Oι αλλαγές του Ν.4055/2012 περί "δίκαιης δίκης" στην πολιτική δικονομία

Ένας νέος νόμος έρχεται να μεταβάλλει διατάξεις που διέπουν την απονομή της δικαιοσύνης, σε αρκετά σύντομο χρονικό διάστημα από την τελευταία τροποποίηση των βασικών νομοθετικών κωδίκων (που έγινε τον Ιούλιο με τον Ν.3994/2011). Σε αυτό το μικρό αφιέρωμα θα εστιάσω μόνο στις αλλαγές που επέρχονται σε πολιτικοδικονομικές διατάξεις, ενώ ο Ν.4055/2012 ("για τη δίκαιη δίκη και την εύλογη διάρκεια αυτής") επιφέρει αλλαγές και σε άλλες δικονομίες, καθώς και στο ουσιαστικό δίκαιο.

Αρμοδιότητες:

- Η καθ' ύλην αρμοδιότητα του μονομελούς πρωτοδικείου αυξάνεται από τις 120.000 ευρώ στις 250.000 ευρώ (άρθρο 14 παρ. 2)

- Στην αρμοδιότητα του μονομελούς πρωτοδικείου προστίθενται και οι διαφορές που αφορούν το διαζύγιο, την ακύρωση του γάμου, την αναγνώριση της ύπαρξης ή της ανυπαρ­ξίας του γάμου, τις σχέσεις των συζύγων κατά τη διάρ­κεια του γάμου, οι οποίες πηγάζουν από αυτόν, καθώς και εκείνες της παραγράφου 1 του άρθρου 614 (άρθρο 17)

- Κατά τόπον αρμόδιο είναι και το δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου έχουν υποκατάστημα (εκτός από την έδρα τους, στην οποία περιοριζόταν το προϊσχύον), (άρθρο 25 παρ. 2)

- Αν ο Άρειος Πάγος αναιρέσει την απόφαση για οποιονδήποτε λόγο, εκτός από υπέρβαση δικαιοδοσίας και παράβαση διατάξεων σχετικά με την αρμοδιότητα, μπορεί να κρα­τήσει την υπόθεση και να ασχοληθεί με την εκδίκασή της, ιδίως αν κατά την κρίση του δεν χρειάζεται άλλη διευκρίνιση. Στην αντίθετη περίπτωση παραπέμπει την υπόθεση στο τμήμα που ορίζεται από τον κανονισμό και, αν πρόκειται για τους λόγους που αναφέρονται στους αρ. 1, 2, 3, 6 έως 17, 19 και 20 του άρθρου 559, μπορεί να παραπέμψει την υπόθεση για παραπέρα εκδίκαση σε άλλο δικαστήριο ισόβαθμο και ομοειδές προς εκείνο το οποίο εξέδωσε την απόφαση που αναιρέθηκε. Αν όμως αναιρεθεί η απόφαση του τελευταίου αυτού δικαστη­ρίου, δεν γίνεται δεύτερη παραπομπή, αλλά ο Άρειος Πάγος δικάζει αυτός την ουσία της υπόθεσης. (άρθρο 580 παρ. 3).

- Οι διαφορές διατροφής κι επιμέλειας τέκνων δεν μπορούν να εισάγονται στα πολυμελή πρωτοδικεία (681Β παρ. 2).

- Τα ειρηνοδικεία είναι αποκλειστικά αρμόδια για την συναινετική εγγραφή ή άρση προσημείωσης υποθήκης (άρθρο 681 παρ. 4).

- Το ειρηνοδικείο γίνεται το κατ' εξοχήν δικαστήριο της εκούσιας δικαιοδοσίας, εκτός από τις εξαιρέσεις που αναφέρονται στο νέο άρθρο 740. Στις περιπτώσεις που διατάξεις νόμων προσδιορίζουν, για τις υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας, αρμοδιότητα πρωτοδικείων, αρμόδια είναι τα ειρηνοδικεία. Εξαιρού­νται μόνον οι υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας του άρθρου 4 του ν. 3588/2007 (Α' 153), του ν. 2664/1998 (Α' 275), του άρθρου 1441 του Αστικού Κώδικα, καθώς και του άρθρου 905 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.

- Το ειρηνοδικείο καθίσταται επίσης το forum απόφασης για θέματα διαιτησίας και διαιτητών (άρθρα 878-880).

Πληρεξουσιότητα:

- Για την κατάρτιση της έγγραφης συμφωνίας συναινετικού διαζυγίου οι διάδικοι έχουν την υποχρέωση να παρίστανται με πληρεξούσιο δικηγόρο (άρθρο 94 παρ. 1).

- Στον Άρειο Πάγο, για τον προσδιορισμό δικασίμου, εκτός από όλα τα άλλα δικόγραφα και αποφάσεις που χρειάζονται, απαιτείται να κατατεθεί και συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο (άρθρο 568 παρ. 1).

- Ειδικά για τις εργατικές διαφορές, κατά τη διαδικασία ενώπιον του Αρείου Πάγου η πλη­ρεξουσιότητα μπορεί να δίνεται με ιδιωτικό έγγραφο, το οποίο φέρει βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής του διαδίκου από Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών ή οποια­δήποτε άλλη δημόσια, δημοτική ή κοινοτική αρχή (άρθρο 665 νέα παράγραφος 3).

Αίτηση εξαίρεσης:

Η αίτηση εξαίρεσης εάν είναι αόριστη ως προς τα πραγματικά περιστατικά, προδήλως αβάσιμη ή καταχρηστική απορρίπτεται από την ίδια σύνθεση του δικαστηρίου (άρθρο 60 γ΄ εδάφιο)

Παράβολα:

- Η αίτηση εξαίρεσης συνοδεύεται από παράβολο 100 ευρώ που επιστρέφεται εάν γίνει δεκτή, αλλιώς απορρίπτεται ως απαράδεκτη (άρθρο 53 παρ. 3)

- Η αποδεδειγμένη αδυναμία καταβολής των παραβόλων, πέραν των εξόδων της δίκης, αναφέρεται ρητώς ως λόγος παροχής του ευεργετήματος της πενίας (άρθρα 194 και 199 παρ. 1).

- Με την κατάθεση της έφεσης κατατίθεται παράβολο 200 ευρώ, με την κατάθεση της αναίρεσης κατατίθεται παράβολο 300 ευρώ, με την κατάθεση της αίτησης αναψηλάφισης κατατίθεται παράβολο 400 ευρώ, διαφορετικά το ένδικο μέσο απορρίπτεται ως απαράδεκτο. Σε περίπτωση νίκης επιστρέφεται το παράβολο αλλιώς το δικαστήριο διατάζει την εισαγωγή του στο δημόσιο ταμείο. Τα παράβολα δεν ισχύουν για τις εργατικές διαφορές (663), για τις διαφορές από αμοιβές για την παροχή εργασίας (677) και οι διαφορές διατροφών, γονικής μέριμνας και χρήσης οικογενειακής στέγης (681Β).

Θεσμικές καινοτομίες:

- Εισάγεται η δυνατότητα προσφυγής σε δικαστική διαμεσολάβηση (άρθρο 214Β). Τα πρακτικά της δικαστικής διαμεσολάβησης, καθώς και του εξωδικαστικού συμβιβασμού του άρθρου 214Α, υποκαθιστούν τον τίτλο συμβολαιογραφικού εγγράφου που απαιτείται κατά το ουσιαστικό δίκαιο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τίτλοι προς εγγραφή ή εξάλειψη υποθήκης (άρθρο 293 παρ. 1)

- Εισάγεται η δυνατότητα κατάθεσης προτάσεων και "σχετικών" με ηλεκτρονικά μέσα (άρθρο 237)

- Εισάγεται η δυνατότητα τήρησης πρακτικών με φωνοληψία ακόμα και για το ειρηνοδικείο (άρθρο 256 παρ.3)

- Στα Πολυμελή Πρωτοδικεία, αν πρόκειται να εξεταστούν μάρτυρες η συζήτηση μπορεί να δια­κόπτεται και για την αμέσως επόμενη δικάσιμο της ίδιας σύνθεσης, κατά την οποία και ολοκληρώνεται η συζήτηση χωρίς την παρουσία των διαδίκων ή των πλη­ρεξουσίων δικηγόρων τους, αφού προηγηθεί η εξέταση των μαρτύρων. Οι μάρτυρες εξετάζονται ξεχωριστά για κάθε υπόθεση ενώπιον του ορισμένου από τον πρόεδρο εισηγητή δικαστή. Ο ακριβής τόπος και χρόνος διεξα­γωγής των εμμάρτυρων αποδείξεων καθορίζεται κατά την αρχική δικάσιμο αμέσως μετά την εκφώνηση και τη διακοπή της συζήτησης με ανακοίνωση του προέδρου, η οποία καταχωρίζεται στα πρακτικά και επέχει θέση κλήτευσης όλων των διαδίκων και εκείνων που δεν πα­ρίστανται. Ο εισηγητής αποφασίζει για όλα τα σχετικά με την απόδειξη διαδικαστικά ζητήματα (άρθρο 270 παρ. 5).

- Αφού περατωθεί η ψηφοφορία, ο εισηγητής δικα­στής συντάσσει την απόφαση σε ηλεκτρονική μορφή. Αν πρόκειται για αποφάσεις του Μονομελούς Πρωτο­δικείου και του Ειρηνοδικείου, την απόφαση συντάσσει σε ηλεκτρονική μορφή και ακολούθως χρονολογεί και υπογράφει την αποτύπωσή της σε υλική μορφή ο δικα­στής που εκδίδει την απόφαση. Η απόφαση δημοσιεύεται σε δημόσια συνεδρίαση. Ο δικαστής που παραδίδει την απόφαση σε ηλεκτρονική μορφή, παραδίδει ομοίως και το πρωτότυπο της απόφασης με πλήρες το περιεχόμενο που προβλέπεται στο άρθρο 305 (άρθρο 304).

- Διαταγή πληρωμής μπορεί να εκδοθεί εφόσον η απαίτηση και το οφειλόμενο ποσό αποδεικνύονται όχι πλέον μόνον από ιδιωτικό/δημόσιο έγγραφο, αλλά και με απόφαση ασφαλιστικών μέτρων η οποία εκδόθηκε μετά από ομολογία ή αποδοχή της αίτησης του οφειλέτη (άρθρο 623).

Σύντμηση προθεσμιών με σκοπό την "εύλογη διάρκεια της δίκης":

- Σε περίπτωση αποχής δικηγόρων, οι υποθέσεις αναβάλλονται υποχρεωτικά σε δικάσιμο που ανακοι­νώνει το δικαστήριο εντός αποκλειστικής προθεσμίας ενενήντα (90) ημερών ή σε άλλη εμβόλιμη δικάσιμο.» (άρθρο 241 παρ. 1)

- Η συζήτηση της ανακοπής κατά διαταγής πληρωμής προσδιορίζεται υποχρεωτικά εντός εξήντα (60) ημερών (κάτοικος ημεδαπής) ή εντός ενενήντα (90) ημερών (κάτοικος αλλοδαπής) και εκδικάζονται με την ειδική διαδικασία των πιστωτικών τίτλων κατά το άρθρο 643 και με κλήτευση αντιδίκου προ 30 ημερών () ή 60 ημερών (διαμένων στην αλλοδαπή ή αγνώστου διαμονής). Η αίτηση αναστολής ασκείται στο δικαστήριο της ανακοπής και συζητείται υποχρεωτικά κατά την ορισθείσα δικάσιμο αυτής (άρθρο 632).

- Στις διαφορές από πιστωτικούς τίτλους, ενώ κατά το προϊσχύον "ο δικαστής αποφαίνεται οριστικά αμέσως", με την νέα διάταξη, "η απόφαση του δικαστηρίου δημοσιεύεται σε δημόσια συνεδρίαση υποχρεωτικά μέσα σε εξήντα (60) ημέρες από τη συζήτηση της αγωγής" (άρθρο 643).

- Στις μισθωτικές και στις εργατικές διαφορές καθώς και στις δίκες ανακοπών της αναγκαστικής εκτέλεσης εφαρμόζεται η παραπάνω διάταξη του άρθρου 643 (άρθρα 647, 666 παρ. 3 και 937 παρ.3)

- Η έκδοση διαταγής απόδοσης της χρήσης μισθίου ακινήτου προϋποθέτει την έγγραφη όχληση 15 ημέρες (αντί για 1 μήνα που ήταν το προϊσχύον) πριν από την κατάθεση της αίησης. Η καταβολή των μισθωμάτων εντός του 15ημέρου (αντί του μηνός) αποδεικνυόμενη εγγράφωες αποκλείει την έκδοση της διαταγής. Επίδοση έγγραφης όχλησης απαιτείται μόνο την πρώτη φορά (άρθρο 662 Α).

-Η συζήτηση των αγωγών και των τακτικών ενδίκων μέσων επί των διαφορών για άκυρη απόλυση, μισθούς υπερημερίας και για καθυστερούμενους μισθούς προσ­διορίζεται υποχρεωτικά μέσα σε εξήντα (60) ημέρες από την κατάθεσή τους. Αν αναβληθεί η συζήτηση αυτή προσδιορίζεται υποχρεωτικά μέσα σε εξήντα (60) ημέ­ρες. Αν ασκηθεί αίτηση ασφαλιστικών μέτρων, αυτή κατατίθεται στη γραμματεία του δικαστηρίου της αγω­γής και συζητείται υποχρεωτικά κατά την ορισθείσα δικάσιμο αυτής (νέο 672Α).

-Η συζήτηση της προσωρινής διαταγής προσδιορίζε­ται υποχρεωτικά εντός αποκλειστικής προθεσμίας δύο (2) εργάσιμων ημερών από την κατάθεση της αίτησης. Αν ο δικαστής κρίνει ότι είναι αναγκαία η εμφάνιση του καθού τον καλεί με οποιονδήποτε τρόπο εντός της ως άνω προθεσμίας. Αν γίνει δεκτό το αίτημα για έκδοση προσωρινής διαταγής η σχετική αίτηση ασφαλιστικών μέτρων προσδιορίζεται για συζήτηση μέσα σε τριάντα ημέρες. Αναβολή της συζήτησης δεν επιτρέπεται, άλ­λως παύει αυτοδικαίως η ισχύς της προσωρινής διατα­γής, εκτός αν αυτή παραταθεί από το δικαστήριο που εκδικάζει την αίτηση. Σε κάθε περίπτωση ο αντίδικος διατηρεί το δικαίωμα να ζητήσει την ανάκληση της προσωρινής διαταγής. (άρθρο 591 παρ. 4).

-Η απόφαση του δικαστηρίου στα ασφαλιστικά μέτρα καθώς και στις υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας δημοσιεύεται σε δημό­σια συνεδρίαση μετά την περάτωση της ακροαματικής διαδικασίας και το αργότερο μέχρι και σαράντα οκτώ (48) ώρες μετά τη συζήτηση, καταχωριζομένου του δια­τακτικού της κάτω από την αίτηση ή στα πρακτικά. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις και αν για ειδικούς λόγους επιβάλλεται να επιφυλαχθεί το δικαστήριο να εκδώσει την απόφασή του σε μεταγενέστερο χρόνο, αυτός που διευθύνει τη συζήτηση έχει την υποχρέωση να γνωστο­ποιεί την ημέρα και ώρα που θα δημοσιευθεί η απόφαση, η οποία περιέχει συνοπτική αιτιολογία ως προς την ύπαρξη ή ανυπαρξία του επικαλούμενου δικαιώματος και τη συνδρομή ή μη επικείμενου κινδύνου ή επείγουσας περίπτωσης, μέσα σε αποκλειστική προθεσμία τριάντα (30) ημερών από τη συζήτηση της αίτησης. Μέσα στην ίδια προθεσμία ο δικαστής που εκδίδει την απόφαση οφείλει να συντάξει, χρονολογήσει και υπογράψει το σύνολο των αποφάσεων επί των υποθέσεων που συ­ζητήθηκαν (άρθρα 691 παρ.5 και άρθρο 756).

- Η συζήτηση της ανακοπής του άρθρου 933 και του άρθρου 936 προσδιορίζεται υποχρεωτικά μέσα σε εξήντα (60) ημέρες από την κατάθεσή της. Η ανακοπή μπορεί να επιδοθεί και στον πληρεξούσιο δικηγόρο που υπέγραψε την επιταγή του άρθρου 924 ή παρέσχε την εντολή για τη διενέργεια οποιασδήποτε διαδικαστικής πράξης της αναγκαστικής εκτέλεσης.

Μικροδιαφορές:

- Εάν απουσιάζει κάποιος διάδικος, η συζήτηση συνεχίζεται χωρίς αυτόν, χωρίς εφαρμογή των διατάξεων περί ερημοδικίας του εναγομένου (271 παρ.3) ή της ερημοδικίας του ενάγοντος (271 παρ. 1-2) (άρθρο 469 παρ.1)

Αναγκαστική εκτέλεση:

- Στην περίπτωση της κατά το άρθρο 943 υποχρέωσης απόδοσης ακινήτου, η αξίωση εκείνου κατά του οποίου έγινε η εκτέλεση, κατά του με­σεγγυούχου που διορίστηκε από τον δικαστικό επιμελητή, προς απόδοση των κινητών πραγμάτων, παραγράφεται ύστερα από έξι (6) μήνες από την αποβολή του.

- Ο δικαστικός επιμελητής οφείλει, μέσα σε δέκα ημέρες από την ημέρα της κατάσχεσης, να καταθέσει στον υπάλληλο του πλειστηριασμού τον εκτελεστό τίτ­λο με το επιδοτήριο της επιταγής, την κατασχετήρια έκθεση και τις εκθέσεις της επίδοσής της στον οφειλέτη και στο ειρηνοδικείο και, στην περίπτωση του άρθρου 956 παράγραφος 3, και το γραμμάτιο της δημόσιας κατάθεσης, συντάσσοντας έκθεση για όλα αυτά. (955 παρ. 2)

- Στην τάξη των απαιτήσεων από παροχή εξαρτημένης εργασίας (άρθρο 975 περ. 3) υπάγονται και οι απαιτήσεις των φορέων κοινωνικής ασφάλισης αρμοδιότητας γενικής γραμματείας κοινωνικών ασφαλίσεων, οι απαιτήσεις αποζημίωσης σε περίπτωση θανάτου του υποχρέου προς διατροφή, καθώς και οι απαιτήσεις αποζημίωσης λόγω αναπηρίας ποσοστού εξήντα επτά τοις εκατό (67%) και άνω, εφόσον προέκυψαν έως την ημέρα του πλειστηριασμού ή την κήρυξη της πτώχευσης.

- Η ανακοπή που στρέφεται κατά των δανειστών των οποίων προσβάλλεται η κατάταξη, προσδιορίζεται υποχρεωτικά μέσα σε εξήντα (60) ημέ­ρες από την κατάθεσή της, αν ο δανειστής είναι κάτοι­κος ημεδαπής ή μέσα σε εκατόν είκοσι (120) ημέρες αν είναι κάτοικος αλλοδαπής (άρθρο 979).

- Η ανακοπή του άρθρου 986 προσδιορίζεται υποχρεω­τικά μέσα σε εκατόν είκοσι (120) ημέρες από την κατά-θεσή της, μπορεί δε να επιδοθεί και στον πληρεξούσιο δικηγόρο που υπέγραψε την προσβαλλομένη δήλωση.

- Την κατάσχεση δικαιωμάτων του άρθρου 1022 διατά­ζει ύστερα από αίτηση εκείνου υπέρ του οποίου γίνεται η εκτέλεση, το ειρηνοδικείο, κατά τη διαδικασία των άρθρων 741 επ. (άρθρο 1023 παρ. 1).

Όρκος:

- Στη διαδικασία της αίτησης έκδοσης διαταγής απόδοσης μισθίου, καταργείται η ευχέρεια του δικαστή να καλέσει τον αιτούντα να βεβαιώσει και ενόρκως τα περιστατικά που απαιτούνται για την έκδοση της διαταγής (άρθρο 662Γ παρ. 3, κατάργηση τελευταίας περιόδου).

Διαδικαστικές / φραστικές βελτιώσεις:

- Η διαταγή απόδοσης μισθίου αποτελεί τίτλο εκτελεστό. Η εκτέλεσή της μπορεί να πραγματοποιηθεί αφού παρέλθουν είκοσι (20) ημέρες από την επίδοση αντιγράφου εξ απογράφου με επιταγή προς εκτέλεση, χωρίς να απαιτείται η προηγούμενη επίδοση αντιγράφου της. Η διαταγή εκτελείται και κατά των προσώπων που αναφέρονται στο άρθρο 659 (άρθρο 662Δ παρ.3)

- Στην αίτηση για διαταγή απόδοσης της χρήσης μι­σθίου ακινήτου μπορεί να σωρευτεί και αίτημα κατα­δίκης για χρηματική απαίτηση από οφειλόμενα μισθώ­ματα, κοινόχρηστες δαπάνες, τέλη και λογαριασμούς κοινής ωφελείας, εφόσον το ύψος τους αποδεικνύεται από δημόσια ή ιδιωτικά έγγραφα, ιδίως λογαριασμούς κοινοχρήστων και οργανισμών κοινής ωφέλειας. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των άρθρων 662Α έως Η, καθώς και οι διατάξεις των άρθρων 624, 626 παράγραφοι 2 και 3, 630 στοιχεία γ', δ' και ε' και 634. (νέο άρθρο 662Θ).

- Η διαδικασία του 681Β αφορά πλέον όχι μόνο την άσκηση, αλλά και την "αφαίρεση" της γονικής μέριμνας (681Β παρ. 1 στ. β΄)

- Δικαστικό ένσημο δεν καταβάλλεται για τις αναγνωριστικές αγωγές που αφορούν τις διαφορές των άρθρων 663, 677, 681Α και 681Β, καθώς και οι αγωγές για την εξάλειψη υποθήκης και προσημείωσης και εκείνες που αφορούν την ακύ­ρωση πλειστηριασμού.Η διάταξη της παραγράφου 14 του άρθρου 72 του ν. 3994/2011 (Α' 165) δεν εφαρμόζεται στις αγωγές που ασκήθηκαν ως καταψηφιστικές πριν από την έναρξη ισχύος του, εφόσον μετατραπούν σε αναγνωριστικές μετά την έναρξη ισχύος αυτού.

Κατά το άρθρο 113 Ν.4055/2012, τα παραπάνω ισχύουν από 2.4.2012, εκτός από τις εξαιρέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 110. Για την πολιτική δικονομία, το άρθρο 110 ενδιαφέρει ως προς το συναινετικό διαζύγιο, η νέα ρύθμιση του οποίου ισχύει και για τις περιπτώσεις στις οποίες έχει ήδη γίνει η πρώτη συζήτηση: δεν χρειάζεται δεύτερη συζήτηση, μπορούν να το λύσουν με ιδιωτικό έγγραφο. Καθώς και για τα θέματα σωματείων, διαθηκών και κληρονομητηρίων, η αρμοδιότητα των άλλων δικαστηρίων παραμένει μέχρι την υπαγωγή τους στα ειρηνοδικεία.