O Συνήγορος του Πολίτη ως υποψήφιος δήμαρχος

Είναι ελάχιστοι οι θεσμοί του πολιτεύματος για τους οποίους το Σύνταγμα προβλέπει αυστηρές διασφαλίσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας. Ουσιαστικά πρόκειται για τους δικαστές και για τα μέλη των ανεξάρτητων αρχών. Κι ενώ οι δικαστές διορίζονται με πράξη του Υπουργού Δικαιοσύνης ύστερα από την αποφοίτησή τους από την σχολή δικαστών, τα μέλη των ανεξάρτητων αρχών επιλέγονται με ομοφωνία (ή έστω με πλειοψηφία3/5) από την Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής, με διακομματική σύνθεση. Το Σύνταγμα προβλέπει λοιπόν ότι το πρόσωπο που θα επιλεγεί ως Συνήγορος του Πολίτη δεν πρέπει να αποτελεί μονομερή επιλογή της κυβερνητικής πλειοψηφίας, αλλά όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων ή έστω μιας αυξημένης πλειοψηφίας τους. Αυτό, επειδή ο Συνήγορος του Πολίτη καλείται να εξετάζει τις πράξεις, παραλείψεις και υλικές ενέργειες της Διοίκησης, προκειμένου να δίνει εξωδικαστικές λύσεις στις διαφορές ανάμεσα σε πολίτη και Κράτος, χωρίς όμως να υπάγεται ο ίδιος ως δημόσια Αρχή στις εντολές κάποιου πολιτικού προϊσταμένου, όπως οι δημόσιοι υπάλληλοι. Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι, όπως και τα δικαστήρια, θεσμός του κράτος δικαίου, πέρα δηλαδή από τις πλειοψηφικές αποφασιστικές δομές της δημοκρατίας, όπως το Κοινοβούλιο και η Κυβέρνηση. Ο ρόλος του δεν είναι να εκπροσωπεί συμφέροντα και ομάδες πληθυσμού, αλλά να προστατεύει το άτομο από τις αυθαιρεσίες της εκτελεστικής λειτουργίας.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα της τελευταίας εβδομάδας, ένας νεοσύστατος πολιτικός φορέας της Αριστεράς, φέρεται να έχει προτείνει μια προεκλογική συμμαχία προκειμένου να συσπειρωθούν οι ψηφοφόροι της ευρύτερης προοδευτικής παράταξης, γύρω από εισηγηθείσα υποψηφιότητα του κ. Καμίνη, του Συνηγόρου του Πολίτη, για τη θέση του Δημάρχου Αθηνών. Ο ίδιος ο κ. Καμίνης ανέφερε όμως ότι δεν του έχει γίνει πρόταση και ότι τον ενδιαφέρει προ πάντων η διαφύλαξη της ανεξαρτησίας του θεσμού. Πράγματι, τα δημοσιεύματα δεν αναφέρονται σε πρόταση προς τον ίδιο, αλλά σε διακομματικές συζητήσεις για ενδεχόμενη στηριξή του. Σύμφωνα με κάποιο δημοσίευμα ο ίδιος ο κ. Καμίνης φέρεται να έχει ζητήσει ως όρο να μην διαρρεύσει η συνεννόηση αυτή στα μέσα ενημέρωσης, πράγμα που φαίνεται ότι δεν έγινε σεβαστό από όλους τους συνομιλητές.

Ο κ. Καμίνης εκλέχθηκε στη θέση του Συνηγόρου του Πολίτη το 2003, διαδεχόμενος τον κ. Διαμαντούρο, όταν ο τελευταίος εξελέγη στη θέση του αντίστοιχου θεσμού της Κοινότητας, ως Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής. Μέχρι τότε, ήταν Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη στον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μετέχοντας στον θεσμό από την ίδρυσή του (το 1998). Η θητεία του κ. Καμίνη ανανεώθηκε το 2008, με ομόφωνη απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, όπως ορίζει το Σύνταγμα, για άλλη μία τετραετία. Bρίσκεται δηλαδή στο μέσο της δεύτερης (και τελευταίας κατά το νόμο) θητείας του. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο κ. Καμίνης είναι εκ της θέσεώς του από τους λίγους που γνωρίζουν τόσο καλά τα προβλήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης σε όλη την Ελλάδα, έχοντας συμβάλλει με τις προτάσεις του στην επίλυσή τους. Στις Ετήσιες Εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη καταγράφεται ότι οι Δήμοι είναι οι πιο κλασικες εστίες κακοδιοίκησης. Δεν υπάρχει επίσης αμφιβολία ότι ο κ. Καμίνης έχει σημαντική εμπειρία στην διοίκηση μιας πολυπρόσωπης δημόσιας υπηρεσίας. Αν παρακάμψουμε δηλαδή ότι είναι άλλο να προτείνεις λύσεις κι άλλο να τις εφαρμόζεις (άλλο η γνώση του προβλήματος κι άλλο η αποκατάστασή του), ένας Συνήγορος του Πολίτη θα ήταν η ιδανική περίπτωση για την ανάληψη της διοίκησης ενός Δήμου με μεγάλα ανοικτά ζητήματα ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα (μετανάστες κλπ), την ποιότητα ζωής (κλασικό πεδίο δράσης του Συνηγόρου του Πολίτη), την υγεία, τα παιδιά κλπ. Επομένως, όσον αφορά τους πολιτικούς χώρους που φέρονται να συζητούν την υποψηφιόητα Καμίνη, σε επίπεδο προσώπου, αποτελεί σαφώς μια επιλογή ουσίας και κύρους.

Υπάρχει όμως μια θεσμική πτυχή σε όλη αυτή τη συζήτηση, η οποία τραυματίζεται και μάλιστα επικίνδυνα για το μέλλον του ίδιου του Συνηγόρου του Πολίτη. Ο θεσμός αυτής της ανεξάρτητης αρχής έχει πρόσφατα συμπληρώσει την πρώτη δεκαετία του και αποτελεί μία από τις ελάχιστες ελπίδες για την εγκαθίδρυση ενός πράγματι ανεξάρτητου και αδιάβλητου ελεγκτικού μηχανισμού όσον αφορά τον Δημόσιο Τομέα. Η "πολιτικοποίησή" του, δηλαδη η παρουσίασή του ως συγγενούς προς συγκεκριμένες πολιτικές παρατάξεις, ακόμα και ως "διακομματικής" υποψηφιότητας, δυσχεραίνει την εμπέδωση ότι πρόκειται για έναν θεσμό που θα παραμείνει πάντοτε έξω από τις αμφιλεγόμενες διαδικασίες της τρέχουσας πολιτικής πρακτικής. Ο Συνήγορος δεν είναι "διακομματικός", είναι ανεξάρτητος. Ανεξαρτησία δεν είναι το άθροισμα των πολλαπλών εξαρτήσεων. Σημειολογικά, η μετάβαση του φυσικού φορέα του θεσμού στην σφαίρα των υποψήφιων αρχόντων που εκπροσωπούν πλειοψηφίες, θα δημιουργούσε ένα αρνητικό προηγούμενο: ορισμένοι ίσως θεωρήσουν τον Συνήγορο του Πολίτη ως ένα ακόμη εφαλτήριο για μετάβαση τεχνοκρατών στην πολιτική σκηνή. Ένας καθηγητής μου που μετείχε στην πρώτη σύνθεση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης μου είπε ότι παραιτήθηκε όταν κάποιο άλλο μέλος του ΕΣΡ προτίμησε τελικά τον διορισμό του ως Νομάρχη, με τη λογική "δημόσια θέση να 'ναι, κι ό,τι να 'ναι". Ο κ. Καμίνης ουδέποτε έδωσε τέτοια δείγματα, καθώς είναι η πρώτη φορά που συζητείται το όνομά του για μια αιρετή θέση της πολιτικής σκηνής. Είχε προηγηθεί βέβαια και η αδόκιμη κι εκτός αρμοδιότητας εμφάνισή του στο πρώτο νέο υπουργικό Συμβούλιο, μια ξεκάθαρη επικοινωνιακή επιτυχία της νέας Κυβέρνησης, η οποία όμως επίσης βρισκόταν στα όρια ως προς τον σεβασμό της ανεξαρτησίας του Συνηγόρου, ο οποίος δεν είναι σύμβουλος της πολιτείας (όπως λ.χ. η Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), αλλά ανεξάρτητος ελεγκτής της.

Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν είναι εφαλτήριο, δεν είναι μέσον για την μεταπήδηση σε καμία άλλη δημόσια θέση. Αποτελεί έναν ανώτατο θεσμό της πολιτείας και μια σημαντική καινοτομία προς μια μορφή διαβουλευτικής δημοκρατίας, στην οποία οι διαφορές δεν επιλύονται με κυρώσεις, αλλά με την δύναμη των επιχειρημάτων, δηλαδή με την εμβάθυνση στην ρίζα των προβλημάτων και την διαρκή προσπάθεια για την εξάλειψή της. Η εμπλοκή του ονόματος του Συνηγόρου του Πολίτη στην ευκαιριακή πολιτική συνεννόηση ενόψει μιας προεκλογικής περιόδου δεν βοηθά στην οικοδόμηση της σωστής πρόσληψης της λειτουργίας του και την ευθύνη για τον πιθανό στιγματισμό του θεσμού ως "προθαλάμου" φέρουν οι πολιτικοί χώροι που προκάλεσαν αυτή τη συζήτηση.