Επιστροφή γλυπτών αρχαίου ναού: μια υπόθεση στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ασχολήθηκε με την υπόθεση της Καμπότζης εναντίον της Ταϊλάνδης, ως προς την σωστή οριοθέτηση των συνόρων ανάμεσα στις δύο χώρες. Κοντά στα σύνορα των χωρών βρίσκεται ινδουιστικός ναός Preah Vihear ("Nαός του Θεού" ή "Ιερό Κάστρο") του 9ου αι. μ.Χ., ο οποίος είχε καταληφθεί από την Ταϊλάνδη και αφαιρέθηκαν ορισμένα γλυπτά από αυτόν. Η Καμπότζη ζήτησε, μεταξύ άλλων, την επιστροφή των γλυπτών του ναού που είχαν μεταφερθεί στην Ταϊλάνδη. Μια πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση που αποκτά ως δεδικασμένο μια σχετική επικαιρότητα, καθώς συζητείται εκ νέου το ενδεχόμενο της νομικής διεκδίκησης των γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Σε αυτό το post θα παρουσιάσω την υπόθεση Καμπότζη κατά Ταϊλάνδης, εστιάζοντας κυρίως στο θέμα της επιστροφής των γλυπτών. 

Ο ναός  

Ο ναός ξεκίνησε να χτίζεται τον 9ο αιώνα, κατά την διάρκεια της Αυτοκρατορίας των Χμερ και έδωσε το όνομά του στην περιοχή, ενώ συμπληρώθηκε με αρχιτεκτονικά στοιχεία καθ' όλη τη διάρκεια των 6 αιώνων της Αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα να αποτελεί ένα μοναδικό ιστορικό μνημείο, χαρακτηρισμένο από την UNESCO το 2008 ως στοιχείο της παγκόσμιας κληρονομιάς. Ως εγκατάσταση, αποτελεί ένα μεγάλο συγκρότημα, ενώ ο ναός είναι αφιερωμένος στον Σίβα.

Η προσφυγή της Καμπότζης

Από το 1949 το Βασίλειο της Ταϊλάνδης, παρά τις διπλωματικές διαμαρτυρίες, επέμενε στην κατοχή μιας περιοχής της Καμπότζης, στην οποία βρίσκεται ο ναός. Το 1954 η Ταϊλάνδη κατέλαβε την περιοχή με ένοπλες δυνάμεις, χωρίς η Καμπότζη να αντιταχθεί ένοπλα σε αυτή την παραβίαση της εδαφικής της ακεραιότητας. Για τον λόγο αυτό, η Καμπότζη προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο με προσφυγή στις 6.4.1959. Η Καμπότζη από το 1863 έως το 1953 ήταν προτεκτοράτο της Γαλλίας (Γαλλική Ινδοκίνα), έτσι η δίκη αφορά σε μεγάλο βαθμό την ερμηνεία εγγράφων δύο μικτών επιτροπών (Γαλλο-σιαμέζικων) που μεταξύ των ετών 1904-1908 χάραξε τα σύνορα της Καμπότζης με το -τότε- Σιάμ. Στην προσφυγή αναφέρεται ότι ενώ η Ταϊλάνδη ήταν πάντα σε γνώση ότι ο ναός βρίσκεται στο έδαφος της Καμπότζης, εν τούτοις, πραγματοποιούσε ορισμένες πράξεις κατοχής, οι οποίες όμως δεν της έδιναν δικαιώματα επί του ναού. Το αίτημα της προσφυγής ήταν να κηρύξει το Δικαστήριο κατά πόσον η Ταϊλάνδη οφείλει να αποσύρει τα στρατεύματά της  από το χώρο του ναού και κατά πόσον το έδαφος επί του οποίου βρίσκεται ο ναός είναι κυριαρχία της Καμπότζης. Στην προσφυγή δεν περιλαμβάνεται αίτημα για επιστροφή γλυπτών και άλλων αντικειμένων που αφαιρέθηκαν από τις αρχές της Ταϊλάνδης!

Το θέμα της αφαίρεσης γλυπτών, στηλών, σπαραγμάτων, τούβλων και κεραμικών από τον ναό τέθηκε από την Καμπότζη κατά την διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας της δίκης, στις 5 και στις 20 Μαρτίου 1962. Ζητήθηκε όλα αυτά που έχουν αφαιρεθεί από τον ναό μετά το 1954, να επιστραφούν από την Ταϊλάνδη στην Καμπότζη.

Τα επιχειρήματα της Ταϊλάνδης

Η Ταϊλάνδη στο υπόμνημά της ισχυρίστηκε ότι έχει τελέσει πολλές κυριαρχικές πράξεις στον ναό για
πολλά χρόνια κι επομένως η Καμπότζη έχει το βάρος της απόδειξης ότι εγκαταλείφθηκε η εδαφική κυριαρχία της Ταϊλάνδης στην περιοχή. Επιπλέον, η Ταϊλάνδη επισημαίνει ότι ο ναός είναι χτισμένος με τρόπο ώστε η πρόσβασή του να είναι ευχερέστερη από την Ταϊλάνδη, παρά από την Καμπότζη.

Ως προς τα αιτήματα περί επιστροφής των γλυπτών, η Ταϊλάνδη ισχυρίστηκε ότι αυτά δεν προβλήθηκαν καν με την προσφυγή, αλλά στο πλαίσιο της ακροαματικής διαδικασίας και γι' αυτό θα έπρεπε να απορριφθούν από το Δικαστήριο ως απαράδεκτα. Εναλλακτικά, η Ταϊλάνδη ζήτησε από το Δικαστήριο να περιορίσει το θέμα σε όσα αντικείμενα έχει αποδειχθεί ότι αφαιρέθηκαν μετά το 1954.

Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου

H πρώτη απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, το 1961, αφορούσε την ίδια την δικαιοδοσία του, την οποία είχε αμφισβητήσει η Ταϊλάνδη. Στην απόφαση αυτή, το Δικαστήριο έκρινε ότι είναι αρμόδιο να εκδικάσει την υπόθεση, ορίζοντάς την ως μια διαφορά σχετικά με την εδαφική κυριαρχία, καθώς αφορούσε την κυριότητα της περιοχής του ναού.

Στην επί της ουσίας απόφαση του, το 1962, το Διεθνές Δικαστήριο αναγνώρισε ότι ο ναός, αν και πλέον ερείπιο, είναι αξιόλογης καλλιτεχνικής και αρχαιολογικής σημασίας. Ωστόσο, το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν μπορεί να εκλάβει ως νομικώς αποφασιστικά τα επιχειρήματα των μερών σχετικά με τα σύνορά τους που είναι φυσικού, ιστορικού, αρχαιολογικού και θρησκευτικού χαρακτήρα. Το Δικαστήριο θεωρεί ότι το κρίσιμο ερώτημα είναι αν τα μέρη είχαν δεχθεί το περιεχόμενο ενός χάρτη που όριζε τα σύνορα στο σημείο του ναού, καταλήγοντας ότι η Καμπότζη έχει δίκαιο και ότι ο ναός είναι επί των εδαφών της κι όχι επί των εδαφών της Ταϊλάνδης.

Όσον αφορά την επιστροφή των γλυπτών και άλλων αντικειμένων, το Δικαστήριο θεωρεί ότι το αίτημα αυτό δεν διαφοροποιείται από το βασικό αίτημα της προσφυγής, καθώς συνδέεται με την αμφισβητηθείσα εδαφική κυριαρχία. Από την άλλη πλευρά, το Δικαστήριο αναφέρει ότι δεν προσκομίστηκαν ενώπιόν του αποδείξεις ότι όντως αφαιρέθηκαν τέτοια αντικείμενα του ναού από την Ταϊλάνδη, μετά την κατάληψη του ναού το 1954. Όμως, διαπιστώνει ότι η Ταϊλάνδη δεν αρνήθηκε και πολύ τον ισχυρισμό, όσο θεώρησε ότι πρέπει να απορριφθεί για δικονομικούς λόγους. Έτσι, το Διεθνές Δικαστήριο κατέληξε ότι το μόνο που μπορεί να κρίνει είναι ότι η Καμπότζη έχει επί της αρχής δίκιο για την επιστροφή αντικειμένων από τον ναό, χωρίς όμως να αναφέρεται σε συγκεκριμένα αντικείμενα!

Έτσι Δικαστήριο με εννέα ψήφους έναντι τριών έκρινε ότι ο ναός βρίσκεται σε έδαφος της Καμπότζης και ότι η Ταϊλάνδη πρέπει να ανακαλέσει ένοπλες δυνάμεις της που έχει στείλει στον ναό, ενώ με ψήφους επτά έναντι πέντε, ότι η Ταϊλάνδη πρέπει να επιστρέψει στην Καμπότζη κάθε αντικείμενο "από αυτά που αναφέρονται στο πέμπτο αίτημά της" και το οποίο μπορεί να έχει αφαιρεθεί από τον ναό ή την περιοχή του ναού,  από την ημέρα της κατάληψης του ναού το 1954 από τις αρχές της Ταϊλάνδης.

Δύο δικαστές που μειοψήφισαν για το θέμα της επιστροφής των γλυπτών και άλλων αντικειμένων εξηγούν σε κοινή δήλωσή τους που έχει ενσωματωθεί στην απόφαση ότι η κρίση τους δεν σχετίζεται με την ουσία του αιτήματος, αλλά με το γεγονός ότι το αίτημα της επιστροφής των γλυπτών δεν αποτέλεσε μέρος της προσφυγής, καθώς προτάθηκε στην ακροαματική διαδικασία, δηλαδή εκπρόθεσμα (επομένως, η διαφωνία τους είναι καθαρά δικονομική).

Μετά την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου

Dean Acheson 

Η αντίδραση της Ταϊλάνδης ήταν οργισμένη, καθώς ανακοίνωσε ότι δεν θα συμμετείχε στις συνεδριάσεις του Οργανισμού Νοτιοανατολικής Ασίας, προκειμένου να διαμαρτυρηθούν εναντίον των Η.Π.Α. για παρέμβαση υπέρ της Καμπότζης στην διαφορά. Ως απόδειξη της παρέμβασης επικαλούνταν την ψήφο του Αμερικάνου δικαστή του Διεθνούς Δικαστηρίου υπέρ της Καμπότζης και τον ρόλο του Άτσεσον (πρώην υπουργού Εσωτερικών των Η.Π.Α.) ως συνηγόρου της Καμπότζης. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. απάντησε ότι ο Άτσεσον ενεργούσε ως ιδιώτης δικηγόρος που προσελήφθη από την Καμπότζη. Στην Ταϊλάνδη έγιναν μαζικές διαδηλώσεις κατά της δικαστικής απόφασης, αλλά τελικά η Ταϊλάνδη συμφώνησε να οπισθοχωρήσει. Οι στρατιώτες της δεν υπέστειλαν την Ταϊλανδέζικη σημαία που ανέμιζε στον ναό, αλλά μετακίνησαν τον πυλώνα μαζί με την σημαία να εξακολουθεί να ανεμίζει. 

Norodom Sihanouk

Τον Ιανουάριο του 1963, η Καμπότζη ανακατέλαβε την περιοχή με μια τελετή που παρακολούθησαν περίπου 1.000 άτομα. Ο  πρίγκηπας Sihanouk, αρχηγός του κράτους της Καμπότζης, σε μια χειρονομία συμφιλίωσης ανακοίνωσε στην τελετή ότι όλοι οι Ταϊλανδοί θα μπορούσαν να επισκέπτονται τον ναό χωρίς βίζα και ότι η Ταϊλάνδη θα μπορούσε να κρατήσει τις αρχαιότητες που είχε αφαιρέσει από την περιοχή (Σχετικές παραπομπές: Wikipedia).

Το 2008, η UNESCO χαρακτήρισε τον ναό μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς. Ακολούθησαν στρατιωτικού τύπου επεμβάσεις από την Ταϊλάνδη και υπήρξαν περιστατικά που έθεσαν σε κίνδυνο τον ναό. 

Η ερμηνεία της απόφασης το 2013

To 2011 η Καμπότζη επανήλθε στο Διεθνές Δικαστήριο και ζήτησε ερμηνεία της απόφασης. Το 2013 εκδόθηκε η ερμηνευτική απόφαση.