Κινηματογράφος: The Social Network

Όπως καθένας θα μπορούσε να προβλέψει, η ιστορία του facebook περιλαμβάνει παραβιάσεις προσωπικών δεδομένων, αμφισβητήσεις πνευματικής πατρότητας και πάρα πολλά χρήματα. Η ταινία που γυρίστηκε με βάση τη δημιουργία αυτής της Υπηρεσίας Κοινωνικής Δικτύωσης, το επιβεβαιώνει σε ένα βαθμό. Πιο πολύ κοντά στην περίπτωση του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ - λόγω και της χρησιμοποίησης πραγματικών ονομάτων και λογοτύπων - παρά στην ταινία μυθοπλασίας που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, το Social Network είναι προ πάντων μια ταινία για δικηγόρους, για να μην πω για e-lawyers.

O σεναριακός ιστός πλέκεται γύρω από δύο συνεδριάσεις για την απόπειρα εξωδικαστικής επίλυσης διαφοράς, στο πλαίσιο των δύο αγωγών που έχουν ασκηθεί στον δημιουργό του facebook. Η μία αγωγή αφορά το ζήτημα της πνευματικής πατρότητας του facebook και η δεύτερη αγωγή αφορά πιθανή εξαπάτηση και διαφυγοντα κέρδη ενός δυσαρεστημένου πρώην οικονομικού διευθυντή της εταιρίας. Γύρω από αυτές τις δύο προδικαστικές συνεδριάσεις, τις οποίες παρακολουθούμε σε παράλληλο μοντάζ, αναπτύσσεται σταδιακά, μέσω των ερωταπαντήσεων δικηγόρων - μαρτύρων - εναγομένου, η ιστορία της δημιουργίας του facebook. Αυτό είναι φυσικά μόνο ο αφηγηματικός σκελετός (δεν είναι δικαστικό δράμα), ενώ το βασικό μέρος της ταινίας αποτελείται από flash back, σαν τελικά να πρόκειται για ένα μεταμοντέρνο αστυνομικό, τύπου whodunnit, όπου ο δολοφόνος είναι η πηγή της έμπνευσης.

Είναι η ταινία που υποχρεωτικά θα βάζω σε όποιον μου διαμαρτύρεται ότι "του έκλεψαν την ιδέα", άλλοι, οι οποίοι τελικά εφάρμοσαν την πιθανή έμπνευση που μπορεί να είχε για μια εφεύρεση. Όπως πολύ σωστά λέει ο Mark στους αντιδίκους του, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι τους έκλεψε την ιδέα, "αν είχατε φτιάξει το facebook, θα το είχατε φτιάξει". Η ιδέα δεν προστατεύεται από το δίκαιο περί πνευματικής ιδιοκτησίας, η έμπνευση δεν ποινικοποιείται. Από την ταινία είναι απολύτως ξεκάθαρο ότι η ιδέα για την εν λόγω υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης αποτέλεσε καρπό σύνθετων διεργασιών στο μυαλό του Mark, με πολλά ερεθίσματα από τον χώρο του πανεπιστημίου, των συμφοιτητών και των φίλων του. Όλοι, λίγο - πολύ, ήθελαν να φτιάξουν "κάτι", το οποίο όμως έφτιαξε τελικά αυτός. Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύει την διατύπωση, τον δημιουργό. Όχι όποιον δίνει μια συμβουλή εδώ, μια εντολή πιο κει και μια ιδέα πιο κάτω.

Έπειτα υπάρχει ένα μεγάλο μέρος σε αυτήν την ιστορία που δίνει τις ερμηνείες της για την σχέση του facebook με την ιδιωτικότητα. Παρ΄ όλο που ο Mark παρουσιάζεται αμέτοχος της κεντρικής κοινωνικής ζωής του Harvard, η ταινία υπογραμμίζει ιδιαίτερα το ρόλο των κλειστών φοιτητικών clubs, με αναφορές και σε συγκεκριμένη λέσχη, στην οποία είναι μέλος ο κολλητός του και μετέπειτα οικονομικός διευθυντής - ενάγων. "Αποκλειστικότητα" ως στόχος, έναντι κοινών θνητών - φοιτητών. Ο Mark από την αρχή της ταινίας είναι ο εισβολέας που αντλεί την πληροφορία και την διασκορπά σε τρίτους, τους οποίους όμως προλαβαίνει να καταστήσει συμμέτοχους - συνένοχους. Γι' αυτό και το σωκρατικού τύπου επιχείρημα στην Ε.Δ.Ε. που διεξάγει το πανεπιστήμιο, μετά από αυτή την αρχική υποκλοπή, μπορεί να ακούγεται άκρως αλλαζονικο, αλλά είναι κυριολεκτικό: θα έπρεπε αντί για πειθαρχικό να του απονείμουν εύφημο μνεία γιατί ανέδειξε τις τρύπες του συστήματος. O Μark αυτοπροτείνεται λοιπόν, ως ο ανατροπέας της σχέσης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο. Και επιχειρει να το επιβάλλει σε παγκόσμια κλίμακα.

Τα WhoIsWho directories υπήρχαν φυσικά πολλά χρόνια πριν από το facebook.com. Όπως τα blogs είναι η ανατροπή της σχέσης ανάμεσα σε ιδιωτικό και δημόσιο όσον αφορά τα προσωπικά ημερολόγια, έτσι το facebook επιχειρεί να ανατρέψει τη σχέση ιδιωτικού - δημόσιου όσον αφορά τις επαφές μας με τους άλλους. Είναι δηλαδή μια εφαρμογή που ξεκινάει από τον περιορισμένο off - line κόσμο και η ουσία της μεταβάλλεται ολοσχερώς μόνο και μόνο με την χρήση ενός καταλύτη: του Διαδικτύου. Αυτό γίνεται ανάγλυφο στην ταινία, τον σκηνοθετικό χειρισμό έχει ο David Fincher που μας έχει συνηθίσει σε ταινίες για άκρως μεμονωμένες προσωπικότητες (Fight Club, Seven, Benjamin Button, Alien 3).

Η ταινία αυτή θα μπορούσε να είναι μια περιγραφική εμπορική μελούρα αποθέωσης - αγιοποίησης ή καθαρματοποίησης, που εκμεταλλεύεται ότι όλοι ξέρουμε λίγο πολύ το θέμα (όπως οι ταινίες λ.χ. για την Diana κι άλλους επώνυμους), αλλά νομίζω ότι αποφεύγει αυτές τις παγίδες. Μολονότι δεν προσφέρει κάτι νέο στην κινηματογραφική γραφή και λειτουργεί επιβεβαιωτικά για όσα υποψιαζόμασταν, είναι σίγουρο ότι προκαλεί την περισυλλογή για το ίδιο το φαινόμενο των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης, ανατρέχοντας στις συνθήκες δημιουργίας τους, αλλά, κυρίως, παρουσιάζοντας τις στοχεύσεις των δημιουργών τους. Έχοντας παρακολουθήσει το δημόσιο λόγο του Mark, δεν έχω πειστεί ότι ο σκοπός του ήταν μόνο τα πολλά λεφτά ή η επιβολή σε ένα παγκόσμιο κοινό. Η ταινία επιβεβαιώνει ότι πέρα από τις φροϋδικές καταβολές, υπάρχουν πολλές ακόμη παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να ερμηνευτούν οι περιστάσεις, πέρα από τις προθέσεις, της δημιουργίας των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης.

Πάντως για τις δύο νομικές υποθέσεις που παρακολουθούμε, θεωρώ ότι τελικά η απόπειρα εξωδικαστικής επίλυσης διαφοράς λειτούργησε υπέρ του ότι ο Mark δεν είχε υποπέσει στις αποδιδόμενες παραβάσεις, αλλά αντιθέτως ενεπλάκη σε μια ιστορία συμβιβασμού που κατά εντελώς τραγικά ειρωνικό τρόπο αναγκάστηκε να πληρώσει πολύ ακριβά για να διασφαλίσει την εχεμύθεια των πρώην συνεργατών και γνωστών. Μια εχεμύθεια που φαίνεται ότι το περιεχόμενό της αποτελεί την ιστορία που μόλις παρακολουθήσαμε στην οθόνη. Δηλαδή τελικά και αυτή η σχέση μας με τον Mark, ως θεατών στην ταινία που αφηγείται την ιστορία του, αναλύεται μέσα από πολλαπλά κάτοπτρα και διαδοχικές ζυγαριές, όπου σταθμίζονται χρήματα έναντι δεδομένων.