Επίτροπος Δικαιωμάτων: οι έρευνες και τα μπλόκα λόγω φυλής ή θρησκείας είναι αναποτελεσματικά

Ο Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κ. Hammarberg δημοσίευσε Γνώμη με την οποία εξηγεί για ποιους λόγους το ευρωπαϊκό δίκαιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν ενθαρρύνει τους αστυνομικούς ελέγχους σε άτομα που φαίνονται διαφορετικής φυλής ή θρησκεύματος.

Ακολουθεί η Γνώμη του Επιτρόπου, σε μετάφραση e-lawyer.

Tα πρόσωπα που ανήκουν σε μειονότητες συχνά υφίστανται ελέγχους από την αστυνομία που τους σταματάει και τους ζητά έγγραφα ταυτοπροσωπίας και τους υποβάλλει σε έρευνες και ερωτήσεις. Είναι θύματα του "εθνοτικού φακελώματος", ενός τύπου διάκρισης ιδιαίτερα διαδεδομένου στη σημερινή Ευρώπη. Αυτές οι μέθοδοι προσκρούουν σε συμφωνημένα πρότυπα ανθρώπινων δικαιωμάτων. Συνήθως είναι επίσης αναποτελεσματικά, καθώς αποθαρρύνουν τον κόσμο από το να συνεργαστεί με τις αστυνομικές δυνάμεις για την διερεύνηση των πραγματικών εγκλημάτων.

Μια ευρεία μελέτη που ολοκληρώθηκε από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ δείχνει ότι τα μέλη των μειονοτικών ομάδων αισθάνονται στοχοποιημένα από τον τρόπο με τον οποίο η αστυνομία επιλέγει τα άτομα που θα σταματήσει και θα υποβάλλει σε διαδικασίες έρευνας. Χωρίς αυτό να αποτελεί έκπληξη, πολλοί από αυτούς θεωρούν αυτήν την μόδα ως ένα σήμα πως είναι ύποπτοι, αντιμετωπίζονται αρνητικά και δεν είναι καλοδεχούμενοι από την ευρύτερη κοινωνία.

Η πρόσφατη έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων για τους Μουσουλμάνους (βασισμένη σε συνεντεύξεις σε 14 Ευρωπαϊκές χώρες) έδειξε ότι ο ένας στους τέσσερις Μουσουλμάνους που απάντησαν έχει σταματηθεί από την αστυνομία κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους και το 40% αυτών πιστεύει ότι αυτό έγινε λόγω της ιδιότητάς τους ως μειονοτικών. Πολλοί από αυτούς έχουν σταματηθεί για πάνω από μία φορά κατά τη διάρκεια των τελευταίων δώδεκα μηνών (ο μέσος όρος ήταν τρεις φορές).¹

Μια προηγούμενη έκθεση ΟΘΔ για την κατάσταση των Ρομά έδειξε ότι αυτή η ομάδα έχει επίσης στοχοποιηθεί και υφίσταται παρεμβάσεις έρευνας και ότι πολλοί από αυτούς αισθάνονται ότι αυτό έγινε επειδή ανήκουν σε αυτή την μειονότητα. 

Τα μπλόκα και οι έρευνες είναι σοβαρό πρόβλημα σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και έχουν γίνει συνηθέστερες μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Δεν έχουν στοχοποιηθεί μόνο οι μειονοτικές κοινότητες. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου πρόσφατα εξέτασε με ακροαματική διαδικασία μια υπόθεση που αφορούσε αστυνομική βία στο Ηνωμένο Βασίλειο σύμφωνα με την αντιτρομοκρατική νομοθεσία για το μπλόκο και την έρευνα σε φυσικά πρόσωπα χωρίς εύλογη υποψία^{2. Αν και σε αυτήν την περίπτωση οι προσφεύγοντες δεν ισχυρίστηκαν ότι τους σταμάτησαν για λόγους εθνικότητας, ανέφεραν ότι η χρήση βίας για να τους σταματήσουν και να ψάξουν τον έναν από αυτούς παραβιασε μια σειρά δικαιωμάτων της Σύμβασης.} 

Το φακέλωμα εθνικότητας ή θρησκεύματος είναι κρατούσα κατάσταση στην Ευρώπη.  Η μη κυβερνητική οργάνωση  Open Society Justice Initiative έχει πρόσφατα αναλύσει το εθνοτικό φακέλωμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τελευταία έκθεση αναφέρει διάχυτη χρήση εθνοτικών και θρησκευτικών στερεοτύπων από τις διωκτικές αρχές στην Ευρώπη. Το αποτέλεσμα αυτών των πρακτικών είναι να γίνεται λιγότερη προσπάθεια για την καταπολέμηση της πραγματικής εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας. ³  

Η έκθεση αναφέρει ότι το φακέλωμα εθνικότητας, στην πραγματικότητα είναι μπούμερανγκ. Αυτές οι πρακτικές έχουν ως αποτέλεσμα το να ξεφεύγουν οι εγκληματίες που δεν έχουν φάκελο. Επίσης υποβαθμίζεται το κράτος δικαίου και η αντίληψη για την εντιμότητα της αστυνομίας. Στιγματίζονται ολόκληρες κοινότητες. Γκετοποιούνται άνθρωποι που θα μπορούσαν να συνεργαστούν με την αστυνομία για τον περιορισμό του εγκλήματος και την αποτροπή της τρομοκρατίας. Συνιστώνται εναλλακτικές λύσεις στο φακέλωμα εθνικότητας, όπως η δημιουργία προφίλ που βασίζεται στην ατομική συμπεριφορά. 

Θα πρέπει να υπάρχει ένας αντικειμενικός λόγος για τον οποίο ένα φυσικό πρόσωπο υποβάλλεται σε στάση και έρευνα, μια εύλογη και εξατομικευμένη υποψία για εγκληματική δράση. Το χρώμα του δέρματός σου, του ρούχου σου ή ορατές θρησκευτικές συμπεριφορές δεν αποτελούν αντικειμενικού λόγους. 

Το 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Ξενοφορίας δημοσίευσε μια ιδιαιτέρως σχετική σύσταση για τηβν "Καταπολέμηση του ρατσισμού και της ρατσιστικής διάκρισης στην αστυνομία". ⁴  Συνιστά στις κυβερνήσεις να καθορίσουν την απαγόρευση του ρατσιστικού φακελώματος με την νομοθεσία. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει επίσης να εισάγουν ένα πρότυπο εύλογης υποψίας, για να διασφαλιστεί ότι ο έλεγχος, η παρακολούθηση ή οι διαδικασίες έρευνας διαξάγονται μόνον όταν η υποψία βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια.

Περαιτέρω, η ΕΕΡΞ τονίζει την σημασία της εκπαίδευσης της αστυνομίας στην χρήση των προτύπων εύλογης υποψίας και προτείνει την εποπτεία αυτών των αστυνομικών ενεργειών, συμπεριλαμβανομένης της συλλογής δεδομένων που έχουν συλλεχθεί για λόγους όπως η εθνική ή εθνοτική καταγωγή, η γλώσσα, η θρησκεία και η εθνικότητα.

Αυττά τα μέτρα θα γίνουν πιο αποτελεσματικά εάν ληφθούν με μια κατανοητή προσέγγιση που βασίζεται σε σαφή νομοθεσία, κανόνες λογοδοσίας, μηχανισμούς υποβολής παραπόνων και ενεργητική υποστήριξη από τα υψηλόβαθμα στελέχη της αστυνομίας για την εφαρμογή διαδικασιών που βασίζονται στα ανθρώπινα δικαιώματα. 

Σε πολλές χώρες, χρειάζονται θετικά μέτρα στο παραπάνω πνεύμα. Ο στόχος ενός άλλου σχεδίου της  Open Society Justice Initiative, η οποία διεξήχθη το 2005 ήταν όχι μόνο να δημοσιοποιήσει τα προβλήματα που υπάρχουν στην πράξη, αλλά επίσης να βελτιώσεις τις σχέσεις ανάμεσα στην αστυνομία και τις μειονότητες μέσω πιο ελεγχόμενης και αποτελεσματικής χρήσης των αστυνομικών αρμοδιοτήτων. Θετικά βήματα έγιναν με σκοπό την βελτίωση της εκπαίδευσης των αστυνομικών και την βελτίωση της εποπτείας και παρακολούθησης των ελέγχων ταυτότητας, των μπλόκων και ερευνών, ώστε να λειτουργήσουν ως πρότυπα για τα επόμενα. ⁵ 

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν κατά την διάρκεια των μπλόκων και των ελέγχων ταυτότητας, καθώς και το εάν επηρεάζουν τις μειονοτικές κοινότητες με δυσανάλογο τρόπο. αξιολογήθηκαν στον πλαίσιο αυτού του σχεδίου. Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν αποδείκνυαν δύο θέματα. Το πρώτο είναι ότι η ασυτνομία πράγματι προβαίνει σε εθνοτικό φακέλωμα διότι σταματούσε περισσότερο μέλη μειονοτήτων και δεύτερον ότι τα μέλη μειονοτήτων δεν είχαν κάνει περισσότερα αδικήματα από ό,τι η πλειοψηφία του πληθυσμού. 

Αυτό ήταν ένα σημαντικό συμπέρασμα, καθώς αυτοί που υπερασπίζονται το φακέλωμα εθνικότητας ή θρησκεύματος συνήθως αναφέρουν ότι οι μειονοτικές ομάδες σχετίζονται με το έγκλημα περισσότερο από άλλους και γι' αυτό επιτρέπεται η αυξημένη αστυνομική έρευνα. 

Είναι σαφές ότι τα δυσανάλογα μπλόγκα και οι έρευνες έχουν ανεπαρκή και αρνητικά αποτελέσματα στην κοινότητα εν γένει. .Ολες οι κοινωνικές ομάδες πρέπει να εμπιστεύονται την αστυνομία. Περισσότερο μάλιστα οι ομάδες που μπορεί να είναι στόχοι ξενοφοβικών ενεργειών ή εγκλημάτων μίσους. 

Εάν οι μειονότητες νιώθουν ότι η αστυνομία είναι όργανο του Κράτους κι όχι της κοινότητας, δημιουργείται ένα ατυχές κενό εμπίστοσύνης. 

Αντιθέτως,  η ίδια η αστυνομία πρέπει να  να προωθεί την ιστότητα και την αποτροπή του ρατσιστικού εγκλήματος. Πρέπει να εκπαιδεύονται να εργάζονται σε μια πλουραλιστική κοινωνία και να επανδρώνονται με μέλη των μειονοτικών κοινοτήτων. 

Και πάντα, κάθε αστυνομικός υπάλληλος είναι επίσης ένας υπερασπιστής των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Thomas Hammarberg

--------------------------------------------
Σημειώσεις:

1.Htpp://fra.europa.eu/eu-midis. Οι χώρες στις οποίες έγιναν συνεντεύξεις: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Δανία, Γερμανία, Φινλανδία, Γαλλία,  Ιταλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία και Ολλανδία.

2. Gillan and Quinton v. the United Kingdom (προσφυγή no. 4158/05). Η ακρόαση έγινε στις 12 Μάη 2009.

3.  Ethnic Profiling in the European Union: Pervasive, Ineffective and Discriminatory, OSI,  May 2009.

4. ECRI General Policy Recommendation No. 11, θεσπίστηκε στις  29 Ιουνίου 2007

5.Addressing Ethnic Profiling by Police. A Report on the Strategies for Effective Police Stop and Search Project. AGIS 2006 and Open Society Institute. www.justiceinitiative.org.