Ακτιβισμός και θεμελιώδη δικαιώματα

Τελευταία με απασχολεί θεωρητικά το θέμα της "στράτευσης" και της εφαρμογής δραστικών μέτρων για την υπεράσπιση ενός αντικειμενικά αποδεκτού σκοπού. Υπάρχουν συμπεριφορές που ακόμη κι αν χαρακτηριστούν παράνομες, όλοι θα συμφωνήσουμε ότι ενέχουν μια (συμβολική ορισμένες φορές) αποτελεσματικότητα που τελικά βαρύνει τόσο, ώστε να μην έχει (κοινωνική) απαξία η παραβατικότητα.

Σκέφτομαι πολλές φορές ότι πολύ ευχαρίστως θα συμμετείχα σε μία επιχείρηση ξηλώματος των καμερών που υπάρχουν στους δρόμους της Αθήνας, ακόμη κι αν έχουν κοστίσει δισεκατομμύρια στο ελληνικό δημόσιο. (Άλλωστε το συγκεκριμένο "δημόσιο έργο", εκτός από παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων έχει αποδειχθεί αφενός αποτελεσματικό στην πράξη και αφετέρου υπάρχει σοβαρό πρόβλημα ως προς την "παραλαβή" του από την εταιρία κατασκευής του, σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, γιατί η εταιρία δεν τήρησε τους οικονομικούς και άλλους όρους της σύμβασης, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μου). Αναρωτιέμαι, όμως, μέχρι που μπορεί να φτάνει αυτή η "δίκαιη" παραβίαση της νομιμότητας.

Σκέφτομαι μια ιδιαίτερα προσφιλή πρακτική των ακτιβιστών ομοφυλόφιλων: το outing. Κράξιμο των δημόσιων προσώπων που είναι gays και το κρύβουν ή διαφημίζουν ένα εντελώς straight προφίλ. Διαμορφώνεται σταδιακά μια αντίληψη στη νομολογία που λέει ότι η ιδιωτικότητα των δημόσιων προσώπων υποχωρεί όταν υπάρχει "κραυγαλέα αντινομία ανάμεσα στο δημόσιο λόγο τους και τις πράξεις τους στην ιδιωτική τους ζωή" (σε αυτή τη βάση και η Αρχή Προσωπικών Δεδομένων θεώρησε εντάξει τις εκπομπές αποκάλυψης της σεξουαλικής ζωής Μητροπολιτών, αλλά επέβαλε κάποια πρόστιμα γιατί η πολλαπλή επανάληψη της είδησης ξεπέρασε την θεμιτή επανάληψη για σκοπούς ενημέρωσης του κοινού και έφτασε στα όρια της σκανδαλοθηρίας, με σκοπό την διαπόμπευση των προσώπων και στόχο την αύξηση της τηλεθέασης και την εμπορικοποίηση τελικά της είδησης). Όταν κάποιο δημόσιο πρόσωπο προκαλεί με την υποκρισία του, το κοινό αποκτά δικαίωμα γνώσης, σύμφωνα με αυτή την νομολογία, ακόμη και για τις πιο εσωτερικές σφαίρες της ιδιωτικής του ζωής. Άραγε πρόκειται για δικαίωμα γνώσης του κοινού ή για υπερδικαίωμα των δημοσιογράφων -περίπου ως "εκπροσώπων" της κοινής γνώμης, οιονεί φορέων ενός συλλογικού δικαιώματος- για διάδοση προσωπικών πληροφοριών.

Ανησυχώ, όμως, μήπως με αυτήν την προσέγγιση φτάνει κανείς στο να χρησιμοποιεί την ιδιωτική πληροφορία ως μέσο, με αποτέλεσμα τελικά να εργαλειοποιείται ο φορέας της. Η χρησιμοποίηση ενός ατόμου ως αντικείμενο έρχεται σε αντίθεση με μια καταστατική αρχή της συνταγματικής έννομης τάξης: την προστασία της ανθρώπινης αξίας. Ένα ατομικό δικαίωμα μπορεί να περιορίζεται, να συρρικνώνεται, προκειμένου να ικανοποιηθεί ένα άλλο (όπως η ενημέρωση) που κρίνεται σε μια ειδική συγκεκριμένη περίπτωση ως βαρύνον και σημαντικότερο. Η συρρίκνωση αυτή δεν μπορεί να φτάνει όμως μέχρι την αφαίρεση ενός πυρήνα, ενός στοιχειώδους απρόσβλητου κουκουτσιού του δικαιώματος (ως "βασικό περιεχόμενο" το αναφέρει ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ), το οποίο κάθε άνθρωπος έχει αξίωση να είναι σεβαστό, λόγω ακριβώς της ανθρώπινης ιδιότητάς του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, όσον αφορά στον πυρήνα του δικαιώματος στον ιδιωτικό βίο και του δικαιώματος στην προστασία προσωπικών δεδομένων (άρθρα 9 και 9Α του Συντάγματος) βρίσκεται ακριβώς η ερωτική ζωή και οι σχετικές με αυτήν πληροφορίες, στο μέτρο, βέβαια, που δεν έχουν δημοσιοποιηθεί από το ίδιο το άτομο. Ακόμη και ο κανόνας της "κραυγαλέας αντινομίας δημόσιου λόγου και ιδιωτικού έργου" νομίζω ότι δεν μπορεί να αφαιρέσει αυτόν τον απαραβίαστο πυρήνα ιδιωτικότητας που ανάγεται στον σεβασμό και την προστασία της ανθρώπινης αξίας που, σύμφωνα με το Σύνταγμα, αποτελεί την "πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας" (άρθρο 2 παρ. 1 Σ.).

Καταλήγω τελικά ότι το όριο αποδεκτής παραβατικότητας σε ένα context ακτιβισμού είναι οι πυρήνες των ατομικών δικαιωμάτων. Και η αρχή της αναλογικότητας. Με μια τέτοια προσέγγιση δεν θα με ενοχλούσε ως πολίτη η αφαίρεση μιας παράνομης κεραίας κινητής τηλεφωνίας που κάποιος έχει τοποθετήσει στην ταράτσα του έναντι αμοιβής. Δεν θα ενοχλούσε ενδεχομένως και η δημόσια ανακοίνωση του ονόματός του στον τύπο ή με άλλα μέσα, αλλά βέβαια όχι στο σημείο που να καταντάει διαπόμπευση. Θα ανεχόμουν τις αναγκαίες προσβολές για το ξήλωμα της κεραίας, όχι όμως και καταστροφή άλλων περιουσιακών του αντικειμένων για λόγους εκδίκησης. Οι αυστηροί όροι αυτοδικίας που περιέχονται στη νομοθεσία ίσως θα πρέπει να "διαβαστούν" λίγο πιο χαλαρά για την περίπτωση των οργανωμένων ακτιβιστών, σε συνδυασμό με τις διατάξεις για την άμυνα και την κατάσταση ανάγκης. Ο σκοπός όμως, δεν αγιάζει πάντα τα μέσα.