Διαφωνίες σεισμολόγων: ελευθερία της έρευνας και διασπορά ψευδών ειδήσεων

Όπως έγινε γνωστό, η δήλωση ενός σεισμολόγου περί επικείμενου σεισμού οδήγησε έναν συνάδελφό του να ζητήσει την επέμβαση του εισαγγελέα, προφανώς για το αδίκημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων που μπορούν να προκαλέσουν πανικό. Το θέμα αυτό προκάλεσε ζωηρό διάλογο ανάμεσα στους σεισμολόγους που θεωρούν ότι η εισαγγελική επέμβαση θα εμπόδιζε την ελευθερία της έρευνας και όσους θεωρούν ότι οι δηλώσεις αυτές δεν πρέπει να γίνονται ενώπιον της κοινής γνώμης, αλλά να περιορίζονται στην επιστημονική κοινότητα. Σήμερα ο σεισμολόγος αρνήθηκε ότι δήλωσε πως θα γίνει σεισμός, αλλά είπε ότι πρέπει να "έχουμε το νου μας" τις επόμενες 10-15 μερες. 

Κατά τη γνώμη μου δεν πρόκειται για ένα ζήτημα που αφορά την ελευθερία της έρευνας. Αφορά όμως έναν περιορισμό της ελευθερίας του δημόσιου επιστημονικού λόγου. Aς δούμε το ποινικό αδίκημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων.

Άρθρο 191

1. Σε φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και σε χρηματική ποινή καταδικάζεται όποιος διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις ή φήμες ικανές να επιφέρουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες ή να ταράξουν τη δημόσια πίστη ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στο εθνικό νόμισμα ή στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας ή να επιφέρουν διαταραχή στις διεθνείς σχέσεις της χώρας. Αν η πράξη τελέστηκε επανειλημμένα μέσω του τύπου, ο υπαίτιος καταδικάζεται τουλάχιστον σε φυλάκιση έξι μηνών και σε χρηματική ποινή τουλάχιστον πεντακοσίων ενενήντα (590) ΕΥΡΩ.

2. Όποιος από αμέλεια γίνεται υπαίτιος κάποιας από τις πράξεις της προηγούμενης παραγράφου τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή.

Ας δούμε τώρα και κατά πόσον συνιστά έναν περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης που επιτρέπεται βάσει της ΕΣΔΑ. Στην παράγραφο 2 του άρθρου 10 περιλαμβάνονται οι θεμιτοί περιορισμοί της ελευθερίας της έκφρασης: 

"2. Η άσκησις τωv ελευθεριώv τoύτωv, συvεπαγoµέvωv καθήκovτα και ευθύvας δύvαται vα υπαχθή εις ωρισµέvας διατυπώσεις, όρoυς, περιoρισµoύς ή κυρώσεις, πρoβλεπoµέvoυς υπό τoυ vόµoυ και απoτελoύvτας αvαγκαία µέτρα εv δηµoκρατική κoιvωvία δια τηv εθvικήv ασφάλειαv, τηv εδαφικήv ακεραιότηταv ή δηµoσίαv ασφάλειαv, τηv πρoάσπισιv της τάξεως και πρόληψιv τoυ εγκλήµατoς, τηv πρoστασίαv της υπoλήψεως ή τωv δικαιωµάτωv τωv τρίτωv, τηv παρεµπόδισιv της κoιvoλoγήσεως εµπιστευτικώv πληρoφoριώv ή τηv διασφάλσισιv τoυ κύρoυς και αµερoληψίας της δικαστικής εξoυσίας."

Η πρώτη προϋπόθεση είναι να έχουμε πρόβλεψη του περιορισμού από το νόμο. Εδώ έχουμε το παραπάνω άρθρο του ποινικού κώδικα. 

Η δεύτερη προϋπόθεση ορίζει όμως ότι ο νόμος αυτός πρέπει να αποτελεί αναγκαίο μέτρο σε μια δημοκρατική κοινωνία, για το σκοπό της προστασίας ορισμένων έννομων αγαθών. Εάν θεωρήσουμε ότι αυτά τα έννομα αγαθά απαριθμούνται περιοριστικά στην ΕΣΔΑ, δυσκολεύομαι να βρω σε ποιο από αυτά εντάσσεται η προστασία του κοινού από τον πιθανό πανικό λόγω της δήλωσης περί σεισμού. Δεν είναι θέμα εθνικής ασφάλειας και εδαφικής ακεραιότητας, δεν είναι θέμα προστασίας της τάξης και αντεγκληματικής πολιτική, ούτε θέμα υπόληψης ή δικαιωμάτων τρίτων.

Επομένως, ένας τέτοιος περιορισμός μου φαίνεται μάλλον αντίθετος στην ελευθερία της έκφρασης, όπως αυτή κατοχυρώνεται από την ΕΣΔΑ. 

Στο αντίστοιχο άρθρο 19 παρ. 2 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, οι περιορισμοί χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

3. Η άσκηση των δικαιωμάτων, που προβλέπονται στην παράγραφο 2 του άρθρου αυτού, συνεπάγεται ειδικά καθήκοντα και ευθύνες. Μπορεί, επομένως, να υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς, οι οποίοι όμως πρέπει να προβλέπονται με σαφήνεια από το νόμο και να είναι απαραίτητοι: 

α. Για το σεβασμό των δικαιωμάτων ή της υπόληψης των άλλων. 

β. Για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας τάξης, της δημόσιας υγείας ή των χρηστών ηθών.

Στο (α) προβλέπονται ατομικά έννομα αγαθά και στο (β) προβλέπονται συλλογικά έννομα αγαθά. Εδώ προστίθεται και η κατηγορία "δημόσια υγεία" (όπως και τα ... "χρηστά ήθη"!) αλλά και πάλι δεν θεωρώ ότι η δήλωση ενός σεισμολόγου ότι πρέπει να έχουμε το νόυ μας μπορεί να επηρεάσει κάποιο από αυτά τα συλλογικά έννομα αγαθά. Οπότε η τυχόν εφαρμογή του ποινικού κώδικα θα ήταν αντίθετη και στο Διεθνές Σύμφωνο.