Ειδικότερα για το μέτρο της "ονομαστικοποίησης" ιστοσελίδων

Για το θέμα της ανωνυμίας των bloggers φαίνεται να διατυπώνονται τρεις διαφορετικές απόψεις - τάσεις: (α) υπέρ της απόλυτης ανωνυμίας με άρση απορρήτου μόνο για τα κακουργήματα που ήδη προβλέπει ο ν.2225/94, (β) υποχρεωτική δήλωση ενός υπεύθυνου διαχείρισης για κάθε blog και (γ) προσθήκη της συκοφαντικής δυσφήμησης στους νόμιμους λόγους άρσης του απορρήτου. Υπήρχε και η άποψη της γνωμοδότησης Σανιδά, ότι η ανωνυμία του συντάκτη δεν εμπίπτει στην σφαίρα του απορρήτου των επικοινωνιών, αλλά δεν νομίζω ότι η γνώμη αυτή αντέχει σε έλεγχο συνταγματικότητας ή ότι υποστηρίζεται σοβαρά από κάποια πλευρά.

Διαβάζω σε διάφορες συζητήσεις ότι ιδιαίτερης υποστήριξης γνωρίζει ως μέτρο η υποχρεωτική δήλωση υπεύθυνου διαχείρισης των ιστοσελίδων. Πρόκειται για ένα μέτρο που υπάρχει και στις εφημερίδες/περιοδικά, οι οποίες σύμφωνα με το νόμο υποχρεούνται να δηλώνουν έναν φυσικό πρόσωπο με κατοικία στην Ελλάδα, το οποίο να μην καλύπτεται από ασυλίες (όπως η βουλευτική), προκειμένου ουσιαστικά να μπορούν να ενεργοποιηθούν εναντίον του οι ποινικές διατάξεις. Σύµφωνα µε το άρθρο Μόνο παράγραφος 3 του Ν.1178/1981 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει:

“Ο ιδιοκτήτης πάσης εφηµερίδος ή περιοδικού υποχρεούται να ορίζη εκδότην και διευθυντήν φυσικά πρόσωπα έχοντα την µόνιµον κατοικίαν και διαµονήν των εν Ελλάδι και µη καλυπτόµενα οπωσδήποτε υπό ασυλίας, ετεροδικίας ή άλλου λόγου αίροντος το αξιόποινον ή παρακωλύοντος την ποινικήν τούτου δίωξιν. Η σύµπτωσις αµφοτέρων των ως άνω ιδιοτήτων εις το αυτό πρόσωπον επιτρέπεται.Ποινική ευθύνη εις βάρος του ιδιοκτήτου του εντύπου υφίσταται µόνον εάν συντρέχουν εν τω προσώπω του αι ιδιότητες του εκδότου ή του διευθυντού ή εφ' όσον δεν έχει ορίσει εκδότην.Ο ορισµός του εκδότου ή του διευθυντού εµφαίνεται µόνον εκ της αναγραφής του επί του φύλλου του εντύπου. Εν η περιπτώσει ο ιδιοκτήτης δεν έχει ορίσει εκδότην ή διευθυντήν συγκεντρούντα τα ως άνω στοιχεία ή ούτος (ο ιδιοκτήτης) καλύπτεται υπό λόγων ή περιπτώσεων καθιστώντων αδύνατον ή δυσχερή την ποινικήν τούτου δίωξιν ή καταδίκην, το δικαστήριον δεν κωλύεται να αναζητήση τον πράγµατι υπεύθυνον αξιοποίνου πράξεως µη δεσµευόµενον υπό των περί πλασµατικής ευθύνης διατάξεων του παρόντος, ως και του άρθρου 46 του περί τύπου νόµου, ισχύοντος εν προκειµένω κατά τα λοιπά.Εις περίπτωσιν καθ' ην δεν έχει ορισθή εκδότης, ως εκδότης τεκµαίρεται ο ιδιοκτήτης.Εάν ο ιδιοκτήτης ηµερησίου ή περιοδικού εντύπου είναι άγνωστος, την ευθύνην φερουν τα εν εδαφ. γ του άρθρ. 46 του ΑΝ 1092/1938 "περί τύπου" αναφερόµενα πρόσωπα.”

Αυτό το μέτρο, το οποίο είναι αντίθετο και στο Κοινοτικό Δίκαιο (ελευθερία εγκατάστασης εργαζομένων) έχει αποτύχει και στα συμβατικά μέσα ενημέρωσης, διότι πολύ απλά, δεν επιβάλλεται κύρωση για τις εφημερίδες που δεν τηρήσουν την υποχρέωση. Είναι lex imperfecta: ατελής νόμος. Αποτέλεσμα είναι στις ποινικές διαδικασίες που δεν έχουμε υπεύθυνο να δικάζεται όλη η συντακτική ομάδα ενός εντύπου, όπως έγινε με γνωστή κυριακάτικη εφημερίδα η οποία δημοσίευσε τις φωτογραφίες στην υπόθεση Ζαχόπουλου: στο ποινικό σκέλος καταδικάστηκε όλη η συντακτική ομάδα.

Η πρόταση του να δηλώνεται υποχρεωτικά υπεύθυνος διαχειρισης μου θυμίζει έντονα το επίσης άστοχο μέτρο της ονομαστικοποίησης των καρτοκινητών τηλεφώνων, το οποίο καθιστά εκ των προτέρων ύποπτους όλους τους κατόχους κινητών και προσκρούει σε θεμελιώδη δικαιώματα (βλ. εδώ σχετική ανάλυση). Επίσης μου θυμίζει την γενική υποχρέωση των εταιριών τηλεπικοινωνιών για υποχρεωτική διατηρηση όλων των δεδομένων κίνησης και θέσης για έξι μήνες, μήπως τυχόν και φανούν χρήσιμα στις διωκτικές αρχές. Για μένα αυτά τα μέτρα θεωρούν εξ αρχής όλους υπόπτους. Παραβιάζοντας έτσι το τεκμήριο της αθωότητας. Αν κάποιος παρανομεί, ας γίνεται άρση του απορρήτου του, ώστε να εντοπιστεί ποιος είναι ο συγκεκριμένος δράστης. Όλοι οι υπόλοιποι δεν φταίνε σε τίποτε, για να υποχρεούνται να αποχωρίζονται του δικαιώματός τους στην ιδιωτικότητα, ως προληπτικό μέτρο. Η χρήση ψευδωνύμου γενικά δεν είναι εξ ορισμού παράνομη για να απαγορεύεται. Αντίθετα, αποτελεί έκφανση της ελευθερίας της έκφρασης. Ουδείς θα μπορούσε να επιβάλλει νομικά στον Οδυσσέα Ελύτη να υπογράφει τα ποιήματά του ως Οδυσσέας Αλεπουδέλης, διότι αυτό θα συνιστούσε μια αθέμιτη παρέμβαση στην καλλιτεχνική του ελευθερία.

Ειδικότερα για το θέμα της ψευδώνυμης δημόσιας έκφρασης, πρέπει να υπογραμμιστεί σε όλους τους τόνους, ότι αποτελεί στοιχείο θεμελιώδους δικαιώματος. Έχω κάθε δικαίωμα να εκφράζομαι δημόσια χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο, χωρίς δηλαδή να υπογράφω με το πραγματικό μου όνομα αυτό που λέω. Έχω δικαίωμα να δημοσιεύω ποίηση με ψευδώνυμο, να εμφανίζομαι στο κοινό με ψευδώνυμο, να μην ξέρει κανείς το πραγματικό μου πρόσωπο πέρα από το έργο που δίνω ο ίδιος στη δημοσιότητα. Αυτό θα πει "πληροφοριακός αυτοπροσδιορισμός" και ο φυσικός του χώρος είναι κατά μείζονα λόγο το Διαδίκτυο. Κανείς δεν μπορεί να επιβάλλει σε έναν καλλιτέχνη, έναν συγγραφέα, έναν δημοσιογράφο ή ένα πολίτη να υπογράφει το έργο του με το όνομα: δεν είναι φορολογική δήλωση, είναι ελευθερία της έκφρασης. Δεν υπάρχει δεοντολογικός κανόνας που να επιβάλλει την υπογραφή, ούτε καν στη δημοσιογραφία. Το μόνο που υπάρχει - στα συμβατικά μέτρα - είναι η νομική διάταξη που αναφέρει ότι εφόσον ο συντάκτης δημοσιεύματος είναι άγνωστος, η αστική ευθύνη μεταβιβάζεται στην ιεραρχία του μέσου ενημέρωσης (αρχισυντάκτης, εκδότης, ιδιοκτήτης). Στα συμμετοχικά διαδικτυακά μέσα όμως, τέτοια αναγωγή δεν υπάρχει a priori, διότι σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, η ευθύνη για τους παρόχους διαδικτυακού χώρου δημιουργείται μόνον όταν επισημανθεί το παράνομο περιεχόμενο κι όχι εξ αρχής (π.δ. 131/2003). Έτσι η Google γίνεται αστικώς υπεύθυνη για τον ψευδώνυμο blogger, μόνο όταν της έχει επισημανθεί το παράνομο περιεχόμενο και από πρόθεση αρνείται να το απομακρύνει από το Διαδίκτυο. Γι' αυτό η αξιοποίηση των Όρων Χρήσης μπορεί να καταστεί πολύ πιο άμεση και αποτελεσματική από τις δικαστικές διενέξεις, οι οποίες πάντως δεν αποφεύγονται όταν οι πάροχοι αρνούνται να απομακρύνουν το περιεχόμενο που ανάρτησαν οι χρήστες των υπηρεσιών τους - bloggers.

Γι' αυτό μου φαίνεται λάθος να υποστηρίζεται ένα μέτρο το οποίο θα υποχρεώνει τους ανθρώπους που βρήκαν τον τρόπο να εκφράζονται ελεύθερα μέσα στο πλαίσιο ιδιωτικότητας που τους παρέχει η διαδικτυακή ψευδωνυμία. Διότι είναι και ανεφάρμοστο: αν δεν δηλώσουν υπεύθυνο διαχείρισης, τι θα κάνει η Κυβέρνηση; Θα κόψει την πρόσβαση στην Google λες και είμαστε στην Κίνα; Ο στόχος είναι η λογοδοσία τυχόν παραβατών ενώπιον της Δικαιοσύνης. Εφόσον υπάρχει ένα μέτρο το οποίο είναι ηπιότερο και δεν αφορά το σύνολο του διαδικτυακού πληθυσμού, αλλά ειδικότερα όσους ελέγχονται για πιθανή παραβίαση της νομοθεσίας, τότε η αρχή της αναλογικότητας επιβάλλει την απόρριψη του μέτρου της υποχρεωτικής ονομαστικοποίησης των blogs. Έτσι λοιπόν, μια νομοθετική ρύθμιση που θα επέβαλε την υποχρεωτική ονομαστικοποίηση θα ήταν μια παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης, η οποία όμως δεν αποτελεί μέτρο αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία (άρθρο 10 παρ. 2 ΕΣΔΑ) και ως εκ τούτου θα συνιστά μέτρο που παραβιάζει το αντιστοιχο ανθρώπινο δικαίωμα.