Άλλη μία παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης από την Τουρκία

Οι καταδίκες για λόγους παραβίασης της ελευθερίας της έκφρασης παρουσιάζουν την συνταγματική εικόνα της σύγχρονης Τουρκίας και τη σχέση της με το κοινοτικό κεκτημένο των ατομικών δικαιωμάτων.

Χθες έγινε γνωστό ότι απαγγέλθηκε κατηγορία από το Δικαστήριο της Κωνσταντινούπολης κατά του κ. Οχράν Παμούκ, ενός από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Τουρκίας. Ο Παμούκ ανέφερε σε συνέντευξή του σε ελβετικό περιοδικό ότι η Τουρκία πρέπει να παραδεχτεί ότι ένα εκατομμύριο Αρμένιοι σκοτώθηκαν από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Η Καθημερινή, 1/9/2005, σελ. 13).

Η δήλωση έγινε από τον Παμούκ πριν πέντε μήνες στο περιοδικό Das Magazine της ελβετικής εφημεριδας Tages. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας διώκεται για τη φράση "Τριάντα χιλιάδες Κούρδοι και ένα εκατομμύριο Αρμένιοι σκοτώθηκαν στα εδάφη αυτά, αλλά κανένας εκτός από εμένα δεν τολμάει να μιλήσει για αυτό". Το αδίκημα που φέρεται ότι τέλεσε ο κ. Παμούκ, σύμφωνα με το τουρκικό δίκαιο είναι αυτό της "δυσφήμησης της τουρκικής ταυτότητας" και η δίκη του θα γίνει στις 16/12/2005, ενώ η ποινή που μπορεί να απαγγελθεί είναι έως και τριετής φυλάκιση. Η Τουρκία αρνείται ότι έγινε γενοκτονία κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και υποστηρίζει ότι μεταξύ των ετών 1915 και 1917 σκοτώθηκαν περίπου 300.000 Αρμένιοι κι άλλοι τόσοι Τούρκοι.

Σημειώνεται ότι οι δύο πιο πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σε σχέση με την ελευθερία της έκφρασης, ήταν καταδικαστικές για την Τουρκία. Πρόκειται για τις υποθέσεις Turhan κατά Τουρκίας (19.5.2005) και Alikak κατά Τουρκίας (29.3.2005).

Στην πρώτη υπόθεση ο αιτών είναι ο συγγραφέας ενός βιβλίου με θέμα την τρομοκρατία και την αντιτρομοκρατική πολιτική και είχε καταδικαστεί από τα τουρκικά δικαστήρια σε αποζημίωση λόγω συκοφαντικής δυσφήμησης, επειδή είχε αναφέρει κάποια σχόλια για τον Υπουργό Εξωτερικών. Κατά την κρίση του ΕΔΔΑ αυτό αποτέλεσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης εκ μέρους της τουρκικής δικαιοσύνης, η οποία έσφαλε προκρίνοντας την προστασία του δικαιώματος στην προσωπικότητα ενός πολιτικού έναντι της ελευθερίας της έκφρασης σε ένα θέμα που ήγειρε ζητήματα δημοσίου συμφέροντος.

Στην δεύτερη υπόθεση ο αιτών ήταν πρώην μέλος του τουρκικού κοινοβουλίου και συγγραφέας ενός μυθιστορήματος εμπνευσμένου από πραγματικά γεγονότα που πραγματεύονταν την ατιμώρητη κακομεταχείριση των κατοίκων ενός χωριού από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας. Το τουρκικό κράτος διέταξε την κατάσχεση των βιβλίων με την αιτιολογία ότι το βιβλίο υποκινεί το διαχωρισμο του πληθυσμού με κριτήριο τη γεωγραφική και εθνική του ταυτότητα. Κατά την κρίση του ΕΔΔΑ, το έργο, αν και εμπνευσμένο από πραγματικά περιστατικά, δεν αποσκοπούσε στην πλήρη και αντικειμενική καταγραφή γεγονότων, είναι ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα. Για αυτό, η εν λόγω κατάσχεση επιβλήθηκε ως μέτρο που υπερβαίνει την αρχή της αναλογικότητας και για αυτό παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης

(Πηγή αποφάσεων: Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας 2, σελ. 288-289)

Η υπόθεση του Παμούκ δεν είναι τόσο "απλή". Το ερώτημα είναι αν έχει ένα κράτος το δικαίωμα να επιβάλλει την "επίσημη ιστορία" του με κατασταλτικά μέσα. Και σαφώς πρέπει να ληφθεί υπόψη και η επιρροή που έχει η άποψη ενός παγκοσμίου φήμης συγγραφέως. Σαφώς, οι "επίσημες" απόψεις δεν είναι οι μόνες που προστατεύονται από την ΕΣΔΑ και οπωσδήποτε οι ανεκτοί περιορισμοί της ελευθερίας της έκφρασης δεν μπορούν να φτάνουν μέχρι σημείου ποινικής δίωξης όσων πρεσβεύουν την αντίθετη από την επίσημη άποψη. Εφόσον ο Παμούκ προχωρήσει την υπόθεση στο ΕΔΔΑ η Τουρκία κατά πάσα πιθανότητα θα καταδικαστεί άλλη μια φορά για παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας όσον αφορά τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης.