Δραματική στροφή στη νομολογία: Το Πρωτοδικείο Πειραιά εφαρμόζει το νόμο περί τύπου σε διαδικτυακό δημοσίευμα

Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι, παρά τις θεωρητικές απόψεις που είχαν διατυπωθεί περί του αντιθέτου, τα Ελληνικά Δικαστήρια δεν εφάρμοζαν τον νόμο περί Τύπου σε δημοσιεύματα του Διαδικτύου (βλ. σχετική απόφαση του Αρείου Πάγου, καθώς και απόφαση 2256/2008 του Πρωτοδικείου Αθήνας). Τις επιφυλάξεις μου για την άρνηση υπαγωγής των ιστολογίων στις προστατευτικές συνταγματικές διατάξεις, όπως η απαγόρευση της λογοκρισίας, έχω υποστηρίξει πολλές φορές, όπως σε αυτό το δημοσίευμα στο ΒΗΜΑ.

Αυτή η νομολογιακή γραμμή ανατρέπεται με την απόφαση 27/2009 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά (πηγή: Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, 1/2009), το οποίο έκρινε ότι το Διαδίκτυο εμπίπτει τόσο στην ειδική (σύντομη!) διαδικασία του άρθρου 681Δ του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, η οποία έχει σχεδιαστεί για την ταχεία εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και δημοσιεύματα, όσο και στην εφαρμογή του Ν.1178/1981, δηλ. του Νόμου περί Τύπου που καθιερώνει "αντικειμενική ευθύνη" του ιδιοκτήτη του μέσου για όσα γράφονται από τους συντάκτες του και θεσπίζει minimum ποσά αποζημιώσεων ανάλογα με το μέσο ενημέρωσης (εφημερίδα τοπική/Αθήνας-Θεσσαλονίκης, ραδιόφωνο τοπικό ή με δικτύωση, τηλεοπτικός σταθμός κλπ. Βλ. τον σχετικό "τιμοκατάλογο" εδώ).

Με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο εντάσσει το Διαδίκτυο στον κρατούντα στην χώρα μας ορισμό του Τύπου, θεωρώντας ότι  ο ορισμός αυτός είναι εκείνος που περιέχεται στο βιβλίο του καθηγητή Π. Δαγτόγλου "Ατομικά Δικαιώματα" εκδ. 1991, σελ. 451 επ.: "έντυπο είναι κάθε κείμενο, κάθε όχι απλώς διακοσμητική εικαστική παράσταση, κάθε εγγραφή μουσικού έργου με κείμενο ή επεξηγήσεις και κάθε ηχητικό αποτύπωμα απλού ή μελωδικού λόγου, εφόσον έχει παραχθεί με μηχανική ή φυσικοχημική ή ηλεκτρονική διαδικασία κατάλληλη για παραγωγή σημνατικού αριθμού αντιτύπων και προορίζεται για διάδοση." Είναι ένας ορισμός πολύ κοντά σε εκείνον του νόμου του 1938 που ανέφερα στο κείμενό μου στο ΒΗΜΑ. Το κρίσιμο στοιχείο είναι ο σκοπός διάδοσης του μηνύματος και η σχετική προεργασία για την ανάγνωσή του από ανοικτό αριθμό αποδεκτών.

Προκειμένου το Δικαστήριο να εντάξει το Διαδίκτυο στον παραπάνω ορισμό επάγεται τις παρακάτω σκέψεις: 

"Το διαδίκτυο αποτελεί στο σύγχρονο κόσμο το πιο εξελιγμένο μέσο μαζικής επικοινωνίας και μάλιστα αμφίδρομης. Συνδυάζει το στοιχείο της μαζικότητας, καθώς απευθύνεται σε μεγάλο και καταρχήν απροσδιόρισμο αριθμό προσώπων, αλλά και το στοιχείο της ενημέρωσης, αφού παρέχει γνώμες, πληροφορίες, γνώσεις και ψυχαγωγία στους αποδέκτες. Κάθε χρήστης με τη βοήθεια των παροχέων πρόσβασης μπορεί να γίνει πομπός ή δέκτης διαδικτυακών μηνυμάτων. Ειδικότερα δε τούτο μπορέι να συμβεί και με το άνοιγμα ιστοσελίδας, την οποία ο χρήστης του διαδικτύου χρησιμοποιεί για να εκφράζει τις απόψεις του για οποιοδήποτε θέμα τον απασχολεί. Γίνεται δεκτό ότι το άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος για την ατομική ελευθερία έκφρασης και διάδοσης των στοχασμών προφορικά, γραπτά και δια του Τύπου, υπό τον όρο τήρησης των νόμων του κράτους καλύπτει και την ελεύθερη έκφραση  και διάδοση γνώμης μέσω του διαδικτύου (βλ. Ι.Καράκωστα, Δίκαιο & Internet, Νομικά ζητήματα του διαδικτύου, β' εκδ. 2003, σελ. 93). Δεδομένου ότι οι ιστοσελίδες, οι ταχυδρομικοί κατάλογοι, τα μηνύματα στις ομάδες συζητήσεων περιέχουν συνήθως κείμενα που παράγονται με έναν συνδυασμό μηχανικής, φυσικοχημικής και ηλεκτρονικής διαδικασίας και προορίζονται για διάδοση μέσω του διαδικτύου καθώς και το ότι κάθε ανάκληση του συγκεκριμένου υλικού από κάποιον χρήστη ουθσιαστικά συνιστά "αντίτυπο", γίνεται σαφές ότι ένα σημαντικό τμήμα του υλικού που διακινείται στο διαδίκτυο συνιστά τύπο με την έννοια του άρθρου 14 παρ. 1 του Συντάγματος. Έντυπα λοιπόν είναι τα κείμενα βιβλίων, οι ηλεκτρονικές εφημερίδες και προκηρύξεις, τα ηλεκτρονικά περιοδικά, αλλά και τα φυλλάδια. Στον Τύπο περιλαμβάνονται φωτογραφίες, σχέδια κ.λ.π. Εξαιρούνται της εγγυήσεως της διάταξης του άρθρου 14 παρ. 2 του Συντάγματος τα διακινούμενα στο διαδίκτου μηνύματα των δημοσίων υπηρεσιών ή οργανισμών, οι τιμοκατάλογοι, οι κατάλογοι πωλήσεων, οι εμπορικές εγκύκλιοι, οι κοινωνικές προσκλήσεις και οι αγγελίες, εκτός αν δημοσιεύονται στο πλαίσιο μιας ηλεκτρονικής εφημερίδας ή περιοδικού. Δεν εμπίπτουν φυσικά στην έννοια του Τύπου τα μηνύματα που δεν προορίζονται να διαδοθούν, π.χ. η ηλεκτρονική αλληλογραφία (βλ. για τα παραπάνω Ι.Καράκωστα, Δίκαιο & Ίντερνετ, ό.π., σ. 45)."

Η απόφαση ακολουθεί κατά γράμμα την "θεωρία του εικονικού αντιτύπου" που είχε αναπτύξει από το 2003 ο καθηγητής Ι.Καράκωστας στο βιβλίο του "Δίκαιο & Internet", β΄ έκδοση. Στο παραπάνω απόσπασμα, το Δικαστήριο αποδέχεται την επέκταση στο Διαδίκτυο της συνταγματικής προστασίας, δηλ. ουσιαστικά την απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού μέτρου (άρθρο 14 παρ. 2 Σ.) που ισχύει για τον Τύπο. Αυτή η θέση δεν είναι καθόλου αυτονόητη, γιατί ένα συντηρητικό δικαστήριο υπήρχε κίνδυνος να προκρίνει την ένταξη του Διαδικτύου στο άρθρο 15 του Συντάγματος (ραδιοτηλεόραση, κινηματογράφος, φωνογραφία) που ρητώς εξαιρεί τα -τότε- "νέα μέσα" από τις προστατευτικές απαγορεύσεις του άρθρου 14 παρ. 2.

Δεν έκανε όμως το Δικαστήριο το επόμενο βήμα: πλέον δεν χρειάζεται σε συνταγματικό επίπεδο να αναζητάμε το αν το Διαδίκτυο εμπίπτει στο 14 ή στο 15, αφού μετά την αναθεώρηση του 2001 υπάρχει πλέον το ειδικό συνταγματικό δικαίωμα "συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας" και το ειδικό συνταγματικό δικαίωμα της ελευθερίας της πληροφόρησης, το οποίο κατοχυρώνεται στο νέο άρθρο 5Α του Συντάγματος. Η σημασία τους είναι τεράστια γιατί, πέραν της λογοκρισίας, το 5Α περιέχει δική του, άκρως περιορισμένη δέσμη πέριορισμών που μπορούν να επιβληθούν σε αυτά τα δικαιώματα: διερεύνηση ποινικών αδικημάτων, λόγοι εθνικής ασφάλειας, δικαιώματα τρίτων όπως απόρρητο, προσωπικά δεδομένα, ιδιωτικότητα. Άρα: ούτε η επιτρεπτές περιπτώσεις λογοκρισίας που περιλαμβάνονται στο άρθρο 14 Σ. δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στο Διαδίκτυο.

Σε κάθε περίπτωση, έχουμε μία απόφαση (που θα έπρεπε να είχε βγει το 1999, ας πούμε) που αναγνωρίζει την συνταγματική προστασία του άρθρου 14 στο Διαδίκτυο. 

Ωστόσο, η απόφαση προχωρά και σε άλλες δύο σημαντικές τομές: εφαρμογή της ειδικής σύντομης διαδικασίας 681Δ ΚΠολΔ, αλλά και της ειδικής νομοθεσίας περί αντικειμενικής ευθύνης του τύπου (1178). 

Ως προς το πρώτο ζήτημα, το Δικαστήριο κάνει λόγο για αναλογική εφαρμογή του 681Δ:

"Οι προαναφερόμενες διατάξεις εφαρμόζονται αναλόγως και επί προσβολών προσωπικότητας οι οποίες συντελούνται στο διαδίκτυο (internet) μέσω ηλεκτρονικών ιστοσελίδων ("ηλεκτρονικών περιοδικών") που λειτουργούν ως διεθνές μέσο διακίνησης πληροφοριών, δεδομένου ότι για τις προσβολές αυτές δεν υπάρχει ιδιαίτερο θεσμικό πλαίσιο και η αντιμετώπισή τους δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο με την αναλογική εφαρμογή της ήδη υπάρχουσας νομοθεσίας για τις προσβολές της προσωπικότητας μέσω του έντυυπου (εφημερίδες, περιοδικά) ή του ηλεκτρονικού (τηλεόραση, ραδιόφωνο) Τύπου, αφού και η ραγδαίως αναπτυσσόμενη διαδικτυακή πληροφόρηση  που προσφέρεται από το Internet σε πολυμεσική μορφή (multimedia) καθιστά το χρήση αυτού (Internet) εκτός από "ομιλητή" και "αποδέκτη" πληροφοριών και κάνει το διαδίκτυο να προσομοιάζει με την τηλεόραση και μάλιστα με μιας νέας μορφής αναπτυσσόμενη τηλεόραση,  προσιτή σε κάθε πολίτη (βλ. μελέτη Α.Μαρίνου "Το Internet και οι συνέπειές του κυρίως στο χώρο του Δικαίου" ΕλλΔνη 39,1 επ. (έτσι η ΕφΑθ 8962/2006 ΕλλΔνη 2007, 1518)".

Εδώ αρχίζουν οι αντιφάσεις και οι παρανοήσεις. Η αναφορά στη διαδραστική μορφή του Διαδικτύου ("εκτός από "ομιλητή" και "αποδέκτη" πληροφοριών")  είναι στοιχεία που διαφοροποιούν ουσιωδώς το διαδίκτυο από την τηλεόραση, η οποία αποτελεί ένα κλασικό μοντέλο μονόδρομης διάδοσης μηνυμάτων. Ακριβώς αυτό το επιχείρημα δηλαδή ήταν που έπρεπε να χρησιμοποιηθεί από το Δικαστήριο για να αντιδιαστείλει την λειτουργία του Διαδικτύου από την λειτουργία της τηλεόρασης και όχι για να θεμελιώσει την ομοιότητα των δύο μέσων.  Διότι διάδραση - που δεν υπάρχει στην τηλεόραση- σημαίνει ότι ο θιγόμενος μπορεί να απαντήσει άμεσα, ανάλογα βέβαια και από την δομή του κάθε μέσου (δεν είναι όλα "ηλεκτρονικά περιοδικά, όπως αναφέρει το Δικαστήριο). Η αντίφαση έγκειται επίσης στο ότι, αν το Διαδίκτυο προσομοίαζε στην τηλεόραση, το Δικαστήριο δεν θα το ενέτασσε στο άρθρο 14 του Συντάγματος, αλλά στο άρθρο 15, όπως προαναφέρθηκε. 

Στη συνέχεια όμως, τα πράγματα μπαίνουν στη θέση τους: 

"Ο θιγόμενος λοιπόν από προσβολές μέσω του διαδικτύου έχει αξίωση κατά του χρήστη προσβολέα και βάσει του άρθρου μόνου του Ν.1178/1981 που καθιερώνει αντικειμενική ευθύνη του ιδιοκτήτη εφημερίδας για δημοσιεύματα που προσβάλλουν την προσωπικότητα ανεξάρτητα από την υποκειμενική ευθύνη του συντάκτη ή, αν είναι άγνωστος, του εκδότη ή του διευθυντή σύνταξης. Ο ιδιοκτήτης του εντυπου ευθύνεται ανεξάρτητα από δική του υπαιτιότητα, αρκεί η γνώση ή υπαίτια άγνοια (άρθρο 920 ΑΚ) ή υπαιτιότητα (άρθρα 914, 919 ΑΚ) να συντρέχει στο πρόσωπο του εκδότη ή του διευθυντή ηλεκτρονικής εφημερίδας. Ο ιδιοκτήτης μιας ιστοσελίδας υπέχει ευθύνη για τα δημοσιεύματα και τις δραστηριότητες των προσώπων που απασχολεί, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις της προστήσεως και κυρίως το στοιχείο "εξάρτησης" που απαιτείται για την ένταξη του προστηθέντος στο πεδίο δράσεως του προστήσαντος (βλ. Ι. Καράκωστα, Προστασία της ιδιωτικότητας στην Κοινωνία της Πληροφορίας, ΔιΜΕΕ 2004/54) οι δε σχετικές διαφορές που προκύπτουν μεταξύ του θιγόμενου από δημοσίευμα σε ιστοσελίδα του ιδιοκτήτη της ιστοσελίδας υπάγονται στην ειδική διαδικασία του άρθρου 681Δ του ΚΠολΔ."

Τίθεται λοιπόν -ορθά- το θέμα της ύπαρξης μιας επιχειρηματικής δομής (προϊστάμενοι-υφιστάμενοι) για την εφαρμογή του Ν.1178/1981 στην περίπτωση των διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης. Αυτό σημαίνει - αν και δεν το λέει ρητά το Δικαστήριο- ότι αυτή η δομή θα πρέπει να υπάρχει και ως προς τα minimum αποζημίωσης: δεν μπορείς να ζητήσεις αποζημίωση λ.χ. τα 300.000  ευρώ που προβλέπει ο νόμος ως minimum για τα τηλεοπτικά κανάλια, όταν πρόκειται για δημοσίευμα σε ένα blog. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, το Δικαστήριο επιδίκασε αποζημίωση 5.000 ευρώ για τη δημοσίευση ενός φερόμενου ως προσβλητικού δελτίου τύπου σε ιστοσελίδα εφημερίδας. Για τον υπολογισμό αυτού του ποσού, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη "την μικρή σχετικά επισκεψιμότητα που είχε ο διαδικτυακος τόπος της "Β" αφού εκεί δημοσιεύονται ειδήσεις ειδικού, οικονομικού κατά βάση ενδιαφέροντος της οικονομικής κατάστασης των μερών". 

Επομένως, αν επικρατήσει αυτή η νομολογιακή άποψη:

- Τα διαδικτυακά δημοσιεύματα που περιέχονται σε ιστολόγια καλύπτονται από την συνταγματική προστασία της ελευθεροτυπίας

- Εφόσον δεν υπάρχει σχέση "εξάρτησης", δεν εφαρμόζεται στα ιστολόγια ο νόμος για την αντικειμενική ευθύνη του τύπου, επομένως ούτε και τα minimum αποζημιώσεων που προβλέπει.