Δύο δίκες για ομοερωτοφοβικό λόγο

Στην Ελλάδα, έξι συγκεκριμένοι παράγοντες του δημόσιου βίου έχει κριθεί ότι καλλιεργούν κλίμα παράλογου μίσους απέναντι στα ομοερωτικά άτομα, μια κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται διεθνώς ως "homophobia" ("ομοφοβία" ή "ομοερωτοφοβία"). Οι παράγοντες αυτοί έχουν ληφθεί υπόψη στην "έκθεση για την ομοφοβία, την τρανσφοβία και το μίσος λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου στα κράτη μέλη της Ε.Ε." που έχει εκδώσει ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με την έκθεση τεκμηρίωσης που αφορά την Ελλάδα (2008), οι 6 παράγοντες είναι: α) η ανοικτά ομοφοβική στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, β) η ομοφοβική/"macho" συμπεριφορά της πλειοψηφίας των πολιτικών, γ) η αρνητική παρουσίαση από τα μέσα ενημέρωσης, δ) ο ρόλος της αστυνομίας, ε) η έλλειψη σχολικής σεξουαλικής εκπαίδευσης, στ) η απροθυμία των κυβερνήσεων να νομοθετήσουν για τα lgbt θέματα.

Το μίσος ή η ενόχληση για τον σεξουαλικό προσανατολισμό των ομοερωτικών ατόμων οφείλεται, κυρίως, στην άγνοια των επιστημονικών στοιχείων: οι ομοερωτικές σεξουαλικές πράξεις δεν εμπίπτουν στην έννοια των διαταραχών, καθώς οι πλέον αρμόδιοι επιστήμονες έχουν εδώ και δεκαετίες αφαιρέσει αυτό το χαρακτηριστικό από την Διεθνή Ταξινόμηση Νόσων (απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας του 1990 και Κοινή Θέση της Αμερικάνικης Ένωσης Ψυχιάτρων του 1973). Συγκεκριμένα, κατά το ICD-10, υπό τον τίτλο "Διαταραχές σεξουαλικής προτίμησης" (σελ. 268) περιλαμβάνεται ο φετιχισμός, η φετιχιστική παρενδυσία, η επιδειξιομανία, η ηδονοβλεψία, η παιδοφιλία, ο σαδομαζοχισμός, η εφαψιμανία, η νεκροφιλία. Αντίθετα, εάν το άτομο αναζητά "θεραπεία" προκειμένου να "αλλάξει" τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, μπορεί να εμπίπτει στην κατηγορία του "δυστονικού προς το εγώ σεξουαλικού προσανατολισμού".

Επομένως η ομοερωτική σεξουαλική ταυτότητα (παλαιότερα αποκαλούμενη "ομοφυλοφιλία") από επιστημονικής απόψεως δεν συνιστά "διαταραχή","παρέκκλιση", "διαστροφή" ή άλλη μορφή αποκλίνουσας συμπεριφοράς, όπως αυτές που περιλαμβάνονται στην Διεθνή Ταξινόμηση.

Εξάλλου οι ομοερωτικές σχέσεις μεταξύ συναινούντων ενηλίκων προσώπων αποτελούν νόμιμες πράξεις, ύστερα από την θέσπιση του νέου ποινικού κώδικα το έτος 1951, ο οποίος διατήρησε την ποινικοποίηση της "παρά φύσιν ασέλγειας" (άρθρο 347) μόνο όταν αφορά συγκεκριμένες σχέσεις εξάρτησης, ανηλικότητας ή κερδοσκοπίας (το τελευταίο στοιχείο καταργήθηκε με το θεσμικό πλαίσιο για την πορνεία το 1999). Ο ίδιος ο Ποινικός Κώδικας, μετά την τροποποίηση του 2008, αναφέρει στο άρθρο 79 ότι αποτελεί επιβαρυντική περίσταση ως κίνητρο τέλεσης ενός ποινικού αδικήματος το μίσος του δράστη για τον διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό του θύματος. Η διάταξη μπήκε - ως "αντάλλαγμα" - του κ. Σωτήρη Χατζηγάκη (τότε υπουργού Δικαιοσύνης) στο ίδιο νομοσχέδιο, με το οποίο απέκλεισε τα ομόφυλα ζευγάρια από το δικαίωμα σύναψης συμφώνου συμβίωσης, κατόπιν κοινοβουλευτικής παρότρυνσης του κ. Φώτη Κουβέλη, ο οποίος πάντως δεν υπέβαλε ένσταση αντισυνταγματικότητας για τον εν λόγω αποκλεισμό. Η ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει επίσης τον Ν.3304/2005, ο οποίος θεσπίζει την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω (μεταξύ άλλων) σεξουαλικού προσανατολισμού, γενικώς, προβλέποντας ειδικότερες διατάξεις για την εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης σε συγκεκριμένους τομείς της εργασίας και απασχόλησης και της πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες. Το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα περιλαμβάνει επίσης και την απόφαση 3690/2006 του Δ' Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας στην υπόθεση προβολής ενός φιλιού μεταξύ δύο ανδρών σε τηλεοπτική σειρά, για το οποίο επιβλήθηκε πρόστιμο από το Ε.Σ.Ρ. Το ΣτΕ είχε ακυρώσει το πρόστιμο, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι επρόκειτο περί παρουσίασης μιας "υπαρκτής κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία σχετίζεται με μία κοινωνική ομάδα, μεταξύ των πολλών, οι οποίες συνθέτουν μία ανοικτή και σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία, οι ερωτικές επιλογές της οποίας, όχι μόνο δεν αποδοκιμάζονται από την συνταγματική τάξη της χώρας, αλλά τουναντίον επιβάλλεται από τις διατάξεις των άρθρων 2 (σεβασμός και προστασία της αξίας του ανθρώπου) και 5 παρ. 1 (προστασία της προσωπικής ελευθερίας), ως εκδήλωση ελεύθερης επιλογής των αποτελούντων αυτή, να γίνονται απολύτως σεβαστές και μπορούν να εκφράζονται στα έργα τέχνης, όπως εξ άλλου οι ερωτικές επιλογές και ευαισθησίες και των υπολοίπων ομάδων του πληθυσμού της χώρας."

Κάθε διεκδίκηση λοιπόν της ίσης μεταχείρισης και του σεβασμού του σεξουαλικού προσανατολισμού των ομοερωτικών ατόμων - ενώ θα έπρεπε να περιορίζεται στην αυτονόητη επίκληση του νόμου- ξεκινάει από μια αναγκαία ενημέρωση για τα επιστημονικά δεδομένα (ιατρικά και νομικά), τα οποία ανατρέπουν τις προκαταλήψεις που εδώ και αιώνες έχουν διαμορφώσει κεντρικοί παράγοντες του δημόσιου βίου της Χώρας, οι οποίοι, για ακατανόητους, στην πραγματικότητα λόγους, εξακολουθούν να αναπαράγουν ένα ξεπερασμένο στερεότυπο που δεν εξυπηρετεί κανέναν, παρά μόνον όσους επιχειρούν να καλύψουν ένα "κενό" στο δημόσιο λόγο, προσδοκώντας να βρουν ευήκοα ώτα σε ένα ομοφοβικό ακροατήριο, το οποίο βέβαια, όσο ενημερώνεται για τα επιστημονικά πορίσματα και τον νόμο, αλλά και όσο διαπιστώνει ότι τα ομοερωτικά άτομα είναι φυσιολογικά και είναι κι αυτοί άνθρωποι, ολοένα και συρρικνώνεται.

Ως συνήγορος πολιτικής αγωγής μετείχα στις δύο δίκες που έγιναν πρόσφατα στο Εφετείο Αθηνών, με κατηγορούμενο που εξαπέλυσε φραστικές επιθέσεις, οι οποίες χαρακτηρίσθηκαν από τους αρμόδιους εισαγγελείς ως περιπτώσεις εξύβρισης ομοερωτικών ατόμων και οδηγήθηκε στην Δικαιοσύνη, όπου καταδικάσθηκε σε πρώτο βαθμό. Πρόκειται για τις πρώτες περιπτώσεις στα ποινικά χρονικά, τουλάχιστον στο μέτρο που γνωρίζουμε από την πρόσβαση που έχουμε σε αποφάσεις που δεν δημοσιεύονται θεσμικά, με τις οποίες καταδικάσθηκε άτομο για εξύβριση ομοερωτικών προσώπων, στα οποία επιτέθηκε με χαρακτηρισμούς που αφορούν ακριβώς την σεξουαλική τους ταυτότητα. Θα αναλύσω τα χαρακτηριστικά των δύο δικών, από την πλευρά του συνηγόρου της πολιτικής αγωγής, πάντα με σεβασμό στο τεκμήριο της αθωότητας του πρωτόδικα καταδικασθέντος, δεδομένου ότι καθένας πρέπει να αντιμετωπίζεται έως αθώος, μέχρι την τυχόν αμετάκλητη απόφαση της Δικαιοσύνης περί του αντιθέτου.

1. Η πρώτη δίκη

1.1. Υπόβαθρο της υπόθεσης

Η πρώτη υπόθεση αφορούσε ως θιγόμενη την Andrea Gilbert, εκπρόσωπο του Athens Pride και παλαιό στέλεχος του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι. Ο κατηγορούμενος είχε αποστείλει μια εξώδικη δήλωση στον εισαγγελέα, στο πλαίσιο άλλης ένδικης διαφοράς, στην οποία η Gilbert είχε κληθεί ως μάρτυρας κατηγορίας. Εκεί ανέφερε ότι η Gilbert ήταν ψυχανώμαλο και γενετησίως διεστραμμένο πρόσωπο, επειδή καυχιέται ότι εκπροσωπεί τις ομοφιλόφυλες γυναίκες και ότι ως λεσβία δεν σέβεται την γυναικεία της φύση, άρα ούτε και την αλήθεια. Ήταν λοιπόν μια έντονη αντίρρηση για την κλήση της Gilbert ως μάρτυρα ενώπιον της Δικαιοσύνης.

1.2. Η έγκληση

Το κείμενο της μήνυσης κατέθεσαν πρόσωπα που εκπροσωπούν ομοερωτικούς φορείς, κατόπιν πρωτοβουλίας του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι. Στο κείμενο της μήνυσης εμφανίστηκαν όλες/όλοι ως θιγόμενοι, λόγω της ιδιότητάς τους, επισημαίνοντας το πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο του Ν. 3304/2005, καθώς και την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας και ζήτησαν την ποινική δίωξη για συκοφαντική δυσφήμηση, απλή δυσφήμηση και εξύβριση.

1.3. Το κατηγορητήριο

Στο κατηγορητήριο διευκρινίστηκε ότι άμεσα θιγόμενη ήταν η Gilbert και ότι το αδίκημα για το οποίο θα έπρεπε να δικαστεί ο κατηγορούμενος ήταν αυτό της εξύβρισης. Με αυτόν τον τρόπο, η κατηγορούσα αρχή θεωρώ ότι διευκρίνισε ότι δεν ετίθετο κάποιο ζήτημα "αλήθειας" ή "ψεύδους" ως προς το περιεχόμενο της φραστικής επίθεσης (ώστε να υπάρχει συκοφαντική δυσφήμηση), ούτε ότι βάρυνε τόσο η ενώπιον τρίτου διάδοση (ώστε να πρόκειται για απλή δυσφήση), αλλά, κυρίως, ότι υπήρξε προσβολή της τιμής της Gilbert (εξύβριση). Έτσι το Δικαστήριο θα απαλλασσόταν από την αναζήτηση των επιστημονικών πορισμάτων, της "αλήθειας", της ορθότητας ή μη των απόψεων του κατηγορούμενου. Θα περιοριζόταν στις επιπτώσεις που είχαν οι συγκεκριμένες φράσεις στην τιμή του θιγόμενου ατόμου.

1.4. Η προετοιμασία της δίκης

Είχα την ιδιαίτερη χαρά και τιμή να δεχθεί να συνεργαστεί μαζί μας ο έγκριτος και εμπειρότατος δικηγόρος κ. Βασίλης Χειρδάρης, ο οποίος τυγχάνει γενικότερου σεβασμού από όλες και όλους και είχε εμπειρία από δίκες που αφορούν ομοερωτικά ζητήματα (καθώς εκπροσωπεί δικαστικά τα ζεύγη των ομόφυλων γάμων της Τήλου και είχε κερδίσει την δίκη ασφαλιστικών μέτρων για τον όρο "λεσβία" που είχαν ασκηθεί εναντίον της Ο.Λ.Κ.Ε.). Αποφασίσαμε ότι θα έπρεπε να υπάρχει η παρουσία της ίδιας της Andrea Gilbert, η οποία εξάλλου είχε ενοχληθεί πάρα πολύ από την επίθεση που είχε υποστεί. Θα ήταν η πρώτη φορά που θα εμφανιζόταν ως μάρτυρας σε δικαστήριο. Επίσης ζητήσαμε να καταθέσει ως μάρτυρας η Ευαγγελία Βλάμη, με το γνωστό συγκροτημένο και σοβαρό προφίλ που γνώριζε ότι όντως υπήρξε προσβολή προσωπικότητας με τις συγκεκριμένες φράσεις που είχε επιλέξει ο κατηγορούμενος για να στραφεί εναντίον της Andrea. Κατά τ' άλλα, ο κ. Χειρδάρης από την αρχή εντόπισε ότι επρόκειτο για μια κλασική υπόθεση εξύβρισης, παρά το ιδιαίτερο "συστατικό" ότι στρεφόταν εναντίον ομοερωτικού ατόμου για την ιδιότητά του.

1.5. Η υπερασπιστική "γραμμή" του κατηγορούμενου

Ο κατηγορούμενος είναι ένας εμπειρότατος δικηγόρος και δεν θα αποτελούσε έναν "εύκολο" αντίδικο. Είχε ήδη αθωωθεί προ διετίας για το γνωστό βιβλίο, για το οποίο καταδικάσθηκε στον πρώτο βαθμό με βάση τον αντιρατσιστικό νόμο, αλλά αθωώθηκε στον δεύτερο βαθμό, όπως και στην πλήρη ολομέλεια του Αρείου πάγου (όπου βέβαια το θέμα ήταν η αναίρεση υπέρ του νόμου κι όχι η ουσία). Ο κ. Χειρδάρης είχε επισημάνει το στοιχείο της παρρησίας: ο κατηγορούμενος δεν υπήρχε περίπτωση να πάρει πίσω αυτά που έλεγε, αντίθετα θα ερχόταν για να τα υποστηρίξει όσο πιο σθεναρά μπορούσε. Αυτό και έκανε, προσκομίζοντας μια σειρά από βιβλιογραφικές παραπομπές εγκληματολόγων και ψυχιάτρων περασμένων εποχών και αντιλήψεων, υποστηρίζοντας ότι η ομοφυλοφιλία είναι διαστροφή και ότι, ως εκ τούτου, η μηνύτρια δεν διέθετε τιμή για να θιγεί από αυτά που της έλεγε. Ο κατηγορούμενος υπερασπίστηκε ο ίδιος τον εαυτό του, χωρίς έτερο συνήγορο υπεράσπισης και χωρίς να προσέλθουν μάρτυρες υπεράσπισης. Δεν αρνήθηκε τα πραγματικά περιστατικά (ότι όντως είπε αυτά που είπε), αλλά επιχείρησε να τα δικαιολογήσει, επικαλούμενος την βιβλιογραφία και φτάνοντας μέχρι τον Φρόιντ. Το ενδιαφέρον ήταν ότι ο κατηγορούμενος μάλλον γνώριζε ότι αυτή η υπερασπιστική γραμμή δεν θα οδηγούσε στην αθώωση, προβλέποντας κάποια στιγμή την καταδίκη του, επιμένοντας όμως ότι δεν στράφηκε εναντίον του προσώπου της μηνύτριας, αλλά εναντίον της ιδιότητάς της.

1.6. Το αποτέλεσμα

Δεν έχουμε ακόμη στα χέρια μας την γραπτή απόφαση του δικαστηρίου, με την οποία ο κατηγορούμενος καταδικάσθηκε σε έξι μήνες φυλάκιση με αναστολή για το αδίκημα της εξύβρισης. Ο εισαγγελέας, πάντως, στην πρότασή του, επέμεινε ότι οι συγκεκριμένες φράσεις θεωρούνται πλέον εξυβριστικές, όσο αδιανόητο κι αν θα φαινόταν πριν από πολλά χρόνια ότι θα υπάρχει νομοθεσία για την προστασία των ομοερωτικών ατόμων. Το αποτέλεσμα λοιπόν είναι η πρώτη καταδικαστική απόφαση για εξύβριση ομοερωτικού ατόμου, το οποίο κάποιος προσέβαλε ακριβώς λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού.

Δεν θεωρώ ότι η συγκεκριμένη καταδίκη ενέχει κάποιο κίνδυνο όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης ή της επιστήμης, γιατί ο κατηγορούμενος δεν εξέφρασε απλώς την αντίθεσή του με τα επιστημονικά πορίσματα της διεθνούς ιατρικής κοινότητας ή με το εγχώριο προστατευτικό θεσμικό πλαίσιο. Εάν κάποιος επιθυμεί να υποστηρίξει ή και επιχειρήσει να αποδείξει ότι η ομοφυλοφιλία είναι μια περίπτωση ψυχικής διαταραχής, νόσου, ή ότι είναι μια συμπεριφορά αντίθετη με θρησκευτικές διδαχές ή ότι πρέπει λ.χ. να ποινικοποιηθεί, δεν νομίζω ότι εμποδίζεται από αυτή την απόφαση ή από το ισχύον στην Ελλάδα θεσμικό πλαίσιο. Η συγκεκριμένη απόφαση τιμώρησε πρωτόδικα (γιατί υπάρχει και η έφεση) το να προσβάλλεις την τιμή του ομοερωτικού ατόμου λόγω αυτής της ιδιότητάς του. Αντίθετα δηλαδή απ' ό,τι ισχυριζόταν ο κατηγορούμενος, αυτή η απόφαση αναγνώρισε ότι νομικά, τα ομοερωτικά άτομα (ανεξάρτητα από όλα τα άλλα) είναι φορείς του έννομου αγαθού της τιμής.

2. Η δεύτερη δίκη

2.1. Υπόβαθρο της υπόθεσης

Η δεύτερη δίκη αφορούσε ένα κείμενο του ίδιου ατόμου, το οποίο είχε υποβάλει ως υπόμνημα στον δικηγορικό σύλλογο, ως απάντηση σε μια καταγγελία που έγινε λόγω της παραπάνω επίθεσής του εις βάρος της A.Gilbert. Αυτό το υπόμνημα δημοσιεύθηκε σε μια εφημερίδα, υπό τον τίτλο "η ομοφυλοφιλία είναι διαστροφή". Εντός του υπομνήματος υπήρχαν οι γνωστοί χαρακτηρισμοί περί διεστραμμένων, ανωμάλων, έκφυλων προσώπων, οι οποίοι υποκρίνονται τους προέδρους των ομοφυλόφιλων, περί λεσβιών οι οποίες δεν είναι κυρίες και δεν σέβονται τη φύση τους και περί σιχαμάτων για τα οποία επαίρονται οι κίναιδοι. Σε ένα σημείο ο συντάκτης ανέφερε ονομαστικά τον Γρηγόρη Βαλλιανάτο και τον Παναγιώτη Δημητρά και καλούσε τον δικηγορικό σύλλογο να μην ασχοληθεί με το θέμα της καταγγελίας.

2.2. Η έγκληση

Και σε αυτή την περίπτωση, η έγκληση υποβλήθηκε από μία σειρά προσώπων, ορισμένα εκ των οποίων είχαν απευθύνει και την καταγγελία στο δικηγορικό σύλλογο. Λόγω του χρόνου φερόμενης τέλεσης, στην έγκληση εκτός των ανωτέρω είχε αναφερθεί επίσης και η νέα διάταξη του Ποινικού Κώδικα, για το ομοφοβικό κίνητρο. Πάντως, πέραν του Γ.Β και του Π.Δ., οι υπόλοιποι μηνυτές δεν αναφέρονταν ονομαστικά στο επίδικο δημιοσίευμα. Κατηγορούμενοι ονομάζονταν από το βούλευμα ο συντάκτης του υπομνήματος, αλλά και ο εκδότης της εφημερίδας που το δημοσίευσε.

2.3. Το κατηγορητήριο

Το βούλευμα με το οποίο παραπέμφθηκα να δικαστούν ο συντάκτης και ο εκδότης δεχόταν τέσσερις από τους μηνυτές ως θιγόμενους, λόγω της ιδιότητάς τους ως ομοερωτικών προσώπων και ως εκπροσώπων ομοερωτικών φορέων. Απέκλειε έτσι ως πολιτικώς ενάγοντα τον Παναγιώτη Δημητρά, ο οποίος παρόλο που δεν είναι ομοερωτικό άτομο, αναφερόταν ονομαστικά με έναν άκρως καταφρονητικό τόνο στο επίδικο δημοσίευμα. Δόθηκε έτσι η εντύπωση ότι οι παραπέμποντες δικαστές του συμβουλίου πλημμελειοδικών εστίασαν στην ομοφοβική φύση της εξύβρισης, χωρίς πάντως να αναφέρουν στο σκεπτικό τους τα συνήθη στοιχεία μιας "ομαδικής εξύβρισης" (περί ευρείας ή στενής ομάδας θιγόμενων), θεωρώντας προφανώς ότι επρόκειτο για κλασική περίπτωση ατομικής εξύβρισης που απλώς είχε πλείονες αποδέκτες.

2.4. Η προετοιμασία της δίκης

Σε αυτή την υπόθεση συνεργάστηκα με τον νεότερο συνάδελφο Χρήστο Γραμματίδη και στη δίκη συμπαρέστη η πρόεδρος των "Πλειάδων", δικηγόρος Ηλέκτρα - Λήδα Κούτρα. Ο Χρήστος είχε παρακολουθήσει την προηγούμενη δίκη και συμφωνήσαμε ότι έπρεπε να τηρήσουμε και σε αυτήν την περίπτωση την γραμμή της δίκης περί εξύβρισης (όπως και ήταν) κι όχι της "δίκης περί ομοφυλοφιλίας" , όπως κατά τη γνώμη μας, επιδίωκε να μετατρέψει την διαδικασία ο κατηγορούμενος. Ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος αναφερόταν μεν ονομαστικά στο δημοσίευμα, αλλά οι υπόλοιποι τρεις θιγόμενοι που δεχόταν το βούλευμα ως θιγόμενους όχι. Έπρεπε να αποδειχθεί -πέραν πάσης αμφιβολίας- ότι το δημοσίευμα αφορούσε όντως αυτούς. Η αμφιβολία θα ήταν υπέρ του κατηγορουμένου. Οι άλλοι τρεις ήταν η Andrea Gilbert, η Ευαγγελία Βλάμη και ο Δημήτρης Τσαμπρούνης. Η περίπτωση των Gilbert και Βλάμη ήταν ξεκάθαρη, αφού είχαν υπογράψει την καταγγελία στον δικηγορικό σύλλογο, στην οποία "απαντούσε" με το υπόμνημα του ο κατηγορούμενος και εξάλλου είχε προηγηθεί η υπόθεση της Gilbert πριν δύο εβδομάδες, με θετικό αποτέλεσμα. Και οι δυο τους είχαν σκοπό να καταθέσουν ότι το δημοσίευμα ήταν προσωπική επίθεση εις βάρος τους ως ομοερωτικών προσώπων, στα οποία απαντούσε ο κατηγορούμενος, μη αρκούμενος σε μια γραπτή απάντηση αλλά δημοσιοποιώντας αυτά και στην εφημερίδα. Η περίπτωση Τσαμπρούνη ήταν οριακή, γιατί ήταν βέβαια πασίγνωστος από τους γάμους της Τήλου (όπως η Βλάμη) και άλλωστε υπήρξε χρόνια εκπρόσωπος του Pride και ήταν και υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος, αλλά δεν είχε υπογράψει την καταγγελία στο δικηγορικό σύλλογο. Πάντως, σύμφωνα με το βούλευμα ήταν άμεσα θιγόμενος, όσο και οι υπόλοιποι, ως εκπρόσωπος ομοερωτικού φορέα. Η μόνη διαφορά ήταν το τυπικό θέμα της υπογραφής.

Παράλληλα, επειδή είχε ήδη προηγηθεί η καταδίκη και αναμέναμε εντονότερη "αντιδικία", προετοιμαστήκαμε, ώστε να είμαστε σε θέση να αντικρούσουμε πιθανή ένσταση περί αποβολής της πολιτικής αγωγής και ένσταση περί δικαιολογημένου ενδιαφέροντος. Αυτή τη φορά θα κατέθετε ως μάρτυρας κατηγορίας ο Παναγιώτης Δημητράς, εμπειρότατος σε δικαστική υποστήριξη τέτοιων υποθέσεων, αλλά αναμέναμε ότι θα ερχόταν ως μάρτυρας υπεράσπισης μια καθηγήτρια πανεπιστημίου, η οποία είχε καταθέσει και προανακριτικά. Από κάθε άποψη, δεν θα ήταν μια υπόθεση που παρουσίαζε τα απλά στοιχεία της προηγούμενης υπόθεσης.

2.5. Η υπερασπιστική "γραμμή" των κατηγορούμενων

Ο πρώτος κατηγορούμενος ακολούθησε ακριβώς την ίδια υπερασπιστική γραμμή, επικαλούμενος ακόμη και πρόσφατες αναφορές καθηγητών που εξακολουθούν να θεωρούν διαστροφή την ομοφυλοφιλία.

Ο δεύτερος κατηγορούμενος, ο εκδότης της εφημερίδας που δημοσίευσε το επίδικο κείμενο, προσήλθε εκπροσωπούμενος και από έμπειρο συνάδελφο, ο οποίος πρόβαλλε την ένσταση της αποβολής της πολιτικής αγωγής καθώς και την ένσταση της άρσης του αδίκου λόγω δικαιολογημένου ενδιαφέροντος. Η πρώτη ένσταση ευδοκίμησε εν μέρει: ο μηνυτής που δεν είχε υπογράψει την καταγγελία στο δικηγορικό σύλλογο δεν μπορούσε να θεωρείται άμεσα θιγόμενος από το συγκεκριμένο υπόμνημα. Τα υπόλοιπα μέλη της πολιτικής αγωγής όμως κρίθηκε ότι είχαν όντως έννομο συμφέρον ως άμεσα θιγόμενοι, παρόλο που μόνο ο Βαλλιανάτος αναφερόταν ονομαστικά: η Gilbert και η Bλάμη είχαν υπογράψει την καταγγελία στον δικηγορικό σύλλογο, οπότε ήταν μεταξύ των ομοερωτικών ατόμων στα οποία "απαντούσε" ο κατηγορούμενος με το υπόμνημά του. Η ένσταση περί δικαιολογημένου ενδιαφέροντος απορρίφθηκε, θα μάθουμε με ποιο σκεπτικό όταν διαβάσουμε την καθαρογραμμένη απόφαση. Στην αγόρευσή μου επισήμανα απλώς ότι όταν έχουμε "σκοπό εξύβρισης" κατά το 367 παρ. 2 εκτοπίζεται η ένσταση.

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι ο συνήγορος υπεράσπισης του δεύτερου κατηγορούμενου επικαλέστηκε την απαλλακτική διάταξη σε μήνυση που είχαν υποβάλει ορισμένοι από τους μηνυτές εναντίον γνωστού μητροπολίτη για ομοερωτοφοβικές δηλώσεις. Η διάταξη είχε δεχθεί ότι δεν υπήρχε περίπτωση "ομαδικής" εξύβρισης και είχε οδηγήσει την υπόθεση στο αρχείο. Το Δικαστήριο δεν φάνηκε να επηρεάζεται όμως από εκείνη την διάταξη, στην παρούσα υπόθεση.

2.6. Το αποτέλεσμα

Στην ακροαματική διαδικασία αποδείχθηκε πέραν κάθε αμφιβολίας ότι το επίδικο υπόμνημα ήταν όντως "απάντηση" στην καταγγελία που υπέβαλαν τα άτομα στον δικηγορικό σύλλογο, επομένως τα αφορούσε ευθέως ακόμη και αν δεν τα ανέφερε όλα ονομαστικά. Επρόκειτο δηλαδή και πάλι για προσωπική κι όχι για ομαδική εξύβριση. Ήδη έχει επισημανθεί ότι η απόφαση αυτή δεν μεταβάλλει βέβαια το νομοθετικό καθεστώς που ποινικοποιεί μόνο τις ατομικές - προσωπικές φραστικές επιθέσεις, ωστόσο θεωρώ ότι διευκολύνει την περίπτωση προσβολής της τιμής ακόμη κι όταν το άτομο δεν αναφέρεται ονομαστικά. Θα ήταν υπέρμετρος φορμαλισμός να θεωρούμε ότι ένας δράστης μιας προσβολής θα πρέπει να περιλαμβάνει το ονοματεπώνυμο του θιγόμενου στο επίμαχο κείμενο για να θεωρούμε ότι υπάρχει εξύβριση. Εξάλλου, δεν τίθεται ζήτημα ελευθερίας έκφρασης, όταν αναζητούνται τέτοια φορμαλιστικά "παραθυράκια", για να θίξει κάποιος τον άλλο. Δυστυχώς υπάρχουν και αποφάσεις που έχουν υποστηρίξει την αντίθετη θέση, νομιμοποιώντας έτσι σαφέστατα προσωπικές επιθέσεις που είχαν την πρόνοια να μην περιέχουν ονόματα και διευθύνσεις. Ωστόσο, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η εξύβριση καλύπτει και τις περιπτώσεις προσβολών που δεν υπάρχει διάδοση ενώπιον τρίτου, αρκεί δηλαδή ο θιγόμενος να αντιληφθεί και να μπορεί να αποδείξει ότι το δημοσίευμα αφορά τον ίδιο προσωπικά ανεξάρτητα από το αν οι υπόλοιποι το αντιληφθούν (γιατί αυτό είναι στοιχείο της δυσφήμησης). Πρόκειται για τον "συμπληρωματικό" χαρακτήρα του αδικήματος της εξύβρισης που έρχεται να καλύψει τα κενά που αφήνει η απλή και η συκοφαντική δυσφήμηση (και γι' αυτό έχει ονομαστεί "πόρνη" του ποινικού δικαίου από κάποιους νομικούς).

Η πρωτόδικη καταδίκη σε αυτή την υπόθεση ήταν δέκα μήνες φυλάκιση με αναστολή για τον πρώτο κατηγορούμενο και δέκα μήνες φυλάκιση εξαγοράσιμη για τον δεύτερο κατηγορούμενο. Έχει υποβληθεί έφεση και η εκδίκασή της θα προηγηθεί της παραπάνω υπόθεσης μάλλον, επειδή ακολουθείται η διαδικασία των αδικημάτων δια του τύπου.

3. Μερικά συμπεράσματα

Καταδίκες σαν τις παραπάνω δεν εμποδίζουν την ελευθερία της έρευνας και της έκφρασης των απόψεων για μείζονα κοινωνικά ζητήματα όπως το θέμα του ομοερωτισμού, αφού η έρευνα και ο διάλογος δεν μπορούν να γίνονται με ύβρεις και με αμφισβήτηση της τιμής συγκεκριμένων προσώπων που ζουν ανάμεσά μας, τα δικαιώματα των οποίων προστατεύονται νομικά όπως καθενός.

Από την άλλη πλευρά βέβαια, καμία καταδίκη δεν πρόκειται να κάνει τον άλλο να αλλάξει γνώμη για ένα θέμα στο οποίο είτε αρνείται να μελετήσει, είτε αποκηρύσσει τα πορίσματα της επιστήμης, είτε οι πολιτισμικές του καταβολές επιβάλλουν την υποστήριξη διαμετρικά αντίθετων αρχών. Ουδέποτε υπήρξε ζητούμενο της δικαιοσύνης να επιβάλλει επίσημες απόψεις ή "πιστοποιητικά" νομιμότητας στην μία ή την άλλη άποψη: σκοπός του δικαίου είναι να προστατευθεί το άτομο μέσα στην κοινωνία από επιθέσεις στα έννομα συμφέροντά του.

Το κατά πόσον αποτέλεσμα των δύο παραπάνω δικών είναι να επανεξετάσει η κοινή γνώμη το γενικότερο θέμα, λαμβάνοντας υπόψη τα επιστημονικά και νομικά στοιχεία που επανέρχονται στο προσκήνιο, είναι κάτι που δεν αφορά την ίδια την απονομή της δικαιοσύνης βέβαια. Αποτελεί όμως μια αποστολή κάθε ανθρώπου που επιθυμεί να προωθήσει την κατανόηση και την εφαρμογή των ανθρώπινων δικαιωμάτων, σε μια δημοκρατική κοινωνία όπου οι διαφορές πρέπει να επιλύονται ειρηνικά.

Άλλα κείμενα για τις υποθέσεις:

Δελτία τύπου για την πρώτη υπόθεση (εδώ, εδώ, εδώ, εδώ)

Δελτία τύπου για την δεύτερη υπόθεση (εδώ, εδώ, εδώ, εδώ)

Lifo: "Ελευθερία έκφρασης vs αξιοπρέπεια" (εδώ)

Protagon: σχετικό άρθρο του Δ.Τσαμπρούνη (εδώ)

Αριστερόκ: συνέντευξη της Ειρήνης Πετροπούλου για το θέμα (εδώ)