Ευρωπαϊκό Δικαστήριο: η Ελλάδα δεν παραβιάζει το δικαίωμα ψήφου των Ελλήνων του εξωτερικού

Με τη σημερινή απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης στις υποθέσεις Σιταρόπουλος και Γιακουμόπουλος εναντίον Ελλάδας, η οποία είναι τελική, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε ομόφωνα ότι δεν παραβιάστηκε το Άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου 1 (δικαίωμα σε ελεύθερες εκλογές) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Η υπόθεση αφορούσε Έλληνες που ζουν στη Γαλλία, οι οποίοι προσέφυγαν για την έλλειψη διαδικασίας συμμετοχής τους στις εθνικές εκλογές από την χώρα στην οποία κατοικούν.

Το Δικαστήριο έκρινε ότι ούτε το σχετικό διεθνές και περιφερειακο δίκαιο, ούτε οι διάφορες πρακτικές των κρατών μελών σχετικά με αυτό το θέμα, περιείχαν κάποια υποχρέωση ή απηχούσαν μια ομοφωνία που να επέβαλε στα Κράτη να λαμβάνουν μέτρα για την ενάσκηση των δικαιωμάτων ψήφου των πολιτών που ζουν στο εξωτερικό.

Οι προσφεύγοντες, ο Νικόλαος Σιταρόπουλος και ο Χρίστος Γιακουμόπουλος είναι Έλληνες πολίτες που γεννήθηκαν το 1967 και το 1958 αντίστοιχα και ζουν στο Στρασβούργο (Γαλλία). Είναι Ευρωπαίοι δημόσιοι υπάλληλοι.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 2007 οι προσφεύγοντες εξέφρασαν την επιθυμία τους να ψηφίσουν από την χώρα της κατοικίας τους για τις κοινοβουλευτικές εκλογές της Ελλάδας που θα γίνονταν στις 16 Σεπτεμβρίου 2007. Η αίτησή τους απορρίφθηκε από τον Έλληνα Πρέσβη στη Γαλλία, με το αιτιολογικό ότι δεν υπήρχαν κανόνες που να ορίζουν τις πρακτικές προϋποθέσεις για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου από Έλληνες ψηφοφόρους οι οποιοι ζούσαν στο εξωτερικό.

Επικαλούμενοι το Άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου αρ. 1 (δικαίωμα σε ελεύθερες εκλογές) της Σύμβασης, οι προσφεύγοντες ισχυρίστηκαν ότι η έλλειψη δυνατότητας για τους Έλληνες του εξωτερικού να ψηφίσουν από τα μέρη της κατοικίας τους συνιστούσε δυσανάλογη παρέμβαση στην ενάσκηση του δικαιώματος ψήφου.

Η προσφυγή κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στις 20 Σεπτεμβρίου 2007.

Στις 8 Ιουλίου 2010, το Δικαστήριο, σε σχηματισμό Τμήματος, έκρινε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου αρ. 1, λαμβάνοντας υπόψη ότι η απουσία μέτρων για την πρακτική διασφάλιση των δικαιωμάτων ψήφου στους κατοίκους εξωτερικού αποτελούσε μάλλον άδικη μεταχείριση των Ελλήνων του εξωτερικού.

Στις 5 Οκτωβρίου 2010, η Κυβέρνηση της Ελλάδας ζήτησε την επανεξέταση της υπόθεσης από το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης, σύμφωνα με το Άρθρο 43 (παραπομπή στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης). Στις 22 Νοεμβρίου 2010, μια επιτροπή του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης έκανε δεκτή την αίτηση. Στις 4 Μάη 2011 διεξήχθη δημόσια ακροαματική διαδικασία στο Κτίριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο (δείτε εδώ το σχετικό video της δίκης).

Η απόφαση εκδόθηκε από το 17μελές Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης (με τη συμμετοχή του Σπυρίδωνος Φλογαϊτη, ως ad hoc δικαστή. Ο κ. Φλογαϊτης είχε μειοψηφίσει στην αρχική απόφαση).

Με την αρχική απόφαση της 8ης Ιουλίου 2010, το Δικαστήριο είχε κρίνει ότι η μη λήψη μέτρων για την ψήφο των κατοίκων εξωτερικού, παρόλο που το Σύνταγμα της Ελλάδας εδώ και 35 χρόνια προβλέπει αυτό το δικαίωμα, συνιστούσε μάλλον άδικη μεταχείριση των Ελλήνων πολιτών που ζούσαν στο εξωτερικό. Το Δικαστήριο ανέφερε ότι το Άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου αρ. 1 δεν επιβάλλει μόνο μια υποχρέωση για τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη να διενεργούν εκλογές υπό όρους που διασφαλίζουν την ελεύθερη έκφραση και γνώμη του λαού, αλλά επίσης επέβαλε ατομικά δικαιώματα, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το δικαίωμα ψήφου.

Έργο του Δικαστηρίου είναι να ελέγξει κατά πόσον οι προϋποθέσεις που ισχύουν για το δικαίωμα ψήφου δεν περιορίζουν το δικαίωμα αυτό σε τέτοια έκταση ώστε να θίγουν την ουσία του και να ακυρώνουν την πρακτική ενάσκησή του.

Η υπόθεση αφορούσε το παράπονο των προσφευγόντων ότι η Ελληνική νομοθεσία δεν περιείχε τις αναγκαίες προβλέψεις που θα επέτρεπαν στους Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό να ψηφίζουν στις κοινβοουλευτικές εκλογές από τα μέρη της κατοικίας τους. Έτσι, η προσφυγή δεν σχετίζεται με την αναγνώριση δικαιώματος ψήφου στους κατοίκους εξωτερικού, ως τέτοιο, αλλά περισσότερο στις προϋποθέσεις που διέπουν την ενάσκηση αυτού του δικαιώματος. Το ζήτημα ήταν εάν το Άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου 1 επιβάλλει στα Κράτη μια υποχρέωση να εισάγουν ένα σύστημα που να επιτρέπει στους πολίτες που ζουν στο εξωτερικό να ασκούν τα εκλογικά τους δικαιώματα από το εξωτερικό.

Προκειμένου να εξετάσει αυτό το ζήτημα, το Δικαστήριο ερμήνευσε τις διατάξεις του Άρθρου 3 του πρωτοκόλλου 1 υπό το φως των σχετικών διεθνών νομοθετικών κειμένων, των πρακτικών των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης και των διατάξεων του Ελληνικού εσωτερικού δικαίου. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι ούτε το σχετικό διεθνές και περιφερειακό δίκαιο, ούτε οι ποικίλες πρακτικές των κρατών μελών σχετικά με αυτό το θέμα περιέχουν κάποια υποχρέωση ή ομοφωνία που θα επέβαλε στα κράτη να διασφαλίζουν τα εκλογικά δικαιώματα των πολιτών που ζουν στο εξωτερικό. Ενώ το Συμβούλιο της Ευρωπης είχε καλέσει τα κράτη μέλη να διευκολύνουν τους κατοίκους τους στο εξωτερικό να συμμετέχουν με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο στην εκλογική διαδικασία,η Επιτροπή της Βενετίας ήταν της άποψης ότι η διευκόλυνση της ενάσκης του εν λόγω δικαιώματος ήταν επιθυμητή, αλλά όχι υποχρεωτική για τα Κράτη.

Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης επιτρέπει στους πολίτες τους να ψηφίζουν από το εξωτερικό, κάποια κράτη δεν το προβλέπουν. Περαιτέρω σε αυτά τα κράτη που επιτρέπεται η ψήφος από το εξωτερικό, τα πρακτικά μέτρα ποικίλουν.

Το Δικαστήριο παρατήρησε επίσης ότι αν και το Σύνταγμα της Ελλάδας περιλαμβάνει μια διάταξη που ενθαρρύνει τον νομοθέτη να οργανώσει την ενάσκηση των εκλογικών δικαιωμάτων των κατοίκων του εξωτερικού, δεν του επέβαλε να το πράξει. Παρατηρώντας ότι διάφορες προσπάθειες για ψήφιση νομοθεσίας σχετικά με την ενάσκηση του δικαιώματος ψήφου των Ελλήνων που ζουν στο εξωτερικό απέτυχαν να συγκεντρώσουν πολιτική συμφωνία, το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν ήταν δική του δουλειά να υποδείξει στις εθνικές αρχές πότε και πώς θα ενεργοποιήσει αυτή τη διάταξη.

Τέλος, το Δικαστήριο έκρινε ότι η διατάραξη της οικονομικής, οικογενειακής κι εργασιακής ζωής των προσφευγόντων που θα προκαλείτο επειδή θα έπρεπε να ταξιδεύσουν στην Ελλάδα για να ψηφίσουν, δεν ήταν τόσο δυσανάλογη ώστε να θεωρηθεί ότι παραβίαζε το δικαίωμά τους. Ως εκ τούτου, κρίθηκε ότι δεν υπήρχε παραβίαση του άρθρου 3 του Πρωτοκόλλου αρ. 1.

Βλ. Δελτίο Τύπου Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

____________

Σχόλιο:

Προσωπικά διαφωνώ με αυτήν την απόφαση του Δικαστηρίου και συμφωνώ με την πρωτόδικη απόφασή του. Από την στιγμή που το δικαίωμα συμμετοχής σε ελεύθερες εκλογές έχει αναγνωριστεί ως ανθρώπινο δικαίωμα, αναπόσπαστο τμήμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, τα κράτη πρέπει να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη άσκησή του. Παρατηρείται για άλλη μια φορά ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σε επίπεδο "Τμήματος" λειτουργεί με πιο νομικούς και ξεκάθαρους όρους. Ενώ στο "Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης", ως συνήθως, όταν διαπιστώνει κάποια έλλειψη γενικής "ομοφωνίας" στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (47 κράτη!), τότε θεωρεί ότι δεν παραβιάζεται η Σύμβαση. Έτσι όμως η απονομή δικαιοσύνης γίνεται τελικά θέμα "πλειοψηφικό". Τι να την κάνουμε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση αν οι αποφάσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου λαμβάνονται με βάση την πλειοψηφία των εσωτερικών νομοθεσιών των κρατών μελών; Γι' αυτό τελικά οι αποφάσεις της Ευρείας Σύνθεσης έχουν ένα χαρακτήρα τήρησης πολιτικών ισορροπιών, χαμηλώνοντας το επίπεδο της απονομής δικαιοσύνης στο στάδιο της δημοσκοπικής καταγραφής.

Μια δεύτερη παρατήρησή μου είναι η ντροπή του να αναγνωρίζει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ότι το Σύνταγμά μας επί 35 χρόνια αναφέρει το δικαίωμα ψήφου των κατοίκων του εξωτερικού, ενώ δεν υπάρχει πολιτική συμφωνία για την νομοθετική κατοχύρωση του δικαιώματος. Και θεωρώ πραγματικά αποτυχία του συνταγματικού νομοθέτη, να αναγνωρίζει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ότι οι διατάξεις του είναι ευχολόγια, χωρίς νομική δεσμευτικότητα, αλλά ως παροχή "ευχέρειας" στον κοινό νομοθέτη να διευκολύνει την ψήφο των πολιτών που ζουν στο εξωτερικό. Ή είναι νομικά δεσμευτικό το Σύνταγμα ή ας αναγνωρίσουμε ότι εντάσσεται στις εικαστικές τέχνες.

Η Ελλάδα δεν θα πρέπει να επαναπαυθεί με αυτήν την απόφαση. Αντίθετα, θα πρέπει να λάβει μέτρα για να υλοποιήσει την συνταγματική επιταγή και να δώσει την δυνατότητα στους Έλληνες κι Ελληνίδες πολίτες του εξωτερικού να ασκούν τα εκλογικά δικαιώματά τους στις πρεσβείες των χωρών που κατοικούν, όπως κάθε πολιτισμένο και δημοκρατικό κράτος.