Ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Στις 27 Απριλίου 2009 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δημοσιοποίησε Έγγραφο Έκθεσης Περιστατικών και υποβολής ερωτήσεων (διαθέσιμο μόνο στα γαλλικά) σε διάδικα μέρη σχετικά με την υπόθεση γάμου ομόφυλων προσώπων στην Γαλλία.

Ο γαλλικός Αστικός Κώδικας δεν προβλέπει την ετερότητα φύλου (όπως και ο Ελληνικός Αστικός Κώδικας) στις προϋποθέσεις σύναψης γάμου. Έτσι ένα ζευγάρι αξιοποιώντας την ουδετερότητα των διατάξεων σύναψε πολιτικό γάμο. Στη συνέχεια όμως, βρέθηκε ο -αναπόφευκτος- εισαγγελέας που ζήτησε την ακύρωση του γάμου. Η γαλλική Δικαιοσύνη αποφάνθηκε -μέχρι και σε επίπεδο Αρείου Πάγου- ότι ο κατά τον Αστικό Κώδικα γάμος αφορά άτομα διαφορετικού φύλου. Το 2007 όμως, το ζευγάρι προσέβαλε την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για παραβίαση του ανθρώπινου δικαιώματος περί σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (8 ΕΣΔΑ)  σε συνδυασμό με το ατομικό διαίωμα σύναψης γάμου (12 ΕΣΔΑ) και όλα αυτά κατά παράβαση της απαγόρευσης διακρίσεων λογω φύλου και λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού (12 ΕΣΔΑ). 

Το πέμπτο Τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου υποβάλλει με το έγγραφό του δύο ερωτήσεις στους διαδίκους:

1. Με βάση την νομολογία του Δικαστηρίου, είναι εφαρμόσιμα τα άρθρα 12 και 14 της ΕΣΔΑ στην παρούσα υπόθεση; Σε περίπτωση θετικής απόκρισης, οι προσφεύγοντες είναι θύματα λόγω του "φύλου" τους ή λόγω "άλλης κατάστασης", κατά την έννοια του άρθρου 14;

2. Με βάση τη νομολογία του Δικαστηρίου, οι προσφεύγοντες είναι θύματα παραβίασης της ιδιωτικής και οικογενειακής τους ζωής κατά την έννοια του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, λόγω του "φύλου" τους ή λόγω  "άλλης κατάστασης", κατά την έννοια του άρθρου 14;

[Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον συνάδελφο Θεόδωρο Αλεξανδρίδη του  European Roma Rights Centre που μου επισήμανε το έγγραφο.]

Τα εν λόγω άρθρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχουν ως εξής: 

’Αρθρo 8 -  Δικαίωµα σεβασµoύ της ιδιωτικής και oικoγεvειακής ζωής

1. Παv πρόσωπov δικαιoύται εις τov σεβασµόv της ιδιωτικής και oικoγεvειακής ζωής τoυ, της κατoικίας τoυ και της αλληλoγραφίας τoυ.

2. Δεv επιτρέπεται vα υπάρξη επέµβασις δηµoσίας αρχής εv τη ασκήσει τoυ δικαιώµατoς τoύτoυ, εκτός εάv η επέµβασις αύτη πρoβλέπεται υπό τoυ vόµoυ καιο απoτελεί µέτρov τo oπoίov, εις µίαv δηµoκρατικήv κoιvωvίαv, είvαι αvαγκαίov δια τηv εθvικήv ασnάλειαv, τηv δηµoσίαv ασφάλειαv, τηv oικovoµικήv ευηµερίαv της χώρας, τηv πρoάσπισιv της τάξεως και τηv πρόληψιv πoιvικώv παραβάσεωv, τηv πρoστασίαv της υγείας ή της ηθικής, ή τηv πρoστασίαv τωv δικαιωµάτωv και ελευθεριώv άλλωv.

’Αρθρo 12 - Δικαίωµα συvάψεως γάµoυ

Άµα τη συµπληρώσει ηλικίας γάµoυ, o αvήρ και η γυvή έχoυv τo δικαίωµα vα συvέρχovται εις γάµov και ιδρύωσιv oικoγέvειαv συµφώvως πρoς τoυς διέπovτας τo δικαίωµα τoύτo εθvικoύς vόµoυς.

’Αρθρo 14 - Απαγόρευση τωv διακρίσεωv

Η χρήσις τωv αvαγvωριζoµέvωv εv τη παρoύση Συµβάσει δικαιωµάτωv και ελευθεριώv δέov vα εξασnαλισθή ασχέτως διακρίσεως φύλoυ, φυλής, χρώµατoς, γλώσσης, θρησκείας, πoλιτικώv ή άλλωv πεπoιθήσεωv, εθvικής ή κoιvωvικής πρoελεύσεως, συµµετoχής εις εθvικήv µειovότητα, περιoυσίας, γεvvήσεως ή άλλης καταστάσεως.

_____________

Εκτίμηση μου είναι πως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προβληματίζεται όχι ως προς την παραβίαση του δικαιώματος των αιτούντων στην ιδιωτική ή οικογενειακή τους ζωή - αυτή πρέπει να θεωρηθεί δεδομένη - αλλά ως προς το εάν ο αποκλεισμός ομόφυλων ζευγαριών από το δικαίωμα έγγαμης συμβίωσης είναι διάκριση με βάση το φύλο ή με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ("άλλη κατάσταση").

Eπίσης μάλλον προβληματίζεται για το αν θα εφαρμόσει το άρθρο 12 (δικαίωμα σύναψης γάμου) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ή θα περιορίσει την κρίση του στον σεβασμό της ιδιωτικής - οικογενειακής ζωής (άρθρο 8 ΕΣΔΑ).  

Το γεγονός ότι το άρθρο 12 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνει το δικαίωμα γάμου "για άνδρες και γυναίκες νόμιμης ηλικίας", δεν μπορεί να θεωρηθεί εμπόδιο, διότι δεν υπάρχει αποκλεισμός στην διατύπωση της Σύμβασης ως προς τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών. Η ΕΣΔΑ κατοχυρώνει ως ανθρώπινο δικαίωμα τον ίδιο τον γάμο και η αναφορά στα δύο φύλα δεν μπορεί να οδηγήσει βέβαια σε αποκλεισμό (λόγω φύλου) από άλλο ανθρώπινο δικαίωμα όπως το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής του άρθρου 8.

Έτσι, η αναφορά σε "άνδρες και γυναίκες νόμιμης ηλικίας" στο άρθρο 12, κατά τη γνώμη μου υπενθυμίζει ότι δεν πρέπει οι εθνικές νομοθεσίες να επιτρέπουν τους γάμους ανήλικων αγοριών ή ανήλικων κοριτσιών (ή ανήλικων κοριτσιών με ενήλικα αγόρια, που είναι και το πραγματικό πρόβλημα λ.χ. στην μουσουλμανική μειονότητα στην Θράκη, λόγω του νόμου της Σαρία). Αυτός είναι ο μόνος αποκλεισμός που κατοχυρώνει το άρθρο 12 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όχι η αποκλειστική ένωση του γάμου μόνο ως προς τα  ετερόφυλα ζευγάρια.

Περαιτέρω, η ΕΣΔΑ, όπως έχει κατ' επανάληψη νομολογήσει το Δικαστήριο, αποτελεί ένα ζωντανό νομοθέτημα που πρέπει να ερμηνεύεται με βάση τις σύγχρονες ανάγκες της καθημερινής ζωής στην Ευρώπη. Το Δικαστήριο επέτρεψε λ.χ. στην υπόθεση Goodwin κατά Μ.Βρετανίας τον γάμο ανάμεσα σε έναν άνδρα και μία transexual, θεωρώντας ότι δεν υπάρχει εμπόδιο από το άρθρο 12 της ΕΣΔΑ.

Όσον αφορά την ένταξη της υπόθεσης στην νομολογία του Eυρωπαϊκού Δικαστηρίου, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ως λόγος αποκλεισμού από το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής έχει ήδη κριθεί για το πολύ πιο ευαίσθητο θέμα της υιοθεσίας παιδιού από ομοφυλόφιλη (υπόθεση Ε.Β. κατά Γαλλίας , 22.1.2008) καθώς και από παλαιότερες υποθέσεις περί αποκλεισμού ομοφυλόφιλου πατέρα από το δικαίωμα επιμέλειας του τέκνου του. 

Συνεπώς, κατά τη γνώμη μου, ο αποκλεισμός σύναψης γάμου από ομόφυλα ζευγάρια προσκρούει και στα τρία αυτά άρθρα, καθώς συνιστά:

-  παράνομη παρέμβαση στο δικαίωμα σύναψης γάμου όπως κατοχυρώνεται από το άρθρο 12 της ΕΣΔΑ, αλλά και 

- παρέμβαση στο δικαίωμα σεβασμού ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής όπως κατοχυρώνεται από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, 

- λόγω τόσο του φύλου τους, όσο και του σεξουαλικού τους προσανατολισμού, κατά το άρθρο 14 της ΕΣΔΑ. 

Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για το θέμα αυτό θα κρίνει και την δικαστική πορεία της υπόθεσης των γάμων της Τήλου, καθώς η σχετική υπόθεση εκκρεμεί ακόμη στο Πρωτοδικείο Ρόδου. 

Ωστόσο, η αναμενόμενη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου μπορεί να μην είναι τελική, επειδή της υπόθεσης έχει επιληφθεί το 5ο Τμήμα και υπάρχει περίπτωση η απόφαση να επανακριθεί στο Τμήμα Ευρείας Συνθέσεως του Δικαστηρίου.