Οι 53 αλλαγές του Υπουργείου Δικαιοσύνης

Ο Υπουργός Δικαιοσύνης έχει εξαγγείλει ένα μεγάλο πακέτο μεταρρυθμίσεων στην Δικαιοσύνη, το οποίο έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Ας δούμε σημείο προς σημείο τις αλλαγές

13 Άξονες για την αναβάθμιση των δικαστηρίων

1. e-Justice

Με την πρόσφατη τροποποίηση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, έχει ανοίξει ο δρόμος για την θέσπιση διαδικασιών ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Ωστόσο αναμένεται ακόμη η έκδοση των προεδρικών διαταγμάτων - υπουργικών αποφάσεων που θα οριστικοποιήσουν τους κανόνες και, φυσικά η υλοποίηση που προϋποθέτει αναθέσεις των έργων σε εταιρίες.

2. Λειτουργία Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου και αναβάθμιση επιθεώρησης δικαστών

Ο υπουργός στις δηλώσεις έχει επισημάνει ότι οι εκθέσεις επιθεώρησης των δικαστών είναι αντίστοιχες με τις εκθέσεις αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων. Ζητά να γίνεται πιο ουσιαστικός έλεγχος. Δεν διευκρινίζει όμως πως θα επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, αφού ο θεσμός υπάρχει το ζήτημα αφορά την εφαρμογή του. Θα πρέπει να γίνει πιο σαφές, εάν αυτό το μέτρο συνεπάγεται νέο θεσμικό πλαίσιο, κάτι που προοικονομείται με την αναφορά σε Α.Δ.Σ.

3. Επέκταση του ωραρίου των δικαστηρίων κατά δύο ώρες

Το θετικό είναι ότι θα εκδικάζονται περισσότερες υποθέσεις. Το αρνητικό είναι ότι η κόπωση των παραγόντων δεν θα συμβάλλει σε βελτίωση της ποιότητας της απονομής δικαιοσύνης. Αν συνδυαστεί όμως με άλλα μέτρα (λ.χ. προεκφώνηση, διαχωρισμός υποθέσεων με εξέταση μαρτύρων κλπ) ενδέχεται να αποδώσει, τουλάχιστον ως προς την αποφόρτιση του όγκου. Μόνη της η επέκταση ωραρίου δεν θα λειτουργήσει και είχε αντιμετωπίσει σθεναρές αντιδράσεις αντίστοιχη εξαγγελία και στο παρελθόν.

4. Επαναπροσδιορισμός χρόνου δικαστικών διακοπών

Είναι στην ίδια λογική της επέκτασης του ωραρίου και ισχύον οι ίδιες σκέψεις.

5. Απελευθέρωση επαγγελμάτων διηγόρου και συμβολαιογράφου

Αυτό υποτίθεται ότι είχε γίνει για τους δικηγόρους, τουλάχιστον ως προς τους περιορισμούς στην καθ' ύλην αρμοδιότητα και σε κάποιες παραμέτρους των αμοιβών. Απομένουν ακόμη ζητήματα δικηγορικών- συμβολαιογραφικών εταιριών και η υλοποίηση στο θέμα της διαφήμισης. Υπάρχει ένα σχέδιο προεδρικού διατάγματος για την διαφήμιση.

6. Ίδρυση δικαστικής αστυνομίας

Παλαιό αίτημα, το οποίο όμως δεν θα πρέπει να οδηγήσει σε νέες προσλήψεις στο Δημόσιο. Δεν φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την βελτίωση και την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης.

7. Βελτίωση κτιριακών υποδομών και αξιποίηση της περιουσίας του ΤΑΧΔΙΚ

Κι αυτό παλαιό αίτημα, το οποίο ικανοποιήθηκε ως προς το Ειρηνοδικείο Αθηνών και αναμένεται να ακολουθήσει το Πρωτοδικείο Αθηνών. Και το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης όμως χρειάζεται βελτίωση κτιριακών υποδομών.

8. Αναμόρφωση Ποινικού Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας

Ως προς την πρόσφατη τροποποίηση του ΚΠΔ, υπάρχει όντως ακόμη μεγάλο περιθώριο βελτιώσεων. Ο Ποινικός Κώδικας πρέπει να τροποποιηθεί ριζικά, καθώς είναι γεμάτος απαρχαιωμένες και ανενεργείς διατάξεις που αφορούν μια εντελώς άλλη κοινωνία.

9. Επιτροπή για την ανασύνταξη του Κώδικα περί Δικηγόρων

Και αυτό το νομοθέτημα, παρά τις περιστασιακές τροποποιήσεις, είναι απολύτως ξεπερασμένο.

10. Αναδιοργάνωση οργανικών θέσεων δικαστών και ορθολογικότερη αναδιανομή τους ανάλογα με τον όγκο των υποθέσεων

Αυτό το μέτρο προϋποθέτει όμως την ύπαρξη στατιστικών στοιχείων. Δυστυχώς, στα εξαγγελθέντα μέτρα δεν υπάρχει η υποχρέωση των συμβουλίων διοίκησης των Δικαστηρίων (και Εισαγγελιών) για έκδοση "Ετήσιας Έκθεσης Πεπραγμένων", η οποία θα δημοσιεύεται και βάσει της οποίας θα μπορούν να λαμβάνονται τέτοιες αποφάσεις. Η υποχρέωση έκδοσης Ετήσιας Έκθεσης αποτελεί έναν θεσμό λογοδοσίας και διαφάνειας της λειτουργίας που ήδη ακολουθείται για μεγάλα δικαστήρια και για ανεξάρτητες αρχές. Είναι από τις πρώτες μεταρρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν.

Επίσης, θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά η υποχρέωση όλων των δικαστηρίων για δημοσιοποίηση του συνόλου των αποφάσεών τους, με απάλειψη ονομάτων. Η κρατική δημοσιοποίηση της νομολογίας -λ.χ. στο Διαδίκτυο- θα διευκολύνει κατά πολύ την λήψη τέτοιων μέτρων και φυσικά θα ενδυναμώσει τη διαφάνεια στην απονομή της δικαιοσύνης.

11. Συγχώνευση ανενεργών ή υπολειτουργούντων Ειρηνοδικείων

Σωστή σκέψη, που προϋποθέτει όμως το παραπάνω μέτρο της Ετήσιας Έκθεσης.

12. Συνολική εξέταση θεσμού δικαστικής δαπάνης

Ένα πεδίο στο οποίο επίσης λείπει η ορθολογική προσέγγιση.

Προτάσεις για την επιτάχυνση Πολιτικής και Ποινικής Δίκης

1. Μεταφορά δικαστηριακής ύλης (προσημειώσεις, συναινετικά διαζύγια, δημοσίευση διαθήκης, κληρονομητήρια, άλλες υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας) σε Ειρηνοδικεία ή σε συμβολαιογράφους με υποχρεωτική παράσταση δικηγόρου

Ορθότατο μέτρο, διαφωνώ με την μεταφορά στα Ειρηνοδικεία γιατί ορισμένα από αυτά είναι ήδη υπερφορτωμένα, μετά την επέκταση της καθ' ύλην αρμοδιότητάς τους και των επιπλέον αρμοδιοτήτων του νόμου για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά. Η μεταφορά στους συμβολαιογράγους είναι καλύτερη ιδέα.

2. Ενίσχυση του θεσμού της δικαστικής διαμεσολάβησης

Δεν μας λέει το Υπουργείο με ποιον τρόπο θα ενισχυθεί. Μια ωραία ιδέα θα ήταν οι υποθέσεις που εισάγονται για διαμεσολάβηση κι όχι για εκδίκαση, να απαλλάσσονται από κάθε είδους παράβολο, τέλος, χαρτόσημο, ένσημο κλπ.

3. "Αυτόματη" έκδοση προσωρινής διαταγής, εκτός εάν ο δικαστής κρίνει ότι χρειάζεται κλήτευση, η οποία θα γίνεται τάχιστα. Αυτόματη λήξη ισχύος προσωρινής διαταγής σε περίπτωση αναβολής των ασφαλιστικών μέτρων. Απόφαση ασφαλιστικών μέτρων εντός 48 ωρών.

Είναι γνωστό ότι όποτε ο νομοθέτης πρόβλεψε τέτοιες σύντομες προθεσμίες, οι δικαστές τις ερμήνευσαν ως "ενδεικτικές" και στην πράξη καταργήθηκαν. Η "αυτόματη" έκδοση προσωρινής διαταγής είναι ένα επικίνδυνο μέτρο. Και τώρα ο δικαστής μπορεί να παρακάμψει την κλήση των διαδίκων, αλλά το μέτρο που προτείνεται αντιστρέφει εντελώς τη σχέση κανόνα - εξαίρεσης.

4. Κατάργηση δεύτερης συζήτησης στα συναινετικά διαζύγια. Μεταφορά των κατ' αντιδικία διαζυγίων από τα Πολυμελή στα Μονομελή δικαστήρια.

Ως προς το πρώτο, καλό θα ήταν να αφορά την ύλη που θα μεταφερθεί στους συμβολαιογράφους, όπως έχει εξαγγελθεί. Ως προς το δεύτερο, αν και ακούγεται ορθότερο να μην ασχολούνται 3 δικαστές με υποθέσεις διαζυγίων, αλλά ένας, το αποτέλεσμα δεν θα είναι η επιτάχυνση, αλλά η επιβράδυνση: τα Μονομελή πρωτοδικεία έχουν ήδη υπερφορτωθεί δυσανάλογα προς τα Πολυμελή πρωτοδικεία.

5. Αλλαγές στο καθεστώς των διαταγών πληρωμών

Προφανώς εννοεί την μεταφορά της αρμοδιότητας σε συμβολαιογράφους.

6. Ενοποίηση προθεσμιών στις ειδικές διαδικασίες

Θετικό.

7. Απόφαση για εγγραφή σωματείου στα βιβλία, από τον πρόεδρο πρωτοδικών, χωρίς ορισμό δικασίμου

Θετικό, αλλά είναι μια αρμοδιότητα που καλύτερο θα ήταν να μεταφερθεί στους συμβολαιογράφους. Οι δικαστές δεν τα πήγαν και τόσο καλά με αυτή την αρμοδιότητά τους, αν κρίνουμε από τις τέσσερις καταδίκες της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για θέματα δικαιωμάτων σωματείων.

8. Απλούστευση της έκδοσης διαταγής απόδοσης μισθίου

Θετικό.

9. Αναθεώρηση ένδικων βοηθημάτων για την βελτίωση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης

Θετικό. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι η ενοποίηση αίτησης αναστολής με τις ανακοπές.

10. Διαδικασία στα Πολυμελή Πρωτοδικεία. Κατάργηση προκατάθεσης προτάσεων, προεκφώνηση υποθέσεων, άμεση συζήτηση υποθέσεων χωρίς μάρτυρες, εξέταση μαρτύρων ενώπιον του εισηγητή σε 15 ημέρες.

Η προκατάθεση προτάσεων έχει το νόημα να είναι ενημερωμένοι οι δικαστές όταν θα εξεταστούν οι μάρτυρες. Η προεκφώνηση υποθέσεων είναι ένα δρακόντειο μέτρο, το οποίο όμως είναι σωστό και θα πρέπει να γίνεται σε όλα τα δικαστήρια. Αλλά είμαι αντίθετος στην εξέταση των μαρτύρων μόνο ενώπιον του εισηγητή, γιατί έτσι καταργείται η έννοια του πολυμελούς δικαστηρίου και ενδυναμώνεται ασύμμετρα η αρμοδιότητα του εισηγητή. Καλύτερα να καταργηθούν εντελώς τα πολυμελή πρωτοδικεία και να γίνουν όλα μονομελή.

11. Εξετάζεται το ενδεχόμενο περιορισμού των αναιρετικών λόγων στην πολιτική δίκη

Όχι, αυτό θα είναι μείωση του επιπέδου παροχής δικαστικής προστασίας. Ο Άρειος Πάγος έχει επικριθεί πολλές φορές για άκρατο φορμαλισμό από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Ας μην τον θεσμοποιήσουμε ακόμη περισσότερο.

12. Αρχειοθέτηση μηνύσεων από τον εισαγγελέα, με παράλληλη κατάργηση της υποχρέωσης αιτολόγησης της αρχειοθέτησης και δυνατότητα προσβολής στον εισαγγελέα εφετών με αυξημένο παράβολο.

Κι αυτό οδηγεί σε μείωση του επιπέδου παροχής δικαστικής προστασίας.

13. Δυνατότητα αρχειοθέτησης ανώνυμων αναφορών

Αυτό δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη χωρίς περιορισμό της αυτεπάγγελτης αρμοδιότητας του εισαγγελέα.

14. Αποποινικοποίηση των πταισμάτων του Ποινικού Κώδικα και αποποινικοποίηση ορισμένων εγκλημάτων Ειδικών Ποινικών Νόμων, με βαθμό απαξίας που δεν άπτεται του κοινωνικού συνόλου σε συνδυασμό με αναβάθμιση των χρηματικών ποινών, καθώς και μετατροπή σε κατ' έγκληση ορισμένων αυτεπαγγέλτως διωκόμενων εγκλημάτων με βαθμό απαξίας.

Σωστή κατ' αρχήν σκέψη.

15. Κατάργηση της υποχρεωτικότητας και συντόμευση της προκαταρκτικής εξέτασης.

Σωστή σκέψη, αλλά με κινδύνους για μείωση των δικαιωμάτων του κατηγορούμενου.

16. Σε υποθέσεις των οποίων το αντικείμενο απαιτεί ειδικές γνώσεις, ο ανακριτής μπορεί να ζητήσει να ορισθούν ειδικοί επιστήμονες

Σωστή κίνηση, υπέρ της ποιότητας απονομής της δικαιοσύνης, ενδεχομένως και υπέρ της ταχύτητας.

17. Κατάργηση της αυτοπρόσωπης παρουσίας του κατηγορούμενου ενώπιον του Συμβουλίου και της παρουσίας του εισαγγελέα όταν έχει υποβάλει πρόταση.

Αυτό δεν κατανοώ σε τι ακριβώς θα εξυπηρετήσει.

18. Επέκταση θεσμού προσωρινής κράτησης και στις περιπτώσεις εγκλημάτων κατ' εξακολούθηση τελούμενων, αλλά και σε περίπτωση ύπαρξης μεγάλου αριθμού παθόντων.

Κάθε επέκταση είναι καταδικασμένη στην αποτυχία του ίδιου του θεσμού της προσωρινής κράτησης.

19. Δημιουργία Μονομελών Εφετείων Κακουργημάτων

Όσο περισσότερα μονομελή δικαστήρια, τόσο το καλύτερο.

20. Σύσταση Αυτοτελών Ποινικών Τμημάτων στα μεγάλα δικαστήρια.

Βρίσκεται προς την σωστή κατεύθυνση, ώστε οι δικαστές να ασχολούνται αποκλειστικά με το αντικείμενο.

21. Το σύνολο των πλημμελημάτων να δικάζονται σε πρώτο βαθμό στο Μονομελές και κατ' έφεση στο Τριμελές, πλην των εγκλημάτων ιδιάζουσας δωσιδικίας.

Πολύ σωστό.

22. Τροποποιήσεις στα αιτήματα εξαίρεσης μέλους ή συνολικής σύνθεσης δικαστηρίου.

Προφανώς η τροποποίηση θα κινείται στον περιορισμό των αιτημάτων εξαίρεσης, για να περιοριστεί η κατάχρηση του εν λόγω δικαιώματος.

23. Σε περίπτωση αναβολής της ποινικής δίκης από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο ή το Ποινικό Εφετείο, η υπόθεση προσδιορίζεται σε δικάσιμο κατά την οποία προεδρεύει ο ίδιος δικαστής, ενώ σε περίπτωση, που ο κατηγορούμενος αρνείται για δεύτερη φορά τον αυτεπαγγέλτως διοριζόμενο συνήγορο, τότε η εκδίκαση θα γίνεται χωρίς συνήγορο.

Ως προς το θέμα της αναβολής, μπορεί να αποδειχθεί ανεφάρμοστο. Ως προς τον αυτεπαγγέλτως διοριζόμενο συνήγορο, συνιστά ανεπίτρεπτο "αυτόματο" λόγο στέρησης της εκπροσώπησης με συνήγορο υπεράσπισης κι ως εκ τούτου είναι αντισυνταγματικό, όπως και κάθε αυτοματισμός στο ποινικό δίκαιο.

24. Ενίσχυση του θεσμού της Ποινικής Συνδιαλλαγής, με την παρουσία δικηγόρων και αύξηση δικαστικής δαπάνης.

Αν αυξηθεί η δικαστική δαπάνη δεν θα ενισχυθεί ο θεσμός, αλλά θα πέσει σε αχρησία.

Στον τομέα της Διοικητικής Δικαιοσύνης ο κ. Παπαϊωάννου κατέθεσε 16 προτάσεις εκ των οποίων οι οκτώ βασικότερες προβλέπουν:

1. Αξιολόγηση ρυθμίσεων του πρόσφατου Ν. 3900/2011 και λήψη περαιτέρω αναγκαίων μέτρων.

2. Επιτάχυνση προσδιορισμού και εκδίκασης φορολογικών και τελωνειακών υποθέσεων.

3. Ενίσχυση θεσμού της «Πιλοτικής δίκης» στο ΣτΕ (Ν. 3900/2011) για θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος.

Δεν μας λέει με ποιους τρόπους.

4. Ομαδοποίηση εκκρεμών υποθέσεων στα Διοικητικά Δικαστήρια και ορθολογική κατάταξη «όμοιων» υποθέσεων, αλλά και ολοκλήρωση της μηχανογράφησης των δικαστηρίων.

Κι εδώ πρέπει να εισαχθεί η υποχρέωση Ετήσιας Έκθεσης.

5. Θέσπιση «φίλτρου» (άδειας) στην άσκηση ενδίκων μέσων (κυρίως αναιρέσεως) στο ΣτΕ και «φιλτράρισμα» και αυστηροποίηση προϋποθέσεων εκδίκασης εφέσεων στο Διοικητικό Εφετείο.

Αυτό ήδη αποδείχθηκε ανεφάρμοστο στον Άρειο Πάγο, προκαλώντας πολλές στρεβλώσεις. Τα φίλτρα αυτά δημιουργούν υποθέσεις πολλών "ταχυτήτων", γεγονός που μειώνει το επίπεδο της ισότητας στην απονομή της Δικαιοσύνης.

6. Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός λειτουργίας του ΣτΕ.

Εδώ μπορεί να συνέβαλε ως πρόταση και η έκθεση της McKinsey

7. Περιορισμός άσκοπων προσφυγών και ενδίκων μέσων (εφέσεων - αναιρέσεων) εκ μέρους του Δημοσίου σε συνεννόηση με το υπουργείο Οικονομικών.

Σωστό.

8. Ποινικές δίκες "εξπρές" για τις περιπτώσεις φοροδιαφυγής.

Έχει ήδη αποφανθεί η δικαιοσύνη ότι οι φοροδίκες εξπρές είναι αντισυνταγματικές.