Το δικαίωμα ψήφου είναι ανθρώπινο δικαίωμα

Οι υποστηρικτές της διενέργειας δημοψηφίσματος για το νομοσχέδιο σχετικά με την τροποποίηση του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια σκόπιμη σύγχυση ανάμεσα στα "ανθρώπινα δικαιώματα" και στο δικαίωμα ψήφου που είναι "πολιτικό δικαίωμα". Με τη λογική ότι ενώ για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν επιτρέπεται δημοψήφισμα, το δικαίωμα ψήφου είναι "πολιτικό".

Η άποψη αυτή δεν είναι ακριβής. Το δικαίωμα ψήφου εντάσσεται στο "Δικαίωμα για ελεύθερες εκλογές" που κατοχυρώνεται από το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Συγκεκριμένα αναγράφεται στο Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ:

’Αρθρo 3  Δικαίωµα για ελεύθερες εκλoγές

Τα Υψηλά Συµβαλλόµεvα Μέρη αvαλαµβάvoυσι τηv υπoχρέωσι όπως διεvεργώσι, κατά λoγικά διαστήµατα, ελευθέρας µυστικάς εκλoγάς, υπό συvθήκας επιτρεπoύσας τηv ελευθέραv έκφρασιv της λαϊκής θελήσεως ως πρoς τηv εκλoγήv τoυ voµoθετικoύ σώµατoς.

Αυτό σημαίνει ότι ειδικά το δικαίωμα ψήφου για την ανάδειξη του νομοθετικού σώματος (δηλ. για την ανάδειξη βουλευτών), αλλά και το αντίστοιχο δικαίωμα του εκλέγεσθαι στο νομοθετικό σώμα, αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Eπιπλέον, ως ανθρώπινο δικαίωμα πρέπει να ασκείται χωρίς διακρίσεις. Αυτό προβλέπεται από το άρθρο 14 της ΕΣΔΑ:

’Αρθρo 14 - Απαγόρευση τωv διακρίσεωv

Η χρήσις τωv αvαγvωριζoµέvωv εv τη παρoύση Συµβάσει δικαιωµάτωv  και ελευθεριώv δέov vα εξασφαλισθή ασχέτως διακρίσεως φύλoυ, φυλής, χρώµατoς, γλώσσης, θρησκείας, πoλιτικώv ή άλλωv πεπoιθήσεωv, εθvικής ή κoιvωvικής πρoελεύσεως, συµµετoχής εις εθvικήv µειovότητα, περιoυσίας, γεvvήσεως ή άλλης καταστάσεως.

Άρα δεν επιτρέπεται να αποκλειστεί κάποιος από την ενάσκηση του ανθρώπινου δικαιώματος συμμετοχής σε εκλογές λόγω της εθνικής του προέλευσης ή της συμμετοχής του σε εθνική μειονότητα. 

Εκτός όμως από την ΕΣΔΑ υπάρχει κι άλλη διάταξη του διεθνούς δικαίου που δεν επιτρέπει δημοψηφισματική ανατροπή της. Το άρθρο 25 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ):

 Άρθρο 25

1. Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα χωρίς καμία διάκριση από εκείνες που αναφέρονται στο άρθρο 2 και χωρίς υπέρμετρους περιορισμούς: 

α. να συμμετέχει στην άσκηση δημόσιας εξουσίας είτε άμεσα είτε δια μέσου ελεύθερα επιλεγμένων εκπροσώπων,

β. να εκλεγεί και να εκλέγεται, κατά τη διάρκεια εκλογών περιοδικών, τίμιων, με καθολική, ίση και μυστική ψηφοφορία, που εξασφαλίζουν την ελεύθερη έκφραση της βούλησης των ψηφοφόρων, 

γ. να έχει πρόσβαση, υπό γενικούς όρους ισότητας, στα δημόσια αξιώματα της χώρας του.

Η απαγόρευση των διακρίσεων κατά το άρθρο 26 του ΔΣΑΠΔ είναι ευρύτερη από αυτή του άρθρου 14 της ΕΣΔΑ (και προσιδιάζει περισσότερο στην απαγόρευση διακρίσεων του 12ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου):

Άρθρο 26

Όλα τα πρόσωπα είναι ίσα ενώπιον του νόμου και έχουν δικαίωμα, χωρίς καμία διάκριση, σε ίση προστασία του νόμου. Ως προς αυτό το ζήτημα, ο νόμος πρέπει να απαγορεύει κάθε διάκριση και να εγγυάται σε όλα τα πρόσωπα ίση και αποτελεσματική προστασία έναντι κάθε διάκρισης, ιδίως λόγω φυλής, χρώματος, γένους, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, περιουσίας, γέννησης ή άλλης κατάστασης.

Οπότε το επιχείρημα ότι "το δικαίωμα ψήφου δεν είναι ατομικό αλλά πολιτικό" δεν ευσταθεί νομικά. Κάθε περιορισμός σε αυτό το δικαίωμα πρέπει να επιβάλλεται μόνο με τους τρόπους που επιτρέπουν οι διεθνείς συνθήκες και να μην παραβιάζουν την αρχή της ίσης μεταχείρισης. 

Update (ύστερα από ορισμένες ενστάσεις σχολιαστών):

Το άρθρο 16 της ΕΣΔΑ αναφέρει ότι μπορούν να επιβληθούν περιορισμοί στην "πολιτική δραστηριότητα" των αλλοδαπών, χωρίς οι νομοθέτες να εμποδίζονται από τα άρθρα 10 (ελευθερία έκφρασης), 11 (ελευθερία συνέρχεσθαι) και 14 (απαγόρευση διακρίσεων) της ΕΣΔΑ. Επομένως, το άρθρο 16 αναφέρεται στην "πολιτική δραστηριότητα" ως μία έννοια γένους. Το δικαίωμα ψήφου είναι μια ειδική έκφανση πολιτικής δραστηριότητας και κατοχυρώνεται σε μεταγενέστερο και ειδικότερο άρθρο, στο 3 του ΠΠΠ της ΕΣΔΑ. Στο ΠΠΠ δεν υπάρχει βέβαια μνεία επέκτασης των επιτρεπόμενων περιορισμών του 16 και ως προς το δικαίωμα ψήφου. Οπότε το άρθρο 16 δεν καταλαμβάνει το δικαίωμα ψήφου, αλλά μόνο τα δικαιώματα ελευθερίας πολιτικής έκφρασης και ελευθερίας πολιτικού συνέρχεσθαι των αλλοδαπών. 

Εξάλλου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει αναγνωρίσει ότι το άρθρο 3 ΠΠΠ ΕΣΔΑ κατοχυρώνει και το ανθρώπινο δικαίωμα ψήφου, το οποίο δεν επιτρέπεται να ασκείται με επιβολή διακρίσεων, δηλαδή συνεφαρμόζεται με το άρθρο 14 ΕΣΔΑ. Συγκεκριμένα, στην απόφαση ΑΖΙΖ κατά Κύπρου (22.6.2004, προσφυγή 69949/01) η Κυπριακή Δημοκρατία καταδικάστηκε ομόφωνα για παραβίαση του άρθρου 3 ΠΠΠ ΕΣΔΑ σε συνδυασμό με το άρθρο 14 ΕΣΔΑ, επειδή δεν επετράπη σε Τουρκοκύπρια να εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους της Κύπρου. 

Επομένως, σαφώς και η ψήφος είναι ανθρώπινο δικαίωμα, η άσκηση του οποίου δεν επιτρέπεται να εμποδίζεται από αθέμιτες διακρίσεις όπως η εθνική καταγωγή.