H ελευθερία πρόσβασης στην τέχνη είναι δικαίωμα όλων μας

Κάθε επισκέπτης του Μουσείου Ακρόπολης έχει συνταγματικό δικαίωμα να παρακολουθήσει απερίσπαστος το απόσπασμα του film του Κώστα Γαβρά που εντάχθηκε στο 15λεπτο video που προβάλλεται εκεί.

Δεν είναι μόνο δικαίωμα του δημιουργού, είναι δικαίωμα όλων μας, το οποίο έχει αναγνωριστεί από τα Ελληνικά Δικαστήρια σε αντίστοιχες περιπτώσεις.

1. Μονομελές Πρωτοδικείο Αθήνας 2008 (επαναφορά βιβλίου Έρσης Σωτηροπούλου "Ζιγκ ζαγκ στις νερατζιές" στις σχολικές βιβλιοθήκες, άρση ασφαλιστικών μέτρων):

"Φορείς της ελευθερίας της τέχνης είναι και τα πρόσωπα που απολαμβάνουν (ή εμποδίζονται να  απολαύσουν) ένα έργο τέχνης. Την ελευθερία της τέχνης μπορεί δηλαδή να επικαλεστεί όχι μόνο ο καλλιτεχνικός δημιουργός, αλλά και το κοινό του  (ακροατές, θεατές, αναγνώστες, αγοραστές κ.ο.κ.). [...]  Περαιτέρω φορείς της ελευθερίας της τέχνης, όπως προαναφέρθηκε είναι όχι 

μόνο οι καλλιτεχνικοί δημιουργοί, αλλά και τα πρόσωπα που απολαμβάνουν (ή εμποδίζονται να απολαύσουν) ένα έργο τέχνης, δηλαδή το κοινό τους (ακροατές,  θεατές, αναγνώστες, αγοραστές κ.ο.κ.) και συνεπώς το επικαλούμενο δικαίωμα προσωπικότητας του πρώτου των καθ` ων συγκρούεται και μ` αυτό των λοιπών  πολιτών στην ελεύθερη ανάγνωση του επίμαχου βιβλίου, που κατοχυρώνεται συνταγματικά επίσης ως εκδήλωση και αυτό της προσωπικότητας σε μια  δημοκρατική κοινωνία, όπως καθορίζεται από το Σύνταγμα ως προς τη νομική έκφανση της η ελληνική κοινωνία, δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτρεπτό να  επιβάλλεται στους άλλους τι πρέπει διαβάζουν"

2. Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης 2005 (απόρριψη αίτησης ασφαλιστικών μέτρων κατά της ταινίας Da Vinci Code, λόγω προσβολής θρησκευτικού συναισθήματος).

“Την ελευθερία της τέχνης μπορεί να επικαλεστεί όχι μόνο ο καλλιτεχνικός δημιουργός, αλλά και το κοινό του (ακροατές, θεατές, αναγνώστες, αγοραστές). [...] Περαιτέρω, φορείς της ελευθερίας της τέχνης σύμφωνα με τις προαναφερόμενες νομικές σκέψεις δεν είναι μόνο οι καλλιτεχνικοί δημιουργοί αλλά και τα πρόσωπα που απολαμνβάνουν (ή εμποδίζονται να απολκαύσοπυτν) ένα έργο τέχνης, δηλαδή το κοινό τους (θεατές, ακροατές, αναγνώστες κ.λπ.) και έτσι το επικαλούμενο δικαίωμα προσωπικότητας των αιτούντων συγκρούεται με αυτό των λοιπών πολιτών στην ελευθερη παρακολούθηση της ταινίας που κατοχυρώνεται συνταγματικά ως εκδήλωση της προσωπικότητας. Και σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπως ως προς τη νομική έκφανσή της η ελληνική κοινωνία καθορίζεται από το Σύνταγμα του 1975, κανείς δεν μπορεί επικαλούμενος το σεβασμό της προσωπικότητάς του, να επιβάλλει στους άλλους τι πρέπει να δουν, τι να διαβάσουν και να ακούσουν, καθώς και να παρεμποδίζουν όσο ευγενή και ανιδιοτελή και να είναι τα κίνητρά τους την ελεύθερη κυκλοφορία των όποιων δημιουργημάτων του πνεύματος καλών ή κακών.”

3. Moνομελές Πρωτοδικείο Αθηνών 2006 (απόρριψη αίτησης ασφαλιστικών μέτρων κατά της ταινίας Μέγας Αλέξανδρος λόγω δήθεν παραποίησης της ιστορικής αλήθειας)

“Φορείς της ελευθερίας της τέχνης είναι και τα πρόσωπα που απολαμβάνουν (ή εμποδίζονται να απολαύσουν) ένα έργο τέχνης. Την ελευθερία της τέχνης μπορεί δηβλαδή να επικαλεστεί όχι μόνο ο καλλιτεχνικός δημιουργός, αλλά και το κοινό του (ακροατές, θεατές αναγνώστες, αγοραστές κ.λπ). [...] φορείς της ελευθερίας της τέχνης, κατά τα αναφερόμενα στην αρχή, δεν είναι μόνο οι καλλιτεχνικοί δημιουργοί, αλλά και τα πρόσωπα, που απολαμβάνουν (ή εμποδίζονται να απολαύσουν) ένα έργο τέχνης, δηλαδή το κοινό τους (θεατές, ακροατές κ.λπ.), σε μια δε δημοκρατική κοινωνία, όπως καθορίζεται από το Σύνταγμα, ως προς τη νομική έκφανσή της η ελληνική κοινωνία, δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτρεπτό να επιβάλλεται στους άλλους τι πρέπει να δουν, να ακούσουν να διαβάσουν.”

4. Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών 2000 (απόρριψη αίτησης ασφαλιστικών εναντίον του βιβλίου του Μ.Ανδρουλάκη "Μι εις την νιοστή")

"Φορείς της ελευθερίας της τέχνης είναι και τα πρόσωπα που απολαμβάνουν (ή εμποδίζονται να απολαύσουν) ένα έργο τέχνης. Την ελευθερία της τέχνης μπορεί δηλαδή να επικαλεστεί όχι μόνο ο καλλιτεχνικός δημιουργός αλλά και το κοινό του (ακροατές, θεατές, αναγνώστες, αγοραστές κ.ο.κ.). [...] Περαιτέρω, φορείς της ελευθερίας της τέχνης, όπως προαναφέρθηκε είναι όχι μόνον οι καλλιτεχνικοί δημιουργοί αλλά και τα πρόσωπα που απολαμβάνουν (ή εμποδίζονται να απολαύσουν) ένα έργο τέχνης, δηλαδή το κοινό τους (ακροατές, θεατές, αναγνώστες, αγοραστές κ.ο.κ.) και συνεπώς το επικαλούμενο δικαίωμα προσωπικότητας των αιτούντων συγκρούεται και μ' αυτό των λοιπών πολιτών στην ελεύθερη ανάγνωση του επίμαχου βιβλίου, που κατοχυρώνεται συνταγματικά επίσης ως εκδήλωση και αυτό της προσωπικότητας, σε μία δε δημοκρατική κοινωνία, όπως καθορίζεται από το Σύνταγμα, ως προς τη νομική έκφανσή της η ελληνική κοινωνία, δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτρεπτό να επιβάλλεται στους άλλους τι πρέπει να διαβάσουν."

Σύμφωνος και ο Συνήγορος του Πολίτη:

1. Υπόθεση Apserges me (έκθεση Outlook)

"Η απόφαση απομάκρυνσης εκτεθέντος εικαστικού έργου, καθ’ όσον επιφέρει εκ των υστέρων μείωση ή αναίρεση κρατικής παροχής αποτελούσης εξειδίκευση της συνταγματικής υποχρέωσηςπρος ανάπτυξη και προαγωγή της τέχνης, παρίσταται νόμιμη μόνον εφ’ όσον αιτιολογηθεί με αναγωγή σε κριτήρια συναφή προς την ίδια την ανωτέρω κρατική υποχρέωση (ήτοι κριτήρια καλλιτεχνικά, ανάλογα προς εκείνα της αρχικής επιλογής), είτε, εναλλακτικώς, με θεμελιωμένη επίκληση ολοσχερούς αδυναμίας πρακτικής εναρμόνισης προς άλλα δικαιώματα ή νόμιμα συμφέροντα των οποίων απειλείται προσβολή. Σε κάθε περίπτωση, τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, τα οποία κατοχυρώνει το Σύνταγμα, είναι στενά συνδεδεμένα, κατά τρόπον ώστε η άσκηση του ενός να προϋποθέτει την ικανοποίηση του άλλου. Έτσι, η ελευθερία της τέχνης δεν είναι νοητή χωρίς την παθητική διάσταση αυτής (“δικαίωμα προς καλλιτεχνική εξύψωση” που δεν αφορά τον “παραγωγό”, αλλά τον “αποδέκτη” του έργου τέχνης), η οποία συνδέεται με την υποχρέωση του κράτους να λαμβάνει θετικά μέτρα προς εξασφάλιση της ευρύτερης δυνατής πολλαπλότητας ερεθισμάτων, απαραίτητων για την καλλιτεχνική εξύψωση των πολιτών, πολλώ μάλλον υπό το πρίσμα του άρθρου 16 παρ. 1 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο “Η τέχνη και

η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες: η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί

υποχρέωση του Κράτους”. Η κρατική αυτή υποχρέωση, ιδρυόμενη με ισχνή συνταγματική διατύπωση και κατά τρόπο γενικό και αφηρημένο, αντιστοιχεί σε νόμιμο συμφέρον των πολιτών,το οποίο, κατ’ αρχήν, δεν συνιστά αγώγιμο δικαίωμα (εξ ου και δεν συντρέχει, άνευ άλλου τινός,υποχρέωση του κράτους να ενισχύει οικονομικά και να εκθέτει σε δημόσιους χώρους αντιπροσωπευτικά δείγματα πασών των καλλιτεχνικών τάσεων, παρά μόνο να εγγυάται την απρόσκοπτη καλλιέργεια και διάδοση αυτών από τους ιδιώτες, απέχοντας από αμέσως ή εμμέσως κατασταλτικές πρακτικές). Αφ’ ης στιγμής, όμως, το κράτος προβεί σε εξειδίκευση της παροχής του, με συγκεκριμένο περιεχόμενο, έναντι αποδεκτών προσδιορίσιμων κατά χρόνο (βάσει της καθορισμένης χρονικής διάρκειας της έκθεσης) και τόπο, η γενικώς κατοχυρωμένη κατ’ άρθρον 16 παρ. 1 του Συντάγματος υποχρέωση αντιστοιχεί, πλέον, σε προστατευόμενο από το Σύνταγμα νόμιμο συμφέρον προς παροχή, του συμφέροντος αυτού δε αποτελεί περιορισμό η μεταγενέστερη αφαίρεση ενός έργου από το σύνολο των εκθεμάτων, επειδή δι’ αυτής ένα μέρος των “δικαιούχων” αποστερείται πρόωρα από τη δυνατότητα για την ικανοποίηση του συγκεκριμένου επαρκώςεξειδικευθέντος νομίμου συμφέροντος, το οποίο αντιστοιχεί σε συνταγματικώς επιβληθείσα

κρατική υποχρέωση. Ενώ ουδείς αμφισβητεί την αρμοδιότητα της διοίκησης να επιλέγει αρχικώς τις προς έκθεση ή προς υποστήριξη καλλιτεχνικές δημιουργίες, αναθέτοντας τη σχετική καλλιτεχνική κρίση σε ειδικούς και εμπιστευόμενη αυτούς (ή ακόμη και μεταβάλλοντας προηγούμενες επιλογές, εφ’ όσον η μεταβολή αυτή αιτιολογείται με νεώτερη ειδική κρίση), ενδεχόμενη εκ των υστέρων αναίρεση της τετελεσμένης επιλογής με κριτήρια άλλα πλην των αμιγώς καλλιτεχνικών παρίσταται προβληματική. Αν η διοίκηση, ενεργώντας υπό την παροχική της διάσταση, αποφασίσει να περικόψει ή ν’ αναιρέσει κάποιες από τις μέχρι πρό τινος παροχές της, οφείλει να παρουσιάσει πολύ σοβαρή αιτιολογία για την επιλογή της αυτή, δεδομένου ότι αυτή συνεπάγεται πλέον περιορισμό στην άσκηση συνταγματικά προστατευόμενου συμφέροντος, ο οποίος, σε κάθε περίπτωση, πρέπει να είναι ειδικά και εμπεριστατωμένα αιτιολογημένος. Εν όψει των ανωτέρω, η συγκεκριμένη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου συνιστά περιορισμό συνταγματικά προστατευόμενου συμφέροντος, καθ’ όσον επέφερε εκ των υστέρων μείωση ή αναίρεση κρατικής παροχής αποτελούσης εξειδίκευση συνταγματικής υποχρέωσης"

2. Yπόθεση Ρούσαλκα (αφαίρεση φιλιού από παράσταση όπερας στη Λυρική Σκηνή):

"Στο άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγματος κατοχυρώνεται ανεπιφύλακτα η ελευθερία της τέχνης και παράλληλα, ανατίθεται στο κράτος η υποχρέωση για την ανάπτυξη και την προαγωγή της. Η συνταγματική αυτή πρόβλεψη καθιερώνει την υποχρέωση του κράτους και των οργάνων του να συμβάλλουν στην δημιουργία ενός κλίματος ελευθερίας και εκτίμησης της αξίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας, απέχοντας από κάθε ενέργεια που θα απέβλεπε ή θα είχε ως πιθανολογούμενη συνέπεια τον προσδιορισμό του αισθητικού αποτελέσματος της παρεχόμενης προς το κοινό καλλιτεχνικής δημιουργίας. Βασική προϋπόθεση για την επιδίωξη αυτή είναι η απουσία άμεσων ή έμμεσων προληπτικών ή κατασταλτικών πρακτικών από την πλευρά του κράτους στο στάδιο της παραγωγής ή της διάδοσης των έργων τέχνης. Ωστόσο, η κρατική αυτή υποχρέωση, μολονότι δεν αντιστοιχεί σε αγώγιμο δικαίωμα, εφόσον εξειδικεύεται ως συγκεκριμένη προαναγγελθείσα παροχή από την πλευηρά του κράτους προσδιορισμένη κατά τόπο και χρόνο, όπως η προκειμένη παράσταση, αντιστοιχεί πλέον σε προστατευόμενο από το Σύνταγμα νόμιμο συμφέρον του κοινου, εν προκειμένω των θεατών της “Ρούσαλκα” για απόληψη της συγκεκριμένης καλλιτεχνικής υπηρεσίας, χωρίς καμμία παρέμβαση στο περιεχόμενό της. [...] Ωστόσο, εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι όχι μόνο δεν κατέστη τελικώς δυνατή η διασφάλιση της ελεύθερης από παρεμβάσεις παροχή της καλλιτεχνικής αυτής υπηρεσίας προς το κοινό, όπως αρχικώς είχε επιλεγεί και προαναγγελθεί δημοσίως, αλλά επιπλέον η αδυναμία αυτή αποδίδεται σε αντιδράσεις των ίδιων των μελών της “Ορχήστρας Λυρικής Σκηνής”, μολονότι η “Ορχήστρα Λυρικής Σκηνής” οφείλει να συνεπικουρεί την Εθνική Λυρική Σκηνή στο έργο της, αλλά και στη διασφάλιση του δικαιώματος των θεατών να παρακολουθήσουν απρόσκοπτα την παρεχόμενη καλλιτεχνική υπηρεσία."

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι και στις 4 υποθέσεις τα θέματα ήταν 2: θρησκευτικό συναίσθημα (Da Vinci/Asperges me) - σεξουαλικός προσανατολισμός (Μ.Αλέξανδρου/πρίγκηπα στη Ρούσαλκα).

Έχουμε δικαιώμα ως κοινό να τους σταματήσουμε να ακρωτηριάζουν έργα τέχνης.

΄Αρα έχουμε και την ευθύνη να ασκήσουμε αυτό το δικαίωμα.