Εξωκοινοβουλευτικοί υπουργοί: μια πραγματική θεσμική μεταρρύθμιση

Ο κρυφός πόθος των υποψήφιων βουλευτών των κομμάτων εξουσίας, αλλά και των κομμάτων που προσδοκούν σε μια κυβέρνηση συνεργασίας είναι να υπουργοποιηθούν. Δηλαδή χρησιμοποιούν ως όχημα την ανάδειξή τους ως μέλη της νομοθετικής λειτουργίας για την μετάβασή τους στην εκτελεστική. Αυτό από μόνο του είναι μια σοβαρή στρέβλωση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, θεμελιώδες στοιχείο της οποίας είναι η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, αλλά και το ότι η Κυβέρνηση οφείλει να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής κι όχι το αντίστροφο. 

Σε όσους ακούγεται θεωρητικό δόγμα η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών ή η αρχή της εμπιστοσύνης, αρκεί να αναλογιστούν πόσο διαφορετική θα ήταν η στόχευση και οι προθέσεις των υποψήφιων βουλευτών εάν γνώριζαν εξ αρχής ότι δεν πρόκειται να υπουργοποιηθούν κι ότι εκλέγονται για την εντολή που τους δίνει ο λαός: την ενάσκηση της νομοθετικής λειτουργίας και τον κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας. Αν αφαιρέσεις 50 βουλευτές από το νομοθετικό σώμα για να τους υπουργοποιήσεις, αυτομάτως αποδυναμώνεις την  κοινοβουλευτική διάσταση του πολιτεύματος , στο όνομα μιας κακώς νοούμενης "άμεσης" λογοδοσίας των υπουργών στους ψηφοφόρους τους κι όχι στην Βουλή. Το Σύνταγμα αναφέρει ότι η Κυβέρνηση πρέπει να απολαμβάνει της εμπιστοσύνης της Βουλής, όχι της "άμεσης" εμπιστοσύνης των ψηφοφόρων. 

Η συγκρότηση μιας κυβέρνησης αποκλειστικά από εξωκοινοβουλευτικούς υπουργούς σημαίνει ενδυνάμωση του ελεγκτικού ρόλου του κοινοβουλίου, αφού πλέον η ιδιότητα του Βουλευτή γίνεται αυτοσκοπός, όπως θα έπρεπε να είναι εξ αρχής. 

Σημαίνει επίσης αποκοπή του ομφάλιου λώρου των ψηφοφόρων από την άμεση και μη αξιοκρατική πρόσβαση τους στα υπουργικά γραφεία, δηλαδή περιορισμό του πολιτικού κόστους και του ρουσφετιού. 

Σημαίνει, τέλος, επιλογή ανθρώπων που ουδέποτε θα έμπαιναν στη διαδικασία "πείθω ψηφοφόρους", ξοδεύοντας χρόνο, χρήμα και φαιά ουσία σε αποκλειστικά επικοινωνιακές δραστηριότητες και διαγωνιζόμενοι στο ποιος θα ακολουθήσει καλύτερα τους κανόνες της διαφήμησης και της λείανσης των γωνιών τους. Το ότι κάποιος έρχεται πρώτος σε σταυρούς σημαίνει απλώς ότι εφάρμοσε πολύ καλά τους κανόνες της προεκλογικής εκστρατείας κι όχι ότι μπορεί να λύσει τα προβλήματα του περιβάλλοντος, της παιδείας ή της δημόσιας υγείας. 

Ένα αντίστοιχο παράδειγμα είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το όργανο της εκτελεστικής εξουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης: οι Επίτροποι που την αποτελούν υποδεικνύονται από τα κράτη μέλη χωρίς άμεση εκλογή από τους πολίτες. Τίθενται όμως συλλογικά στην ψήφο εμπιστοσύνης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο εκλέγεται άμεσα από τους ευρωπαίους. Οι Επίτροποι είναι εξ ορισμού εξωκοινοβουλευτικοί - άλλο αν έχουν πιο πριν ή και πιο μετά μεγάλες πολιτικές υπουργικές καριέρες στις χώρες τους.  

Η μόνη σοβαρή ένσταση που αναπτύσσεται στην συγκρότηση μιας εξωκοινοβουλευτικής κυβέρνησης είναι η έλλειψη "δημοκρατικής νομιμοποίησης", δηλαδή η μη εμπλοκή των ψηφοφόρων στην ανάδειξη των μελών της κυβέρνησης. Η ένσταση δεν είναι φυσικά νομική, αφού αρκεί η εμπιστοσύνη της Βουλής προς την Κυβέρνηση - και μάλιστα μιας Βουλής ενισχυμένης, αφού ξέρει ότι δεν πρόκειται να υπουργοποιηθεί οπότε μπορεί να είναι πιο αντικειμενική και με λιγότερες δεσμεύσεις "κομματικής πειθαρχίας". Είναι μια ένσταση πολιτικής φιλοσοφίας και επισημαίνει ένα αριστοκρατικό άρωμα σε μια τέτοια κυβέρνηση μη αιρετών.  Πέρα από την παράκαμψη του κοινοβουλευτικού χαρακτήρα του πολιτεύματος, το ζήτημα της αντιπροσώπευσης παραμένει σε ένα βαθμό. Αλλά μπορεί να ξεπεραστεί στην πράξη. 

Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα: να συνθέσεις μια κυβέρνηση με πρόσωπα που έχουν τόσο βαθειές ρίζες και ευρεία αποδοχή στην Κοινωνία των Πολιτών, ώστε η υπουργοποίησή τους να μην είναι ένα τιμητικό "αξίωμα" της πολιτείας για την "μακρά προσφορά", ή το άλλοθι μιας κατά τ' άλλα αυταρχικής πολιτικής, αλλά η φυσική εξέλιξή τους. Η ανάθεση υπουργείου δεν θα πρέπει να είναι ένα έπαθλο για "αρίστους" (ή μια επικερδής πλατφόρμα αδιαφανών δοσοληψιών), αλλά ο τομέας που έχει ανάγκη την καθοδήγηση του από μια προσωπικότητα του ειδικού τομέα της εκάστοτε αρμοδιότητας. Ο εξωκοινοβουλευτικός υπουργός πρέπει να έχει αναδειχθεί (και να είναι  άμεσα ελέγξιμος) από  την κοινωνία και το ενδιαφέρον του για τον τομέα του να είναι αυτοσκοπός. 

Μια επιτυχημένη επιλογή δεν αφορά λοιπόν στιγνούς τεχνοκράτες (κίνδυνος δημιουργίας της "κυβέρνησης των σοφών" - le gouvernement des sages), αλλά προσωπικότητες που έχουν αναδειχθεί στο πεδίο της Κοινωνίας των Πολιτών με τη δράση τους στους ειδικούς τομείς. Έτσι η υποτιθέμενη έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης αναπληρώνεται από την αξία της κοινωνικής προσφοράς και γεφυρώνεται κατά κάποιο τρόπο το χάσμα. 

Η συγκρότηση μιας κυβέρνησης από εξωκοινοβουλευτικούς υπουργούς είναι μια εξόχως πολιτική πράξη, αφού αποτελεί μια σημαντική τομή επιστροφής στην συνταγματική ισορροπία της διάκρισης ων λειτουργιών, αλλά και σηματοδοτεί την μετάβαση από τους "νικητές του προεκλογικού αγώνα" στους ανθρώπους που μπορούν να δώσουν λύσεις στα πραγματικά προβλήματα.