Ευρωπαϊκό Δικαστήριο: μια ιστορική δίκη για τα προσωπικά δεδομένα.

Σε ένα κατάφωτο Λουξεμβούργο έλαβε χώρα χτες στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων η ακροαματική διαδικασία για την υπόθεση της πρόσβασης των Η.Π.Α. στα προσωπικά δεδομένα των ευρωπαίων επιβατών αεροπορικών εταιριών.
Πρόκειται για την πρώτη δίκη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο που έχει επιπτώσεις στην προστασία δεδομένων σε όλη την έκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαδικασία είχε ξεκινήσει πέρσι, με αφορμή Συμφωνίες που υπέγραψε η Κομισιόν και το Συμβούλιο ΕΕ με τις Η.Π.Α. Σύμφωνα με τα επίδικα αυτά κείμενα, στα πλαίσια του αγώνα κατά της τρομοκρατίας, το Γραφείο Προστασίας Συνόρων των Η.Π.Α. έχει ηλεκτρονική πρόσβαση σε φακέλους που τηρούν οι αεροπορικές εταιρίες και περιλαμβάνουν έως 34 πεδία προσωπικών δεδομένων ευρωπαίων επιβατών που πρόκειται να ταξιδέψουν αεροπορικά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ευρωβουλή προσέβαλε αυτές τις συμφωνίες ενώπιον του Δικαστηρίου, στρεφόμενη κατά της Κομισιόν και του Συμβουλίου. Υπέρ της Ευρωβουλής άσκησε παρέμβαση ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων και υπέρ της Κομισιόν και του Συμβουλίου παρενέβη το Ηνωμένο Βασίλειο.
Σε μια κατάμεστη αίθουσα, με κοινό από όλη την Ε.Ε., οι δικηγόροι των τεσσάρων κοινοτικών θεσμών εμφανίστηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου για να παρουσιάσουν τα επιχειρήματα της κάθε πλευράς. Τη συνεδρίαση διεύθυνε ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου, Βασίλης Σκουρής.

Οι δικηγόροι του Κοινοβουλίου υποστήριξαν ότι η προσφυγή ακύρωσης της Συμφωνίας με τις ΗΠΑ κατατέθηκε, γιατί η διαδικασία με την οποία αυτή υπογράφηκε δεν ήταν σύμφωνη με την Συνθήκη, αλλά και το περιεχόμενο του κειμένου της παραβιάζει την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, το Συμβούλιο προχώρησε στη σύναψη της συμφωνίας, χωρίς να περιμένει τη γνώμη του Κοινοβουλίου. Επίσης, το σύστημα πρόσβασης στα προσωπικά δεδομένα από τις ΗΠΑ είναι το σύστημα «pull», κατά το οποίο οι αμερικάνοι εισέρχονται στα αρχεία των αεροπορικών εταιριών και λαμβάνουν όποια δεδομένα θέλουν (από τους σχετικούς φακέλους), ενώ, κατά την εκτίμηση του Κοινοβουλίου, η μόνη νόμιμη περίπτωση διαβίβασης δεδομένων σε άλλη χώρα είναι το σύστημα «push», κατά το οποίο εμείς στέλνουμε στο εξωτερικό τα δεδομένα που εμείς έχουμε επιλέξει. Όπως είπε ο δικηγόρος του Κοινοβουλίου, το σύστημα pull είναι «σαν να τους αφήνουμε να μπαίνουν στο σπίτι μας, αλλά να μην ξέρουμε τι παίρνουν»! Ενώ με το σύστημα push ξέρουμε ποια δεδομένα μεταφέρονται, γιατί εμείς τα στέλνουμε. Το Κοινοβούλιο επιχειρηματολόγησε επίσης πάνω στη βάση της προσβολής του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής (άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των δικαιωμάτων του Ανθρωπου), καθώς στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν συντρέχουν οι επιτρεπόμενοι από την αρχή της αναλογικότητας περιορισμοί του δικαιώματος. Συγκεκριμένα, τα 34 δεδομένα θεωρούνται περισσότερα από όσα είναι αναγκαία, η διατήρησή τους για 3,5 χρόνια στα αρχεία των ΗΠΑ είναι εξαιρετικά υπερβολική, η Συμφωνία δεν προβλέπει δυνατότητες δικαστικής προστασίας των θιγόμενων ευρωπαίων και τελος, και πιο σημαντικό, ο Privacy Act των ΗΠΑ, εφαρμόζεται μόνο σε ιθαγενείς ή μόνιμους κατοίκους των Η.Π.Α. και όχι σε Ευρωπαίους! Δηλαδή, τα προσωπικά δεδομένα ευρωπαίων στην Αμερική δεν τυγχάνουν προστασίας από τον νόμο για την προστασία της ιδιωτικότητας!!!

Η αγόρευση του εκπροσώπου του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων που παρενέβη στη δίκη υπέρ της άποψης του Κοινοβουλίου, ήταν η πρώτη παρουσία αυτού του νέου κοινοτικού οργάνου ενώπιον του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ο εκπρόσωπος του Επόπτη επισήμανε ότι οδηγούμαστε στο εξής νομικό παράδοξο: οι αεροπορικές εταιρίες στην Ευρώπη δεσμεύονται από την κοινοτική προστασία προσωπικών δεδομένων, αφενός, αλλά, με αυτήν την Συμφωνία με τις ΗΠΑ υποχρεούνται να παραβιάσουν την κοινοτική νομοθεσία, επιτρέποντας πρόσβαση από τις Η.Π.Α. Θα μπορούσε κάποιος αερομεταφορέας να αρνηθεί την ηλεκτρονική πρόσβαση από τις Η.Π.Α.; Όχι, γιατί αυτό θα ακύρωνε την πτήση. Συνεπώς οι αερομεταφορείς δεν μπορούν πλέον να τηρήσουν την Οδηγία 95/46 για την προστασία προσωπικών δεδομένων. Επιπλέον πρόσβαση στα αμερικάνικα αρχεία δεδομένων μπορεί να έχουν και τρίτοι, όπως για το F.B.I., το οποίο, βέβαια, δεν δεσμεύεται από καμία διάταξη κοινοτικού δικαίου και μπορεί με τη σειρά του να κάνει ό,τι θέλει με τα προσωπικά δεδομένα στέλνοντάς τα οπουδήποτε για οποιουσδήποτε σκοπούς.

Οι δικηγόροι της Κομισιόν είπαν ότι χωρίς τη Συμφωνία με τις ΗΠΑ θα υπήρχε στρέβλωση του ελεύθερου ανταγωνισμού, επειδή άλλες εταιρίες θα έδιναν πρόσβαση στα δεδομένα και άλλες όχι. Επίσης είπαν ότι το σύστημα pull δεν απαγορεύεται από το κοινοτικό δίκαιο, αλλά και ότι οι εταιρίες δεν δείχνουν προθυμία για να εφαρμόσουν το σύστημα push (το οποίο θα εφαρμοστεί στην αντίστοιχη συμφωνία με τον Καναδά). Η πρόσβαση των ΗΠΑ ενισχύει την ασφάλεια των αεροπορικών πτήσεων, καθώς μπορούν να εντοπιστούν αντικειμενικά ύποπτα άτομα. Για παράδειγμα, αν ένας επιβάτης ταξιδεύει: α) ασυνόδευτος, β) χωρίς αποσκευές, γ) κοντά στο κόκπιτ και δ) χωρίς να έχει εκδώσει εισιτήριο επιστροφής και ε) παρόμοια δεδομένα υπάρχουν και για άλλους που καθονται κοντά του, θεωρούνται υψηλού κινδύνου. Ως προς το θέμα της διατήρησης των δεδομένων, η Κομισιόν έφερε το επιχείρημα ότι οι ΗΠΑ στην αρχή ήθελαν να αποθηκεύουν τα δεδομένα για 50 χρόνια, ενώ μετά τις διαπραγματεύσεις, φτάσαμε στη Συμφωνία με 3,5 χρόνια διατήρησης. Τα ευαίσθητα δεδομένα, όπως π.χ. οι πολιτικές πεποιθήσεις, «φιλτράρονται» στην Αμερική και διαγράφονται πιο σύντομα (μετά από 1-2 χρονια).

Σε αυτό το σημείο παρενέβη ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου και ρώτησε την Κομισιόν «που ξέρετε ποιο κόμμα μπορεί να υποστηρίζει κάποιος επιβάτης;» Η Κομισιόν απάντησε ότι αυτό μπορεί να προκύπτει μέσα από ορισμένους συνδυασμούς δεδομένων, όπως π.χ. όταν η πτήση γίνεται προς μια πόλη στην οποία γίνεται ένα συνέδριο σοσιαλιστών. Το στοιχείο αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι επιβάτες είναι σοσιαλιστές. «Καλύτερα να ταξιδεύουμε πλέον με το πλοίο στην Αμερική», σχολίασε αυθόρμητα ο Πρόεδρος…
Ο δικηγόρος του Συμβουλίου υποστήριξε ότι δεν παραβιάστηκε η διαδικασία σύναψης μόνο και μόνο επειδή δεν είχαμε γνώμη του Κοινοβουλίου, αφού δεν απαιτείται «σύμφωνη γνώμη» του τελευταίου (σ.σ.: απαιτείται πάντως «γνώμη»…). Επίσης ανέφερε ότι ορισμένα από τα 34 πεδία, δεν αφορούν την ιδιωτική ζωή, είναι πιο «ανώδυνα» και, εξάλλου, τα ευαίσθητα φιλτράρονται. Ως προς την έλλειψη δικαστικής προσφυγής για τους ευρωπαίους, το Συμβούλιο υποστήριξε ότι υπάρχει πάντα η προσφυγή στον Chief Privacy Officer των ΗΠΑ (ο οποίος είναι κάτι σαν Επόπτης Ιδιωτικότητας) και ότι, παρ’όλο που δεν είναι δικαστήριο, κατά τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων , ακόμα κι ένας ανεξάρτητος λειτουργός μπορεί να εγγυηθεί την δίκαιη κρίση μιας υπόθεσης. Επίσης, το Συμβούλιο τόνισε ότι υπάρχει ο κοινοτικός και ο κρατικός δικαστικός έλεγχος.

Ο δικηγόρος του Ηνωμένου Βασιλείου που παρενέβη υπέρ Κομισιόν και Συμβουλίου, ανέφερε επίσης ότι δεν αφορούν και τα 34 πεδία την ιδιωτική ζωή, οι πληροφορίες παρέχονται οικειοθελώς (σ.σ. αλλά ξέρεις ότι αν δεν τις παράσχεις δεν θα ταξιδέψεις: τόσο «οικειοθελώς»…) και ότι οι πολίτες είναι ενήμεροι γιατί όλη η διαδικασία πρόσβασης των ΗΠΑ στα δεδομένα έχει λάβει τόση δημοσιότητα, ώστε δεν παραβιάζονται δικαιώματα με το σύστημα pull.

Στη δευτερολογία της η Κομισιόν επέμεινε στον εκούσιο χαρακτήρα της παροχής των πληροφοριών από τους επιβάτες. Ο Επόπτης Προστασίας Δεδομένων επισήμανε πως τα ευαίσθητα δεδομένα πρώτα μεταφέρονται στις ΗΠΑ και εκεί «φιλτράρονται». Δηλαδή η διαγραφή τους γίνεται κατά βούληση από τις ΗΠΑ…

Η απόφαση του ΔΕΚ που θα ακυρώσει τη Συμφωνία ή θα απορρίψει την προσφυγή του Κοινοβουλίου θα εκδοθεί μετά και την αγόρευση του Γενικού Εισαγγελέα του Δικαστηρίου που έχει προγραμματιστεί για το Νοέμβριο.