Η υπόθεση με τα αιτήματα πολιτών για πρόσβαση στα δεδομένα του "πόθεν έσχες" των βουλευτών και οι απαντήσεις που τους δόθηκαν από την αρμόδια υπηρεσία της Βουλής των Ελλήνων είναι η πιο αποκαλυπτική περίπτωση, ο πυρήνας θα έλεγα της άρνησης για διαφανή λειτουργία του κράτους.
Οι απαντήσεις αναφέρουν τους νόμους για το πόθεν έσχες καθώς και το ότι τα στοιχεία αυτά δεν χορηγούνται στους πολίτες, αλλά μόνο σε διαπιστευμένους κοινοβουλευτικούς συντάκτες. Αναζητώντας τη νομική βάση αυτού του "φίλτρου πληροφορίας", ο Παναγιώτης Παπαχατζής έλαβε ως απάντηση ότι πρόκειται για απόφαση του Προέδρου της Βουλής. Σημειωτέον ότι στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η περιουσιακή δήλωση κάθε βουλευτή είναι αναρτημένη σε μορφή pdf κάτω από το βιογραφικό του.
Το Σύνταγμα όμως λέει άλλα πράγματα. Σύμφωνα με το άρθρο 10, καθένας έχει δικαίωμα πρόσβασης στα στοιχεία που τηρούνται από τις κρατικές αρχές και υπηρεσίες, ενώ οι περιορισμοί σε αυτό το δικαίωμα πρέπει να προβλέπονται είτε από το ίδιο το Σύνταγμα, είτε από νόμο και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας, όπως αναφέρει το άρθρο 25. Στο τελευταίο αυτό άρθρο αναφέρεται ότι όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν αποτελεσματικά την πρακτική εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών.
Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (Ν.2690/1999), καθένας έχει δικαίωμα με γραπτή αίτησή του, να αποκτήσει πρόσβαση σε έγγραφα που τηρεί το Δημόσιο, οι ΟΤΑ και τα ν.π.δ.δ. Άρα και η Βουλή. Το θέμα είναι πως επιβάλλεις την άσκηση αυτού του δικαιώματος. Ας πούμε τώρα ότι κάποιος θέλει να προσβάλλει αυτή την απόφαση του Προέδρου της Βουλής και να ασκήσει το συνταγματικό του δικαίωμα για πρόσβαση στο πόθεν έσχες των βουλευτών. Τι μπορεί να κάνει;
Να αναφέρει το γεγονός στον Συνήγορο του Πολίτη; Μολονότι ο Συνήγορος αποτελεί ένα σημαντικό θεσμό για θέματα πρόσβασης στα έγγραφα, ο ίδιος έχει αποφασίσει να περιορίσει την αρμοδιότητά του ως προς την Βουλή. Σε μια υπόθεση που αναφερόταν στην βιβλιοθήκη της Βουλής, ο Συνήγορος έκρινε ότι δεν έχει αρμοδιότητα σε αυτό το πεδίο, μολονότι ο Ν.3094/2003 που ορίζει τις αρμοδιότητές του δεν εξαιρεί την Βουλή από τα όργανα που ελέγχει. Κακώς, κατά τη γνώμη μου. Αλλά έτσι είναι, οπότε ο Συνήγορος δεν είναι μια επιλογή, για την προάσπιση της διαφάνειας σε αυτήν την θεμελιώδη παραβίασή της.
Να πάρει εισαγγελική παραγγελία χορήγησης αντιγράφων; Κάθε πολίτης που έχει ειδικό έννομο συμφέρον για λήψη εγγράφων από δημόσια όργανα μπορεί να ζητήσει από τον εισαγγελέα υπηρεσίας να διατάξει με παραγγελία του να του παραδοθεί το έγγραφο. Εδώ όμως δεν υπάρχει "ειδικό έννομο συμφέρον", δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη διαφορά δηλαδή με τους βουλευτές. Υπάρχει η ιδιότητα του αιτούντος ως πολίτη και το γενικό ενδιαφέρον του να ενημερωθεί για την περιουσιακή κατάσταση των βουλευτών. Άρα ούτε ο Εισαγγελέας είναι ένας θεσμός που μπορεί να εγγυηθεί τη διαφάνεια, γιατί ούτε κι αυτός έχει αρμοδιότητα να διατάξει την χορήγηση αντιγράφων.
Να κάνει την αίτησή του και να προσφύγει κατά της απόρριψης ενώπιον της Δικαιοσύνης; Τουλάχιστον τέσσερα χρόνια μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεση και να βγει η απόφαση. Η δικαστική προστασία είναι αλυσιτελής: μέχρι τότε θα έχει αλλάξει η σύνθεση της Βουλής. Βέβαια θα έχουμε ένα σημαντικό δεδικασμένο για το μέλλον. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι ο Ν.2690/1999 αναφέρει ότι τα πρακτικά του υπουργικού συμβουλίου ειναι απόρρητα. Αυτή η διάταξη νομολογήθηκε ότι δεν μπορεί να αντιταχθεί στο πρόσωπο για το οποίο συζητά το υπουργικό συμβούλιο: ένας δικαστικός που συζητείτο το όνομά του για το ανώτατο δικαστήριο ζήτησε πρόσβαση στα πρακτικά και μόλις του αρνήθηκαν προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, όπου δικαιώθηκε. Το ΣτΕ είπε ότι η διάταξη δεν μπορεί να αποκλείσει τον αιτούντα από το να ενημερωθεί για δικές του πληροφορίες κι επομένως είχε δικαίωμα πρόσβασης.
Να προσφύγει στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων; Εδώ κάπου βρίσκουμε το νήμα της λύσης. Η Αρχή ελέγχει την Βουλή των Ελλήνων ως προς την τήρηση της προστασίας προσωπικών δεδομένων. Παλαιότερα η Πρόεδρος της βουλής είχε αποστείλει και αίτημα στην Αρχή για να αποφασίσει πόσα και ποια δεδομένα μπορούν να δίνονται κατά τον Κοινοβουλευτικό έλεγχο. Η Αρχή δεν έχει αρμοδιότητα να διατάσσει ένα όργανο να παραχωρήσει αντίγραφα των εγγράφων, εκτός αν σε αυτά περιέχονται προσωπικά δεδομένα του αιτούντος. Σε αυτήν την μεμονωμένη περίπτωση δηλαδή, η Αρχή αποτελεί εγγυητή της διαφάνειας και όχι απλώς μπουλντόγκ της προστασίας πληροφοριών.
Περαιτέρω, η Αρχή μπορεί να γνωμοδοτήσει για το αν επιτρέπεται ή όχι, βάσει της προστασίας προσωπικών δεδομένων, να δοθούν αντίγραφα από το πόθεν έσχες των βουλευτών. Δηλαδή μπορεί να μας πει αν ο Ν.2472 είναι εμπόδιο για αυτή τη χορήγηση ή όχι. Τίποτε περισσότερο όμως.
Χρειαζόμαστε Information Commissioner.
Αυτή η υπόθεση αποκαλύπτει στην πιο ανάγλυφη μορφή το θεσμικό πρόβλημα της επιβολής της νομοθεσίας στον τομέα της διαφάνειας. Οι νόμοι είναι γράμμα κενό αν δεν υπάρχει πολιτική βούληση για την εφαρμογή τους, αλλά η πολιτική βούληση πηγαίνει πακέτο με το πολιτικό κόστος. Πρόσφατα έμαθα ότι κορυφαίος λειτουργός της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα συνεχίσει μάλλον την θητεία του, επειδή οι θέσεις του για τη διαφάνεια ενόχλησαν συγκεκριμένο πολιτικό φορέα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Στην Ευρώπη υπάρχει μία τάση τα τελευταία χρόνια: οι Αρχές Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων αναλαμβάνουν την αρμοδιότητα να επιβάλλουν την νομοθεσία για την πρόσβαση. Εκτός δηλαδή απο την προστασία των προσωπικών δεδομένων, έχουν και την αρμοδιότητα να διατάσσουν την χορήγηση και δημοσιοποίηση εγγράφων που τηρούν οι φορείς του δημοσίου τομέα. Στη Γαλλία ο θεσμός υπήρχε από τη δεκαετία του 1980, ως χωριστή Αρχή Πρόσβασης στα Δημόσια Έγγραφα, αλλά ο ανταγωνισμός με την "αντίπαλη" Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων δεν φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα χρήσιμος και γόνιμος.
Μοντέλο αυτής της θεσμικής καινοτομίας αποτελεί ο βρετανός Information Commissioner. Ο κ. Richard Thomas ήταν πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων, έως την ημέρα που ανατέθηκαν με τον Freedom of Information Act και οι αρμοδιότητες να διατάσσει με αποφάσεις του κάθε αρμόδιο όργανο που αρνείται να λειτουργήσει με διαφάνεια, την χορήγηση εγγράφων. Είναι επίσης υπεύθυνος για την τήρηση της πρόσβασης στην περιβαλλοντική πληροφόρηση και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του Δημόσιου τομέα.
Αντίστοιχοι θεσμοί υπάρχουν στην Σκοτία, τη Γερμανία, την Σλοβενία, την Ουγγαρία. Αυτό χρειαζόμαστε και νομίζω ότη η καμπάνια για τα Δημόσια Δεδομένα θα πρέπει να εργαστεί προς αυτήν την κατεύθυνση, όσον αφορά τη θεσμική διεκδίκηση.
7 σχόλια:
Βασίλη, πόσο εφικτή θα ήταν μια ομαδική προσφυγή στην Αρχή Πραστασίας Προσωπικών Δεδομένων;
Δεν θα εχει αποτελεσμα γιατι η αρχη θα πει οτι δεν ειναι αρμοδια για το θεμα. Στη χειροτερη περιπτωση μπορει να πει οτι καλα εκανε ο Προεδρος και τα δινει μονο σε δημοσιογραφους, γιατι ειναι προσωπικα δεδομενα! Γι αυτο πρεπει να χτιστει ενας νεος θεσμος εμπλουτιζοντας τις αρμοδιοτητες της αρχης με το ρολο του μπουλντογκ της διαφανειας.
Μισό λεπτό. Νομικά δεν ξέρω, αλλά μια λογική υπόθεση μπορώ να την κάνω.
Υπάρχουν δύο ενδεχόμενα, για τα στοιχεία των δηλώσεων:
α) είναι προσωπικά δεδομένα
β) είναι δημόσια δεδομένα
Αν είναι προσωπικά δεδομένα, τότε απαγορεύεται να δημοσιοποιηθούν, εκτός αν έχουν δώσει ειδική άδεια οι άμεσα ενδιαφερόμενοι (βουλευτές κ.λπ.). Σωστά; Κάτι τέτοιο, δεν προβλέπεται από το νόμο, αντιθέτως, σε αυτά έχουν πρόβαση κοινοβουλευτικοί συντάκτες ΧΩΡΙΣ να έχουν επιπλέον προνόμια από οποιονδήποτε άλλο πολίτη (ίσα δικαιώματα)· πλην τούτου, τα δημοσιοποιούν αποσπασματικά και όχι αυτούσια, ως όφειλαν.
Από τη στιγμή που επιτρέπεται η δημοσιοποίηση των στοιχείων χωρίς ειδική άδεια, δεν μπορούμε να μιλάμε για προσωπικά δεδομένα.
Ο κ. Σιούφας πρέπει να τεθεί προ των ευθυνών του, καθώς παραβιάζει το Σύνταγμα. Ας μας τα δώσουν και ΑΝ δεν τα δημοσιοποιήσουμε ολοκληρωμένα, τότε ας μας κυνηγήσουν. Αλλά, όχι με αστείες δικαιολογίες να προσπαθούν να κρυφτούν.
Φοβούνται κάτι;
Ναι. Την επεξεργασία τους (διαγράμματα, χρονικές μεταβολές, διασταυρώσεις κ.ο.κ.).
Τους εκδότες και τους καναλάρχες τους έχουν του χεριού τους, τους bloggers όχι.
Όχι. Προσωπικά δεδομένα δεν σημαίνει αυτομάτως ότι δημοσιεύονται μόνο κατόπιν άδειας. Προσωπικά δεδομένα δεν σημαίνει "απόρρητο".
"Προσωπικά δεδομένα" σημαίνει κάθε πληροφορία η οποία αναφέρεται σε φυσικό πρόσωπο του οποιου η ταυτότητα μπορεί να διαπιστωθεί με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Μόνο αυτό!
Συνεπώς οι πληροφορίες του πόθεν έσχες σαφώς αναφέρονται σε φυσικά πρόσωπα και σαφώς είναι προσωπικά δεδομένα.
Η δημοσιοποίηση των προσωπικών δεδομένων επιτρέπεται:
α. αν έχουμε συγκατάθεση των προσώπων ή
β. αν το έπιβάλλει ο νόμος ή
γ. αν ειναι αναγκαία για λόγους ζωτικής ανάγκης ή
δ. αν είναι απαραίτητη για λογους δημοσίου συμφέροντος ή
ε. αν αυτος που το ζητάει έχει υπέρτερο έννομο συμφέρον για δημοσιοποίηση.
Συνεπώς, εφόσον κριθεί ότι συντρέχει μια από τις παραπάνω περιπτώσεις, τα προσωπικά δεδομένα επιτρέπεται να δημοσιοποιούνται.
Δεν υπάρχει δηλαδή αλληλοαποκλεισμός ανάμεσα στις έννοιες "προσωπικά δεδομένα" και "δημόσια δεδομένα". Δημόσια δεδομένα είναι κάθε πληροφορία την οποία διαχειρίζεται ο ευρύτερος δημόσιος τομέας, συμπεριλαμβανομένων και των προσωπικών δεδομένων.
Γι' αυτό έχει κριθεί αντισυνταγματικός ο Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας που λέει ότι αν ένα δημόσιο έγγραφα περιέχει πληροφορίες για την ιδιωτική ζωή κάποιου δεν επιτρέπεται χορήγηση αντιγράφου σε άλλον, ο οποίος μπορεί να έχει και ειδικό έννομο συμφέρον για τη λήψη του αντιγράφου. Οι παραλογισμοί είναι προφανείς: αν εφαρμόζαμε αυτή τη διάταξη, δεν μπορεί ο σύζυγος να πάρει πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης της γυναίκας του κλπ.
Γι΄ αυτό λέμε ότι το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο δεν είναι σωστό.
Εντάξει, κατάλαβα. Υπάρχει διάσταση μεταξύ της έννοιας του "προσωπικού" και του "δημόσιου", όπως τη χρησιμοποιούμε εμείς στην καθημερινή μας ζωή.
Αλλά και πάλι, όταν αυτό που λέμε εμείς, μεταξύ μας, "προσωπικό", γίνεται "δημόσιο" (το πόθεν έσχες δημοσιοποιείται), τότε υπάρχει λογική στον αποκλεισμό μιας ομάδας πολιτών από την πρόσβαση σε αυτό; Επίσης, γιατί δημοσιεύεται αποσπασματικά από τον Τύπο και όχι καθ' ολοκληρίαν;
Διάβασα και το σχετικό νόμο, αλλά δεν βλέπω κάποια τέτοια πρόβλεψη (ούτε θα είχε και νόημα).
Όσο για το ΣτΠ, δεν νομίζω πως μπορεί να αιτιολογήσει επαρκώς την "αυτοεξαίρεσή" του, σε αυτήν την περίπτωση - αν φυσικά υπάρξει σχετικό αίτημα.
Μια άλλη σκέψη είναι η μαζική αίτηση των πολιτών προς τους βουλευτές. Όσοι τα δώσουν από μόνοι τους, πρακτικά βγάζουν τους άλλους στη "σέντρα".
Τι θα λέγατε για μια τέτοια κινητοποίηση;
Αν πρέπει να απαντήσω ατομικά, προτιμώ τις θεσμικές και συνολικές λύσεις, όπως η εισαγωγή του Information Commissioner που αναφέρω και στο post. Εκεί πρέπει να εστιάσει η διεκδίκηση και όχι στην περιπτωσιολογία, γιατί διαφορετικά θα πρέπει κάθε φορά να συγκεντρώνονται διάφορα πλήθη για να "ανοίξει" ένα αρχείο που θα έπρεπε να είναι δημόσιο. Ας μην δημιουργήσουμε ένα προηγούμενο που θα είναι τόσο δυσκίνητο - η θεσμική αντιμετώπιση με την ίδρυση του νέου θεσμού μπορεί να καλύψει όλες τις περιπτώσεις.
Καταλαβαίνω το σκεπτικό, αλλά με κάποιου είδους pressure group και μια "τρανταχτή" περίπτωση πρέπει να ξεκινήσει η αναστροφή. Ένα πόστο όπως αυτό που αναφέρεις, θα αργήσει να δημιουργηθεί και το μπαλάκι θα περνάει από τον ένα στον άλλο. Επίσης, μια θετική κατάληξη του αιτήματος στο συγκεκριμένο ζήτημα, θα δημιουργήσει προηγούμενο, χωρίς να αποκλείει την παράλληλη δράση για τον Information Commissioner.
(Εκτός θέματος, επειδή διάβασα και προηγούμενες αναρτήσεις για στροτολογικά θέματα: υπάρχει σημερινή αποτίμηση δράσης του ΣτΠ για πρακτικές του ΥΠΕΘΑ που βασίζονται σε νόμο της... Χούντας.)
Δημοσίευση σχολίου