Δευτέρα, Μαΐου 07, 2012

Η οριακή συνταγματικότητα του εκλογικού νόμου

Είναι διάχυτη η συζήτηση μετά τα χθεσινά αποτελέσματα, σχετικά με την ποιότητα του ισχύοντος εκλογικού νόμου και την συμβατότητά του με το Σύνταγμα. Η κριτική εστιάζει ιδίως στην αναντιστοιχία εκλογικών ποσοστών και κατανομής της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης μεταξύ των κομμάτων, με κεντρικό σημείο το bonus των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα.

Πρώτ' απ' όλα, η κρίση περί συνταγματικότητας προϋποθέτει τον εντοπισμό των συγκεκριμένων διατάξεων του καταστατικού χάρτη, προς τις οποίες εξετάζεται η συμβατότητα του εκλογικού νόμου. Το Σύνταγμα δεν είναι μια αόριστη πολιτική διακήρυξη, αλλά ένα νομοθέτημα, το οποίο υποβάλλεται σε συγκεκριμένη ανάγνωση κι ερμηνεία, σύμφωνα με τα μεθοδολογικά εργαλεία που παρέχει η νομική επιστήμη. Η κριτική περί αντισυνταγματικότητας του εκλογικού νόμου προϋποθέτει τον εντοπισμό συγκεκριμένων συνταγματικών κανόνων που φέρεται ότι περιφρονήθηκαν. Επομένως, αυτό είναι το αρχικό στάδιο για την ανάλογη κρίση όσον αφορά το νόμο: ποιες διατάξεις του Σ. παραβιάζονται. Αυτή είναι και η πρώτη δυσκολία: το Σύνταγμα δεν καθιερώνει κάποιο συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα, αφήνοντας την αρμοδιότητα αυτή στον κοινό νομοθέτη. Οι περιορισμοί του κοινού νομοθέτη βρίσκουν τα όριά τους σε πολύ γενικές κανονιστικά πλαισιώσεις, όπως η αναφορά στην λαϊκή κυριαρχία. Το πολιτειακό πρόταγμα της υποστήριξης μιας "βιώσιμης" κυβέρνησης προφανώς αποτελεί ένα θεμιτό συνταγματικά ελατήριο για τον νομοθέτη, ώστε να πριμοδοτεί σε κάποιο βαθμό εκείνους που προηγούνται στις επιλογές των ψηφοφόρων. Πρέπει να υπάρχει όμως κι ένα όριο σε αυτή την πριμοδότηση, ώστε τελικά οι μειοψηφίες να μην καθίστανται με τεχνητό τρόπο πλειοψηφίες, γιατί αυτό θα ήταν προφανώς αντίθετο στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Η ανακάλυψη αυτού του ορίου είναι ένα εξαιρετικά δυσχερές όριο, δεδομένου μάλιστα ότι σε αυτή την περιοχή δεν γίνεται καθολικώς αποδεκτή η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας, η οποία συνδέεται κυρίως με την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων κι όχι τόσο με τα εκλογικά. Με την υποσημείωση εδώ, ότι το δικαίωμα ψήφου για την ανάδειξη νομοθετικού σώματος προβλέπεται πια από το πρώτο πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Σε ένα δεύτερο στάδιο, το μεγάλο ερώτημα είναι ποιος μπορεί να ανακηρύξει την φερόμενη συνταγματικότητα. Δεν έχουμε συνταγματικό δικαστήριο, ώστε να μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να προσφύγει. Οι εκλογικές διαφορές έχουν ανατεθεί σε τελικό στάδιο στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο του άρθρου 100 του Συντάγματος, το οποίο - σε έναν βαθμό- επιτελεί το ρόλο κι ενός Συνταγματικού δικαστηρίου. Ωστόσο και πάλι μόνον εμμέσως το ΑΕΔ μπορεί να προχωρήσει σε έναν τέτοιο έλεγχο, επ' αφορμή κάποιας άλλης εκλογικής διαφοράς από αυτές που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά του. Διότι το Α.Ε.Δ. είναι το μόνο δικαστήριο της χώρας που μπορεί να κηρύξει αντισυνταγματικό το νόμο και με την τυπική έννοια, καταργώντας τον δηλαδή με την απόφασή του, αλλά αυτή η αρμοδιότητα αφορά μόνον τις περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχει διαφορετική δικαστική κρίση μεταξύ των άλλων ανώτατων δικαστηρίων (ΣτΕ, Άρειος Πάγος, Ελεγκτικό Συνέδριο), κι όχι όταν επιλαμβάνεται μιας εκλογικής διαφοράς. Υπάρχει βέβαια το περιθώριο κι εδώ του παρεμπίπτοντως ελέγχου, όχι όμως και της κατάργησης αντισυνταγματικού εκλογικού νόμου. Με μια κουβέντα: το Α.Ε.Δ. μπορεί να "τοποθετηθεί" για την συνταγματικότητα του εκλογικού νόμου, δεν μπορεί όμως να τον καταργήσει τυπικά. Μια τέτοια απόφαση θα έχει βεβαίως ιδιαίτερη βαρύτητα και μπορεί να αξιοποιηθεί κοινοβουλευτικά σε μια συζήτηση για την αλλαγή του εκλογικού νόμου. Φαίνεται όμως ότι και σε αυτή την περίπτωση, η "αρμοδιότητα της αρμοδιότητας" ανήκει στην Βουλή. 

Θα έχει πάντως ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε εάν το ζήτημα της συνταγματικότητας του εκλογικού νόμου θα τεθεί σε δικαστική κρίση, με τον ένα ή άλλον τρόπο. Και θα έχει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον να δούμε εάν θα συνδυαστεί με ένα αίτημα που γνωρίζει ολοένα ευρύτερη αποδοχή: την ίδρυση ενός κανονικού Συνταγματικού Δικαστηρίου. 


12 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

KIRIE SOTIROPOULE,
PIA INE I THESI SAS GIA TO EKLOGIKO ORIO 3%PANELLADIKON PSIFON, GIA TIN EKLOGI (PROSEXTE) ANEXARTITOU VOULEFTI SE ENA NOMO.

abdulhalım dede

Ανώνυμος είπε...

Σύντομος και εύστοχος!

ο δείμος του πολίτη είπε...

Ένα ζήτημα όμως που τώρα έγινε φανερό (επειδή σε μεγάλα αστικά κέντρα ο δεύτερος είχε διπλάσιες έδρες από τον πρώτο -sic) είναι κατά πόσο οι εκλογικές επιλογές των Ελλήνων πολιτών είναι μεταξύ τους ίσες.

Γιατί φάνηκε ότι στα μεν αστικά κέντρα οι ΝΔκράτικες ψήφοι μετριούνται ως διπλές και πως σε επίπεδο επικράτειας οι ψήφοι των επαρχιακών περιφερειών έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από εκείνη των αστικών κέντρων (όπου ζει το 70% των ψηφοφόρων).

Ανώνυμος είπε...

Καλημέρα. Θα ήθελα να προσθέσω ότι δεν είναι μόνο το θέμα του bonus εδρών που παίρνει το πρώτο κόμμα, με τα παράδοξα στα οποία καταλήγει -που επισημαίνει ο δείμος- αλλά και το ζήτημα της μη εκπροσώπησης (στις συγκεκριμένες εκλογές) σχεδόν του 1/5 των ψηφισάντων! Με τη λογική του ισχύοντος εκλογικού νόμου, αν 25 κόμματα πάρουν από 2% το καθένα, το 50% των ψηφοφόρων θα μείνει χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση! Όσο ένα εκλογικό σύστημα προσεγγίζει το αναλογικό, τόσο πιο γνήσια εκφράζεται η λαϊκή βούληση. Στο κάτω κάτω και το επιχείρημα των "σταθερών" κυβερνήσεων, με αποτελέσματα όπως της τελευταίας Κυριακής εύκολα καταρρίπτεται. Απλή αναλογική και προώθηση συνεργασιών πιστεύω ότι ανταποκρίνονται περισσότερο στο πνεύμα του Συντάγματος αλλά και στο γράμμα (βλ. αρ. 1 παρ.3 και 52 σε συνδυασμό με 4 παρ.1,2 = αρχή ισότητας της ψήφου).

ο δείμος του πολίτη είπε...

Θέλω να προσθέσω και κάτι άλλο. Πώς μπορεί ο νόμος να είναι συνταγματικός όταν αποκλείει από κοινοβουλευτική εκπροσώπηση 17% των πολιτών; Ποια ισοτιμία διακρίνει τις ψήφους των πολιτών όταν -εκτός από το 17% χωρίς αντιπροσώπευση- οι ψήφοι ορισμένων κομμάτων έχουν διπλή αξία; Πόσο δημοκρατικό (αυτό είναι μάλλον συνταγματικό) είναι να πρέπει να αποφασίζουν οι αρχηγοί των κομμάτων για στήριξη σε ένα κόμμα κι όχι άμεσα η Βουλή;

e-Lawyer είπε...

Νομίζω ότι δεν έχετε λάβει υπόψη ότι η αρχή της ισότητας αφορά κατά κύριο λόγο τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όχι όμως κατ' ανάγκη και τα πολιτικά. Υπάρχει μια λεπταίσθητη διαφορά ανάμεσα στην αρχή της ισότητας και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η ισορροπία ανάμεσα στις οποίες έχει ανατεθεί στον κοινό νομοθέτη. Τουλάχιστον μέχρι ενός σημείου.

Έργο του νομικού είναι να εντοπίσει τα κριτήρια, όχι απλώς να κάνει διαπιστώσεις. Γιατί μετά θα αρχίσει η κολοκυθιά: στο 17% είναι αντισυνταγματικός ο νόμος, στο πόσο δεν είναι αντισυνταγματικός;

Άρα το θέμα δεν είναι αριθμητικό, σε καμία περίπτωση. Είναι ζήτημα εξεύρεσης κριτηρίων. Έχετε να προτείνετε τέτοια κριτήρια;

Ανώνυμος είπε...

Δείμο συμφωνούμε (είμαι ο παραπάνω ανώνυμος) μόνο που οι εκτός βουλής σ'αυτές τις εκλογές δεν ήταν 17%, αλλά 19,03%! Δηλαδή ποσοστό μεγαλύτερο από του πρώτου κόμματος, το οποίο με 18,85% πήρε 108 έδρες!

ο δείμος του πολίτη είπε...

Βάζεις μία συνιστώσα (των ημερών η λέξη) που δε γνώριζα. Η ισότητα αφορά όλους τους άλλους νόμους (που η δικαστική εξουσία φροντίζει να μην ισχύει πάντα και η νομοθετική το ενισχύει συχνά), αλλά όχι για τον εκλογικό νόμο και τα πολιτικά δικαιώματα.

Μα ένας νόμος που απαγορεύει στο 17% των ψηφοφόρων να μην εκπροσωπείται, δεν είναι δημοκρατικό και ό,τι δεν είναι δημοκρατικό δεν μπορεί να είναι συνταγματικό (αλλιώς το Σύνταγμα θα είναι αντιδημοκρατικό). Και γιατι να παίζουμε την κολοκυθιά και να μην επιτρέπεται βάσει δημοκρατίας να εκπροσωπούνται όλοι (οι άνω του 1% ως μίνιμουν όριο); Γιατί πρέπει να πελαγοδρομούμε έτσι σε βάρος της δημοκρατίας;

Δεν ξέρω, σκέψεις καταθέτω και διόρθωσέ με αν νομίζεις ότι σφάλλω κάπου (αλλά όχι με το επιχείρημα των σταθερών/αυτοδύναμων κυβερνήσεων και τον τρόμο της ακυβερνησίας pls).

e-Lawyer είπε...

Δεν είπα αυτό, αλλά ότι στον εκλογικό νόμο η ισότητα συνυπάρχει με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Έννοιες που δεν είναι ταυτόσημες.

Επίσης λάβε υπόψη σου ότι το "δημοκρατικό" δεν ταυτίζεται με το "πλειοψηφικό". Υπάρχουν πλειοψηφικές απόψεις που είναι άκρως αντιδημοκρατικές, γι' αυτό κι επεμβαίνει το Σύνταγμα για να αποκαταστήσει τις αδικίες.

Εάν λοιπόν το "αντιδημοκρατικό" είναι και "άδικο" δεν προκύπτει αυτονόητα μέσα από αριθμητικές παραθέσεις, αλλά απαιτείται να ληφθούν υπόψη κι άλλοι παράγοντες.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Πολύ θεωρητικό, συνήγορε, αυτό που έθεσες τελευταία και μάλλον το κατάλαβα και συμφωνώ. Αλλά δεν μπορώ να το εντάξω στο προκείμενο (ειδικά το τρίτο).

e-Lawyer είπε...

Μα είναι εντελώς πρακτικό, αν σκεφτείς τις διαφορές ανάμεσα σε πλειοψηφικό και αναλογικό εκλογικό σύστημα!

Το "πλειοψηφικό" θεωρείται εξαιρετικά άδικο, γιατί ακυρώνει κάθε μειοψηφική τάση. Κάποιος άλλος όμως, θα έλεγε ότι αυτό είναι η δημοκρατία: κυβερνούν οι πολλοί κι όχι οι λίγοι.

Ορίστε λοιπόν μια περίπτωση που η έννοια της δημοκρατίας είναι αόριστη και χρειαζόμαστε εργαλεία για να ορίσουμε τελικά ποιο από τα δύο συστήματα είναι πιο δίκαιο (και όχι απλά πιο δημοκρατικό).

Ανώνυμος είπε...

Βασίλη, γιατί έχει θεσπιστεί ένας σταθερός αριθμός 50 εδρών για μπόνους και όχι μια μεταβλητή; Για παράδειγμα, το μπόνους να είναι ο αριθμός των εδρών που θα δινόταν στα κόμματα που μείνανε εκτός βουλής αν ίσχυε η απλή αναλογική. Στις πρόσφατες εκλογές, 9% περίπου σε ΛΑΟΣ, ΔηΣυ και Οικολόγους, υπολογίζω περίπου 12% συνολικά με τα υπόλοιπα μιρκότερα (δεν έχω πρόχειρους πίνακες) αντιστοιχεί σε 30-35 έδρες μπόνους.
Φιλήμων

To νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο

 Το νομοσχέδιο προβλέποντας στο άρθρο 3 ότι ο γάμος επιτρέπεται για άτομα διαφορετικού ή ίδιου φύλου, αυτοδικαίως επεκτείνει στα ζευγάρια το...