Κυριακή, Μαΐου 17, 2020

Για μια Ευρωπαϊκή Σύμβαση κατά των Διακρίσεων Λόγω Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας ή Χαρακτηριστικών Φύλου

Σήμερα που είναι η διεθνής ημέρα κατά της ομοφοβίας, λεσβιοφοβίας, αμφιφοβίας και τρανσφοβίας, ας θυμηθούμε πόσο φοβική και πόσο φιλελεύθερη είναι η ελληνική νομοθεσία και γενικά η Ελληνική Δημοκρατία, η οποία από την Παρασκευή 15.5.2020 θα βρίσκεται στην Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Διότι μπορεί σήμερα να είχαμε το πρώτο σχετικό μήνυμα από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αλλά χρειάστηκε να περάσουν 200 χρόνια από την ίδρυσή μας ως κράτος για ένα τέτοιο βήμα.

Ο πρώτος Ποινικός Νόμος του νέου Ελληνικού Κράτους θεσπίστηκε το 1835, επί Όθωνος. Στο άρθρο 282 τιμωρείτο η "παρα φύσιν ασέλγεια" με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός έτους. Οι ποινές αυτές δεν ήταν θεωρητικές. Από την έρευνά μου στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως εκείνης της εποχής είδα ότι ανακοινώνονταν και ονόματα ανθρώπων που είχαν μπει φυλακή, όταν ήταν να απολυθούν μετά την έκτιση της ποινής τους. Παραθέτω εδώ μια περίπτωση απόλυσης δύο ανδρών από τις φυλακές που παρέμειναν λόγω "αρσενοκοιτίας" του 1833 στο Μεσολόγγι. (Σημειωτέον ότι η αρσενοκοιτία στην γνωστή ευαγγελική περικοπή αφορά την επί χρήμασι σεξουαλική επαφή). Η αναφορά σε αυστηρότερη τιμωρία κατά το άρθρο 274 αφορούσε την περίπτωση ασέλγειας σε ανήλικο κάτω των 12 ετών που τιμωρείτο με την αυξημένη ποινή του βιασμού.





Η διάταξη αυτή που ποινικοποιεί την "παρά φύσιν ασέλγεια" δεν περιλήφθηκε στον "Ποινικό Κώδικα" του 1951, ο οποίος είναι σχεδόν ο ίδιος με τον σημερινό ΠΚ του 2019. Η "παρά φύσιν ασέλγεια" αποποινικοποιήθηκε λοιπόν στην Ελλάδα το 1951 (όχι όμως και στην Κύπρο που διατηρούσε το παλαιό ποινικό δίκαιο της βικτωριανής Αγγλίας κι έπρεπε να προσφύγουν στο ΕΔΔΑ για να κηρυχθεί αντίθετη στα ανθρώπινα δικαιώματα η ποινικοποίηση!). Στον νέο ΠΚ παρέμειναν βέβαια κάποιες ομοφοβικές διατάξεις, όπως η διαφορά στην ηλικία συναίνεσης: 15 για ετεροφυλοφιλικές επαφές, αλλά 17 για ομοφυλοφιλικές. Το περίφημο άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα καταργήθηκε μόλις το 2015, με το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης. Αντίθετα απ' ό,τι θα περίμενε κανείς, η κατάργηση του άρθρου 347 είχε λιγότερες ψήφους από αυτές για το σύμφωνο (δεν το ψηφισε π.χ. το ΠΑΣΟΚ άγνωστο για ποιον λόγο).

Για 50 χρόνια είχαμε νομοθετική σιωπή. Μια γκρίζα ζώνη δημιουργήθηκε το 1982 όταν ο Αστικός Κώδικας στα άρθρα περί γάμου δεν περιέλαβε την ετερότητα φύλου, κάτι που όμως από τον Άρειο Πάγο το 2017 κρίθηκε ότι δεν επιτρέπει τον γάμο ανάμεσα σε ομόφυλα ζευγάρια.

Το 1976 ο νόμος περί ληξιαρχείων προβλέπει την διαδικασία για την μεταβολή της ληξιαρχική πράξης γέννησης, διαδικασία που ακολουθείται στα δικαστήρια για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου έως και το 2017 που ψηφίστηκε ειδικός σχετικός νόμος.

Το 1977 ένα νομοσχέδιο για λοιμώδη νοσήματα προκαλεί έντονες διαμαρτυρίες κυρίως από τον χώρο των τότε τρανς σεξεργατριών. Όμως ψηφίζεται τελικά λίγους μήνες πριν την εκλογή του ΠΑΣΟΚ από την ΝΔ και είναι ο μέχρι και σήμερα ισχύων Ν.1193/1981, τον οποίο τροποποίησε εν μέρει το 1999 το ΠΑΣΟΚ με τον νόμο για τα εκδιδόμενα πρόσωπα.

Το έτος 2000 ψηφίστηκε με εισήγηση της Ελληνίδας επιτρόπου στην Κομισιόν κ. Διαμαντοπούλου η Οδηγία για την απαγόρευση διακρίσεων στον χώρο της εργασίας και απασχόλησης (Οδηγία 2000/78). Το ίδιο έτος η Ε.Ε. καταρτίζει τον Χάρτη Θεμελιωδών Ελευθεριών που για πρώτη φορά κατοχυρώνει την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Βέβαια η ελληνική μετάφραση αποδίδει το sexual orientation με τον εσφαλμένο όρο "γενετήσιος προσανατολισμός", λάθος που επανέλαβε δυστυχώς και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας στο σημερινό μήνυμά της.

Τρία χρόνια μετά θεσπίζεται το προεδρικό διάταγμα 77/2003 με εισήγηση του Ε.Σ.Ρ., κατά το οποίο απαγορεύεται στις ενημερωτικές ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές ο λόγος μίσους με κριτήριο τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Από τότε βέβαια, το Ε.Σ.Ρ. ελάχιστες φορές ενεργοποίησε αυτή την διάταξη, ενώ η ίδια η ανεξάρτητη αρχή έχει καταγγελθεί πολλές φορές για ομοφοβική συμπεριφορά, για άρνηση έγκρισης του μηνύματος του Athens Pride ως κοινωνικού μηνύματος (που σημαίνει δωρεάν προβολή του από τα ρ/τ μέσα) και για γενικότερα ομοφοβική στάση, την οποία συνεχίζει μέχρι και πολύ πρόσφατα, απ' όσο έχω δει.

Το 2005 στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας αναφέρεται ότι η παροχή ιατρικών υπηρεσιών απαγορεύεται να γίνεται με διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Το ίδιο έτος θεσπίζεται και ο Ν.3304/2005 με τον οποίο ενσωματώνεται και η Οδηγία 2000/78 που προανέφερα και με την οποία απαγορεύονται οι διάκρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού στον χώρο της εργασίας και απασχόλησης.

Στην δεκαετία 2000 - 2010 υπάρχουν πολύ μεγάλες εξελίξεις διεθνώς σε σχέση με τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Πολλές χώρες αναγνωρίζουν το σύμφωνο συμβίωσης και το δικαίωμα στον γάμο. Η Ελλάδα, επί Ν.Δ. φέρνει για πρώτη φορά παγκοσμίως ένα νομοσχέδιο που προβλέπει το σύμφωνο συμβίωσης μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια. Ο νόμος προσβάλλεται άμεσα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο καταδικάζει την Ελλάδα για παραβίαση ανθρώπινου δικαιώματος στις 7.11.2013. Από τότε χρειάστηκαν να παρέλθουν άλλα 2 χρόνια έως το 2015 που ψηφίστηκε ο Ν.4356/2015 για το σύμφωνο συμβίωσης ανεξάρτητα από το φύλο και ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή το 2016. Ωστόσο, με τον Ν.4356/2015 δεν αναγνωρίζονται γονεϊκά δικαιώματα όπως η τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια ή έστω η νομική αναγνώριση του μη βιολογικού γονέα, όπως πρότεινε το Ποτάμι και ο Συνήγορος του Πολίτη.

Το 2008, στον νόμο για το ετερόφυλο σύμφωνο συμβίωσης προστίθεται για πρώτη φορά στον ποινικό κώδικα ως επιβαρυντική περίσταση ο σεξουαλικός προσανατολισμός του θύματος. Το αίτημα υποβλήθηκε από τον Φώτη Κουβέλη, τότε επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, προς τον υπουργό δικαιοσύνης της ΝΔ Σωτήρη Χατζηγάκη. Η Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είχε ήδη γνωμοδοτήσει από τότε ότι ο αποκλεισμός ομόφυλων ζευγαριών από το σύμφωνο συμβίωσης παραβιάζει τα άρθρα 14 κι 8 της ΕΣΔΑ. Την γνωμοδότηση της επικαλέστηκε και το ΕΔΔΑ στην σχετική απόφασή του στην υπόθεση Βαλλιανάτος κατά Ελλάδας.

Το 2011 ο Δήμος Αθηναίων με δήμαρχο τον Γ. Καμίνη δίνει την αιγίδα του στο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας που διοργανώνεται ήδη από το 2004 στην Αθήνα.

Το 2014 αναθεωρείται ο αντιρατσιστικός Ν.927/1979, ύστερα από πιέσεις της Ε.Ε. Σε αυτόν προστίθεται ως απαγορευμένος λόγος δημόσιας υποκίνησης βίας η περίπτωση του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου. Ωστόσο, ο νόμος είναι εξαιρετικά προβληματικός στην εφαρμογή του, καθόσον απαιτεί ιδιαίτερη διασάλευση της δημόσιας τάξης για να εφαρμοστεί από τα δικαστήρια, τα οποία συνεχίζουν την συχνή πρακτική τους να αθωώνουν τους κατηγορούμενους για λόγο μίσους.
Οι διακρίσεις συνεχίζονται βέβαια και στον χώρο της εργασίας και με τον Ν.4443/2016 ενσωματώνεται ξανά η Οδηγία 2000/78 στο εθνικό δίκαιο, οπότε αλλάζει η διατύπωση από "γενετήσιος" σε "σεξουαλικός προσανατολισμός" και προστίθενται ως απαγορευμένοι λόγοι διάκρισης η ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά φύλου. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν δέχεται να επεκταθεί στον νόμο αυτό η απαγόρευση διακρίσεων στην εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνική ασφάλιση και σε άλλες παροχές.

Το κεντρικό κτίριο διοίκησης της Περιφέρειας Αττικής το 2015 γίνεται το πρώτο δημόσιο κτίριο που φωταγωγείται με τα χρώματα του Athens Pride ενώ τον επόμενο χρόνο, το 2016 η Περιφέρεια θεσπίζει την Χάρτα Δικαιωμάτων & Υποχρεώσεων Πολιτών στην οποία περιλαμβάνεται και άρθρο απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου στις υπηρεσίες της.

Το 2016 το Ειρηνοδικείο Αθηνών αποφασίζει ότι η αφαίρεση γεννητικών οργάνων δεν νοείται ως προϋπόθεση για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Είχα την τιμή να είμαι ο πληρεξούσιος δικηγόρος σε αυτή την υπόθεση, η οποία πολύ σύντομα οδήγησε και σε σχετική νομοθετική αναγνώριση. Με τον Ν.4491/2017 αναγνωρίστηκε η δυνατότητα του ατόμου για μεταβολή καταχωρίσεων στις ληξιαρχικές πράξεις χωρίς καθόλου ιατρικά έγγραφα. Ωστόσο, με τον νόμο αυτόν προστέθηκαν προβλήματα που δεν υπήρχαν: αφενός η προϋπόθεση αγαμίας κι αφετέρου ηλικιακά όρια που δεν εμποδίζουν άτομα κάτω των 17 ετών να προχωρήσουν στην σχετική διεκδίκηση.

Με τον Ν.4358/2018 επιτρέπεται για πρώτη φορά η αναδοχή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια που έχουν σύμφωνο συμβίωσης.

Ωστόσο, ο γάμος και η τεκνοθεσία είναι ακόμη δύο θεσμοί στους οποίους δεν έχουν πρόσβαση τα ομόφυλα ζευγάρια στην Ελλάδα μέχρι τώρα. Όσο εξακολουθούν να ισχύουν αυτοί οι αποκλεισμοί στην νομοθεσία, η Ελλάδα δεν θα μπορεί να υπερηφανεύεται ότι έχει άρει όλες τις καταστατικές διακρίσεις της στο ισχύον δίκαιο.

Το 2019 για πρώτη φορά φωταγωγείται ένα τετραγωνάκι στην πρόσοψη της Βουλής των Ελλήνων με το ουράνιο τόξο ενόψει του Athens Pride.

To ίδιο έτος, η Αναθεωρητική Βουλή απορρίπτει την προσθήκη διάταξης στο Σύνταγμα, με την οποία απαγορεύονται οι διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτοτητας φύλου.

Ειδικά φέτος που η Ελλάδα βρίσκεται στην προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης (μέχρι τον Νοέμβριο 2020), χρονιά στην οποία θα γιορτάσουμε τα 70 χρόνια της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τα 10 χρόνια της Σύστασης της Επιτροπής Υπουργών του Συμβ. Ευρώπης για την καταπολέμησης των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, η χώρα πρέπει να αποδείξει έμπρακτα ότι το μήνυμα που έστειλε σήμερα η Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου μπορεί να αποτελέσει νομοθετική πρωτοβουλία και να γίνει πράξη, για μια Ευρωπαϊκή Σύμβαση καταπολέμησης των Διακρίσεων λόγω Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας ή Χαρακτηριστικών Φύλου.

Σημαντική προεργασία έχει γίνει από το 2006, με τις Αρχές για την Εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων Χωρίς Διακρίσεις Λόγω Σεξουαλικού Προσανατολισμού ή Ταυτότητας Φύλου, ένα μη δεσμευτικό νομικό κείμενο που θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε ευρωπαϊκή σύμβαση. Πρόκειται για τις "Αρχές της Yogyakarta", η ελληνική μετάφραση των οποίων ειναι αναρτημένη εδώ: www.arxesyogyakarta.wordpress.com

Αυτή θα ήταν μια σημαντική συμβολή της Ελληνικής Προεδρίας που θα αφήσει την σφραγίδα της στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

To νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο

 Το νομοσχέδιο προβλέποντας στο άρθρο 3 ότι ο γάμος επιτρέπεται για άτομα διαφορετικού ή ίδιου φύλου, αυτοδικαίως επεκτείνει στα ζευγάρια το...