H γενική απαγόρευση του καπνίσματος από 1.7.2009

Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν.3730/2008, "απαγορεύεται πλήρως, από 1ης Ιουλίου 2009, το κάπνισμα και η κατανάλωση προϊόντων καπνού στους ακόλουθους χώρους:

(α) σε όλους τους δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους, κλειστούς ή στεγασμένους, που χρησιμοποιούνται για την παροχή εργασίας, εξαιρουμένων των χώρων που ειδικά θα προβλεφθούν για καπνιστές από την κατά περίπτωση αρμόδια αρχή ή όργανο, σύμφωνα με τους όρους που καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και που θα εκδοθεί μέχρι την έναρξη ισχύος του παρόντος άρθρου, καθώς και των χώρων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή προϊόντων καπνού,

(β) σε όλα τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, ιδίως στα καταστήματα παρασκευής και προσφοράς φαγητών, ποτών, γλυκισμάτων,  κάθε είδους παρασκευασμάτων γάλακτος,  μικτών καταστημάτων και κέντρων διασκέδασης κατά την έννοια των διατάξεων [...],

(γ) στους παντός είδους κλειστούς χώρους αναμονής

(δ) στα αεροδρόμια, εξαιρουμένων των χώρων που ειδικά θα προοριστούν για καπνιστές

(ε) στους σταθμούς μεταφορικών μέσων και επιβατικών σταθμών λιμένων,

(στ) στα παντός είδους κυλικεία,

(ζ) στα παντός είδους μέσα μαζικής μεταφοράς συμπεριλαμβανομένων των επιβατηγών δημόσιας χρήσης αυτοκιμήτων με μετρητή (ταξί) και αγοραίων. 

Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης δύναται να υπάγονται και άλλοι χώροι στην απαγόρευση του παρόντος άρθρου."

Στην παράγραφο 2 προβλέπεται φυσικά ότι  "στους κλειστούς ήυ στεγασμένους χώρους των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος της περίπτωσης β' της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου, δύνανται να διαμορφωθούν χώροι καπνιζόντων που διαχωρίζονται από την υπόλοιπη αίθουσα και έχουν ειδικές εγκαταστάσεις εξαερισμού."  Οι όροι και προϋπόθέσεις για άδεια προς διαμόρφωση και λειτουργία καπνιζόντων από τον οικείο Δήμο, θα προσδιοριστούν με υπουργική απόφαση. 

Για τα μικρά καταστήματα (έως 70 τ.μ.) θα ισχύει χαρακτηρισμός ως αποκλειστικά για καπνίζοντες ή μη καπνίζοντες, καθώς σε αυτές τις περιπτώσεις η διαμόρφωση χώορυ καπνιζόντων είναι αδύνατη.

Και επειδή κάθε απαγορευτικός νόμος αποτελεί κι έναν "τιμοκατάλογο της παρανομίας", το άρθρο 6 ("Διοικητικές κυρώσεις)  αναφέρει σε τι μεταφράζονται οι παραβάσεις:

1. Σε κάθε υπεύθυνο διαχείρισης και λειτουργίας ιδιωτικών χώρων που παραβιάζει τις διατάξεις του άρθρου 3, αλλά και σε όποιον παραβιάζει το άρθρο 2 (βλ. προηγούμενο post):

(α)  επιβάλλεται πρόστιμο έως 1.000 ευρώ, ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης, το μέγεθος και τον κύκλο εργασιών της επιχείρησης και τα μέτρα που έχει λάβει ο υπεύθυνος. 

(β) Σε περίπτωση υποτροπής, επιβάλλεται για κάθε παράβαση πρόστιμο έως 2.000 ευρώ, βάσει των ίδιων κριτηρίων. 

(γ) Σε περίπτωση τρίτης παράβασης, απαγορεύεται με απόφαση αρμόδιας αρχής η πώληση προϊόντων καπνού και εάν η επιχείρηση δεν πωλεί προϊόντα καπνού επιβάλλεται πρόστιμο από 2.000 έως 20.000 ευρώ. 

(δ) Σε περίπτωση τέταρτης και κάθε περαιτέρω παράβασης, ανακαλείται προσωρινά ή και οριστικά η άδεια λειτουργίας της επιχείρησης

2. Στους πολίτες που (και πριν την 1.7.2009) καταναλώνουν προϊόντα καπνού σε κλειστούς χώρους διεξαγωγής αθλοπαιδιών, ομαδικών αθλημάτων και αθλητικών εκδηλώσεων, αλλά και σε όσους (από την 1.7.2009) καπνίζουν ή καταναλώνουν προϊόντα καπνού στους δημόσιους και ιδιωτικού χώρους που προαναφέρθηκαν (α-ζ) επιβάλλεται πρόστιμο από 50 έως 500 ευρώ. 

Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν εκδοθεί μη δεσμευτικά ψηφίσματα και συστάσεις που προτρέπουν τα κράτη να παρέχουν επάρκή προστασία από την έκθεση σε περιβάλλον με καπνό. Ο σκοπός δηλαδή δεν είναι να υποδειχθεί πατερναλιστικά στον καπνιστή ότι πρέπει να κόψει το κάπνισμα, αλλά να προστατευθεί η ελευθερία της επιλογής του μη καπνιστή, να μην εκτίθεται ακουσίως στον καπνό (παθητικό κάπνισμα). Δεν υπάρχει δηλαδή μια "ηθική καταδίκη" του καπνίσματος ως συμπεριφοράς, αλλά η προστασία του αδύναμου μέρους που είναι ο μη καπνιστής που αναγκαστικά θα βρεθεί σε έναν δημόσια προσβάσιμο χώρο. 

Υπάρχει μια μερίδα της φιλελεύθερης προσέγγισης που υποστηρίζει ότι το μέτρο αυτό είναι αυταρχικό. Δεν είναι έτσι. Ο νόμος και η δημόσια εξουσία οφείλει να επεμβαίνει προκειμένου να διευθετούνται με ειρηνικό τρόπο οι επεμβάσεις του ενός πολίτη στην υγεία του άλλου πολίτη. Η νομοθετική αποχή θα σήμαινε ότι το κράτος νίπτει τας χείρας του και περιμένει ότι οι ίδιοι οι πολίτες θα αυτορρυθμιστούν, οριοθετώντας καθένας το χώρο του. Μόνο που αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο και θα μπορούσε να οδηγήσει και σε φαινόμενα αυτοδικίας. Βρισκόμουν λίγες ώρες πριν σε ένα ανοικτό αλλά στεγασμένο χώρο στη Βουκουρεστίου (cafe) όπου το τραπεζάκι μου ήταν ανάμεσα σε αυτά των καπνιστών και ήμουν υποχρεωμένος ή να αρχίσω τις υποδείξεις ή να υποστώ τον καπνό ή να φύγω. Οι υποδείξεις είναι εξαιρετικά δυσάρεστη λύση: κάνεις τον αστυνόμο στον συμπολίτη σου. Επίσης διατρέχεις τον κίνδυνο να αντιδράσει με όχι ευχάριστο τρόπο. Η προσπάθεια να λύσουν οι πολίτες μόνοι τους τέτοιου είδους "διαφορές" είναι επικίνδυνη. Δεν θέλω να γενικεύω, αλλά σκεφτείτε τα ταξί και τους οδηγούς τους. Τολμάς να πεις κουβέντα; Ούτε μπορεί να αυτορρυθμιστεί με όρους "αγοράς" αυτό το πράγμα, δεδομένης της έλλειψης αναγνωρισιμότητας των ταξί, άρα και επιλεξιμότητας του "καθαρού". Το αδύναμο μέρος, ιδίως στη δική μας κοινωνία όπου ο μη καπνιστής είναι η μειοψηφία, πρέπει να προστατευθεί από τη δημόσια εξουσία, χωρίς να χρειαστεί να πάρει τα κουμπούρια. Ο νόμος αυτός προωθεί την ελευθερία, δεν την καταστέλλει.

Από το 1989, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζητούσε με το 89/C 189/01 Ψήφισμά του σχετικώς με την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους, από τα κράτη μέλη να εκδώσουν μέτρα για την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους και τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Είναι ακριβώς είκοσι χρόνια κι ακόμη δεν έχουμε ακολουθήσει αυτό το ψήφισμα.

Με τη Σύσταση 2003/54/ΕΚ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν αποτελεσματικά μέτρα για την εξασφάλιση προστασίας από την έκθεση στο παθητικό κάπνισμα σε εσωτερικούς χώρους εργασίας, σε κλειστούς δημόσιους χώρους και στις δημόσιες συγκοινωνίες. 

Σύμφωνα με την  Απόφαση C-49/00 του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Επιτροπή κατά Ιταλίας), η Οδηγία-πλαίσιο για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων καλύπτει όλους τους κινδύνους στον χώρο της εργασίας, μολονότι δεν κάνει ρητή αναφορά στον καπνό κι απαιτεί από κάθε εργοδότη να αξιολογεί τους κινδύνους και να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης και προστασίας. 

Στις 30 Ιανουαρίου 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την Πράσινη Βίβλο "Για μια Ευρώπη απαλλαγμένη από το κάπνισμα: στρατηγικές επιλογές σε επίπεδο Ε.Ε." .

H πλήρης απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους και σε όλους τους χώρους εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των μπαρ και των εστιατορίων, έχει θεσπιστεί ήδη στην Ιρλανδία (Μάρτιος 2004) και στη Σκωτία (Μάρτιος 2006). Στη  Βόρειο Ιρλανδία, στην Αγγλία και στην Ουαλία ισχύει  πριν από το καλοκαίρι του 2007 νομοθετική ρύθμιση για πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος. 

Νομοθετικές διατάξεις για πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος με εξαιρέσεις που θεσπίστηκαν στην Ιταλία (Ιανουάριος 2005), στη Μάλτα (Απρίλιος 2005) και στη Σουηδία (Ιούνιος 2005) επιτρέπουν στους εργοδότες να προβλέπουν ξεχωριστούς χώρους καπνιστών με ξεχωριστό σύστημα αερισμού. Παρόμοια μέτρα άρχισαν να ισχύουν στη Γαλλία το Φεβρουάριο του 2007 (μεταβατική περίοδος για τον κλάδο της φιλοξενίας έως τον Ιανουάριο του 2008) και στη Φινλανδία τον Ιούνιο του 2007. Η Λιθουανία έγινε χώρα χωρίς καπνό (με εξαίρεση ειδικά εξοπλισμένα «κλαμπ για το κάπνισμα πούρου και πίπας»)από τον Ιανουάριο του 2007.

Ορισμένα άλλα κράτη μέλη έχουν απαγορεύσει το κάπνισμα σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους και σε όλους τους χώρους εργασίας, με εξαίρεση τον κλάδο της φιλοξενίας, όπου εφαρμόζονται περιορισμοί εν μέρει. Στις χώρες αυτές ανήκουν, για παράδειγμα, το Βέλγιο, η Κύπρος, η Εσθονία, η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες, η Σλοβενία και η Ισπανία.

Όπως καταγράφεται στην Πράσινη Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η γενική απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους/ιδιωτικούς χώρους ενδέχεται να έχει τα εξής μειονεκτήματα: 

"Υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με πιθανή ζημία του κλάδου της φιλοξενίας λόγω της απαγόρευσης του καπνίσματος σε μπυραρίες και εστιατόρια. Ωστόσο, από στοιχεία των χωρών με γενική απαγόρευση του καπνίσματος φαίνεται ότι δεν υπάρχουν γενικά αρνητικές συνέπειες στην απασχόληση ή στο εισόδημα στον εν λόγω κλάδο. Στην Ιρλανδία ο όγκος των πωλήσεων στις μπυραρίες και στα μπαρ αυξήθηκε ελαφρά (κατά 0,1%) το 2005, αντιστρέφοντας έτσι την πτωτική τάση που είχε αρχίσει πριν από την έναρξη ισχύος της νομοθεσίας για την απαγόρευση του καπνίσματος. Αξίζει να αναφερθούν ορισμένες στατιστικές παρ’ όλο που αφορούν κράτη που δεν είναι μέλη της ΕΕ. Για παράδειγμα, στη Νορβηγία παρατηρήθηκε ελαφρά πτώση 0,8% στις πωλήσεις στα εστιατόρια, στα καφενεία και στα μπαρ, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται σε ορισμένους άλλους παράγοντες, όπως ο καιρός. Στην Πολιτεία Νέας Υόρκης και στην Καλιφόρνια οι περισσότερες επιχειρήσεις του κλάδου της φιλοξενίας φαίνεται ότι έχουν οφέλη από την απαγόρευση του καπνίσματος. Αυτό παρουσιάζει συνοχή με τα αποτελέσματα μιας διεθνούς αξιολόγησης μελετών, η οποία δεν εντόπισε καμία αρνητική οικονομική συνέπεια στις μελέτες που βασίζονται σε αντικειμενικά στοιχεία, όπως φόρος κύκλου εργασιών και στοιχεία για την απασχόληση." [παράλειψη παραπομπών].

Η Ελλάδα έχει υπογράψει και κυρώσει με νόμο (Ν.3420/2005) την Σύμβαση Πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την καταπολέμηση του καπνίσματος. Η Σύμβαση υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα κράτη (168 χώρες + Ευρωπαϊκή Κοινότητα) να λάβουν μέτρα για την έκθεση στον καπνό σε εσωτερικούς χώρους εργασίας, στις δημόσιες συγκοινωνίες και στους εσωτερικούς δημόσιους χώρους. 

Στην πρώτη συνεδρίαση των συμβαλλομένων μερών της σύμβασης-πλαισίου για την καταπολέμηση της κατανάλωσης καπνού αποφασίστηκε (ομόφωνα) ότι «υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι οι τεχνολογικές προσεγγίσεις δεν προστατεύουν από την έκθεση στον καπνό.»

 Επίσης, η εταιρεία American Society of Heating, Refrigerating, and Air Conditioning Engineers (ASHRAE) – ένας φορέας που καθορίζει διεθνείς προδιαγραφές για την ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων και τον αερισμό – εξέδωσε έγγραφο τοποθέτησης το 2005 σχετικά με τις προσεγγίσεις για την καταπολέμηση του παθητικού καπνίσματος, στο οποίο συμπεραίνεται ότι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για την εξάλειψη των κινδύνων για την υγεία που συνδέονται με την έκθεση σε καπνό του περιβάλλοντος είναι η απαγόρευση του καπνίσματος σε εσωτερικούς χώρους.

Ο φυσικός χωρισμός των καπνιστών από τους μη καπνιστές με τη μορφή των  κλειστών χώρων καπνίσματος μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων αερισμού στο τμήμα των χώρων στο οποίο απαγορεύεται το κάπνισμα.  Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή δεν προστατεύει τους παρευρισκόμενους σε χώρους καπνίσματος και το προσωπικό (π.χ. σερβιτόρους ή καθαριστές) που πρέπει να εισέλθουν στο χώρο στο πλαίσιο της εργασίας τους. Ένα άλλο πρόβλημα σχετικά με τους χώρους καπνίσματος είναι το σημαντικό οικονομικό κόστος, το οποίο θα δημιουργούσε ένα άνισο πεδίο ανταγωνισμού για τις μικρότερες επιχειρήσεις. Επιπλέον, η λειτουργία και η συντήρηση αεριζόμενων χώρων καπνίσματος απαιτούν τεράστια υποδομή ελέγχου και παρακολούθησης. Τα στοιχεία δείχνουν ότι, όπου χρησιμοποιούνται συστήματα αερισμού, συχνά δεν πληρούν τα πρότυπα που ορίζονται από το τη νομοθεσία.

Εάν οι αεριζόμενοι χώροι καπνίσματος μπορούν να θεωρηθούν ως βιώσιμη επιλογή

για τους εξαιρούμενους δημόσιους χώρους, πρέπει, σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο, να πληρούν τις ακόλουθες  απαιτήσεις:

– να είναι πλήρως κλειστοί και απομονωμένοι από τους χώρους στους οποίους απαγορεύεται το κάπνισμα,

– να είναι εξοπλισμένοι με σύστημα αερισμού ξεχωριστό από το σύστημα των χώρων στους οποίους απαγορεύεται το κάπνισμα,

– να έχουν αρνητική πίεση αέρος για την πρόληψη της διάδοσης του καπνού σε άλλους χώρους,

– καμία άλλη δραστηριότητα εκτός του καπνίσματος δεν πρέπει να επιτρέπεται στο χώρο αυτό προκειμένου να μειωθεί στο ελάχιστο η ανάγκη για τους υπαλλήλους να εκτελούν στο χώρο αυτό δραστηριότητες που έχουν σχέση με την εργασία.

Στη Μάλτα, την Ιταλία και τη Σουηδία, οι οποίες επιτρέπουν τη δημιουργία χώρων καπνίσματος με ξεχωριστό εξοπλισμό, οι περισσότερες επιχειρήσεις προτίμησαν να μη χρησιμοποιήσουν αυτή την δυνατότητα.