H Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο

Η Εθνική Επιτροή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας για θέματα προστασίας ανθρώπινων δικαιωμάτων, δημοσιοποίησε τις παρατητήσεις της σχετικά με το νέο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο που έδωσε το Υπουργείο Δικαιοσύνης σε δημόσια διαβούλευση και είχε προκαλέσει πολλά σχόλια στο Διαδίκτυο και στον Τύπο (βλ. εδώ παρατηρησεις ΕΕΔΑ).

Η Εθνική Επιτροπή κρίνει ότι ο επίμαχος όρος εχθροπάθεια "δεν συντείνει στην υποχρέωση σαφήνειας του νομοθέτη, ιδίως στο ποινικό δίκαιο" και γι' αυτό προτείνεται από το συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας η διατήρηση των όρων της Απόφασης - πλαίσιο της ΕΕ, ως όρων "ευρύτερα γνωστών κι αντιληπτών από το μέσο άνθρωπο". Είναι η θέση που έχω υποστηρίξει και ο ίδιος (E-Lawyer: το νομοσχέδιο για την ποινική καταπολέμηση του ρατσισμού), αλλά έχει υποστηριχθεί επίσης και από φορείς της κοινωνίας των πολιτών και μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (βλ. Παρατηρήσεις του ΣΥΔ για το σχέδιο νόμου καταπολέμησης μορφών ρατσισμού).

Ως προς την προϋπόθεση που θέτει το νομοσχέδιο, για ποινική τιμωρία εφόσον η εχθροπάθεια μπορεί να θέσει σε διακινδύνευση τη δημόσια τάξη, στην Εθνική Επιτροπή διατυπώθηκαν δύο απόψεις. Ως πλειοψηφούσα φέρεται αυτή που αποδέχεται την παρούσα διατύπωση, με αφαίρεση του δυνητικού στοιχείου, αλλά κατοχύρωση του ότι πρέπει (κι όχι μπορεί) να κινδυνεύει η δημόσια τάξη. Σημειωτέον όμως ότι η παρούσα διατύπωση (και πολύ περισσότερο μετά την απόσυρση της δυνητικής διατύπωσης) μειώνει το επιπεδο προστασίας από τον ρατσιστικό λόγο που ήδη διασφαλίζεται από τον ισχύοντα ν.927/1979, αφού προσθέτει και ως εξωτερικό όρο του αξιοποίνου την εν λόγω διακινδύνευση. Γι' αυτό είναι ορθότερη η μειοψηφούσα άποψη της ΕΕΔΑ που υποστηρίζει ότι θα έπρεπε να τιμωρείτα και η συμπεριφορά με απειλητικό, υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα, όπως έχω υποστηρίξει και στο ανωτέρω (βλ. εδώ), αναφέροντας ότι θα πρέπει να αφαιρεθεί από το κείμενο του νόμου η πρόβλεψη περί δημόσιας τάξης. Διαφορετικά, θα μειωθεί το επίπεδο προστασίας που καταστρώνεται στον ισχύοντα νόμο και θα παραβιάζεται το σχετικό συνταγματικό κεκτημένο που εγγυώνται οι διατάξεις του ν.927 σε σχέση με το άρθρο 5 παρ. 2 του Συντάγματος, κάτι που φαίνεται ότι δεν απασχόλησε διόλου την Εθνική Επιτροπή.

Περαιτέρω, η ΕΕΔΑ δέχεται ότι πρέπει ο όρος "γενετήσιος προσανατολισμός" να ανατικατασταθεί με τον πιο σύγχρονο όρο "σεξουαλικός προσανατολισμός", κάτι που αναφέρει ότι θα πρέπει να περιλαμβάνεται και στον τίτλο του νομοσχεδίου, αφού αυτό δεν αφορά τελικά τον ρατσισμό ή την ξενοφοβία με την τεχνική έννοια του όρου. Αυτή η μεταβολή στην ορολογία έχει υποστηριχθεί επίσης από το ΣΥΔ (βλ. παρατηρήσεις), καθώς και από την ΟΛΚΕ (βλ. δελτίο τύπου). Επίσης η ΕΕΔΑ, με μια ανεξήγητα διστακτική διατύπωση, αναφέρει ότι ως λόγος διάκρισης θα πρέπει "ενδεχομένως να συνοδευτεί και από τον όρο "ταυτότητα φύλου" ώστε να είναι πληρέστερη η προστασία των θυμάτων και σε σύμπνοια με τις συστάσεις διεθνών οργάνων". Σε αυτό το σημείο η Εθνική Επιτροπή παραπέμπει στην σχετική Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης (2010) για την καταπολέμηση των διακρίσεων για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου (βλ. εδώ πλήρη μετάφραση στα ελληνικά), καθώς και στην έκθεση του Ευρωπαίου Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα με τίτλο "Ανθρώπινα δικαιώματα και ταυτότητα φύλου" (που έχει κυκλοφορήσει σε μετάφραση στα ελληνικά από το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών βλ. εδώ). Είναι η πρώτη φορά σε δημόσιο έγγραφο που γίνεται παραπομπή σε αυτά τα σημαντικά ευρωπαϊκά κείμενα, αλλά θα ήταν ορθότερο, αφού υπάρχουν μεταφράσεις τους στα ελληνικά, η Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να παραθέτει τις σχετικές παραπομπές και να μην περιορίζεται σε μνεία με τους τίτλους των κειμένων στα αγγλικά, εάν θέλει να είναι πράγματι ένα όργανο που προωθεί την περαιτέρω ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων κι όχι μια ομαδούλα που λειτουργεί με όρους κάστας και χρησιμοποιεί κωδικούς ενδοσυνεννόησης μόνο προς το εξοικειωμένο κοινό. Μια τέτοια συμπεριφορά δεν συνάδει με την θεσμική της αποστολή.

Πάντως το αίτημα για την προσθήκη του όρου "ταυτότητα φύλου" στο νομοσχέδιο έχει υποστηριχθεί από τους παραπάνω φορείς (χωρίς "ίσως" και "ενδεχομένως") και η Εθνική Επιτροπή θα έπρεπε να το είχε περιλάβει με την ευθύτητα που επιβάλλεται για να πείσει την Πολιτεία, η οποία σύμφωνα και με σχετικές δηλώσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης (βλ. εδώ) θέλει να κρυφτεί πίσω από τους υφιστάμενους λόγους διακρίσεων, θεωρώντας ότι η ταυτότητα φύλου καλύπτεται από αυτούς. Διότι μπορεί όντως να καλύπτεται δυνάμει του άρθρου 14 της ΕΣΔΑ, λόγω και της σχετικής νομολογίας του Στρασβούργου, αλλά όταν έρχεται η ώρα της νομοθέτησης, το ζητούμενο είναι η ευκρίνεια και η ασφάλεια δικαίου και όχι η έμμεση επίκληση της νομολογίας.

Τέλος, η ΕΕΔΑ ακολουθώντας τις επισημάνσεις μου (βλ. εδώ) αλλά και τις παρατηρήσεις του ΣΥΔ (εδώ), θεωρεί ότι δεν είναι δυνατόν η πολιτική αγωγή να ασκείται μόνο από οργανώσεις που είναι καταχωρημένες στο μητρώο του ECOSOC "και προτείνει το δικαίωμα να διευρυνθεί σε ενώσεις προσώπων και νομικά πρόσωπα με σαφή και αποκλειστικό σκοπό στο καταστατικό τους την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ιδίως δε την καταπολέμηση διαφόρων μορφών διακρίσεων και κυρίως αυτών που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του νόμου".

Επομένως, από τα τέσσερα προβλήματα που έχουν τεθεί (εχθροπάθεια, δημόσια τάξη, σεξουαλικός προσ/μός-ταυτότητα φύλου, ECOSOC), η ΕΕΔΑ έχει αποδεχθεί τα τρία (με μειοψηφία πάντως και για το θέμα της δημόσιας τάξης) και γι' αυτό το τελικό συμπέρασμα είναι ότι οι παρατηρήσεις αυτές κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση, παρακάμπτοντας τις "σειρήνες" περί συνολικής κατάργησης του θεσμικού πλαισίου της καταπολέμησης του μισαλλόδοξου λόγου χάριν μιας υποτιθέμενης ελευθερίας του λόγου, η οποία όμως δεν αντιστοιχεί στην σχετική κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων δυνάμει του Συντάγματος και των διεθνών συνθηκών και υποχρεώσεων της Χώρας.