Προστατεύεται από το ταχυδρομικό απόρρητο μια καρτ-ποστάλ;

Όσο πιο απλοποιημένο και ανεξάρτητο από την καταλυτική επέμβαση της τεχνολογίας είναι το μέσο επικοινωνίας, τόσο αυξάνει η ευθύνη του φορέα του δικαιώματος για την αυτο-προστασία του μηνύματός του. Και η προφορική επικοινωνία καλύπτεται από απόρρητο: δεν το αποκτάμε με σιγαστήρες, αλλά μιλώντας στο αυτί κάποιου ή σχηματίζοντας ένα χωνί με τα χέρια μας. Η ανεπιθύμητη και η εν αγνοία καταγραφή της προφορικής επικοινωνίας διώκεται ποινικά, εκεί πια είναι αρμοδιότητα του νομοθέτη να επέμβει, ακριβώς επειδή υπεισέρχεται και η τεχνολογία που μπορεί να θίξει το δικαίωμα.

Το αγαθό που προστατεύεται τόσο με την προστασία προσωπικών δεδομένων, όσο και με την προστασία του απορρήτου και του ιδιωτικού βίου είναι η ακεραιότητα του προσώπου: η πληροφορία που ξεφεύγει εκούσια ή ακούσια από το άτομο είναι ένα μόριο προσωπικότητας που αποσπάται και μπορεί να θίξει με ουσιώδη τρόπο τον φορέα-πηγή του. Γι' αυτό καταλήγουμε στο ότι ότι η περιφρούρηση της πληροφοριακής ακεραιότητας (προσοχή: όχι "ατομικότητας") είναι μια αρχή και κάθε απόκλισή της είναι εξαίρεση. Η βούληση του ίδιου του προσώπου είναι το όριο της προστασίας ή θα ενταχθεί κι αυτό σε μία από τις εξαιρέσεις; Η φιλελεύθερη προσέγγιση θέτει τον αυτοκαθορισμό πέρα και πάνω από κάθε "προστατευτικό" σύστημα. Το άτομο μπορεί να διασπάσει την πληροφοριακή του ακεραιότητα σε όσα μόρια πληροφορίας επιθυμεί. Μία πιο προστατευτική-παρεμβατική προσέγγιση εντάσσει την συγκατάθεση στις εξαιρέσεις, θέτοντας μάλιστα αυστηρές εγγυήσεις για να κριθεί πότε υπάρχει "πραγματική" συγκατάθεση και πότε όχι.

Ενώ στο δίκαιο προστασίας προσωπικών δεδομένων οι κανόνες υποτάσσονται περισσότερο στην παρεμβατική αρχή, στο χώρο του απορρήτου των επικοινωνιών -αλλά και στο αμιγές πεδίο του ιδιωτικού βίου- τα πράγματα δεν φαίνεται να είναι τόσο αυστηρά προστατευτικά. Το επίπεδο απορρήτου στις συμβατικές -μη ηλεκτρονικές- επικοινωνίες συμπροσδιορίζεται σε καθοριστικό βαθμό από το ίδιο το άτομο. Όπως μπορεί κάποιος να επιλέξει αν θα κοιμηθεί μέσα ή έξω από το σπίτι του (κλασική σφαίρα ιδιωτικού βίου, εντελώς ελεύθερα "διαθέσιμη" από το άτομο), μπορεί να επιλέξει αν θα στείλει το γράμμα του με φάκελο ή σε καρτ ποστάλ. Επίσης μπορεί να επιλέξει ο φάκελος να μην είναι ο συμβατικός λευκός φάκελος, αλλά π.χ. μαύρος πλαστικός φάκελος: πιο ασφαλής, αλλά συνάμα και πιο προκλητικός για τους επίδοξους παραβάτες του απορρήτου. Αν επιλέξει την απροστάτευτη μορφή της καρτ-ποστάλ, έχει παραιτηθεί εξ ορισμού από κάθε μέτρο φυσικής προστασίας των πληροφοριών που θα περιληφθούν σε αυτήν. Κι αυτό, γιατί γνωρίζει ότι καθένας έχει τη δυνατότητα φυσικής πρόσβασης στα δεδομένα που θα αναγραφούν στην καρτ ποστάλ. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι έχει δυνατότητα και αποκωδικοποίησης αυτών των δεδομένων: ακόμη και χωρίς φάκελο, η ασφάλεια της πληροφορίας μπορεί να εγγράφεται στο ίδιο το δεδομένο - με την κρυπτογράφηση. Άλλο όμως είναι η δυνατότητα ανάγνωσης -δηλαδή γνώσης- των δεδομένων αυτών από τον καθένα κι άλλο το αν επιτρέπεται η χρήση τους, π.χ. σε μια ποινική διαδικασία. Το επιτρεπτό ή μη της χρήσης ρυθμίζεται από το εκάστοτε εφαρμοστέο δίκαιο, ανάλογα με τη φύση της πληροφορίας.Αν γίνεται λόγος για προσωπική πληροφορία, θα εφαρμοστεί η νομοθεσία για την προστασία δεδομένων: ο υπεύθυνος επεξεργασίας μόνο για συγκεκριμένους λόγους μπορεί να χρησιμοποιήσει δεδομένα. Αν πρόκειται απλώς για επικοινωνία "περιεχομένου", δηλαδή η πληροφορία που το ενδιαφέρον της περιορίζεται στο μήνυμα και όχι στην ταυτότητα αποστολέα-παραλήπτη, τότε θα πάμε στην προστασία του απορρήτου.

Στο παράδειγμα με την καρτ ποστάλ όπου κάποιος αναγράφει ανοιχτά ότι είναι έμπορος ναρκωτικών, υπάρχει μεν φαινομενική παραίτηση από μέτρα ασφαλείας του απορρήτου, αλλά όχι κατ' ανάγκη και από το ίδιο το απόρρητο: ο αποστολέας ρίχνει την καρτ ποστάλ σε ένα ταχυδρομικό κουτί και αναμένει ότι θα φτάσει στο χέρι του αποστολέα χωρίς να διαβαστεί από κάποιον άλλο. Υπάρχει ένα ποσοστό προσδοκίας απορρήτου. Ταυτόχρονα, γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν έχει λάβει απολύτως κανένα μέτρο για τη φυσική ασφάλεια της πληροφορίας. Συνεπώς, υπάρχει κι ένα ποσοστό ανάληψης ρίσκου: γνωρίζει ότι ανά πάσα στιγμή η πληροφορία μπορεί να αναγνωστεί - ευκολότερα από ό,τι αν ήταν μέσα σε ένα φάκελο.

Η φιλελεύθερη προσέγγιση θα έλεγε ότι ο αποστολέας έχει παραιτηθεί όχι απλώς από τα μέτρα ασφάλειας, αλλά και από το ίδιο το συνταγματικό του δικαίωμα στο απόρρητο της επικοινωνίας (βέβαια, η φιλελεύθερη προσέγγιση είναι συνήθως και κατά του ποινικού δικαίου ως αξιακού συστήματος επιβολής κολασμού από το κράτος - "και πολύ σωστά", θα μου επιτρέψετε να προσθέσω).

Η προστατευτική προσέγγιση λέει ότι δεν χωρεί παραίτηση από τα "απαράγραπτα" συνταγματικά δικαιώματα, γιατί διαφορετικά θα ήταν πολύ πιο εύκολο να οδηγηθούμε σε καταστρατηγήσεις τους.

Στο σύνταγμα εμπεριέχονται και οι δύο προσεγγίσεις: πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας αποτελεί ο σεβασμός (ζωτική αποχή=φιλελεύθερη προσέγγιση) και η προστασία (παρεμβατική προσέγγιση) της ανθρώπινης αξίας. Κατά τη γνώμη μου, σε τέτοιες περιπτώσεις στάθμισης, ο κρίνων γίνεται κατής και αποφαίνεται με μόνο τελικό επιχείρημα το μήκος της γενειάδας του ως σοφός γέρων. Συνήθως εντυπωσιαζόμαστε, επειδή τα δικαστήρια ή ανεξάρτητα όργανα είναι προστατευτικά: απλώς επιβεβαιώνουν την ευαισθησία αλλά και την τελική εξουσία τους, καθώς κανείς άλλος δεν μπορεί να το κάνει χωρίς πολιτικό κόστος. Ούτε καν ο συνταγματικός νομοθέτης.