποιες λεπτομέρειες) ανάλογα με το είδος και τη φύση του. Δεν αρκεί, όμως, για να προσδώσει πρωτοτυπία σε ένα έργο, το απλό γεγονός ότι δεν είναι αντιγραφή, ακόμα και με κάποιες παραλλαγές, ενός άλλου, ούτε  η πρωτοτυπία ταυτίζεται με τον κόπο, την επιμέλεια, την έκταση, την χρησιμότητά του την δαπάνη ή την χρονική διάρκεια που απαιτήθηκαν για την εκπόνησή του, αλλά θα πρέπει να παρουσιάζει, ως σύνολο ή τμήμα του, την απαιτούμενη πρωτοτυπία, δηλαδή να είναι στατιστικά μοναδικό. Εφόσον συντρέχουν οι ως άνω προϋποθέσεις, ο νόμος πρόστατεύει το έργο ως άυλο αγαθό, όχι ως υλικό αντικείμενο καθ΄εαυτό που ενσωματώνει το πνευματικό δημιούργημα και μόνο σε σχέση με τη συγκεκριμένη μορφή που έδωσε σ' αυτό  ο δημιουργός του (Γ. Κουμάντου, Πνευματική Ιδιοκτησία, σελ. 20,21 και 98 επ. Δ.Καλλινίκου, Τα θεμελιώδη θέματα του Ν.2121/1993, σελ. 22 επ., Λ.Κοτσίρη, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας σελ. 59-67, Μ.Μαρίνου, Η προσβολή του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, Ελ/Δνη 35/441 επ. ΑΠ 152/2005 αδημ. ΑΠ 257/1995, ΝοΒ 43, 893 ΕΠειρ. 281/2005, Πειρ.Νομ. 2005. 174, Ε.Α. 2768/2003, ΝοΒ 2004, 51, Ε.Α. 3252/2002 ΔΕ 2003, 293). Όπως προαναφέρθηκε, με τις διατάξεις του νόμου προστατεύονται και οι φωτογραφίες, για τις οποίες απαιτείται επίσης πρωτοτυπία, συνισταμένη στο να είναι αυτές “προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού τους και να αντανακλά την προσωπικότητά του" (βλ. και άρθρο 6 της Οδηγίας 93/1998 της ΕΟΚ, ΑΠ 152/2005 ό.π.). Όταν ο ενάγων ισχυρίζεται ότι είναι πνευματικός δημιουργός φωτογραφιών και ζητεί να αναγνωριστεί ο προσωπικός πνευματικός δεσμός προς τις φωτογραφίες και ασκεί τα περιουσιακά δικαιώματά του που αναγνωρίζονται από το νόμο, πρέπει να αναφέρει στο δικόγραφο της αγωγής, εκτός από το ακριβές αντικείμενο της φωτογραφίας και τον τρόπο επιλογής και παρουσίασης του αντικειμένου που καθιστούν την φωτογραφία πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα. Από τις διατάξεις των άρθρων 118 παρ. 4 και 216 παρ. 1 α ΚπολΔ, τέλος, προκύπτει ότι η αγωγή πρέπει να περιέχει σαφή έκθεση των γεγονότων που απαιτούνται για την νομική της θεμελίωση.  Η έλλειψη ή η ανεπαρκής αναφορά κάποιου από τα γεγονότα αυτά καθιστά την αγωγή αόριστη και συνιστά έλλειψη προδικασίας που εξετάζεται από το Δικαστήριο αυτεπαγγέλτως, διότι ανάγεται στην δημόσια τάξη. Η αοριστία αυτή, η οποία συνεπάγεται την απόρριψη της αγωγής ως απαραδέκτου, δεν μπορεί να συμπληρωθεί ούτε με τις προτάσεις, ούτε με παραπομπή σε άλλα έγγραφα της δίκης, ούτε από την εκτίμηση των αποδείξεων. Στην προκειμένη περίπτωση στην υπό κρίση αγωγή εκτίθεται ότι [...] ο εναγόμενος, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης του διαδικτυακού μέσου “***” έχει χρησιμοποιήσει και αναρτήσει στο εν λόγω διαδικτυακό μέσο τις παρατιθέμενες στην αγωγή φωτογραφίες, χωρίς να τον συνδέει σύμβαση με την ενάγουσα εταιρεία, χωρίς άδεια και χωρίς να έχει καταβάλει προς τούτο οποιαδήποτε αμοιβή. Ότι ο εναγόμενος καίτοι γνώριζε την ύπαρξη πνευματικών δικαιωμάτων επί των αγωγικών φωτογραφιών, δολίως και προς αποφυγή καταβολής οποιουδήποτε ποσού στον δικαιούχο των πνευματικών δικαιωμάτων επί των φωτογραφιών που χρησιμοποίησε, αλλιώς από ενσυνείδητη αμέλεια, δεν φρόντισε να ανεύρει τον δικαιούχο και να συνάψει μετ΄ αυτού την επ' αμοιβή σύμβαση που απαιτείται στην συγκεκριμένη περίπτωση. Για τους λόγους αυτούς ζητείται να υποχρεωθεί ο εναγόμενος να καταβάλει στην πρώτη των εναγόντων ως δικαιούχο του περιουσιακού δικαιώματος των ενδίκων φωτογραφιών το ποσό των 5.000 ευρώ ως αποζημίωση για τη ζημία την οποία υπέστη, υπολογιζόμενη σύμφωνα με το άρθρο 65 παρ. 2 του Ν.2121/1993 και από 1.000 ευρώ στους τρίτο, τετάρτη και πέμπτο των εναγόντων για την προσβολή του ηθικού δικαιώματος και την μη αναφορά του ονόματος κατά την χρήση του φωτογραφικού υλικού, με το νόμιμο τόκο από την επίδοση της αγωγής, να αναγνωρισθεί το δικαίωμα των τελευταίων ως δημιουργών και ειδικότερα [...], να διαταχθεί η παράλειψη της προσβολής στο μέλλον και να απειληθεί για κάθε μελλοντική προσβολή χρηματική ποινή 1.000 ευρώ και να καταδικασθεί ο εναγόμενος στη δικαστική τους δαπάνη. Η αγωγή, η οποία αρμόδια εισάγεται προς συζήτηση ενώπιον του Δικαστηρίου τούτου (άρθρο 14 παρ. 1 α και 22 ΚπολΔ), κατά την τακτική διαδικασία είναι με τέτοιο περιεχόμενο και αιτητικό ως προς τον δεύτερο των εναγόντων μη νόμιμη, δι΄ έλλειψη ενεργητικής νομιμοποίησης, εφόσον δεν υφίσταται σύνδεσμος αυτού με το κρινόμενο δικαίωμα (Β.Βαθρακοκοίλη, ΕρμΚΠολΔ, αρ. 68 Κ.Πολ.Δ.), ως προς τους λοιπούς δε ενάγοντες ως απαράδεκτη, λόγω αοριστίας, κατά τα αναφερόμενα στην μείζονα σκέψη της παρούσας, καθόσον δεν εκτίθεται ότι οι επίδικες φωτογραφίες διαθέτουν πρωτότυπα στοιχεία, οφειλόμενα στην προσωπική συμβολή των [...] εναγόντων που αντανακλούν την ιδιαιτερότητα της δημιουργικής διαδικασίας τούς και τα οποία συνίστανται, στοιχειοθετούνται και αποδεικνύονται με την επιλογή του υλικού, τη ρύθμισή του για να σχηματοποιηθεί η δημιουργική ιδέα, την διευθέτηση των μερών εργασίας τους, τη σπουδή κάθε μέρους της, την προσαρμογή και εναρμόνιση του ενός με το άλλο, έτσι ώστε να απαρτίζουν ένα αρμονικό σύνολο, που διαθέτει “στατιστική μοναδικότητα”, με την έννοια, ότι υπό τις ίδιες ακριβώς συνθήκες, κατά λογική πιθανολόγηση, δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο ή που να παρουσιάζει μια ατομική ιδιομορφία ή ένα ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους, ώστε να ξεχωρίζει ή να διαφοροποιείται από τα έργα της καθημερινότητας. Δεν εκτίθενται, δηλαδή, στοιχεία, τα οποία να προσίδουν σ' αυτές ξεχωριστό αισθητικό περιεχόμενο και να τις καθιστούν εξατομικευμένες, στατιστικά μοναδικές και πρωτότυπες, με την προεκτεθείσα έννοια και προσωπικά πνευματικά δημιουργήματα των δημιουργών εναγόντων που αντανακλούν την προσωπικότητα αυτών. Επίσης, ότι, λόγω της πρωτοτυπίας  της ατομικής τους ιδιομορφίας και της μοναδικότητας που τις χαρακτηρίζει, διαφοροποιούνται σαφώς από άλλες παρεμφερείς φωτογραφίες, που ήταν γνωστές κατά το χρόνο κυκλοφορίας αυτών στην ελληνική αγορά, ώστε να αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα, υπαγόμενα στις περί προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας διατάξεις του Ν.2121/1993. Προσέτι δεν αναφέρονται στην αγωγή τα μεν στοιχεία με βάση τα οποία κοστολογείται το ύψος εκάστης των επίμαχων φωτογραφιών και κατά συνέπεια το ύψος της αποζημίωσης της πρώτης των εναγόντων ομόρρυθμης εταιρείας, προς δε και τα στοιχεία επί των οποίων ερείδεται η φερόμενη προσβολή δια της δημοσίευσης στην ιστοσελίδα του εναγομένου των ένδικων φωτογραφιών του προσωπικού δεσμού των τριών τελευταίων εναγόντων με τις εν λόγω φωτογραφίες – έργα. Κατ΄ακολουθία των προαναφερομένων, η υπό κρίση αγωγή πρέπει να απορριφθεί στο σύνολό της. Τα δικαστικά έξοδα των διαδίκων πρέπει να συμψηφισθούν λόγω του δυσερμήνευτου των σχετικών κανόνων δικαίου κατ' άρθρο 179 Κ.Πολ.Δ."