Aπόλυση συνδικαλιστών λόγω προσβλητικού δημοσιεύματος δεν παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης

Το θέμα αυτό κρίθηκε απο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στην υπόθεση Palomo Sanchez κ.α. κατά Ισπανίας. Η απόφαση της 12.9.2011 εκδόθηκε από το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΔΑ (βλ. εδώ), ενώ είχε προηγηθεί και απόφαση με το ίδιο περιεχόμενο από 3ο Τμήμα του Δικαστηρίου (βλ. εδώ).

Η υπόθεση αφορά τέσσερις εργαζόμενους από τη Βαρκελόνη, οι οποίοι ύστερα από διάφορες δικαστικές διαμάχες με την εργοδότρια εταιρία, συνέστησαν το 2001 ένα συνδικαλιστικό σωματείο, του οποίου αποτέλεσαν την εκτελεστική επιτροπή. Το επίδικο αντικείμενο αφορούσε ένα μηνιαίο newsletter, στο εξώφυλο του οποίου υπήρχε μια γελοιογραφία που απεικόνιζε δύο εργαζόμενους της εταιρίας που έκαναν σεξουαλικά χατίρια στον διευθυντή ανθρώπινου δυναμικού. Με δύο άρθρα, διατυπωμένα σε χυδαία γλώσσα, επέκριναν στην ουσία αυτά τα δύο άτομα, τα οποία είχαν καταθέσει σε δίκη υπέρ της εταιρίας. Το newsletter είχε διανεμηθεί μεταξύ των εργαζομένων και είχε τοποθετηθεί στον πίνακα ανακοινώσεων του σωματείου, στις εγκαταστάσεις της εταιρίας. Το 2002 οι τέσσερις συνδικαλιστές απολύθηκαν για προσβολή προσωπικότητας των δύο εργαζομένων και του διευθυντή ανθρώπινου δυναμικού. Οι τέσσερις προσέφυγαν στα δικαστήρια για την ακύρωση της απόλυσής τους, αλλά οι σχετικές προσφυγές απορρίφθηκαν από την Ισπανική Δικαιοσύνη. Γι' αυτό προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ισχυριζόμενοι ότι με αυτόν τον τρόπο παραβιάσθηκε το δικαίωμά τους σε ελευθερία της έκφρασης, αλλά και του δικαίωμα τους στο συνδικαλίζεσθαι.

Η πρώτη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου απέρριψε τις προσφυγές με πλειοψηφία 6 ψήφων, έναντι ενός δικαστή που διαφώνησε. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου βασίστηκε στο γεγονός ότι το newsletter δεν ασκούσε ευθέως κριτική στην εταιρία, αλλά αντιθέτως, στους δύο άλλους εργαζόμενους και στον διευθυντή ανθρώπινου δυναμικού. Το ΕΔΔΑ υπενθύμισε ότι οι επικρίσεις εις βάρος ιδιωτών επιτρέπονται σε στενότερο βαθμό, εν σχέση προς τις επικρίσεις εις βάρος πολιτικών ή δημοσίων υπαλλήλων κατά την ενάσκηση των καθηκόντων τους.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο διαφώνησε ωστόσο με τις θέσεις της Ισπανικής Κυβέρνησης ότι το περιεχόμενο των άρθρων δεν είχε δήθεν δημόσιο ενδιαφέρον. Καθώς αφορούσε μια δίκη εργατικού δικαίου, τα δημοσιεύματα είχαν ενταχθεί στο σχετικό context, το οποίο δεν αφορούσε μια αποκλειστικά ιδιωτική διαφορά. Ωστόσο, το πλαίσιο αυτό, της εργατικής διαφοράς, δεν δικαιολογούσε την προσβλητική γελοιογραφία και τις προσβλητικές εκφράσεις. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι οι σχέσεις εργατών - εργοδοσίας, προκειμένου να είναι καρποφόρες, πρέπει να βασίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ενώ αυτό δεν επιβάλλει ένα απόλυτο καθήκον πίστης απέναντι στον εργοδότη ή μια υποχρέωση υποταγής του εργαζόμενου στα συμφέροντα του εργοδότη, αλλά υπάρχουν ορισμένες εκδηλώσεις του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης, οι οποίες ενώ σε άλλα πλαίσια θα ήταν νόμιμες, δεν δικαιολογούνται στο επίπεδο των σχέσεων εργασίας.

Πέντε δικαστές του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου διαφώνησαν και θεώρησαν ότι η συγκεκριμένη κύρωση της απόλυσης για το εν λόγω παράπτωμα δεν ήταν ανεκτή σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Εάν δεν κάνω λάθος, είναι η πρώτη φορά που του Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θεωρεί ότι η απόλυση για όσα είπε δημόσια ένας εργαζόμενος είναι δικαιολογημένη, σύμφωνα με το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Μέχρι τώρα, όλες οι απολύσεις που έγιναν λόγω των απόψεων των εργαζομένων έβρισκαν μπροστά τους το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο καταδίκαζε τις χώρες για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (βλ. εδώ). Δεν διαφωνώ ότι οι συνδικαλιστές έπρεπε να τιμωρηθούν που παρουσίασαν τους συναδέλφους τους να υποκύπτουν σεξουαλικά στον διευθυντή τους. Η συνδικαλιστική τους ιδιότητα σαφώς τους παρέχει ένα ευρύτερο πεδίο πολιτικού λόγου και οξύτατης κριτικής, αλλά αυτά αφορούν την εργοδοσία, όχι τους συναδέλφους τους που είναι ιδιώτες. Ωστόσο, η απόλυση είναι η τελική κύρωση που μπορεί να επιβληθεί σε έναν εργαζόμενο και αυτό δεν θα έπρεπε να αφορά επ' ουδενί τις απόψεις του, όσο χυδαίες ή υβριστικές κι αν είναι. Όποιος ιδιώτης θίγεται εξάλλου μπορεί να αναζητήσει το δίκιο του στα Δικαστήρια, διαθέτει ένα άλλο μέσο λοιπόν. Αλλά η απόλυση είναι η υπέρτατη κύρωση που δεν μπορεί να θεωρηθεί αναλογική για οτιδήποτε είπε κάποιος για άλλον, εφόσον δεν ήταν απειλητικό ή δεν υποκινούσε τέλεση άλλων παρανομιών εναντίον του.

Αυτή η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου δεν θέτει επίσης ως κριτήριο την "πιεστική κοινωνική ανάγκη" που θα δικαιολογούσε αυτό το μέτρο της απόλυσης "σε μια δημοκρατική κοινωνία". Αναλύει τις υποχρεώσεις εκατέρωθεν σεβασμού ανάμεσα σε εργαζόμενο και εργοδότη, αλλά δεν μας λέει ποια ήταν η πιεστική κοινωνική ανάγκη που θα δικαιολογούσε ακόμα και την απόλυση. Δηλαδή το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δεν εξέτασε εάν υπήρχαν άλλα ηπιότερα μέτρα. Όπως ορθά επισημαίνουν οι 5 μειοψηφούντες δικαστές, οι συνδικαλιστικές δραστηριότητες αναπτύσσουν μια αναλογία προς τον κριτικό ρόλο των μ.μ.ε. ως public watchdog, στοιχείο που θα έπρεπε να είχε αναγνωριστεί σε αυτήν την υπόθεση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Επιπλέον, μια γελοιογραφία, όσο χυδαία κι αν είναι, δεν μπορεί να εκληφθεί ως το αντίστοιχο μιας σοβαρής δημόσιας δήλωσης, αφού πάντοτε θα εντάσσεται στο επίπεδο της σατιρικής έκφρασης. Αυτές είναι σοβαρές ελλείψεις της απόφασης που εάν είχαν ληφθεί υπόψη θα ανέτρεπαν το συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Θεωρώ δηλαδή ότι το ΕΔΔΑ κινήθηκε μονοσήμαντα προς την κατεύθυνση του να μην αναγνωριστεί κάποια "ασυλία" στους συνδικαλιστές, χαλαρώνοντας όμως έτσι τον αυστηρό έλεγχο αναλογικότητας που θα επιφύλασσε σε άλλους εργαζόμενους όπως έπραξε στο παρελθόν.