Το έργο τέχνης και η προσωπικότητα του δημιουργού σε δημόσια εκδήλωση in memoriam

Το έργο τέχνης, όταν δημοσιεύεται και παραδίδεται στο κοινό, δεν αποτελεί πια έκφανση της προσωπικότητας του δημιουργού. Mετά από την δημόσια παρουσίαση, ο δημιουργός δεν διατηρεί με το έργο δεσμό άλλον από τα δικαιώματα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Έχει δηλαδή το δικαίωμα να αναγνωρίζεται η πατρότητά του, να επιλέγει ο ίδιος ορισμένα στοιχεία για την παρουσίασή του και να αμείβεται γι' αυτήν, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να δεσμεύσει την πρόσληψη του έργου από το κοινό, να περιχαρακώσει τις ερμηνείες του ή να φράξει τις προεκτάσεις του.

Όταν ένα έργο τέχνης εντάσσεται σε μια δημόσια κρατική εκδήλωση με έντονο συμβολικό in memoriam χαρακτήρα, η επιλογή του από τα πολιτειακά όργανα δεν μπορεί παρά να λαμβάνει υπόψη το συνολικό πλαίσιο (το context) μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε το έργο, αλλά και, έως ένα βαθμό, την προσωπικότητα του δημιουργού και τον ρόλο του στο δημόσιο γίγνεσθαι.

Όπως έγινε γνωστό, σε μια εκδήλωση για την Ημέρα Μνήμης των θυμάτων του ναζισμού στην Αυστρία είχε αρχικώς προγραμματισθεί η παρουσίαση του έργου Μαουτχάουζεν του Μίκη Θεοδωράκη. Στη συνέχεια όμως, η πρόεδρος της Βουλής αποφάσισε να αφαιρεθεί η εκτέλεση του συγκεκριμένου έργου από το πρόγραμμα της Ημέρας Μνήμης, λόγω των αντισημιτικών δηλώσεων του συνθέτη(βλ. εδώ). Ο κ. Θεοδωράκης εδώ και χρόνια, όποτε του δίνεται ευκαιρία, εκτοξεύει και μια αντιεβραϊκή "κορώνα", στο πλαίσιο της γνωστής λαϊκής συνωμοσιολογίας που θέλει τους Εβραίους να βρίσκονται πίσω από σχέδια παγκόσμιας κυριαρχίας κλπ. Πιο πρόσφατα τα επανέλαβε σε ένα video (βλ. εδώ), λέγοντας ότι είναι αντισημίτης και αντισιωνιστής και ότι αγαπάει τον Εβραϊκό λαό, αλλά οι Αμερικανοεβραίοι είναι πίσω απ' όλα κλπ.

Το ίδιο το "Μαουτχάουζεν" βέβαια δεν άλλαξε από τότε που το έγραψε ο Θεοδωράκης. Το πρόβλημα είναι το όνομα και το πρόσωπο "Θεοδωράκης" που εξελίχθηκε σε φορέα του ρατσιστικού λόγου, και όχι το ίδιο το έργο. Δεν μπορείς όμως να συμπεριλάβεις ένα έργο σε ένα επίσημο πρόγραμμα, χωρίς να μνημονεύσεις και το όνομα του δημιουργού του, τόσο λόγω του ηθικού δικαιώματος που κατοχυρώνει ο νόμος (υποχρεωτική μνεία της πατρότητας), όσο και από το ότι είναι ένα πασίγνωστο έργο ενός διάσημου συνθέτη. Θα ήταν αντιφατικό όμως να παρουσιάζεται σε μια Ημέρα Μνήμης θυμάτων του ναζισμού το έργο ενός ανθρώπου που, κατά δήλωσή του είναι αντισημίτης και αντισιωνιστής, όσο κι αν "αγαπάει τον Εβραϊκό λαό". Η αντιφατικότητα του Θεοδωράκη δεν είναι δυνατόν να του συγχωρείται εσαεί: σε μία Ημέρα Μνήμης δεν είναι νοητό να τιμηθεί κάποιος που κάνει τέτοιες ρατσιστικές δηλώσεις με ένα σκεπτικό το οποιο εξέθρευσε τον ναζισμό στην Ευρώπη.

Παρ' όλο που το "Μαουτχάουζεν" ως έργο είναι αυτονομημένο από τον δημιουργό του, όταν μια Πολιτεία ετοιμάζει το πρόγραμμα μιας ημέρας μνήμης έχει κάθε ευχέρεια να λάβει υπόψη και την προσωπικότητα των δημιουργών των έργων που επιλέγει να εντάξει στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Δεν πρόκειται λοιπόν για περίπτωση "λογοκρισίας", αλλά για περίπτωση συνέπειας προς τον σκοπό της συγκεκριμένης δημόσιας εκδήλωσης, η οποία ως μνημόσυνο δεν καλείται βέβαια να φιλοξενήσει όλες τις απόψεις, αλλά να επιλέξει εκείνες που θα εκφράσουν καλύτερα την μνήμη των θυμάτων.