Η ιδιωτικότητα δεν ταυτίζεται με την εγκληματικότητα

Είναι δεδομένο ότι το έγκλημα τελείται εν κρυπτώ, ανώνυμα, στο σκοτάδι, με κάθε προφύλαξη, προκειμένου οι δράστες να μην καταληφθούν από τις διωκτικές αρχές. Αυτό όμως δεν λειτουργεί και ανάστροφα. Το ότι το έγκλημα γίνεται σε συνθήκες μυστικότητας δεν καθιστά ταυτόχρονα εγκληματικές έννοιες ή λειτουργίες την ανωνυμία ή το σκοτάδι ή τις ίδιες τις προφυλάξεις μυστικότητας. Όπως δεν μπορεί να ποινικοποιηθεί  το γεγονός ότι κάθε βράδυ νυχτώνει, έτσι δεν μπορεί να ποινικοποιηθεί και κάθε έννοια ιδιωτικού, περίκλειστου, προστατευόμενου χώρου, εντός του οποίου το άτομο επιλέγει να παραμείνει. 

Οι στρεβλώσεις αρχίζουν, όταν μαζί τους αρχίζουν και οι γενικεύουσες εξισώσεις: ανωνυμία = εγκληματικότητα, καρτοκινητά = όργανο εγκλήματος,  κουκούλα = επιβαρυντική περίσταση, δημόσιος χώρος = κατάργηση ιδιωτικότητας = επιτρεπόμενη παρακολούθηση των πάντων. Αντί λοιπόν για την αξιόποινη πράξη, τιμωρείται το μέσο της τέλεσής της. Αντί για τους εγκληματίες, τιμωρείται το σύνολο των πολιτών, οι οποίοι θεωρούνται εκ των προτέρων εν δυνάμει εγκληματίες.

Η ιδιωτικότητα όχι μόνο δεν ταυτίζεται με την εγκληματικότητα, αλλά βρίσκεται στην εκ διαμέτρου αντίθετη θέση, στον νομικό κόσμο. Ενώ το έγκλημα τιμωρείται από το νόμο, η ιδιωτικότητα αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα, συνταγματική ατομική ελευθερία την οποία κανένας "κοινός" νομοθέτης και κανένας κρατικός υπάλληλος δεν επιτρέπεται να καταργεί ή να περιορίζει αδικαιολόγητα. Το μεγάλο ζήτημα του "τι σημαίναι αδικαιολόγητος και τι δικαιολογημένος περιορισμός της ιδιωτικότητας", δεν ανατρέπει από μόνο του την σχέση κανόνα - εξαίρεσης: ο κανόνας είναι ο σεβασμός της ιδιωτικότητας και η εξαίρεση μόνον είναι ο δικαιολογημένος περιορισμός της.

Πρωτεύον λοιπόν είναι το ερώτημα "τι περιλαμβάνει η ιδιωτικότητα;".  Το σίγουρο είναι ότι δεν αφορά πλέον μόνο αυτά που γίνονται μέσα στο σπίτι μας. Η ιδιωτικότητα είναι μια ευρεία σφαίρα, η οποία δεν περιλαμβάνει μόνο το σώμα ή τη σκέψη μας, αλλά συνολικά την ατομική μας ταυτότητα. Από το περιεχόμενο ενός e-mail που είναι αποθηκευμένο σε έναν server χιλιάδες μίλια μακριά από το σπίτι μου ή τη δουλειά μου, έως την ίδια την επιλογή να δημοσιεύω ανώνυμα ή ψευδώνυμα τις απόψεις μου. Από την ελεύθερη επιλογή να έχω ανώνυμο καρτοκινητό τηλέφωνο (μιας και τα στοιχεία μου δεν είναι απαραίτητα στην εταιρία, αφού δεν μου στέλνει λογαριασμό στο σπίτι, καθώς η υπηρεσία ειναι προπληρωμένη), μέχρι το δικαίωμά μου να παώ μια βόλτα σε έναν πολυσύχναστο δρόμο, έχοντας την αξίωση να μην καταγράφεται η ελεύθερη κίνησή μου στον χώρο. 

Η Privacy International έχει παρουσιάσει τις τέσσερις διαστάσεις της ιδιωτικότητας:

- σωματική ιδιωτικότητα : αφορά το σώμα μας, την ελεύθερη διάθεσή του, την φυσική κατάσταση

- πνευματική ιδιωτικότητα: οι πεποιθήσεις και οι επιλογές μας 

- επικοινωνιακή ιδιωτικότητα: το απόρρητο που αξιώνουμε στις σχέσεις μας με τους άλλους

- πληροφοριακή ιδιωτικότητα: οι πληροφορίες που μας αφορούν ατομικά και συνιστούν καταγραφές όλων των παραπάνω (δηλ. τα "προσωπικά δεδομενα").

Η δίωξη του εγκλήματος είναι παραδοσιακά και παντού ένας δικαιολογημένος λόγος για τον περιορισμό της ιδιωτικότητας (όπως και η ελευθερία της έκφρασης, σε ορισμένες περιπτώσεις που ο δημόσιος λόγος ενός προσώπου που απασχολεί την κοινή γνώμη  έρχεται σε κραυγαλέα αντίφαση με τις πράξεις του στην ιδιωτική του ζωή). Άλλο περιορισμός όμως κι άλλο κατάργηση. Διότι τα νομοσχέδια που διαβάζουμε αυτές τις μέρες δεν περιέχουν περιορισμούς, αλλά κατάργηση της ιδιωτικότητας στους τομείς που καλούνται να επιλύσουν.

Χαρακτηριστικότερη περίπτωση, η τροπολογία  για τις κάμερες. Αντί να έρθει μια τροπολογία που να ορίζει με απολύτως συγκεκριμένο τρόπο την δυνατότητα λειτουργίας συγκεκριμένου συστήματος καμερών - απαριθμώντας τις ει δυνατόν μία προς μία- και ορίζοντας τις ειδικές θεσμικές εγγυήσεις για την ορθή λειτουργία τους (τεχνικές προδιαγραφές, επιτρεπόμενες μορφές επεξεργασίας των δεδομένων, προσόντα αρμόδιων προσώπων για τον χειρισμό τους, ανεξάρτητος έλεγχος από την αρμόδια αρχή), η Κυβέρνηση πολύ απλά εξαιρεί τις κάμερες από το νόμο για τα προσωπικά δεδομένα. Αυτό είχε κάνει και το 2007 όταν εξαίρεσε την εφαρμογή του νόμου για τα προσωπικά δεδομένα από τις δικαστικές - εισαγγελικές αρχές και τις αστυνομιες. Ενώ δηλαδή υπάρχει νομικά ανεκτός τρόπος για να μια ισορροπημένη λειτουργία καμερών, η Κυβέρνηση επιλέγει τον αντισυνταγματικό και χοντροκομμένο τρόπο που παραβιάζει το Ευρωπαϊκό δίκαιο.

Το ίδιο και με τις κουκούλες: επιβαρυντική πράξη η αλλοίωση χαρακτηριστικών, επειδή έτσι διευκολύνεται καλύτερα ο δράστης. Δηλαδή φταίει η κουκούλα, λες και όταν δεν φοράνε κουκούλες οι εγκληματίες, τους πιάνει αμέσως η αστυνομία επειδή τους κατέγραψε η κάμερα.

Η κάμερα, η άρση του απορρήτου και το DNA είναι επικίνδυνα μέσα γιατί είναι φορτισμένα με μια "αχλυ" απόλυτης βεβαιότητας. Μια βεβαιότητα που επιφυλάσσει το νομοσχέδιο  και για τα κινητά τηλέφωνα που δεν δηλωθεί η κλοπή ή απώλειά τους: τεκμήριο ενοχής για τον πολίτη. Όταν γίνονταν τα επεισόδια του Δεκέμβρη, πολλοί με ρώτησαν για ποιο λόγο τα κανάλια κάλυπταν με mosaic τα πρόσωπα των προσώπων που έσπαγαν μαγαζιά, "για να προστατεύσουν τους εγκληματίες;". Όχι: για να προστατεύσουν εσένα, που μπορεί να τύχει να μοιάζεις με κάποιον από αυτούς και αύριο να σε κοιτάζουν με μισό μάτι οι γείτονές σου, χωρίς να φταις. Δεν υπάρχουν απόλυτες βεβαιότητες ούτε με τις κάμερες, ούτε με το DNA, ούτε με τα δηλωθέντα καρτοκινητά, ούτε με την άρση του απορρήτου που οδηγεί σε συσκευές και όχι σε δράστες. 

Υπάρχει ομολογία του κράτους ότι αδυνατεί να προστατεύσει τον πολιτη και γι' αυτό του αφαιρεί τις συνταγματικές του ελευθερίες. 

Υπάρχει και κάτι ακόμα όμως που φαίνεται από τα χοντροκομμένα νομοσχέδια: άγνοια βαθύτατη και απέραντη των law drafters για τους θεμιτούς τρόπους με τους οποίους μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι της προστασίας της δημόσιας τάξης, χωρίς να παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ατομικές ελευθερίες.  Διότι αποκλείεται να ξέρουν ότι υπάρχει λ.χ. η "Συσταση 15 για την χρήση προσωπικών δεδομένων στον αστυνομικό τομέα" και να αρνούνται να την ακολουθήσουν, αφού θα τους οδηγούσε στο ίδιο αποτέλεσμα, χωρίς να έχουν παραβιάσει το μισό Σύνταγμα. 

Το πιο ανησυχητικό από όλα: υπάρχουν πολίτες που ταυτίζουν την ιδιωτικότητα με την εγκληματικότητα (και, μερικοί, την εγκληματικότητα με την ... ελευθερία της έκφρασης!). Εκεί η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά. Και μουτζώνει.