Κινηματογράφος: "Θέμις" του M.Γκαστίν

Κάθε δίκη είναι και μία αφήγηση, η οποία περιλαμβάνει - εκτός από το "θεαματικό" τμήμα της ακροαματικής διαδικασίας-  και πολλά άλλα στοιχεία που συνθέτουν μία ιστορία κρίσης περί του δικαίου ή του αδίκου. Τους κανόνες αυτής της αφήγησης θέτει βεβαίως ο νόμος και οι τυπικοί δικονομικοί κανόνες που ορίζουν το περίγραμμα εντός του οποίου καλούνται να αυτοσχεδιάσουν όλοι οι παράγοντες. Την πλοκή προσπαθούν να κατευθύνουν οι συνήγοροι με τα εναλλακτικά "σενάρια" που προτείνουν στα δικόγραφα και τους ισχυρισμούς τους, υπηρετώντας την εκδοχή των διαδίκων, ενώ οι μάρτυρες καλούνται να υπερασπιστούν με τις καταθέσεις τους την δική τους πρόσληψη ως προς την αλήθεια. Τα πιο αστάθμητα στοιχεία σε μία δίκη είναι οι δικαστές, οι εισαγγελείς και το κοινό: αυτούς (κανονικά) δεν τους επιλέγει όποιος προσφύγει στην Δικαιοσύνη. 

Πριν φτάσει μια υπόθεση στο ακροατήριο, έχουν περάσει ατέλειωτες ώρες προετοιμασίας, συνομιλιών, έρευνας σε νομικά βιβλία, σύνταξης εγγράφων, αναμονής σε ουρές για την κατάθεσή τους, έξοδα, ξενύχτια, τηλέφωνα, φωτοτυπίες, σκάλες, καφέδες, αγωνία και ψυχολογική αλληλουποστήριξη στα "στρατόπεδα" της κάθε πλευράς. Το αθώος/ένοχος επίσης δεν κλείνει μια (ποινική) δίκη: πρέπει να περιμένει κανείς μερικούς μήνες για να διαβάσει την αιτιολόγηση της δικαστικής απόφασης.

Στο ντοκιμαντέρ του ο M.Γκαστίν, εντάσσοντας τους νομικούς κανόνες "αφήγησης" στους παραδοσιακούς κανόνες της ταινίας τεκμηρίωσης, έχει καταγράψει ορισμένες σκηνές από τα Δικαστήρια της οδού Ευελπίδων (Πρωτοδικείο Αθηνών), αναζητώντας όχι τις βαρύγδουπες δίκες εναντίον ΜΜΕ  ή εκδικάσεις κακουργημάτων, αλλά τις μικρές και καθημερινές διενέξεις ανάμεσα σε απλούς ανθρώπους: μικροκλοπή, διαζύγιο, ναρκωτικά, μήνυση διαζευγμένου πατέρα για κακοποίηση παιδιού, συκοφαντική δυσφήμηση και ψευδής καταμήνυση, εγκατάλειψη οχήματος ύστερα από πρόσκρουση κλπ. Η ταινία τεκμηριώνει πόσες ώρες πάνε χαμένες για ανούσιες μικροϋποθέσεις, μέσα από εξαντλητικές διαδικασίες που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν λειτουργούσε ο θεσμός της διαμεσολάβησης, αλλά και το πόσο η ίδια ταλαιπωρία είναι που "απορροφά" την οργή των αντιδικούντων πολιτών και τελικά διασφαλίζει μια επίφαση κοινωνικής ειρήνης, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της δίκης. 

Στην ταινία αποτυπώνεται με μεγάλη πιστότητα το "ψητό" των ακροαματικών διαδικασιών μερικών δικών, όπως θα μπορούσε καθένας να της παρακολουθήσει κάθε μέρα, ως κοινό στα Δικαστήρια Ευελπίδων. Χρησιμοποιώντας τρικάμερο, η ταινία έρχεται κοντά στα πρόσωπα και προκαλεί τον θεατή να μπει στο ρόλο του δικαστή  για να μαντέψει ποιος λέει αλήθεια και ποιος ψεύδεται. Από αυτή την άποψη είναι μια σημαντική καταγραφή όλων των παραγόντων μιας πρωτοβάθμιας ακροαματικής διαδικασίας στην Ελλάδα σήμερα και η αξία της είναι αυτονόητα μεγάλη.

Παρακολουθώντας αυτή την ταινία αναρωτιόμουν όμως, για ποιο λόγο να μην έχουμε καταγεγραμμένες και τις μεγάλες δίκες που συντάραξαν την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και κυρίως την δίκη για την "17Ν", η βιντεοσκόπηση της οποίας απαγορεύθηκε από εκείνο το δικαστήριο, αποστερώντας στον ιστορικό του μέλλοντος αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο να μπορέσει να παρακολουθήσει αυτήν την καταγραφή, ενώ στην εποχή μας η τεχνολογία το επιτρέπει. Αν ο σκοπός ήταν να μην "ηρωοποιηθούν" πρόσωπα από την τηλεοπτική προβολή - κάτι το οποίο θεωρώ βαθύτατα αντιδημοκρατικό και λογοκριτικό- γιατί δεν ενδιαφέρθηκε κάποιος σκηνοθέτης να κάνει μια ταινία πάνω σε αυτό το θέμα, όπως είχε γίνει λ.χ. με το αντιστοιχο ντοκιμαντέρ για την "Δίκη της Χούντας"; Eπίσης θα πρέπει να γίνει κάποια στιγμή κι ένα ντοκιμαντέρ για την δίκη Κοσκωτά, την οποία ο νομικός κόσμος επί χρόνια αποκαλούσε "μάνα όλων των δικών". 

Στην ταινία του Γκαστίν υπάρχει πάντως κι ένα αναπόφευκτο στοιχείο εξιδανίκευσης - χωρίς να αποδίδω πρόθεση στον σκηνοθέτη- με την έννοια ότι ο ήχος είναι καθαρός (ενώ συνήθως στα ακροατήρια της Αθήνας σπάνια ακούγεται ο μάρτυρας από το κοινό), οι δικηγόροι δεν πολυαρπάζονται, ο φωτισμός μάλλον είναι καλύτερος απ' ό,τι συνήθως και τα "μπουλούκια" περιορίζονται στην αρχή της συνεδρίασης, ζητώντας τις αναβολές. Και φυσικά, όσο ρεαλιστική κι αν είναι η απεικόνιση, ο πραγματικός χρόνος εκδίκασης μιας υπόθεσης ειναι συνήθως υπερτριπλάσιος και εντελώς απρόβλεπτος.  

Ωστόσο, στην ταινία υπάρχει και η πρόεδρος που επιπλήττει μια μάρτυρα για την εμφάνισή της (επειδή προσέρχεται να καταθέσει με "αεράτο" ρούχο και λυτά πλούσια μαλλιά) ρωτώντας την επιτιμητικά "στην εκκλησία έτσι πηγαίνετε;" πράγμα που υπογραμμίζει την προκατάληψη της δικαστή ως προς το "αυτονόητο" του θρησκεύματος και ως προς την μεταφυσικής αντιστοιχίας ιερότητα του πρωτοδικείου. Υπάρχει επίσης ο "θεατρικός" εισαγγελέας που κατά την πρότασή του φουσκώνει σαν διάνος και υποστηρίζει σωματικά την ομιλία του με αδρές χειρονομίες που θυμίζουν περισσότερο πολιτικό. Yπάρχει και η κούφια για τον απλό πολίτη νομική γλώσσα, η οποία πρέπει επειγόντως να απλοποιηθεί για να καταλαβαίνουν οι διάδικοι τι συμβαίνει σε μια δίκη και τι αποφασίζεται πραγματικά γι' αυτούς. 

Νομίζω ότι τεχνικά πρέπει το ντοκιμαντέρ να είχε τις δυσκολίες του, προκειμένου οι κάμερες και τα υπόλοιπα μηχανήματα παραγωγής  να εισέλθουν σε έναν χώρο που ασκείται με - λίγο πολύ "τριτοκοσμικές" συνθήκες- η απονομή της Δικαιοσύνης και οπωσδήποτε αξίζουν συγχαρητήρια όχι μόνο στους δημιουργούς της ταινίας, αλλά και στη διοίκηση του πρωτοδικείου καθώς και όλους τους δικαστές, συνηγόρους, μάρτυρες και διαδίκους που δέχθηκαν να καταγραφεί η δίκη τους για σκοπούς έρευνας, τεκμηρίωσης και τέχνης. 

Το φιλμ αυτό πρέπει να μελετηθεί από καθέναν/καθεμιά που πρόκειται να εμφανιστεί ως παράγοντας για πρώτη φορά στο δικαστήριο (νομίζω θα αποτελέσει αναπόσπαστο στοιχείο της βιβλιοθήκης κάθε δικηγορικού γραφείου, δίπλα στο Boston Legal), αλλά και από το  υπουργείο Δικαιοσύνης, καθώς και από το Συμβούλιο της Ευρώπης που αξιολογεί την Ελλάδα ως προς την τήρηση διεθνών προτύπων για την απονομή της Δικαιοσύνης. Αποτελεί επίσης πρώτης τάξεως υλικό για κάθε κοινωνιολογική έρευνα σχετικά με το θέμα αυτό. 

Μια καταγραφή υψηλής πιστότητας για τη λειτουργία του κεντρικότερου Δικαστηρίου της χώρας και ένα πολύτιμο ντοκιμαντέρ για την μόνη από τις τρείς κρατικές λειτουργίες που έρχεται σε καθημερινή επαφή με τον λαό.