Δημόσια δεδομένα και πνευματική ιδιοκτησία

Είναι πλέον στερεοτυπικές οι δικαιολογίες που προβάλλει η Διοίκηση και οι υπηρεσίες του ευρύτερου δημόσιου τομέα (είτε με το μανδύα της Α.Ε. είτε ως κλασικά Ν.Π.Δ.Δ.) όταν θέλουν να αποκλείσουν την κυκλόφορία των πληροφοριών που κατέχουν. Πότε λένε ότι είναι "προσωπικά δεδομένα", πότε λένε ότι είναι "πνευματική ιδιοκτησία" (λ.χ. εδώ), πότε λένε ότι είναι "απόρρητα" έγγραφα. Κάποτε επικαλούνται μάλιστα "αντιδεοντολογική συμπεριφορά" όσων τολμούν να ασκήσουν το δικαίωμα στην πληροφόρηση (λ.χ. εδώ).

Είναι προφανές ότι οι αιτιολογίες αυτές δεν θα είναι πάντα αβάσιμες.

Προφανώς και δεν έχουμε δικαίωμα "περαιτέρω χρήσης" όλων των τόμων της Εθνικής Βιβλιοθήκης, με την έννοια ότι δεν μπορούμε να φωτοτυπήσουμε τα βιβλία και να αρχίσουμε να τα πουλάμε σε τρίτους σαν να είμαστε εμείς εκδότες. Αλλά εδώ τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι της Εθνικής Βιβλιοθήκης, είναι των δημιουργών.

Προφανώς και δεν έχουμε δικαίωμα "περαιτέρω χρήσης" κάθε προσωπικού δεδομένου που μπορεί να βρεθεί στα αρχεία λ.χ. ενός δημόσιου νοσοκομείου. Διότι σε αυτή την περίπτωση θα θιγόταν η ιδιωτικότητα των συμπολιτών μας. Άλλο πράγμα όμως οι πληροφορίες για την ιδιωτική ζωή κι άλλο να θέλεις να ενημερωθείς λ.χ. για το πόθεν έσχες των βουλευτών!

Προφανώς και δεν έχουμε δικαίωμα "περαιτέρω χρήσης" των απόρρητων σχεδίων του γενικού επιτελείου στρατού για την περίπτωση πολεμικής σύγκρουσης. Άλλο όμως αυτό κι άλλο το -προβλεπόμενο από το νόμο!- δήθεν απόρρητο των συζητήσεων του Υπουργικού Συμβουλίου.

Οι δημόσιες υπηρεσίες, όταν θέλουν να αποφύγουν την διάθεση των δημόσιων δεδομένων επικαλούνται συνθηματολογικά αυτούς τους όρους (όπως η "πνευματική ιδιοκτησία"), χωρίς φυσικά να αναφέρονται όντως στα συγκεκριμένα κανονιστικά σύνολα. Γιατί αν οι δημόσιες υπηρεσίες που επικαλούνται προσχηματικά αυτές τις νομικούρες είχαν όντως υπόψη τους λ.χ. τον νόμο για την πνευματική ιδιοκτησία, δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν διατάξεις όπως αυτή:

"5. Η προστασία του παρόντος νόμου δεν εκτείνεται σε επίσημα κείμενα με τα οποία εκφράζεται η άσκηση πολιτειακής αρμοδιότητας και ιδίως σε νομοθετικά, διοικητικά ή δικαστικά κείμενα, καθώς και στις εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης, στις ειδήσεις και στα απλά γεγονότα ή στοιχεία."

(άρθρο 2 παρ. 5 Ν.2121/1993 για την πνευματική ιδιοκτησία)

ή αυτή:

Άρθρο 25: Χρήση για λόγους ενημέρωσης

"1. Επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή στο μέτρο που δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό: α) η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό, για λόγους περιγραφής επίκαιρων γεγονότων με μέσα μαζικής επικοινωνίας έργων, που βλέπονται ή ακούγονται κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου γεγονότος, β) η αναπαραγωγή και η διάδοση στο κοινό με μέσα μαζικής επικοινωνίας προς το σκοπό της ενημέρωσης επί επίκαιρων γεγονότων πολιτικών λόγων, προσφωνήσεων, κηρυγμάτων, δικανικών αγορεύσεων ή άλλων έργων παρόμοιας φύσης, καθώς και περιλήψεων ή αποσπασμάτων από διαλέξεις, εφόσον τα έργα αυτά παρουσιάζονται δημόσια."

Το θεσμικό πλαίσιο έχει λοιπόν μια αξιόλογη επάρκεια. Αυτό που χρειάζεται είναι ένας ανεξάρτητος φορέας που να μεριμνά για την πρόσβαση στην δημόσια πληροφορία και την περαιτέρω χρήση των δημόσιων δεδομένων. Το ρόλο αυτό παίζουν εκ περιτροπής ο Συνήγορος του Πολίτη, ο εισαγγελέας, η Αρχή Προσωπικών Δεδομένων (δείτε λ.χ. εδώ την πρώτη απόφαση της για περαιτέρω χρήση, με χοντρά λάθη που ακυρώνουν το σχετικό νόμο), τα δικαστήρια, αλλά και ο κάθε πολίτης που ασκεί το δικαίωμα πρόσβασης στα δημόσια έγγραφα.

Κανένας όμως από τους παραπάνω δεν είναι εξειδικευμένος στο θεσμικό πλαίσιο της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Γι' αυτό πρέπει να γίνει το επόμενο βήμα και να δημιουργηθεί η σχετική ανεξάρτητη αρχή, κατά προτίμηση σε συγχώνευση με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων, όπως συμβαίνει ήδη σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.

Ο Αρχιεπίσκοπος στο Υπουργικό Συμβούλιο

O Aρχιεπίσκοπος εκλήθη και πήρε μέρος στην τελευταία συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου στην οποία συζητήθηκαν ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής, λες και ο ηγέτης της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι πρόεδρος μη κυβερνητικής οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή για την μετανάστευση! Λες και οι μετανάστες, προερχόμενοι κυρίως από ασιατικές χώρες έχουν οποιαδήποτε σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας, η οποία αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες μισαλλοδοξίας στην κοινωνία μας, όπως καταγράφεται σε εκθέσεις διεθνών οργανισμών.

Η συγκεκριμένη κυβερνητική επιλογή ήταν ένα τεράστιο ατόπημα, γιατί πέρα απ' όλα τα άλλα συντηρεί τη σύγχυση ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί θεσμικό συνομιλητή του Κράτους σε μια σειρά ζητημάτων εκτός από την παροχή λατρευτικών και τελετουργικών υπηρεσιών. Ενώ σε όλη την Ευρώπη συζητείται η σχέση των κρατών με τις Εκκλησίες, επ' αφορμή της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τους σταυρούς στα σχολεία, η Ελλάδα δίνει το μήνυμα που μας πηγαίνει πίσω ολοταχώς, αναγνωρίζοντας de facto θεσμική θέση σε έναν από τους θρησκευτικούς ηγέτες και περιφρονώντας επιδεικτικά κάθε άλλη ομολογιακή οργάνωση που εκπροσωπεί χιλιάδες πιστούς.

Διαβάζω ότι "καλύτερα να πηγαίνει η Εκκλησία στο Κράτος παρά το αντίθετο", δηλαδή ότι ήταν καλύτερη αυτή η εικόνα, παρά η εικόνα του Καραμανλή που πήγε να υπογράψει για τις ταυτότητες. Δεν συμφωνώ, είναι χειρότερο αυτό που κάνει το ΠΑΣΟΚ. Γιατί η παρουσία του Αρχιεπίσκοπου στο Υπουργικό Συμβούλιο διαμορφώνει συνθήκη και ενδεχομένως συνήθεια, έθιμο, διαδικασία. Η Ελληνική Δημοκρατία θρησκεύεται με συγκεκριμένο τρόπο και προπαγανδίζει υπέρ μιας Εκκλησίας, περιφρονώντας τις υπόλοιπες Εκκλησίες, περιφρονώντας κάθε διαφορετική συνείδηση που θίγεται από τις τυραννικές πλειοψηφίες.

Η πολιτική είναι, κατά κύριο λόγο, διαχείριση συμβόλων. Η Κυβέρνηση έχει αφιερώσει το σύνολο των μέχρι τώρα μεγάλων πρωτοβουλιών και τομών της στην διαχείριση συμβόλων: ο Συνήγορος του Πολίτη στο Υπουργικό Συμβούλιο, οι πολιτικοί αρχηγοί στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (δίκην ... "Συμβουλίου της Δημοκρατίας", θεσμός που καταργήθηκε από το Σύνταγμα), ο Αρχιεπίσκοπος στο Υπουργικό Συμβούλιο. Επίσης: δεν επιτρέπονται οι πλάκες στο facebook γιατί αλλιώς δεν είσαι σοβαρός για να διοριστείς Γενικος Γραμματέας, ασυμβίβαστο η συμμετοχή σε off shore για βουλευτές, υπουργούς και δημάρχους, ημι-ανεξάρτητη αρχή η στατιστική υπηρεσία (αλλά διορισμένη από το Υπουργικό Συμβούλιο) και όλες οι αποφάσεις στο Διαδίκτυο (χωρίς κύρωση αν δεν ανέβουν). Όλα είναι εικόνα.

Η συγκεκριμένη διαχείριση συμβόλων έρχεται να υποστηρίξει ακριβώς αυτά που περιμένει η μεγάλη πλειοψηφία: μηδενική ανοχή, μάχη κατά της διαφθοράς, συνεργασία του πολιτικού κόσμου για τα μεγάλα προβλήματα, αλλά και επίσημη συμμετοχή της Εκκλησίας στην παραγωγή πολιτικής. Σε όλα αυτά μπορούν να διατυπωθούν σοβαρές ενστάσεις σε επίπεδο συνταγματικού δικαίου. Οι πρωτοβουλίες αυτές χαϊδεύουν τα αυτιά των πλειοψηφιών και μολονότι φαίνονται ως τολμηρές επιλογές, στην πραγματικότητα περικλείουν την ίδια την ουσία του συντηρητισμού και του ηθικισμού που ταλαιπωρεί την κοινωνία μας από πάντα. Όσο για το πραγματικά προοδευτικό ΠΑΣΟΚ, το οποίο ξιφουλκούσε υπέρ της καθιέρωσης συμφώνου συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια μέχρι πέρσι το καλοκαίρι, αναθέτοντας στην κα Καϊλή την υπεράσπισή του στη Βουλή, το οποίο διαφωνούσε με τον κουκουλονόμο, προασπιζόταν τα προσωπικά δεδομένα και τις αρμοδιότητες της Αρχής, ακόμη αναζητείται. Όπως αναζητούνται και όλοι όσοι υποστήριξαν σθεναρά το ΠΑΣΟΚ ως μια προοδευτική δύναμη που θα έδιωχνε τον υπέρμετρο συντηρητισμό της Νέας Δημοκρατίας. Η οποία ουδέποτε θα καλούσε στο Υπουργικό Συμβούλιο θρησκευτικούς ηγέτες.

Ο Αρχιεπίσκοπος δεν είχε καμία δουλειά στο Υπουργικό Συμβούλιο. Είναι κρίμα που σοβαροί άνθρωποι, οπως αυτός, δεν τολμούν να πουν όχι στις "κλείστρες" της Κυβέρνησης που τους μεταχειρίζονται σαν καλεσμένους σε πρωϊνάδικο.

Eφαρμόζεται ο νόμος περί τύπου στο Διαδίκτυο;

Ασφαλιστικά μέτρα κατά tvxs: εφαρμόζεται ο νόμος περί τύπου στο Διαδίκτυο;

Και ακόμα περιμένω την δημοσίευση του πλήρους άρθρου που έχω στείλει γι' αυτό το θέμα στο ΔιΜΕΕ.

Άντε, να δούμε πόσες δίκες μετά θα απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα.

Η λάθος διαφάνεια: "ποινικοποίηση" των offshore !

Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε φετιχοποιήσει ορισμένα αντικείμενα (κουκούλες, κινητά, κάμερες) και νόμιζε ότι ασκεί αντεγκληματική πολιτική με την εισαγωγή ιδιώνυμων και χτυπώντας το σαμάρι αντί για τον γάιδαρο.

Η σημερινή κυβέρνηση, με εντελώς διαφορετικές προθέσεις, για άλλη μια φορά σε συντομότατο χρονικό διάστημα, αποκαλύπτει την εσφαλμένη αντίληψή της για την αρχή της διαφάνειας, η οποία οδηγεί και σε παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως στην περίπτωση του κ. Κουτούπη (Η αβάσταχτη υποκρισία μιας κακώς νοούμενης διαφάνειας). Ταυτόχρονα, για να δούμε και την σχέση της Κυβέρνησης με την πραγματική διαφάνεια, υπήρξαν καταγγελίες από πολίτες τις προηγούμενες μέρες ότι  αστυνομικοί δεν τους επέτρεπαν να λαμβάνουν φωτογραφίες, παρά τα περί του αντιθέτου ισχύοντα. (Λήψη φωτογραφιών σε δημόσιες συναθροίσεις παρουσία της αστυνομίας). Επίσης η Κυβέρνηση αντιλαμβάνεται ως ανεξάρτητη αρχή ένα ν.π.δ.δ. το προεδρείο του οποίου ορίζεται από τον υπουργό Οικονομικών (Η Στατιστική Υπηρεσία του νομοσχεδίου δεν είναι ανεξάρτητη αρχή), ενώ δεν προβλέπει καμία κύρωση για την περίπτωση που ΔΕΝ αναρτώνται "όλες" οι διοικητικές πράξεις κι αποφάσεις στο Διαδίκτυο, καθιστώντας το σχετικό νομοσχέδιο ένα απλό ευχολόγιο  (Το νομοσχέδιο για την υποχρεωτική ανάρτηση νόμων και πράξεων στο Διαδίκτυο). 

Σήμερα όμως η Κυβέρνηση, πέρα από τις παραπάνω αστοχίες, έρχεται πάλι κοντά στην φετιχοποίηση των "κακών" αντικειμένων. Ο Υπουργός Δικαιοσύνης ανακοίνωσε ως "μέτρο" την ποινή της καθαίρεσης από θέση μέλους κυβέρνησης και των επικεφαλής μελών ΟΤΑ α΄και β΄βαθμού που αποδειχθεί ότι μετέχουν σε ... off shore! 

Δηλαδή "ποινικοποιείται" η απλή συμμετοχή σε off shore, όπως προ ετών είχε απαγορευθεί η ανάληψη δημόσιων έργων σε όσους ήταν "βασικοί μέτοχοι" σε ΜΜΕ. Όπως προ ετών είχε απαγορευθεί κάθε παιχνίδι μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών σε net cafe (για να καταπολεμηθούν τα "φρουτάκια"). Η υπόθεση του βασικού μετόχου, αλλά και των net cafe είχαν πασίγνωστη κατάληξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση: διασυρμό της Ελλάδας για θεσμοθέτηση νομικά απαράδεκτων απαγορεύσεων.

Αλλά δεν φταίει η ΕΕ, εάν εμείς δεν μπορούμε να καταλάβουμε ότι η ίδια η συμμετοχή σε υπεράκτια εταιρία αποτελεί δικαίωμα καθενός, ακόμα και των πολιτικών, εφόσον δεν συνδέεται με παράνομες δραστηριότητες. Επομένως, ουδείς επιτρέπεται  να υποστεί κυρώσεις  μόνο και μόνο επειδή μετέχει σε υπεράκτια εταιρία, γιατί διαφορετικά, όπως προφανώς ξέρει πολύ καλά ο Υπουργός Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, αλλά προς στιγμή του διαφεύγει (πώς να τα θυμάται όλα;), αυτό θα σήμαινε παραβίαση του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. 

H συζήτηση για το "νόμιμο και το ηθικό" έχει πάρα πολλά παρακλάδια που δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο δημόσιας συζήτησης, έχουν τύχει όμως αναλυτικότατης επιστημονικής διερεύνησης απο την φιλοσοφία του δικαίου (βλ. λ.χ. Α.Τάκη, Η ηθική αδιαφορία του νόμου) . Το πιο σημαντικό είναι ότι δεν μπορεί να απαγορευθεί νομικά κάθε συμπεριφορά για την οποία η κοινωνία έχει αρνητικές προκαταληψεις. Οι αντιλήψεις περί "κοινής λογικής" οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων (λ.χ. "είναι κοινή λογική ότι 2 άντρες δεν πρέπει να συνάπτουν  σύμφωνο συμβίωσης").  Η λαϊκίστικη καταδίκη του κ. Βουλγαράκη για την περίφημη φράση του "ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό" παρέβλεπε μια σημαντική λεπτομέρεια: η εν λόγω φράση είναι απόλυτα ακριβής για ένα δικαιοκρατούμενο πολίτευμα και βασίζεται στην θεμελιώδη αρχή "ότι δεν απαγορεύεται, επιτρέπεται". Ψιλά γράμματα, για τα τηλεοπτικά παράθυρα και τις προεκλογικές εκστρατείες. Η "μηδενικη ανοχή στη διαφθορά" είναι πιο sexy ως σύνθημα, απ' όλες αυτές τις λεπτομέρειες. Μόνο που η μηδενική ανοχή (σε οτιδήποτε) είναι εξ ορισμού παράνομη σε μια δημοκρατία. Είναι αισχρό να χρησιμοποιούνται από υπεύθυνους πολιτικούς, έστω και συνθηματολογικά, τέτοιες διατυπώσεις που παραπέμπουν στην κοινωνία της μηδενικής ανοχής. 

Πρέπει να διδαχθούμε από τις υπερμετρες απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν στο παρελθόν, μόνο και μόνο επειδή οι νομοθέτες σύρθηκαν πίσω από "δημοσιογραφικές αποκαλύψεις" (λ.χ. φρουτάκια) και όλη την παραφιλολογία για την "διαπλοκή" (βλ. "βασικός μέτοχος"). Η καταπολέμηση της διαφθοράς δεν γίνεται με παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η διαφάνεια προϋποθέτει σεβασμό των στοιχειωδών κατακτήσεων του νομικού μας πολιτισμού.

Η Κυβέρνηση έχει ακόμη πολύ δρόμο για να δείξει ότι η αντίληψή της για την διαφάνεια είναι σε συμφωνία με το Σύνταγμα και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. 

 

Παγκόσμια ημέρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Σήμερα είναι η παγκόσμια μέρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μια έννοια για την οποία οι μη νομικοί επιφυλάσσουν διάφορες στρεβλώσεις και προβάλλουν προσδοκίες που κινούνται στη σφαίρα της πολιτικής ή και άλλου είδους συλλογικών διεκδικήσεων. Δυο σχόλια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, επειδή η σύγχυση συνεχίζεται και πολλές φορές καλλιεργείται σκόπιμα.

1. Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι για όλους, όχι μόνο για τους Έλληνες πολίτες.

"Μα έχουν δικαιώματα οι μετανάστες που έρχονται χωρίς χαρτιά;" με ρώτησε πρόσφατα μια δημοσιογράφος. Εάν αμφισβητήσουμε ότι οι μετανάστες είναι φορείς των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι σαν να αμφισβητούμε ότι έχουν την ανθρώπινη ιδιότητα, είναι η απάντηση. 

Το ότι κάποιος δεν έχει χαρτιά ή, γενικότερα, δεν είναι Έλληνας ή έχει διαπράξει κάποιο ποινικό αδίκημα, ή δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, ή γενικά δεν ανήκει σε κάποια "πλειοψηφία" και "κανονικότητα",  δεν σημαίνει ότι αυτομάτως αποστερείται των ανθρώπινων δικαιωμάτων του. Όπως είναι αυτονόητο, δεν επιτρέπεται να χάσει τη ζωή του, να στερηθεί της ελευθερίας του με παράνομο τρόπο, να υποστεί εξευτελιστική μεταχείριση ή βασανιστήρια, να μην τύχει μιας δίκαιης δίκης, να παραβιαστεί η ιδιωτική και οικογενειακή του ζωή, να χάσει την ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης, να μην μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα, να μην μπορεί να παντρευτεί, να υφίσταται διακρίσεις λόγω των ιδιοτήτων του ή να μην έχει ένα αποτελεσματικό ένδικο μέσο για να ασκήσει τα δικαιώματά του. 

Η καθολικότητα των ανθρώπινων δικαιωμάτων σχετίζεται με την απόλυτη παραδοχή ότι φορείς τους είναι όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από τις ιδιότητές τους.

2. Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να γίνονται σεβαστά κι από εμάς, όχι μόνο από το Κράτος

"Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν έχουν νόημα αν δεν είναι απόλυτα", λέει ένα πολιτικό σύνθημα που παραβλέπει ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι απλές ταμπέλες, αλλά έχουν συγκεκριμένο περιεχόμενο, πεδίο εφαρμογής και φυσικά περιορισμούς. Δεν υπάρχουν απόλυτα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως δεν υπάρχουν και απόλυτες εξουσίες. Τα δικαιώματά μας φτάνουν μέχρι εκεί που δεν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα των άλλων.

Η ίδια η εφαρμογή ενός ανθρώπινου δικαιώματος, προϋποθέτει τον σεβασμό όλων των υπόλοιπων ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αυτό υπογραμμίζει ιδιαίτερα η σημερινή ανακοίνωση του Γενικού Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο οποίος επιλέγει να αναδείξει ένα κλασικό παράδειγμα, ξεκινώντας από την ελευθερία της έκφρασης. Η ελευθερία της έκφρασης δεν περιλαμβάνει την παραβίαση της ιδιωτικότητας (εκτός φυσικά από περιπτώσεις που επιτρέπεται, βάσει των εξαιρέσεων του δικαιώματος αυτού), δεν περιλαμβάνει τις αθέμιτες διακρίσεις και τον μισαλλόδοξο λόγο. Ο ΓΓ αναφέρει συγκεκριμένα: "Η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι ένα απόλυτο δικαίωμα, είναι ένα δικαίωμα που συνεπάγεται υπευθυνότητα".

Στο e-lawyer, υπήρξαν ελάχιστες περιπτώσεις μεμονωμένων σχολιαστών, οι οποίοι δεν ήταν σε θέση να επιδείξουν την σχετική υπευθυνότητα και κατ' επανάληψη επιδίωκαν την παραβίαση των δικαιωμάτων των υπόλοιπων, συκοφαντώντας τους, χρησιμοποιώντας ρατσιστικό λόγο κλπ. Οι χρήστες αυτοί απομακρύνθηκαν και φυσικά εξαπέλυσαν κατηγορίες για "λογοκρισία" που δείχνουν την βαθύτατη αμορφωσιά τους πάνω στο θέμα της ελευθερίας της έκφρασης. Τους αφιερώνουμε αυτή τη μέρα, ιδίως την ανακοίνωση του ΓΓ του Συμβουλίου της Ευρώπης. 

Το νομοσχέδιο για την υποχρεωτική ανάρτηση νόμων και πράξεων στο Διαδίκτυο

Το νομοσχέδιο που ήδη δόθηκε σε δημόσιο σχολιασμό αποτελεί μια από τις κεντρικές προεκλογικές δεσμεύσεις της Κυβέρνησης, προς την κατεύθυνση της διαφάνειας. Η βασική αρχή του νομοσχεδίου είναι η υποχρεωτική διαδικτυακή ανάρτηση όλων τον νομοθετικών και κανονιστικών πράξεων, καθώς και των ατομικών πράξεων για τις οποίες προβλέπεται δημοσίευση. 

Ωστόσο, η προεκλογική εξαγγελία ότι θα είναι ανίσχυρες όσες πράξεις ΔΕΝ αναρτώνται στο Διαδίκτυο, έχει υποστεί βέβαια μια σχετική επεξεργασία: όλες οι πράξεις που είναι δημοσιεύσιμες (ΦΕΚ) ισχύουν κανονικά, ακόμα και αν ΔΕΝ αναρτηθούν στο Διαδίκτυο. Μόνο οι πράξεις για τις οποίες ΔΕΝ προβλέπεται δημοσίευση (όχι ΦΕΚ) θα είναι "ανεκτέλεστες" αν ΔΕΝ αναρτηθούν στο Διαδίκτυο. Διότι δεν θα μπορούσε φυσικά όλη η (νομική) ζωή μας να μεταφερθεί ξαφνικά στο Internet: oι νόμοι είναι νόμοι και η εκτελεστότητά τους εκκινεί με τη δημοσίευση στο ΦΕΚ. Το νομοσχέδιο αυτό δεν αντικαθιστά δηλαδή την κεντρική θέση της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως στο νομικό μας σύστημα, για την οποία πάντως προβλέπει δωρεάν διαδικτυακή πρόσβαση, όπως και σήμερα προβλέπει  το άρθρο ισχύον  18 παρ. 2  του Ν.3469/2006 που θέσπισε η ΝΔ ("Καθένας πολίτης έχει δωρεάν πρόσβαση, μέσω Διαδικτύου, για ανάγνωση όλων των τευχών της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως, πλην του τεύχους ΑΕ-ΕΠΕ και Γ.Ε.Μ.Η"). Ταυτολογώντας, το νομοσχέδιο, έρχεται να τροποποιήσει μια διάταξη στο άρθρο 15 παρ. 7 του ισχύοντος νόμου, με την φράση: "Τα τεύχη της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, διατίθενται δωρεάν σε ηλεκτρονική μορφή στην ιστοσελίδα του Εθνικού Τυπογραφείου." Δηλαδή μην τρελαθούμε και τελείως: "άλλαξε ο Μανωλιός" είναι η διάταξη. Το θέμα είναι ποιος θα εφαρμόσει ανοιχτά πρότυπα, να μπορεί ο πολίτης να κατεβάζει (εκτός από το να αναγιγνώσκει) τα ΦΕΚs και σε μορφότυπο που θα του επιτρέπει την ευχερή ανάγνωση (όχι τα σημερινά μισο-pdf που δεν βγάζεις άκρη), με σωστές μηχανές αναζήτησης και χωρίς τσιγκουνιές. Και το θέμα είναι τι θα γίνει και με τους σημερινούς συνδρομητές που έχουν ήδη πληρώσει για αυτές τις υπηρεσίες που από εδώ και στο εξής θα είναι δωρεάν.  Eπίσης να καταργηθεί η διάταξη που προβλέπει ποινικές κυρώσεις για όσους προβαίνουν σε εμπορική αξιοποίηση των ΦΕΚ: η ποινικοποίηση αυτή είναι αντίθετη στο κοινοτικό δίκαιο και συγκεκριμένα στην Οδηγία 2003/98 για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα που επιτρέπει και την εμπορική εκμετάλλευση των δημοσίων εγγράφων. 

Το νομοσχέδιο προβλέπει ότι αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο δημοσιευθέν (ΦΕΚ) και στο αναρτημένο (Διαδίκτυο), αυτό που τελικά ισχύει είναι το δημοσιευθέν. Δηλαδή θα μπορεί κάποιος να ανεβάζει χαζομάρες στο Διαδίκτυο και μετά να καλύπτεται πίσω από το ΦΕΚ. Πρόκειται για αστειότητες: κανονικά η διάταξη θα έπρεπε να προβλέπει ότι εάν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε ΦΕΚ και Διαδίκτυο θα πρέπει να επιλύεται άμεσα η απόκλιση και να αποκαθίσταται με ευθύνη του δημόσιου φορέα το τελικό κείμενο, επί ποινή ακυρότητας.

Θα πρέπει να προστεθεί και μια διάταξη που να αναφέρει ότι η παράλειψη ανάρτησης στο Διαδίκτυο των δημοσιευτέων ατομικών διοικητικών πράξεων αποτελεί λόγω ακύρωσης (παράλειψη ουσιώδους τύπου) για τα αρμόδια ακυρωτικά δικαστήρια (ΣτΕ, διοικητικό εφετείο).

Επίσης θα πρέπει να δημοσιεύονται υποχρεωτικά και οι πράξεις των Ανεξάρτητων Αρχών, οι οποίες για κάποιο άγνωστο λόγο δεν περιλαμβάνονται στις δημόσιες υπηρεσίες για τις οποίες θα εφαρμοστεί το νομοσχέδιο. Ακόμη περισσότερο, θα πρέπει να αναρτώνται υποχρεωτικά και οι δικαστικές αποφάσεις: εκεί βρίσκεται όλος ο πλούτος της εφαρμογής του δικαίου και δεν πρέπει να χαθεί αυτή η δυνατότητα. 

Μια πραγματικά επαναστατική καινοτομία όμως θα ήταν, στη Διαδικτυακή ανάρτηση των Πράξεων, όπου υπάρχει αναφορά σε νομοθετική ή κανονιστική διάταξη, να υπάρχει σύνδεσμος υπερκειμένου (hypertext link), ώστε ο διαδικτυακός αναγνώστης να μεταβαίνει με το πάτημα ενός πλήκτρου αυτομάτως στο παραπεμπόμενο νομοθέτημα. Είναι γνωστό ότι οι νομοθετικές διατάξεις περιλαμβάνουν σωρεία αναφορών σε άρθρα και κόντρα άρθρα, με αποτέλεσμα, για να έχει κάποιος σαφή εικόνα, να πρέπει να βρει όλα τα παραπεμπόμενα νομοθετήματα. Το Διαδίκτυο μας δίνει την δυνατότητα να διευκολύνουμε πάρα πολύ τον χρήστη της νομοθετικής πληροφορίας. Δεν αρκεί η απλή διαδικτυακή ανάρτηση, αλλά θα πρέπει να αξιοποιηθούν και οι θεμελιώδεις εφαρμογές του web, όπως είναι τα links. 

Τρεις παρατηρήσεις ακόμα, για τη γενικότερη φιλοσοφία της καινοτομίας:

1. Πολύ δύσκολα θα εφαρμοστούν αυτά αποτελεσματικά στην πράξη, χωρίς εποπτεία από Επίτροπο Πρόσβασης στην Πληροφόρηση (Information Commissioner) που θα δίνει τον τόνο και θα λύνει προβλήματα που δημιουργεί η επιφύλαξη των διατάξεων για την προστασία προσωπικών δεδομένων, επιχειρηματικού απορρήτου και άλλων "παγίδων" στις οποίες μπορεί να σκαλώσει η εφαρμογή του μέτρου στην πράξη.Εάν στο νομοσχέδιο δεν προβλέπεται και η επιβολή κυρώσεων στους υπαίτιους της μη ανάρτησης στο Διαδίκτυο, τότε το μέτρο θα είναι ένα απλό ευχολόγιο (lex imperfecta).

2. Τα ψέματα τελείωσαν: περισσότερη διαφάνεια σημαίναι και περισσότερη υπευθυνότητα. Έλα όμως που υπάρχει ακόμη ένα τεράστιο ψηφιακό χάσμα και επομένως οι βεβαιότητες δεν μπορούν να είναι απόλυτες.

3. Η γενική κοινοποίηση είναι η ψυχή της νομικής δεσμευτικότητας, κατά τον Καντ. Και έχει δίκιο: όσο πιο οριζόντια γνωστός είναι ένας κανόνας, τόσο μεγαλύτερη είναι η επιβολή του. Το μέτρο της γενικής διαδικτυακής κοινοποίησης των πράξεων του νομοθέτη και της διοίκησης ισχυροποιεί την δεσμευτικότητα. Αν σε αυτά προστεθεί και η υποχρεωτική ανάρτηση της νομολογίας των δικαστηρίων, τότε θα έχουμε μια ουσιαστική μεταβολή για την οριζόντια ισχύ των δικαστικών αποφάσεων και θα έρθουμε πολύ κοντά στην αγγλοσαξωνική παράδοση της δεσμευτικότητας των δικαστικών προηγουμένων.

Επίτροπος Ανθρώπινων Δικαιωμάτων: οι εθνικές μας ταυτότητες περιλαμβάνουν τον πολυπολιτισμό

Μεταφράζω το άρθρο του Επιτρόπου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (Συμβούλιο της Ευρώπης) κ. Thomas Hammarberg:

[30/11/09] H Ευρώπη σήμερα δεν έχει απαλλαγεί από τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, την ισλαμοφοβία, τον αντιτσιγγανισμό, τον αντισημιτισμό, την ομοφοβία και άλλα ήδη φοβίας που στρέφονται εναντίον των άλλων. Οι μειονότητες γίνονται στόχοι του μισαλλόδοξου λόγου, της βίας και των συστηματικών διακρίσεων, αλλά και στην αγορά εργασίας. Οι υπεύθυνοι πολιτικοί πρέπει να πάρουν στα σοβαρά αυτές τις αρνητικές τάσεις. Χρειάζεται να αναλυθούν και να βρεθούν οι ίδιες οι ρίζες αυτών των ανθρώπινων και πολιτικών εκτροπών.

Φαίνεται ότι η έλλειψη ανοχής έχει αυξηθεί κατά την οικονομική κρίση. Στην διάρκεια των επισκέψεών μου έχω παρατηρήσει ότι οι εξτρεμιστικές ομάδες και κόμματα έχουν γίνει πιο ενεργά και πιο απειλητικά και έχουν καταφέρει να στρατολογήσουν ως υποστηρικτές νέους άνεργους ανθρώπους.

Ομάδες όπως οι Ρομά, οι οποίοι έχουν ήδη περιθωριοποιηθεί, είναι σοβαρά στοχοποιημένες και υφίστανται επιθέσεις βίας. Η απάντηση από τα παραδοσιακά πολιτικά και κόμματα και άλλους εκπροσώπους των πλειοψηφιών είναι συχνά ήπιες και συγκεχυμένες.

Το αποτέλεσμα της "παγκοσμιοποίησης" εμφανίζεται ως μια εξήγηση σε αυτά τα προβλήματα. Η αύξηση της μετανάστευσης εντός και ανάμεσα στις χώρες και η προϊούσα ηλεκτρονική επανάσταση έχουν συμβάλλει σε ένα αίσθημα ανασφάλειας σε πολλούς. Περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζονται να ζητούν την ανάγκη να δηλώσουν την ταυτότητά τους σε ένα κόσμο που μεταβάλλεται με ταχύτητα.

Ο πρόεδρος  Sarkozy ξεκίνησε έναν εθνικό διάλογο στην Γαλλία για το ίδιο το θέμα της Γαλλικής εθνικής ταυτότητας. Σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν επίσης καλέσματα για να οριστεί η "ταυτότητα".

Αυτές οι συζητήσεις θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες εάν αυτοί που παίρνουν μέρος αποφύγουν την παγίδα της προώθησης της "μονοδιάστατης" ταυτότητας που ορίζει ποιος περιλαμβάνεται και κατ΄επέκταση ποιος εξαιρείται.

Παρά τη δυσάρεστη ιστορία διακρίσεων και καταπίεσης των μειονοτήτων και των ευπαθών ομάδων, η Ευρώπη έχει οφεληθεί με το να είναι εξ αρχής μια πλουραλιστική και πολυπρόσωπη ήπειρος. Η δυνατότητά μας για θετική αλληλεπίδραση θα επηρεάσει το μέλλον της Ευρώπης. Ο πολυπολιτισμός είναι μια αξία που πρέπει να προστατευθεί.

Ελπίζω ότι μερικοί από όσους πάρουν μέρος στις ομφαλοσκοπικές συζητήσεις για την εθνική ταυτότητα θα διαβάσουν δύο ιδιαιτέρως σχετικά βιβλία: το Identity and Violence του Amartya Sen και το The Other του  Ryszard Kapuscinski. 

O Kαθηγητής Sen παρατηρεί ότι ο κόσμος εμφανίζεται ολοένα και περισσότερο ως μια ομοσπονδία από θρησκείες ή πολιτισμούς και ότι αγνοούμε όλους τους άλλους τρόπους με τους οποίους αυτοπροσδιορίζονται οι άνθρωποι. Θέτει σε αμφιβολία την προκατάληψη ότι οι άνθρωποι μπορούν να κατηγοριοποιούνται με ένα μονοδιάστατο τρόπο αρχειοθέτησης και κατηγοριοποίησης.

Έχει φυσικά δίκιο. Στην πραγματικότητα όλοι μας ανήκουμε σε έναν αριθμό διαφορετικών κατηγοριών με κριτήριο όχι μόνο την εθνότητα, την εθνικότητα, την πίστη αλλά επίσης και με βάση τις τοπικές ρίζες, το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την γονεϊκότητα, την γλώσσα, την εκπαίδευση, το επάγγελμα, την κοινωνική τάξη, τις πολιτικές πεποιθήσεις, την ηλικιακή ομάδα, την θρησκεία, τις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου τη συμμετοχή σε οργανώσεις και πολλές άλλες κατηγορίες.

Η σχετική σημασία του να ανήκεις σε μια συγκεκριμένη ομάδα ή του να έχεις μια συγκεκριμένη ταυτότητα μπορεί να προσδιορίζεται μόνο από το άτομο. Αν και η εθνική ή θρησκευτική ταυτότητα μπορεί να είναι ιδιαίτερης σημασίας για κάποιους, δεν ισχύει για άλλους. Για παράδειγμα, μια διαδεδομένη παρεξήγηση είναι ότι οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι πάνε στο τέμενός του τις Παρασκευές απέχει εξίσου από την αλήθεια όπως η παραδοχή ότι οι περισσότεροι Χριστιανοί εκκλησιάζονται κανονικά. 

Γνωρίζουμε από την εμπειρία ότι η επιβολή εκ μέρους του κράτους ή από άλλες εξουσίας μίας υποτιθέμενης μοναδικής ταυτότητας - όπως έναν συγκεκριμένο πολιτισμό ή μια συγκεκριμένη θρησκεία - δημιουργεί τη βάση για επιβολή διακρίσεων. 

Ο Sen υπογραμμίζει τον κίνδυνο ότι η δυνατή αίσθηση της ταυτότητας μόνο μιας ομάδας μπορεί να γίνει ένα σημαντικό όπλο για βιαιότητες έναντι των άλλων. Η ενδο-ομαδική αλληλεγγύη μπορεί να τροφοδοτήσει την διχόνοια μεταξύ των ομάδων. 

Ο Κapuscinski, Πολωνός δημοσιογράφος και συγγραφέας, υπογραμμίζει ότι πρακτικά όλοι οι πολιτισμοί έχουν μια τάση ναρκισσισμού που οδηγεί σε αλλαζονεία και καταδίκη των Άλλων. Πρέπει να διδαχθούμε μαθήματα από τη ιστορία. Επίσης γράφει ότι η ατομική ταυτότητα επηρεάζεται πολύ από τον τρόπο με τον οποίον κάποιος αντιμετωπίζεται από τους Άλλους και υπογραμμίζει την σημασία των δι-ομαδικών επαφών και σχέσεων.

Ενώ επιχειρηματολογεί υπέρ του πολυπολιτισμού, υπογραμμίζει ότι το να αποτελείς μέρος ενός πολυπολιτισμικού κόσμου απαιτεί μια δυνατή, ώριμη αίσθηση αυτοπροσδιορισμού. Αυτό είναι το πεδίο στο οποίο η μειωμένη εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα και τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης μπορούν να αποβούν καταστροφικά.

Η εκτεταμένη ανεργεία είναι μια πραγματική απειλή για το χτίσιμο γεφυρών και το σεβασμό των ανθρώπων όπως είναι. Η έλλειψη εργασίας υποσκάπτει την αυτοπεποίθηση και μπορεί να αποτελέσει εύκολα αντικείμενο εκμετάλλευσης από εξτρεμιστικές ομάδες που προσφέρουν "ταυτότητα" μέσω της επίθεσης στους Άλλους, ιδιαίτερα στους ευπαθείς. 

Ποιες είναι οι πραγματικές προκλήσεις για τις πολιτικές περί ανθρώπινων δικαιωμάτων;

• Τα κράτη θα πρέπει να προωθούν ενεργητικά τις θεμελιώδεις αρχές του πλουραλισμού, της ανεκτικότητας και της ευρύτητας πνεύματος στις οποίες βασίζεται πραγματικά η Δημοκρατία. 

• Ακολουθώντας αυτές τις θεσμικές αξίες, τα κράτη θα πρέπει να δείχνουν μεγαλύτερη αποδοχή στην διαφορετικότητα στις κοινωνίες τους και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να επιτρέπουν στα μέλη υπαρκτών μειονοτικών ομάδων να ορίζουν και να εκφράζουν τις ταυτότητές τους. 

• Τα κράτη θα πρέπει να δημιουργήσουν συμβουλευτικούς μηχανισμούς, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για να διασφαλιστεί ο θεσμικός, ανοικτός, ειλικρινής και διαρκής διάλογος με τους εκπροσώπους των μη - κυριαρχικών ομάδων, όπως είναι οι μειονότητες.  Αυτά τα συμβουλευτικά όργανα θα πρέπει να έχουν σαφή νομική θέση και να είναι πολυπρόσωπα και αντιπροσωπευτικά. 

•Τα κοινωνικά δικαιώματα είναι απολύτως κρίσιμα προκειμένου να αποφευχθούν τα μεγάλα χάσματα και οι περαιτέρω αδικίες. Οι μειονότητες υποφέρουν δυσανάλογα από τέτοιου είδους ανισότητες και τείνουν να καθίστανται εξιλαστήρια θύματα όταν άλλες πληθυσμιακές ομάδες απογοητεύονται.

• Περαιτέρω συγκεκριμένα μέτρα απαιτούνται για να περιοριστούν οι διακρίσεις σιτς πολιτικές εργασίας στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Πρέπει να γίνουν περισσότερες προσπάθειες για να εισαχθούν μειονοτικοί επρόσωποι σε επαγγέλματα κλειδιά όπως στην εκπαίδευση και την αστυνομία καθώ και σε πολιτικές θέσεις. 

• Μεγαλύτερη προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στο σχολικό σύστημα. Η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να είναι διασχιστική, αλλά ενωτική. Ο σεβασμός των Άλλων θα πρέπει να είναι μέρος του εκπαιδευτικού συστήματος όπως ορίζεται από την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

• Τα ανθρώπινα δικαιώματα θα πρέπει και πάλι να γίνουν ο θεμέλιος λίθος των πολιτικών μετανάστευσης. 

• Ο μισαλλόδοξος λόγος και οι διακρίσεις εις βάρος των Ρομά θα πρέπει να σταματήσει. Τα προβλήματα εδω παραμένουν σκανδαλώδη και φαίνετα ότι οι Ευρωπαϊκές κυβερβήσεις δεν έχουν επιδείξει την απαιτούμενη σοβαρότητα για την προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων για όλους. Μια καλή αρχή θα ήταν η δημόσια έκφραση συγγνώμης για τις παραβιάσεις του παρελθόντος. 

• Θα πρέπει να θεσπιστεί κατανοητή νομοθσία κατά των διακρίσεων και εποπτεύοντες οργανισμοί θα πρέπει να εγγυώνται την ισότητα όλων. 

• Τα βήματα που πρέπει να γίνουν για ίσες ευκαιρίες δεν ακυρώνουν τα θετικά επιτεύγματα που έγιναν μέχρι σήμερα σε αυτόν τον τομέα. Η εξάρτηση του ενός από τον άλλο, περιλαμβανομένων των μεταναστών, χρειάζεται να τονιστεί.

• Οι διάφορες ομάδες θα πρέπει να επιτρέπεται να ενσωματώνονται στην κοινωνία και , με το χρόνο, να διαδηλώνον τις συμβολές του πολιτισμού τους. Η περιέργεια και η ευρύτητα πνεύματος θα πρέπει να ενθαρρύνεται ως ένα δυναμικό όραμα για το μέλλον, σε αντίθεση με το φόβο και την υποψία. 

"Το χτίσιμο γεφυρών για την κατανόηση" γράφει ο  Kapuscinski, “δεν είναι μόνο ένα δεοντολογικό καθήκον, αλλά κι μια επείγουσα αποστολή στον καιρό μας, σε έναν κόσμο που όλα είναι τόσο ευθραυστα και υπάρχει τόση δημαγωγία, αποπροσανατολισμός, φανατισμός και κακοπιστία.  

Thomas Hammarberg

Λήψη φωτογραφιών σε δημόσιες συναθροίσεις παρουσία αστυνομίας

Ένα ερώτημα που τίθεται αρκετά συχνά τις περιόδους που συμβαίνουν διαδηλώσεις και συναθροίσεις παρουσία αστυνομικών δυνάμεων είναι το κατά πόσον επιτρέπεται στους παρευρισκόμενους η λήψη φωτογραφιών και κατά πόσον οι αστυνομικοί έχουν αρμοδιότητα να απαγορεύουν λήψη εικόνων ή και να προβαίνουν σε έρευνες ή κατάσχεση μηχανών λήψης εικόνας ή και ήχου. 

Λήψη φωτογραφιών δημόσιων χώρων

Η λήψη φωτογραφιών σε δημόσιου χώρους, ακόμα και όταν το θέμα είναι εγκαταστάσεις κτιρίων της αστυνομίας, επιτρέπεται. Mε το θέμα αυτό ασχολήθηκε ο Συνήγορος του Πολίτη, σε σχετικό Πόρισμα για δημοσιογράφο που συνελήφθη επειδή φωτογράφιζε κτίριο της αστυνομίας. Στη συνέχεια ο δημοσιογράφος κρατήθηκε επειδή βρέθηκε ότι δεν είχε εκτίσει κάποια ποινή (για άσχετο θέμα). Η αστυνομία προσπάθησε να δικαιολογήσει τη στάση της αναφέροντας ότι η προσέγγιση του πολίτη στο κτίριο δημιούργησε "υπόνοιες" για πιθανή τέλεση αδικήματος, ενώ "στοιχειώδης δεοντολογία"  θα επέβαλε να γνωστοποιήσει ότι σκοπός του ήταν μόνο η φωτογράφηση. Σε αυτό το σημείο ο Συνήγορος διαπιστώνει ότι η αναφορά σε "στοιχειώδη δεοντολογία" είναι τελείως αόριστη και ότι παραπέμπει σε όρους κοινωνικής ηθικής που δεν έχουν καμία σχέση με νόμιμη υποχρέωση (να για ποιο λόγο είναι επικίνδυνη και παραπλανητική η απαξίωση  της κουβέντας "ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό": εδώ η αστυνομία συνέλαβε κάποιον επειδή θεώρησε ότι η ασυνήθης - "αντιδεοντολογική" συμπεριφορά του ήταν ... παράνομη!). Άρα η ίδια η φωτογράφηση κτιρίου δεν μπορεί να αποτελέσει νόμιμο λόγο σύλληψης.

Έπειτα υπάρχει και ένα άλλο Πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη, με το οποίο αναλύθηκε η απαγόρευση φωτογράφησης σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων και αποδείχθηκε ότι ήταν χωρίς νομικό έρεισμα, επειδή βασιζόταν σε μια απαγόρευση φυσικής πρόσβασης στις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις. Άλλο όμως η απαγόρευση φυσικής πρόσβασης κι άλλο η απαγόρευση καταγραφής εικόνων, πράγμα το οποίο τελικά αποδέχθηκε και ο ΟΣΕ. 

Λήψη φωτογραφιών σε δημόσιες συναθροίσεις

Αν στα παραπάνω προσθέσουμε στο κάδρο και ανθρώπους, τότε θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσον η λήψη εικόνων είναι σύμφωνη με την νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων. Πρωτ' απ' όλα, για να εφαρμοστεί η νομοθεσία αυτή, θα πρέπει οι εν λόγω εικόνες να καταγράφουν πρόσωπα, δηλαδή ανθρώπους που μπορεί να διαπιστωθεί η ταυτότητά τους. Εάν δεν καταγράφονται πρόσωπα, τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα.

Εάν όμως καταγράφονται πρόσωπα ή άλλα διακριτικά γνωρίσματα από τα οποία είναι ταυτοποιήσιμο ένα φυσικό πρόσωπο, εφαρμόζεται ο ν. 2472/1997 ("Προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα") και θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα παρακάτω.

(α) Διαδηλωτές

Το γεγονός ότι κάποιος βρίσκεται σε δημόσιο χώρο δεν σημαίνει ότι χάνει όλα τα δικαιώματα ιδιωτικότητάς του. Αντιθέτως, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει κρίνει ότι ακόμα και σε δημόσιο χώρο υπάρχει ένα προσδόκιμο ιδιωτικότητας (Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου). Βέβαια η προσδοκία αυτή είναι εξαιρετικά μειωμένη σε περιπτώσεις διαδηλώσεων, περίπτωση εντελώς διαφορετική σε σχέση με την υπόθεση Peck, όπου το άτομο βρισκόταν μόνο του αργά τη νύχτα σε ένα πάρκο και δεν γνώριζε την παρουσία της κάμερας. 

Η παρουσία ενός προσώπου σε μια πολιτική διαδήλωση αποτελεί μια πληροφορία από την οποία ενδεχομένως να αποκαλύπτονται οι πολιτικές του πεποιθήσεις. Σε μια τέτοια περίπτωση, η λήψη φωτογραφιών κανονικά απαγορεύεται, γιατί οι πολιτικές πεποιθήσεις δεν είναι "απλά" προσωπικά δεδομένα, αλλά "ευαίσθητα δεδομένα" (άρθρο 2 (β) Ν.2472/1997) και η συλλογή και επεξεργασία τους επιτρέπεται μόνον ύστερα από σχετική άδεια της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (άρθρο 7 Ν.2472/1997). Aυτά υποστήριξε και η εν λόγω Αρχή στην Γνωμοδότηση 1/2009 (για τις κάμερες δημόσιων αρχών και το σχετικό νομοσχέδιο), αλλά και στην Προσωρινή Διαταγή 3/2009 για την απομάκρυνση κάμερας διαδικτυακού μέσου ενημέρωσης από τις εισόδους δύο πολιτικών κομμάτων.

Ταυτόχρονα όμως, μια πολιτική διαδήλωση δεν μπορεί παρά να είναι ένα γεγονός της επικαιρότητας, για το οποίο υπάρχει εύλογο δημόσιο ενδιαφέρον να καλυφθεί φωτογραφικά και εύλογο ενδιαφέρον των χρηστών των social media να αναρτήσουν και να βρουν αναρτημένο σχετικό υλικό. Θα πρέπει άραγε να λάβουν άδεια από μια ανεξάρτητη Αρχή για να συλλέξουν και να αναρτήσουν αυτό το υλικό;

Εδώ έχουμε δυο διαφορετικά δικαιώματα, τα οποία θα πρέπει να βρεθούν σε μια δίκαιη στάθμιση: αφενός η ενημέρωση του κοινού, αφετέρου τα προσωπικά δεδομένα των συμμετεχόντων σε μια συνάθροιση. Πρώτ' απ' όλα η κάθετη απαγόρευση λήψης προσωπικών δεδομένων - ακόμη κι ευαίσθητων- χωρίς άδεια της Αρχής αποτελεί έναν σαφέστατο περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ), πράγμα που προβλέπει και το άρθρο 9 της Οδηγίας 95/46, το οποίο δεν έχουμε ενσωματώσει στο εσωτερικό δίκαιο. Η δημοσιογραφική κάλυψη γεγονότων δεν είναι δυνατόν να προϋποθέτει οποιαδήποτε άδεια κρατικής Αρχής, ακόμη κι αν αυτή είναι "ανεξάρτητη". Επομένως ειδικά για την λήψη των εικόνων, το ίδιο το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο παραβιάζει το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και γι' αυτό δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη.

Η ανάρτηση όμως εικόνων των διαδηλωτών στο Διαδίκτυο μπορεί να οδηγήσει σε εντελώς απρόβλεπτες συνέπειες για τα προσωπικά τους δεδομένα και κατ' επέκταση για τους ίδιους. Η ανάρτηση προσωπικών δεδομένων σε δημόσια προσβάσιμες ιστοσελίδες αποτελεί "επεξεργασία" αυτών, όπως έχει νομολογήσει το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (C-101/01). Ο κίνδυνος αυτός ειδικά στην Ελλάδα πρέπει να θεωρείται ακόμη πιο σοβαρός, δεδομένου ότι η Κυβέρνηση, απροκάλυπτα πια, καμαρώνει ότι ψάχνει στο facebook για να βρίσκει δεδομένα τα οποία επιλέγει να χρησιμοποιεί κατά βούληση, ακόμη κι αν το αποτέλεσμα είναι να διασυρθεί ένα πρόσωπο (βλ. περίπτωση κ. Κουτούπη). Οπότε η ενδεδειγμένη λύση σε αυτές τις περιπτώσεις είναι οι φωτογραφίες διαδηλωτών, εφόσον δεν υπάρχει και συγκατάθεσή τους, να αναρτώνται με επεξεργασία ώστε να μην ειναι ταυτοποιήσιμα τα πρόσωπα. 

(β) Αστυνομικοί

Το ερώτημα για το κατά πόσον επιτρέπεται η λήψη εικόνων αστυνομικών επί τω έργω είναι ακόμη πιο σύνθετο. Διότι, από την μία πλευρά πρόκειται για όργανα της εκτελεστικής εξουσίας, άρα η απάντηση θα έπρεπε να είναι αντίστοιχη με τα παραπάνω πορίσματα για τα κτίρια της Αστυνομίας και του ΟΣΕ, από την άλλη όμως είναι και εργαζόμενοι, οπότε ισχύουν οι διατάξεις αυξημένης προστασίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων (Οδηγία 115/2001). Βέβαια οι διατάξεις αυτές ισχύουν έναντι των εργοδοτών (που δεν μπορούν λ.χ. να τους βάλουν κάμερες στα γραφεία) κι όχι έναντι των πολιτών, οι οποίοι έχουν καθε δικαίωμα για κοινωνικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας.

Το βέβαιο είναι ότι η παρουσία αστυνομικών σε συναθροίσεις δεν συνδέονται με πολιτικές πεποιθήσεις κι επομένως οι σχετικές εικόνες δεν είναι "ευαίσθητα δεδομένα", αλλά απλά δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. 

Είναι επίσης βέβαιο ότι το δημόσιο ενδιαφέρον για την καλή ενάσκηση των καθηκόντων εκ μέρους της αστυνομίας είναι αυξημένο σε σχέση με το ενδιαφέρον για το ποιοι ή πόσοι διαδηλωτές πήραν μέρος σε μια δημόσια συνάθροιση (περίπτωση α'). Εξάλλου, οι φωτογραφίες ενδέχεται να αποτελέσουν αποδεικτικό υλικό για την περιπτωση κακής εκπλήρωσης των καθηκόντων εκ μέρους της αστυνομίας κι επομένως υπάρχει κι άλλος ένα δικαιολογητικός λόγος για την ελεύθερη λήψη φωτογραφιών.

Ωστόσο, αν καταγραφεί ένας αστυνομικός να βιαιοπραγεί, τότε η δίκαιη μεταχείριση του συγκεκριμένου υλικού δεν θα επέτρεπε την αυτούσια ανάρτηση της φωτογραφίας στο Διαδίκτυο, αφού ο ενημερωτικός σκοπός δεν αφορά την ταυτότητα του εν λόγω αστυνομικού, αλλά του περιστατικού κατάχρησης εξουσίας. Συνεπώς και σε αυτή την περίπτωση οι φωτογραφίες πρέπει να αναρτώνται με καλυμμένα τα χαρακτηριστικά προσώπου και μόνο εάν το υλικό προσκομιστεί στις αρμόδιες υπηρεσίες (λ.χ. πειθαρχικές ή δικαστικές) μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτούσιο, αφού ο κοινωνικός έλεγχος μπορεί να ασκηθεί και χωρίς την ταυτοποίηση του φυσικού προσώπου. 

Το ΕΣΡ επιβάλλει πρόστιμο παρερμηνεύοντας την ΕΣΔΑ

Πρόστιμο 3.000 επέβαλε το ΕΣΡ στον ΣΚΑΪ  με την απόφαση 468-2009 για αναμετάδοση μια είδησης από την Deutsche Welle (περί 6-9 ποσοστιαίων μονάδων υπεροχής του ΠΑΣΟΚ στις βουλετικές εκλογές), κατά την προεκλογική περίοδο.

Ενώ στο ΕΣΡ δόθηκε η ευκαιρία να κρίνει την αντισυνταγματικότητα της απαγόρευσης των δημοσκοπήσεων για 2 βδομάδες πριν της εκλογές, δεν τόλμησε να προβεί σε ένα τέτοιο διάβημα για τη διασφάλιση των σχετικών ατομικών δικαιωμάτων.

Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι ότι το ΕΣΡ παρερμηνεύει απροκάλυπτα την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Διαβάζουμε στο κείμενο της απόφασης του ΕΣΡ:

"Το αποτέλεσµα της δηµοσκοπήσεως είναι προϊόν συγκεκριµένου έργου και δεν  αποτελεί έκφραση γνώµης συγκεκριµένου προσώπου και ως εκ τούτου η  προαναφερθείσα απαγορευτική διάταξη του νόµου δεν αντίκειται στο άρθρο 10 της ΕΣ∆Α η οποία προστατεύει το δικαίωµα της ελευθερίας της έκφρασης."

Το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ όμως εντάσσει στην έννοια της ελευθερίας της έκφρασης, πέρα από  το δικαίωμα "γνώμης συγκεκριμένου προσώπου", την ελεύθερη λήψη και μετάδοση πληροφοριών. Ας δούμε ακριβώς τη διατύπωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης:

'Αρθρo 10 - Ελευθερία έκφρασης 

1. Παv πρόσωπov έχει δικαίωµα εις τηv ελευθερίαv εκφράσεως. Τo δικαίωµα τoύτo περιλαµβάvει τηv ελευθερίαv γvώµης ως και τηv ελευθερίαv λήψεως ή µεταδόσεως πληρoφoριώv ή ιδεώv, άvευ επεµβάσεως δηµoσίωv αρχώv και ασχέτως συvόρωv. Τo παρόv άρθρov δεv κωλύει τα Κράτη από τoυ vα υπoβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιoφωvίας, κιvηµατoγράφoυ ή τηλεoράσεως εις καvovισµoύς εκδόσεως αδειώv λειτoυργίας.

Δεν θα μπορούσε να είναι διατυπωμένο με περισσότερη σαφήνεια - κι όμως το ΕΣΡ  αρνείται να εφαρμόσει το ευρωπαϊκό δίκαιο, παρερμηνεύοντάς το απροκάλυπτα.

Η απαγόρευση των δημοσκοπήσεων για 15 μέρες πριν τις εκλογές είναι ένα ζήτημα ελευθερίας της έκφρασης, όχι μόνο των μμε, αλλά και των πολιτών που έχουν δικαίωμα λήψεως πληροφοριών χωρίς κρατικές επεμβάσεις. 

Αφού το ΕΣΡ δεν είναι σε θέση να ασκήσει τα καθήκοντά του για ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας, ήρθε η ώρα για τον Νομοθέτη να επέμβει και να αποκαταστήσει την ελεύθερη ροή της πληροφόρησης σε ένα τόσο δημόσιου ενδιαφέροντος ζήτημα, όπως η έρευνα της πρόθεσης ψήφου.

Διαβάστε επίσης:

Αντισυνταγματική η απαγόρευση των δημοσκοπήσεων

Επιτρέπεται η δημοσίευση δημοσκοπήσεων σε διαδικτυακά μέσα;

Άρχισαν οι μηνύσεις για την δημοσίευση δημοσκοπήσεων