Τι λέει η απόφαση για την "πειρατεία" στο Διαδίκτυο

Η δικαστική απόφαση που έχει γνωστοποιηθεί εκτεταμένα τις τελευταίες ημέρες ως αφορώσα την διαδικτυακή "πειρατεία" αποτελεί ένα προσωρινό ασφαλιστικό μέτρο. 

Οι αιτήσεις προς το δικαστήριο για την λήψη ασφαλιστικών μέτρων ασκήθηκαν από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και προστασίας πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων, υπέρ των οποίων παρενέβη στη δίκη και ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας του Υπουργείου Πολιτισμού που τους εποπτεύει) εναντίον των εταιριών που παρέχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο (ISPs) και δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Το αίτημα των οργανισμών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ήταν να υποχρεωθούν οι πάροχοι να απαγορεύσουν με τεχνικό τρόπο την πρόσβαση των χρηστών του Διαδικτύου σε δύο συγκεκριμένες ιστοσελίδες, για τις οποίες υπήρχε ισχυρισμός ότι παρείχαν τα μέσα για παράνομη διακίνηση έργων πνευματικής ιδιοκτησίας (www.ellinadiko.com, www.music-bazaar.com). Yπέρ των παρόχων άσκησε παρέμβαση η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων.

Οφείλω εξ αρχής να διευκρινίσω ότι σε αυτή τη δίκη κατατέθηκε και μια γνωμοδότηση που συνέταξα για λογαριασμό μιας από τις αμυνόμενες εταιρίες παροχής πρόσβασης στο Διαδίκτυο, όπου ανέλυσα ορισμένα θεωρητικά νομικά ζητήματα  σχετικά με την αρχή της ουδετερότητας του Διαδικτύου σε συνάρτηση με τα θεμελιώδη δικαιώματα. 

Η δικαστική απόφαση της 16.5.2012 δέχεται τις αιτήσεις των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης και: "διατάσσει προσωρινά, ως τεχνολογικό μέτρο, προκειμένου να καταστεί αδύνατη στους συνδρομητές των καθών οι αιτήσεις, οι οποίες είναι εταιρίες παροχής υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο, η ψηφιακή καταφόρτωση στους υπολογιστές των συνδρομητών τους, των έργων επί των οποίων υπάρχουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικά δικαιώματα δικαιούχων που εκπροσωπούνται στην Ελλάδα από τους αιτούντες, τα οποία περιέχονται στις ιστοσελίδες με διευθύνσεις IP (IP addresses) [...], αντίστοιχα, την επιβολή της περιγραφόμενης στην ανωτέρω στο σκεπτικό της παρούσας τεχνικής έκθεση του Βασιλείου Βασσάλου, υπό στοιχείο (2.1) "Βασικής Τεχνικής Διακοπής Πρόσβασης σε συγκεκριμένη διεύθυνση του διαδικτύου" που αφορά τις ως άνω ιστοσελίδες με τις παραπάνω διευθύνσεις, μέσω της εγκατάστασης από το προσωπικό διαχείρισης του δικτύου των καθών, των σχετικών ρητών οδηγιών στους δρομολογητές - routers του εν λόγω δικτύου."

Η απόφαση δεν αφορά λοιπόν την αφαίρεση έργων από τις επίμαχες ιστοσελίδες, αλλά τοποθέτηση φίλτρου από τις συγκεκριμένες εταιρίες - παρόχους (ελληνικούς ISPs) ώστε οι συνδρομητές τους (οι χρήστες) να μην έχουν πρόσβαση σε αυτές τις συγκεκριμένες δύο ιστοσελίδες. Αντί δηλαδή οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης ή οι ίδιοι οι καλλιτέχνες να ζητήσουν την αφαίρεση των συγκεκριμένων έργων τους από τις εν λόγω ιστοσελίδες (πράγμα που ισχυρίζονται ότι αδυνατούν να επιδιώξουν νομικά), αξίωσαν και, προς το παρόν, πέτυχαν την δικαστική απαγόρευση πρόσβασης των χρηστών του Διαδικτύου σε αυτές τις δύο συγκεκριμένες ιστοσελίδες. 

Η απόφαση είναι ένα εκτεταμένο κείμενο, καθώς τα αντιτιθέμενα έννομα συμφέροντα και δικαιώματα διαπλέκονται με έναν εξαιρετικά σύνθετο τρόπο, ο οποίος δεν οδηγεί σε προφανή συμπεράσματα από την απλή ανάγνωση των εφαρμοστέων νομικών διατάξεων και, φυσικά, υπεισέρχονται και αρκετά ζητήματα όχι απλώς κοινής νομοθεσίας, αλλά διεθνών συμβάσεων και ευρωπαϊκού δικαίου.  Στη γνωμοδότησή μου υποστήριξα ότι η υποχρέωση των ISPs να μπλοκάρουν την πρόσβαση των χρηστών στο Διαδίκτυο δεν προβλέπεται από έναν ισχύοντα κανόνα δικαίου, επομένως η δικαστική επιβολή αυτού του μέτρου, ως περιορισμού της ελευθερίας της λήψης και μετάδοσης πληροφοριών (άρθρο 10 παρ. 2 ΕΣΔΑ) θα παραβίαζε την εν λόγω ελευθερία, καθώς τέτοιοι περιορισμοί επιτρέπεται να επιβάλλονται μόνο με ένα νόμο ο οποίος θα είναι προσβάσιμος (accessible) και προβλέψιμων συνεπειών (foreseeable), στοιχεία που κατά τη γνώμη μου δεν υπήρχαν στην νομική βάση που επικαλούνταν οι αιτούντες. Οπότε, η επιβολή ενός τέτοιου περιορισμού (φιλτράρισμα πρόσβασης των χρηστών), αφού δεν προβλέπεται με σαφήνεια από τον νόμο, είναι ένας περιορισμός, ο οποίος παραβιάζει το θεμελιώδες δικαίωμα του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ, αλλά και του άρθρου 19  του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Ωστόσο, το Δικαστήριο δεν ασχολήθηκε καθόλου με την προβληματική της προβλεψιμότητας των συνεπειών, εκθέτοντας έτσι την κρίση του σε έλεγχο συμβατότητας προς την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Το ενδιαφέρον είναι ότι το Μονομελές Πρωτοδικείο διέγνωσε ότι η εκτεταμένη επιβολή υποχρέωσης γενικού φιλτραρίσματος είναι αντίθετη σε θεμελιώδη δικαιώματα, όπως είχε κρίνει και το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε απόφαση που εξέδωσε στις 16 Φεβρουαρίου 2012, αλλά και σε προγενέστερη, τον Νοέμβριο του 2011 (SABAM). Το Μονομελές Πρωτοδικείο επανέλαβε την κρίση του ΔΕΕ  ότι ο αποκλεισμός πρόσβασης των χρηστών σε υπηρεσίες P2P είναι ασύμβατος με το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας. Το ελληνικό δικαστήριο όμως, ειδικά ως προς την περίπτωση επιβολής μέτρων σε παρόχους έκρινε ότι υπάρχει κενό δικαίου. Αυτή η κρίση όμως σημαίνει ότι  ο νόμοθέτης όντως δεν είχε προβλέψει τον συγκεκριμένο περιορισμό φιλτραρίσματος με νόμο, όπως επιβάλλει το άρθρο 10 παρ. 2 της ΕΣΔΑ και το άρθρο 19 παρ. 3 του ΔΣΑΠΔ. Παρ' όλ' αυτά, το ελληνικό δικαστήριο, αντί να αποφασίσει ότι, αφού δεν υπάρχει νόμος που να προβλέπει  με σαφήνεια την επιβολή ενός τέτοιου περιορισμού (φιλτράρισμα πρόσβασης χρηστών), το αίτημα παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα, επιχείρησε να καλύψει το "κενό δικαίου" με αναλογική εφαρμογή άλλων κανόνων και μάλιστα γενικών αρχών του γενικού νόμου περί ηλεκτρονικών επικοινωνιών! Στο σημείο αυτό, κατά τη γνώμη μου, το δικαστήριο υπέπεσε σε ένα σημαντικό σφάλμα: το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε περσινή απόφασή του έχει ξεκαθαρίσει ότι "στην περίπτωση του Διαδικτύου, οι νόμοι πρέπει αναμφίβολα να είναι προσαρμοσμένοι στα ειδικά χαρακτηριστικά της τεχνολογίας, προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία και η προώθηση των εν λόγω δικαιωμάτων". Δηλαδή θα έπρεπε να υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις που προβλέπουν αναμφίβολα την δυνατότητα δικαστικής επιβολής στους ISPs απαγόρευσης πρόσβασης των χρηστών σε διευθύνσεις στις οποίες γίνεται παράνομη διακίνηση έργων, ώστε να θεωρηθεί ότι η δικαστική επιβολή τους δεν παραβιάζει το άρθρο 10 παρ. 2 της ΕΣΔΑ. Τέτοια διάταξη στο ελληνικό δίκαιο υπάρχει μόνο στην πρόσφατη νομοθεσία για τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια. Δεν υπάρχει όμως, στον ν.2121/1993 περί πνευματικής ιδιοκτησίας, ούτε και στο π.δ. 131/2003 περί υπηρεσιών κοινωνίας της πληροφορίας. 

Σε μια δημοκρατική κοινωνία, ό,τι δεν απαγορεύεται με σαφήνεια από ρητό πολιτειακό κανόνα, επιτρέπεται. Η χωρίς άδεια διάδοση έργων που καλύπτονται από πνευματικά δικαιώματα απαγορεύεται από ρητό πολιτειακό κανόνα. Η υποχρέωση, όμως, των ISPs να απαγορεύουν την πρόσβαση του χρήστη σε ιστοσελίδες προβλέπεται ρητώς μόνο για τις περιπτώσεις των παράνομων διαδικτυακών παιχνιδιών. Άρα, κάθε άλλη νομολογιακή κατασκευή παραβιάζει την ελευθερία λήψης και μετάδοσης πληροφοριών, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 10  της ΕΣΔΑ και στο άρθρο 19 του ΔΣΑΠΔ, αλλά και στο άρθρο 5Α του Συντάγματος.

Θεωρώ επίσης ότι η εν λόγω υπόθεση διαφοροποιείται ουσιωδώς από τις δύο προηγούμενες αποφάσεις "SABAM" του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προς το οποίο θα πρέπει να αποσταλεί προδικαστικό ερώτημα από τα ελληνικά δικαστήρια.