H τροπολογία για τις κάμερες παραβιάζει το Ευρωπαϊκό δίκαιο

Η τρίτη τροπολογία που έχει κατατεθεί στη Βουλή, επί του νομοσχεδίου για τη ταυτοποίηση χρηστών κινητών τηλεφώνων, αφορά την εξαίρεση της λειτουργίας δημόσιων καμερών από το πεδίο εφαρμογής του Νόμου περί προσωπικών δεδομένων (Ν.2472/1997) και την δημιουργία βάσης δεδομένων DNA. Για το θέμα των βάσεων DNA θα ακολουθήσει ειδικό post, ενώ για το θέμα της ταυτοποίησης χρηστών κινητών τηλεφώνων μπορείτε να βρείτε αναλυτικές παρατηρήσεις εδώ.

Για το θέμα των καμερών, εισάγεται μία τροπολογία, η οποία προσθέτει έναν νέο λόγο εξαίρεσης από το πεδίο εφαρμογής του νόμου προστασίας προσωπικών δεδομένων. 

Μέχρι σήμερα, κατά το άρθρο 3 παρ. 2 του Ν.2472/1997 μας λέει τις δύο περιπτώσεις στις οποίες ΔΕΝ εφαρμόζεται η προστασία προσωπικών δεδομένων:

Οι διατάξεις του παρόντος νόμου δεν εφαρμόζονται στην επεξεργασία δεδομένων η οποία πραγματοποιείται:

α) από φυσικό πρόσωπο για την άσκηση δραστηριοτήτων αποκλειστικά προσωπικών ή οικιακών,

β) από τις δικαστικές – εισαγγελικές αρχές και τις υπηρεσίες που ενεργούν υπό την άμεση εποπτεία τους στο πλαίσιο της απονομής της δικαιοσύνης ή για την εξυπηρέτηση των αναγκών της λειτουργίας τους με σκοπό τη βεβαίωση εγκλημάτων, που τιμωρούνται ως κακουργήματα ή πλημμελήματα με δόλο και ιδίως εγκλημάτων κατά της ζωής, κατά της γενετήσιας ελευθερίας, της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, κατά της προσωπικής ελευθερίας, κατά της ιδιοκτησίας, κατά των περιουσιακών δικαιωμάτων, παραβάσεων της νομοθεσίας περί ναρκωτικών, επιβουλής της δημόσιας τάξης, ως και τελουμένων σε βάρος ανηλίκων θυμάτων.

Με την νέα τροπολογία  προστίθεται και μία τρίτη (γ) περίπτωση στη οποία δεν θα εφαρμόζεται ο νόμος για τα προσωπικά δεδομένα:

"γ. από δημόσια αρχή με τη λειτουργία ειδικών τεχνικών μέσων καταγραφής ήχου ή εικόνας σε δημόσιους χώρους για τη διαφύλαξη της ασφάλειας του κράτους, της άμυνας, της δημόσιας ασφάλειας για την οποία είναι αρμόδια, και ιδίως για την προστασία προσώπων και πραγμάτων καθώς και για τη διαχείριση της κυκλοφορίας. Το υλικό που συλλέγεται από τα ανωτέρω μέσα, εφόσον δεν εμπίπτει στην περίπτωση β΄, τηρείται για χρονικό διάστημα επτά (7) ημερών, μετά το πέρας των οποίων καταστρέφεται με πράξη του αρμόδιου εισαγγελέα. Η παράβαση των διατάξεων του προηγούμενου εδαφίου τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους, αν δεν τιμωρείται βαρύτερα από άλλη διάταξη".

Έτσι, η λειτουργία καμερών από δημόσιες αρχές (δηλ. και από την αστυνομία) ΕΞΑΙΡΕΙΤΑΙ από το πεδίο εφαρμογής του νόμου για την προστασία προσωπικών δεδομένων, το οποίο πρακτικά σημαίνει:

- οι κάμερες θα μπορούν να λειτουργούν ανεξέλεγκτα και θα μπορούν να συλλέγουν οποιοδήποτε δεδομένο κι όχι μόνο όσα είναι συναφή, πρόσφορα, αναγκαία, ακριβή, επικαιροποιημένα (άρθρο 4 Ν.2472/1997)

- οι κάμερες θα μπορούν να λειτουργούν ακόμη κι αν αυτό δεν είναι αναγκαίο για την εκτέλεση αρμοδιότητας που εμπίπτει στη δημόσια εξουσία (άρθρο 5 (2) (δ) Ν.2472/1997).

- οι αρμόδιες αρχές δεν θα είναι υποχρεωμένες να λαμβάνουν ειδικά μέτρα για την ασφάλεια των δεδομένων (άρθρο 10 Ν.2472/1997)

- οι αρμόδιες αρχές δεν θα είναι υποχρεωμένες να αναρτούν προειδοποιητικές πινακίδες που να ενημερώνουν τα άτομα ότι εισέρχονται σε χώρο συλλογής εικόνων και ήχων (άρθρο 11 Ν.2472/1997)

- η συλλογή των προσωπικών δεδομένων δεν θα γίνεται υπό την ανεξάρτητη εποπτεία της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (άρθρα 15, 19, 21 Ν.2472/1997)

Με λίγα λόγια, η τροπολογία "αφαιρεί" συνολικά το συνταγματικό δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων που κατοχυρώνεται καθολικά από το άρθρο 9Α του Συντάγματος, ειδικά ως προς τις συλλογές δεδομένων μέσω συστημάτων ήχου και εικόνας από "δημόσιες αρχές".

Στην αιτιολογική έκθεση, οι εισηγητές της τροπολογίας αναφέρουν ότι δήθεν έχουν τη δυνατότητα να εξαιρέσουν αυτές τις συλλογές δεδομένων από την νομική προστασία προσωπικών δεδομένων, επειδή η Οδηγία 95/46 της ΕΕ επιτρέπει τέτοιου είδους εξαιρέσεις για τα κράτη μέλη. Αποσιωπούν όμως οτι η Οδηγία 95/46 δεν εφαρμόζεται στον αστυνομικό τομέα, επειδή πολύ απλά σκοπός της ήταν να εναρμονίσει τις εθνικές νομοθεσίες όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο της εγκαθίδρυσης μιας ενιαίας εσωτερικής αγοράς στην ΕΕ. Δηλαδή η Οδηγία 95/46 σαφώς δεν θα μπορούσε να αφορά δεδομένα που συλλέγει η αστυνομία για σκοπούς καταπολέμησης του εγκλήματος, επειδή η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει τέτοια αρμοδιότητα στο πεδίο του "α΄πυλώνα" που αφορά την ενιαία εσωτερική αγορά. Οπότε η σχετική αναφορά στην Αιτιολογική Έκθεση είναι άκρως παραπλανητική, όταν αναφέρει ότι το ευρωπαϊκό δίκαιο επιτρέπει αυτήν την εξαίρεση. (Αντίστοιχη ρητορική είχε ακολουθηθεί και πριν από ενάμιση χρόνο όταν με τροπολογία λίγο πριν τα Χριστούγεννα  εξαιρέθηκε από το πεδίο εφαρμογής του Ν.2472/1997 η επεξεργασία δεδομένων από εισαγγελικές - δικαστικές αρχές και τις "εποπτευόμενες από αυτές υπηρεσίες". Βλ. την τότε ανάλυση e-lawyer για το θέμα αυτό και το σχετικό άρθρο του Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου κ. Νίκου Αλιβιζάτου στα "ΝΕΑ")

Η Αιτιολογική Έκθεση αναφέρει παραπλανητικά την Οδηγία 95/46 που ούτως ή άλλως δεν αφορά τις κάμερες της αστυνομίας, αλλά αποσιωπά εντελώς την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων, η οποία θεσπίστηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης (όχι την Ευρωπαϊκή Ένωση) και εφαρμόζεται και στις συλλογές προσωπικών δεδομένων από τις αστυνομικές αρχές.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων αποτελεί διεθνή σύμβαση που κύρωσε η Ελλάδα με το Ν.2068/1992 με τη διαδικασία του άρθρου 28 του Συντάγματος και συνεπώς "υπερισχύει από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου", άρα και της επίμαχης τροπολογίας που θα εξαιρέσει τις κάμερες.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει εκδώσει μάλιστα την Σύσταση 15(R) 1987 "για την χρήση προσωπικών δεδομένων στον αστυνομικό τομέα", όπου ρητώς αναφέρει ότι η Ευρωπαϊκη Σύμβαση πρέπει να εφαρμόζεται και για τις συλλογές προσωπικών δεδομένων από τις αστυνομίες των κρατών - μελών και μάλιστα υποδεικνύει με ποιους τρόπους οι ανάγκες της καταστολής του εγκλήματος θα σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους κανόνες της προστασίας προσωπικών δεδομένων (βλ. την ελληνική μετάφραση της Σύστασης στο παράρτημα του βιβλίου "Προσωπικά δεδομένα - ερμηνεία κατ' άρθρο", 2008).

Συγκεκριμένα, η Σύσταση αναφέρει ότι θα πρέπει:

- Μια ανεξάρτητη αρχή εκτός του αστυνομικου τομέα θα πρέπει να γνωμοδοτεί για την χρήση νέων τεχνολογικών μέσων συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων από τις αστυνομίες - όπως λ.χ. η χρήση καμερών (Principle 1).

=> με την τροπολογία, η Αρχή Προσωπικών Δεδομένων χάνει αυτήν την αρμοδιότητα

- Η συλλογή προσωπικών δεδομένων από την αστυνομία θα πρέπει να περιοριζεται στα αναγκαία, κατάλληλα, ακριβή δεδομένα για την αποτροπή συγκεκριμένου κινδύνου ή για την εξιχνίαση συγκεκρινένου εγκλήματος (Principle 2).

=> με την τροπολογία, οι σχετικές υποχρεώσεις του Ν.2472 δεν θα ισχύουν για τη συλλογή δεδομένων με κάμερες

- Η αποθήκευση δεδομένων πρέπει να αφορά μόνο τα ακριβή δεδομένα και θα πρέπει να γίνεται διαχωρισμός των δεδομένων ανάλογα με το βαθμό ακρίβειας αυτών. 

=> Με την τροπολογία οι σχετικές υποχρεώσεις δεν θα αφορούν την αποθήκευση δεδομένων που έχουν συλλεχθεί από κάμερες

- Η χρήση δεδομένων από την αστυνομία πρέπει να γίνεται αποκλειστικά και μόνο στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της (Principle 4)

=> με την τροπολογία τα δεδομένα εξαιρούνται από την αρχή του δεσμευτικά καθορισμένου σκοπού και συνεπώς τίποτε δεν εμποδίζει λ.χ. την ανάρτησή τους στο YouTube

- H διαβίβαση δεδομένων σε άλλες υπηρεσίες επιτρέπεται μόνο εφόσον υπάρχει ειδικός λόγος στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων των άλλων υπηρεσιών (Principle 5.1.)

=> με την τροπολογία, τα δεδομένα θα μπορούν να διαβιβάζονται ανεξέλεγκτα σε άλλες υπηρεσίες, κλπ κλπ

Συνολικά, η τροπολογία δεν έχει λάβει καθόλου υπόψη την Σύσταση και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Προσωπικών Δεδομένων, τις οποίες παραβιάζουν.

Επίσης, η τροπολογία δεν έχει λάβει υπόψη την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου, κατά την οποία η απαγόρευση παρέμβασης των κρατικών αρχών στην ιδιωτική ζωή του ατόμου αφορά και την παρουσία του σε δημόσιους χώρους. Στην υπόθεση Peck η εικόνα ενός ατόμου που περιφερόταν σε ένα δημόσιο πάρκο αργά τη νύχτα καταγράφηκε από μία κάμερα δημόσιας αρχής, η οποία βρισκόταν εκεί εν αγνοία του ατόμου.

Συγκεκριμενα, η Απόφαση Peck του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αναφέρει ότι:

"57. Η ιδιωτική ζωή είναι ένας ευρύς όρος, ο οποίος δεν επιδέχεται αποκλειστικό ορισμό. Το Δικαστήριο έχει ήδη κρίνει ότι στοιχεία όπως ο καθορισμός του φύλου, το όνομα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η σεξουαλική ζωή είναι σημαντικά στοιχεία της προσωπικής σφαίρας που προστατεύεται από το Άρθρο 8. Το άρθρο επίσης προστατεύει ένα δικαίωμα στην ταυτότητα και την προσωπική ανάπτυξη και το δικαίωμα του ατόμου να δημιουργεί και να αναπτύσσει σχέσεις με άλλους ανθρώπους και με τον έξω κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των δράσεων σε επαγγελματικό ή επιχειρηματικό επίπεδο. Υπάρχει λοιπόν μία ζώνη αλληλεπίδρασης του ατόμου με τους άλλους, ακόμα και σε δημόσιο πλαίσιο, το οποίο μπορεί να εμπίπτει στην έννοια της "ιδιωτικής ζωής"."

Αυτό όμως δεν καθιστά εξ αρχής μια παρέμβαση του κράτους στην ιδιωτικότητα ως παραβίαση του ανθρώπινου δικαιώματος του Άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Στην παράγραφο 2, το Άρθρο 8 προβλέπει μια σειρά παρεμβάσεων που μπορεί να ασκεί το κράτος, ανάμεσα στις οποίες είναι και η παρέμβαση για λόγους προστασίας της δημόσιας τάξης. Όμως, αυτές οι παρεμβάσεις πρέπει να "προβλέπονται από το νόμο" και σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο η φράση αυτή δεν σημαίνει οποιονδήποτε νόμο, αλλά έναν κανόνα οι προϋποθέσεις εφαρμογής του οποίου είναι δυνατόν να προβλεφθούν από τα άτομα.

Συγκεριμένα, όσον αφορά την ποιότητα του νόμου που επιτρέπει παρεμβάσεις του κράτους στην ιδιωτικότητα των πολιτών, στην αποφαση Copland κατά Ηνωμένου Βασιλείου, το Eυρωπαϊκό Δικαστήριο αναφέρει:

45.  Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι αποτελεί πάγια νομολογία ότι ο όρος “σύμφωνα με το νόμο” εννοεί – κι αυτό προκύπτει από το αντικείμενο και τον σκοπό του Άρθρου 8- ότι θα πρέπει να είναι ένα μέτρο νομικής προστασίας του εσωτερικού δικαίου εναντίον της αυθαίρετης παρέμβασης κρατικών αρχών επί των δικαιωμάτων που προστατεύονται από το Άρθρο  8 § 1. Αυτό ισχύει περισσότερο για θέματα όπως η εν θέματι παρακολούθηση , ενόψει της έλλειψης δημόσιας φροντίδας και λόγω του κινδύνου κατάχρησης εξουσίας  (βλ. Halford, ό.π., § 49).

46.  Ο όρος αυτός επιβάλλει όχι απλώς συμμόρφωση με το εσωτερικό δίκαιο, αλλά σχετίζεται και με την ποιότητα αυτού του δικαίου, επιβάλλοντας την συμβατότητά του με το Κράτος Δικαίου (βλ., μεταξύ άλλων, Khan κατά Ηνωμένου Βασιλείου, απόφαση της 12 Μάη  2000, Συλλογή αποφάσεων  2000-V, § 26. P.G. και J.H. κατά Ηνωμένου Βασιλείου, ό.π, § 44). Προκειμένου να συντρέχει η προϋπόθεση της προβλεψιμότητας, ο νόμος πρέπει να είναι επαρκώς σαφής με την έννοια του να δίνει στα άτομα επαρκή στοιχεία για τις περιστάσεις υπό τις οποίες και τους όρους κατά τους οποίους οι αρχές εξουσιοδοτούνται να λάβουν τέτοια μέτρα (βλ. Halford, ό.π., § 49 και Malone, ό.π., § 67)."

H  παραπάνω τροπολογία, εκτός του ότι δεν έχει λάβει υπόψη και παραβιάζει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Προστασίας Δεδομένων καθώς και την Σύσταση R (15) 1987, είναι αντίθετη και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά και την πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστήριου, διότι, πολύ απλά, η τροπολογία δεν αναφέρει σε ποιες περιπτώσεις και υπό ποιες προϋποθέσεις θα λειτουργούν οι κάμερες και συνεπώς "δεν δινει στα άτομα επαρκή στοιχεία για τις περιστάσεις υπό τις οποίες και τους όρους κατά τους οποίους οι αρχές εξουσιοδοτούνται να λάβουν τέτοια μέτρα".

Eπομένως, η τροπολογία παραβιάζει το ευρωπαϊκό δίκαιο και συγκεκριμένα δύο διεθνείς συμβάσεις που έχει κυρώσει η χώρα μας και που μπορούν να την οδηγήσουν και πάλι υπόλογη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.