Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και η αρχή της αναλογικότητας

Χθες το βράδυ βρέθηκα στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο συνεδρίαζε για να γνωμοδοτήσει σχετικά με την κατάχωση ή μη του Βωμού του Δωδεκαθέου, ενόψει των έργων που αφορούν τον σιδηρόδρομο. Ήμουν με την πρόεδρο της Ελληνικής Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιωμάτα, την Ηλέκτρα - Λήδα Κούτρα που είχε κατέθεσε μηνυτήρια αναφορά προ ημερών για το θέμα και κάναμε σαφές ότι θα προχωρήσουμε την υπόθεση σε νομικό επίπεδο, μέχρι τέλους, δεδομένου ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ασχολείται πλέον και με περιβαλλοντικές υποθέσεις υπό το πρίσμα του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Σε νομικό επίπεδο, το θέμα αφορά το συνταγματικό δικαίωμα της πρόσβασης στα πολιτιστικά αγαθά (άρθρο 5 παρ. 1 Σ. σε συνδυασμό με το άρθρο 24 παρ. 1 Σ., άρθρο 8 ΕΣΔΑ), αφού το δικαίωμα απόλαυσης του Βωμού και των άλλων αρχαιοτήτων που βρίσκονται στο εν λόγω σημείο αποτελούν σημαντικά στοιχεία του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Παράλληλα, ο Βωμός ως λατρευτική εγκατάσταση, μπορεί να αποτελέσει ένα σημείο ενάσκησης του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας (άρθρο 13 Σ., άρθρο 9 ΕΣΔΑ). Αυτά τα δικαιώματα βρίσκονται σε σχέση έντασης προς το γενικότερο δημόσιο συμφέρον των σιδηροδρομικών έργων. Η λύση της "κατάχωσης" συνιστά μια μορφή συντήρησης των αρχαιοτήτων (για τις μελλοντικές γενιές) προκειμένου να εξυπηρετηθεί το δημόσιο έργο, αποστερώντας όμως την σύγχρονες γενιές από το δικαίωμα πρόσβασης στο πολιτιστικό αγαθό. Και με αμφίβολα αποτελέσματα ως προς τη συντήρηση.

Από την παρουσίαση του θέματος που κάναμε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο μου δόθηκε η εντύπωση ότι μέλη του Συμβουλίου αγνοούν την αρχή της αναλογικότητας. Μας είπαν ότι το μόνο που οφείλουν να λάβουν υπόψη τους είναι ο συγκεκριμένος νόμος περί προστασίας αρχαιοτήτων (Ν.3028/2002). Εμείς τους είπαμε ότι στην στάθμιση που θα πρέπει να κάνουν δεν μπορούν παρά να εκτιμήσουν εάν το μέτρο που προτείνεται (η κατάχωση) είναι αναγκαίο, πρόσφορο και με στενή έννοια αναλογικό ενόψει του γενικότερου σκοπού, χωρίς δηλαδή να καταπνίγεται ο πυρήνας κανενός δικαιώματος. Η αρχή της αναλογικότητας προβλέπεται εξάλλου στο άρθρο 25 του Συντάγματος, ενώ κατά την ειδικότερη έκφανσή της, η αρχή της αειφορίας (ή της "βιώσιμης ανάπτυξης") προβλέπεται στο άρθρο 24 του Συντάγματος, για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Ο Ν.3028/2002 δεν εφαρμόζεται από μόνος του, αλλά υπό το φως και λαμβανομένων υπόψη των επιταγών του Συντάγματος. Αυτό θεωρώ ότι τώρα έγινε αντιληπτό από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο δεν φάνηκε εξοικειωμένο με τη σχετική ανάλυση, μολονότι κατά το άρθρο 25 όλα τα κρατικά όργανα πρέπει να διευκολύνουν την ανεμπόδιση και αποτελεσματική άσκηση των συνταγματικών δικαιωμάτων. Επομένως στη γνωμοδότησή του θα πρέπει να μνημονεύει τις αρχές της αναλογικότητας και της αειφορίας.

Η εφαρμογή αυτών των αρχών, όπως έχει νομολογήσει το Συμβούλιο της Επικρατείας, δεν μπορεί να γίνει χωρίς να έχουν εκπονηθεί σχετικές μελέτες για την εκτίμηση των σχέσεων κόστους - οφέλους, κι αυτό όμως όχι μόνο προς μια πλευρά. Στην εισήγησή της η πρόεδρος της Ελληνικής Δράσης τόνισε ότι θα πρέπει να εκπονηθεί και μια μελέτη που να εξετάζει τα διαφυγόντα κέρδη από την μη αξιοποίηση των αποκαλυφθέντων μνημείων για το Ελληνικό Δημόσιο και τις χρήσεις που θα μπορούσαν να γίνουν για λόγους τουρισμού.

Ένα επιχείρημα που ακούστηκε από την εισηγήτρια του ΚΑΣ είναι ότι το έργο προϋπήρχε και ότι τα μνημεία δεν αποκαλύφθηκαν τώρα. Αυτό όμως δεν επαρκεί για να δικαιολογήσει τον περιορισμό του δικαιώματος πρόσβασης στα πολιτιστικά αγαθά, γιατί διαφορετικά δεν θα έπρεπε να γίνονται καν ανασκαφές. Εξάλλου, άλλο ήταν το συνταγματικό και ευρωπαϊκό πλαίσιο δικαιωμάτων πριν από 100 χρόνια κι άλλο σήμερα.