Κατατέθηκε το νέο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο: οι αλλαγές από το αρχικό

Το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο που κατατέθηκε τελικά στη Βουλή (βλ. εδώ) έχει σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με το αρχικώς δημοσιευθέν, στο πλαίσιο δημόσιας διαβούλευσης, προσχέδιο νόμου, το οποίο είχε ανακοινώσει το Υπουργείο Δικαιοσύνης (βλ. εδώ). Όπως προκύπτει και από την σχετική Έκθεση Δημόσιας Διαβούλευσης, το Υπουργείο Δικαιοσύνης έλαβε υπόψη του αρκετές από τις επισημάνσεις και τις παρατηρήσεις των πολιτών, των νομικών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων που ασχολούνται με θέματα ίσης μεταχείρισης και καταπολέμησης των διακρίσεων. Πολλές από αυτές τις μεταβολές είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Επισημαίνω εδώ τις τροποποιήσεις που επήλθαν στο προσχέδιο νόμου, από τη σύγκριση του με το κατατεθέν στη Βουλή νομοσχέδιο.

α) Στο άρθρο 1 δεν υπάρχει πια αναφορά στην Διεθνή Σύμβαση περί Καταργήσεως Πάσης Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων, αλλά προστίθεται η αναφορά στην ΕΣΔΑ και το ΔΣΑΠΔ και φυσικά διατηρείται η αναφορά στην Απόφαση - Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που είναι κι αυτό που "καίει" την Ελλάδα γιατί αν δεν την ενσωματώσει θα κατηγορηθεί για μη εφαρμογή του Ενωσιακού Δικαίου). Ωστόσο, η απάλειψη της Διεθνούς Σύμβασης περί Καταργήσεως Πάσης Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων είναι ακατανόητη, τη στιγμή που η συγκεκριμένη Διεθνής Σύμβαση παραμένει σε ισχύ, έχει κυρωθεί από την Ελλάδα και κατισχύει κάθε αντίθετης διάταξης νόμου, ενώ παράλληλα με το νομοσχέδιο καταργείται και ο Ν.927/1979 που ποινικοποεί και τη διάδοση προσβολών λόγω φυλετικής καταγωγής (όχι μόνο την πρόκληση σε τέλεση πράξεων βίας κλπ). Συνεπώς, ήδη από το άρθρο 1 έχουμε μια σιωπηρή παράκαμψη της Διεθνούς Σύμβασης. Θα ήταν πιο έντιμο για την Ελλάδα, όταν θέλει να μη εφαρμόσει Διεθνείς Συμβάσεις, να τις καταγγέλλει επίσημα ή να διατυπώνει επιφυλάξεις κατά το στάδιο της υπογραφής. Εδώ δεν έχουμε ούτε το ένα, ούτε το άλλο.

β) Το αρχικό άρθρο 2 που περιείχε τους ορισμούς των λέξεων "εχθροπάθεια" και "θρησκεία" απαλείφθηκε. Γενικώς ο όρος "εχθροπάθεια" που είχε προκαλέσει και τις περισσότερες αντιδράσεις στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης, εγκαταλείφθηκε και αντικαταστάθηκε από την έννοια "μίσος". Σε αυτό συνέβαλε και η επισήμανση ότι ο όρος "εχθροπάθεια" απαντά μόνο στο άρθρο 192 του ΠΚ και έχει ελάχιστη δικαστηριακή εφαρμογή, όπως αναγνωρίστηκε στην Έκθεση Δημόσιας Διαβούλευσης (σελ. 3 ή "24").

γ) Στο τελικό άρθρο 2 υπάρχει η περιγραφή του ποινικού αδικήματος. Εδώ έχουμε αρκετές μεταβολές.

1. Το ποινικό αδίκημα πλέον αποκτά τίτλο: "Δημόσια υποκίνηση βίας ή μίσους", ενώ πριν ήταν άτιτλο.

2. Το αδίκημα αφορά, πλέον, όχι μόνον όποιον "προκαλεί ή διεγείρει", αλλά και όποιον "παροτρύνει" σε βιαιοπραγίες, ή, εναλλακτικά, όχι πλέον σε "εχθροπάθεια", αλλά σε "μίσος" εναντίον προσώπων ή ομάδων με τα παρακάτω χαρακτηριστικά. Το στοιχείο της "παρότρυνσης" δεν υπήρχε στην αρχική διατύπωση. Από αυτή την άποψη έχουμε διεύρυνση του αξιοποίνου σε σχέση με την αρχική διατύπωση.

3. Ως προσδιοριστικό του θύματος προστίθεται και το στοιχείο των "γενεαλογικών καταβολών", ότι δηλαδή η οικογενειακή καταγωγή δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο δημόσιας υποκίνησης βίας ή μίσους εναντίον προσώπου ή ομάδας προσώπων. Και από αυτή την άποψη έχουμε διεύρυνση του αξιόποινου σε σχέση με την αρχική διατύπωση.

4. Ο όρος "γενετήσιος προσανατολισμός" που χρησιμοποιούσε η αρχική διατύπωση αντικαταστάθηκε με τον ορθότερο "σεξουαλικός προσανατολισμός". Επίσης πρέπει να προστεθεί και η "ταυτότητα φύλου" που είναι όρος διακριτός από τον "σεξουαλικό προσανατολισμό" και αποτελεί αίτημα του Σωματείου Υποστήριξης των Διεμφυλικών, αλλά και άλλων φορέων κατά των διακρίσεων, το οποίο δεν μπορεί να απορρίπτεται σιωπηρά, αλλά πρέπει να γίνει δεκτό και να προστεθεί στην νομοθεσία.

5. Στην αρχική διατύπωση το αξιόποινο αφορούσε μόνο την περίπτωση στην οποία η πράξη μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την "δημόσια τάξη", ένα στάνταρ πάρα πολύ υψηλό που συνιστούσε στην πραγματικότητα μια σημαντική παραίτηση από την αντιρατσιστική προστασία. Έτσι, στην τωρινή διατύπωση, παράλληλα κι εναλλακτικά προς την "δημόσια τάξη" το αξιόποινο διευρύνεται ώστε να περιλαμβάνει και την απειλή για τη ζωή ή την ελευθερία ή την σωματική ακεραιότητα των θυμάτων. Και πάλι όμως, η νομική προστασία που παρέχεται από αυτή την διατύπωση απέχει σημαντικά από την προστασία που πρέπει να παρέχεται κατά το άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρεται σε "ζωή", "τιμή" και "ελευθερία", ανεξάρτητα από διακρίσεις. Επίσης, κατά το άρθρο 4 της Διεθνούς Σύμβασης Περί Καταργήσεως Πάσης Μορφής Φυλετικής Διακρίσεως αναφέρει ξεκάθαρα ότι το Κράτος έχει υποχρέωση να τιμωρεί ποινικά "πάσαν διάδοσιν ιδεών ή θεωριών περί ανωτερότητος μιας φυλής ή ομάδος προσώπων ενός χρώματος ή εθνολογικής προελεύσεως". Αυτή η διεθνής υποχρέωση της Ελλάδας εκπληρώνεται με τον Ν.927/1979, τον οποίο όμως καταργεί το άρθρο 6 του νομοσχεδίου, χωρίς να αντικαθιστά με άλλη διάταξη που τιμωρεί την διάδοση αυτών των ιδεών, με την εξαίρεση του "δημόσιου εγκωμιασμού, άρνησης ή εκμηδένισης εγκλημάτων" γενοκτονίας κλπ. Όχι όμως "πάσαν διάδοσιν". Ως προς την "πάσαν διάδοσιν", το νέο νομοσχέδιο αφίσταται της διεθνούς υποχρέωσης της Ελλάδας που απορρέει από το άρθρο 4 της Διεθνούς Σύμβασης.

6. Μείωση της ποινής: ενώ η αρχική διατύπωση προέβλεπε φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους (άρα μέχρι πέντε έτη), στο τελικό νομοσχέδιο το προβλεπόμενο πλαίσιο ποινής είναι ένα έως τρία έτη.

5. Προστέθηκε επίσης ότι εάν η πράξη τελεσθεί από δημόσιο λειτουργό ή υπάλληλο, κατά την άσκηση των ανατεθειμένων σε αυτούς καθηκόντων, τότε συντρέχει επιβαρυντική περίσταση και ο δράστης τιμωρείται και πειθαρχικά, κατά το πειθαρχικό δίκαιο που διέπει το εν λόγω πρόσωπο. Δεν αποτελεί βέβαια μια "οδηγία", αλλά για επέμβαση και στο πειθαρχικό δίκαιο: ο δράστης πρέπει να τιμωρηθεί και πειθαρχικά.

δ) Το αδίκημα του άρθρου 4 αποκτά τίτλο: "Δημόσιος εγκωμιασμός, άρνηση ή εκμηδένιση εγκλημάτων". Προστέθηκε ότι στα εγκλήματα αυτά περιλαμβάνονται όχι μόνο όσα έχουν αναγνωριστεί με δικαστικές αποφάσεις Ελληνικών ή διεθνών δικαστηρίων, αλλά και "με απόφαση της Βουλής των Ελλήνων". Είναι εντελώς άγνωστο, με ποια διαδικασία "αναγνωρίζει" η Βουλή των Ελλήνων "εγκλήματα γενοκτονίας ή κατά της ανθρωπότητας ή εγκλήματα πολέμου κατά το άρθρο 6, 7 και 8 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου". Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναγνωρίζει τέτοιες "αρμοδιότητες" στη Βουλή, η οποία ουδεμία σχέση πρέπει να έχει με την δικαιοδοτική λειτουργία, παρασυρόμενο προφανώς από σχετικές προτάσεις της Δημόσιας Διαβούλευσης (βλ. Έκθεση, σελ. 3/"24").

ε) Το αρχικό άρθρο 5, το οποίο προέβλεπε ότι ο δράστης "μέσω διαδικτύου" ή τα πληροφοριακά μέσα απαιτείτο να είναι "σωματικώς παρών" στην Ελλάδα, καταργείται. Όπως είχα επισημάνει και στη Διαβούλευση στο opengov.gr, "είναι λάθος γιατί αρκούν οι σχετικές γενικές διατάξεις του Ποινικού Κώδικα, περί εδαφικής εφαρμογής του ελληνικού ποινικού δικαίου, ανάλογα με το που βρίσκεται ο δράσης και το που τελέστηκε η πράξη".

στ) Το αρχικό άρθρο 6 έγινε το νέο άρθρο 4, το οποίο προβλέπει την "Ευθύνη νομικών προσώπων". Το άρθρο αφορά τα πρόστιμα που μπορεί να επιβάλλει σε νομικά πρόσωπα ο Υπουργός Δικαιοσύνης και το νέο είναι ότι εισάγεται προηγούμενη γνωμοδοτική αρμοδιότητα της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (απλή γνώμη). Προστέθηκε επίσης η επιφύλαξη του άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος, το οποίο σημαίνει ότι εάν η παράβαση έγινε μέσω της ραδιοτηλεόρασης, αρμόδιο είναι φυσικά το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Αυτό σημαίνει λοιπόν, ότι το νέο άρθρο 4 εισάγει νέα αρμοδιότητα και για το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, το οποίο θα μπορεί να επιβάλλει πλέον, εκτός των ήδη προβλεπόμενων από την ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία, και τις κυρώσεις του άρθρου 4.

ε) Το νέο άρθρο 5 αντιστοιχεί στο παλιό άρθρο 7 και επιφέρει κάποιες τροποποιήσεις στο άρθρο 79 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο αφορά την επιβαρυντική περίσταση των κινήτρων μίσους του δράστη για κάθε ποινικό αδίκημα. Σε αυτά τα κίνητρα, επέρχονται οι εξής τροποποιήσεις:

i. Προστίθεται η "γενεαλογικής καταβολή" στις ιδιότητες.

ii. Προστίθεται το "χρώμα" στις ιδιότητες.

iii. Προστίθεται η "εθνοτική" πέραν της "εθνικής καταγωγής".

iv. Διορθώνεται ο "γενετήσιος" σε "σεξουαλικό" προσανατολισμό.

v. Προστίθεται ότι η επιβαρυντική περίσταση αναφέρεται και στην περίπτωση που η πράξη δεν αφορά μόνο πρόσωπο αλλά και ομάδα προσώπου

στ) Καταργήθηκε το παλιό άρθρο 8 που αναγνώριζε δικαίωμα παράστασης πολιτικής αγωγής για την υποστήριξη της κατηγορίας σε μη κυβερνητικές οργανώσεις που ήταν γραμμένες στο μητρώο της ECOSOC. Η κατάργηση της διάταξης είχε υποστηριχθεί από πολλές πλευρές (και από εμένα), αλλά είχε ζητηθεί και η αντικατάστασή της από διάταξη που αναγνωρίζει δικαίωμα παράστασης πολιτικής αγωγής σε οργανώσεις που το προβλέπει το καταστατικό τους (όπως είχε πει και το ΣΥΔ).

Θα παρακολουθήσουμε βέβαια και την τύχη που θα έχει αυτό το νομοσχέδιο στο Κοινοβούλιο, δεδομένων των ξενοφοβικών, ρατσιστικών και ομοφοβικών δηλώσεων που διαχρονικά έχουν διατυπώσει ακόμη και μέλη της σημερινής κυβέρνησης, αλλά και της ευρύτερης αντιπολίτευσης, (μέχρι και από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας).

Οι τοποθετήσεις των κομμάτων σε αυτό το νομοσχέδιο θα είναι καθοριστικές για το πώς (και εάν) αντιλαμβάνονται την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου.