Hμερίδα Συνηγόρου του Πολίτη για πρόσβαση στα έγγραφα: σημειώσεις από το δεύτερο μέρος (απόγευμα)

Στο δεύτερο μέρος της ημερίδας παρουσιάστηκε το ζήτημα της πρόσβασης στα έγγραφα, μέσα από την εμπειρία άλλων φορεών, δηλαδή του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης και του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή.

Δεν υπήρχαν εκπρόσωποι μη κυβερνητικών οργανώσεων (λ.χ. της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος ή της Πρωτοβουλίας 4Δ) αλλά ούτε και από την Εισαγγελία Πρωτοδικών, μέλη της οποίας εκδίδουν παραγγελίες προς τη διοίκηση για χορήγηση αντιγράφων.

Εκ μέρους του Νομικού Συμβουλίου του Κράτος μίλησε ο κ. Ν.Μαυρίκας, με θέμα "Η πρόσβαση στα έγγραφα από την σκοπιά του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους". Στην αρχή παρουσίασε μια ερμηνευτική προσέγγιση του άρθρου 5 του Ν.2690/1999 (Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας). Έθεσε και πάλι το θέμα του ότι πρέπει να υπάρχει "εύλογο ενδιαφέρον" σε αυτόν που ζητάει τα έγγραφα - το οποίο δεν περιλαμβάνεται, είπε, στο γενικό ενδιαφέρον κάθε πολίτη για το αν τηρείται η νομοθεσία (!!!!!!!!!!!!!!)

Στη συνέχεια, ο κ. Μαυρίκας παρέθεσε αρκετά παραδείγμα από γνωμοδοτήσεις του ΝΣΚ σχετικά με την υποχρέωση της Διοίκησης για παροχή εγγράφων στους αιτούντες. 

_______

[Παίρνοντας το λόγο μετά το πέρας των εισηγήσεων, ρώτησα τον κύριο Μαυρίκα αν χρειάζεται να έχει "εύλογο ενδιαφέρον" ο πολίτης για να λάβει γνώση του κειμένου των νόμων. Απάντησε αρνητικά, εκλαμβάνοντας το ερώτημα ως χαριτολόγημα. Επομένως, να ένα παράδειγμα για το ότι η πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία δεν χρειάζεται υποκειμενικές εκτιμήσεις για το ποιος ζητάει πρόσβαση. Πράγμα που επιβεβαιώνεται και από την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόσβαση στα Δημόσια Έγγραφα, στην οποία ήμουν ο μόνος που αναφέρθηκα σε αυτήν την ημερίδα. ]

_______

Στη συνέχεια, το λόγο πήρε ο κ. Ε.Φυτράκης, Ειδικός Επιστήμων του Συνηγόρου του Πολίτη, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα "Η εισαγγελική παραγγελία χορήγησης εγγράφων". Η παρουσίασή του ήταν πολύ εύστοχη και απογύμνωσε θεωρητικά ένα εργαλείο της άμεσης πρόσβασης στα έγγραφα: την αίτηση προς τον εισαγγελέα για χορήγηση εγγράφων. Αναζήτησε τη νομική φύση της εισαγγελικής παραγγελίας, (δικαστική διάταξη; δικαστική απόφαση; διοικητική πράξη;) και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο εισαγγελέας δεν έχει καμία δουλειά να δίνει παραγγελίες στη Διοίκηση, διότι δεν είναι "δικαστήριο" και ότι εν πάσει περιπτώσει η αρμοδιότητά του εξαντλείται στο πλαίσιο των διατάξεων που εκδίδει κατά την ποινική προδικασία. 

______

Στο περιθώριο της ημερίδας [δηλ. στο μπουφέ, μην κρυβόμαστε] τον ρώτησα κατ' ιδίαν αν αυτές οι παρατηρήσεις είναι de lege lata ή de lege ferenda και μου απάντησε "και τα δύο". Επιφυλάσσομαι για να διερευνήσω λίγο πιο αναλυτικά το θέμα, διότι η επικράτηση αυτής της άποψης, κατ' αποτέλεσμα θα ακυρώσει ένα άμεσο εργαλείο διαφάνειας που έχουμε στην καθημερινή εφαρμογή του δικαίου, όσο κι αν σε θεωρητικό ή και νομοτεχνικό επίπεδο οι αντιρρήσεις είναι βάσιμες. [Θα επισημάνω μόνο ότι δεν ακυρώνεις ένα δικαίωμα πρόσβασης σε έγγραφα, όσο κακοστημένο κι αν είναι, αν δεν έχεις έτοιμη την αντικατάστασή του από αυτό που θεωρείς ορθό - αλλιώς θίγεται ένα θεσμικό κεκτημένο.] Επίσης, θα ήταν πιο αντικειμενικό να υπήρχε κι ένας αντίλογος εκ μέρους της Εισαγγελίας Πρωτοδικών.

_______

Ο κ. Λέανδρος Ρακιντζής, Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, υπό τον τίτλο "Περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα" παρουσίασε το άρθρο 5 του Ν.3448/2006. Σύμφωνα με αυτό, αν ένας δημόσιος φορέας δεν χορηγεί έγγραφα για περαιτέρω χρήση, τότε, ύστερα κι απο μία άκαρπη αίτηση έχει δικαίωμα δευτεροβάθμιας προσφυγής ενώπιον του ΓΕΔΔ. Ο κ. Ρακιντζής είπε ότι μέχρι στιγμής έχει επιληφθεί τεσσάρων (4) τέτοιων προσφυγών και ότι σε μία περίπτωση, ο φορέας που διατάχθηκε να παραδώσει τα έγγραφα για περαιτέρω χρήση προσέφυγε έναντι της απόφασης του ΓΕΔΔ ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας!

Ο κ. Γ.Λαζαράκος, Δικηγόρος ΔΝ και αναπληρωματικό μέλος της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, ανέπτυξε το θέμα "Πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα και προστασία προσωπικών δεδομένων". Έκανε μία ανάγνωση των διατάξεων της πρόσβασης στα έγγραφα υπό το φως του Ν.2472/1997. Επίσης, υποστήριξε τη ιδέα που είχε δημοσιοποιήσει και παλαιότερα, για την ανάθεση στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων της αρμοδιότητας να διασφαλίζει και την προσβαση στα έγγραφα (κατά το πρότυπο του βρετανικού Information Commissioner), θέση που είχε υποστηρίξει και στο βιβλίο του "Το δικαίωμα πρόσβασης στην δημόσια πληροφορία" που κυκλοφόρησε το 2006. 

Αναφερόμενος σε μια πρόσφατη και αδημοσίευτη ακόμη απόφαση της Αρχής, ανέφερε πως το όργανο αυτό έκρινε ότι οι εισαγγελικές παραγγελίες χορήγησης εγγράφων πρέπει να εκλαμβάνονται ως "εντολές προς διερεύνηση του αιτήματος χορήγησης αντιγράφου"! Δηλαδή και η Αρχή, όπως ο εισηγητής του Συνηγόρου του Πολίτη κ. Φυτράκης, αποφάνθηκε ότι οι εισαγγελικές παραγγελίες είναι μη νομικά δεσμευτικές προς τη Διοίκηση. Ο κ. Λαζαράκος ανέφερε στην εισήγησή του ότι αυτή η προσέγγιση είναι η μόνη συνταγματικά ανεκτή, ενόψει του ότι οι εισαγγελικές παραγγελίες δεν προσβάλλονται.

_________

Επιφυλάσσομαι να σχολιάσω ύστερα από ανάγνωση της σχετικής απόφασης της Αρχής, όταν δημοσιευθεί. Ωστόσο, έκανα μία ερώτηση στον κ. Λαζαράκο, μετά την παρουσίαση του θέματος: "ποια η διαφορά της εισαγγελικής παραγγελίας από το απλό αίτημα του πολίτη για χορήγηση αντιγράφου ενώπιον της ίδιας της υπηρεσίας;" Προσπαθώντας να κάνω πιο απτό το θέμα εξήγησα ότι: 

(α) αν δεν τηρήσει η διοίκηση την εισαγγελική παραγγελία, διώκεται για το ποινικό αδίκημα της απείθιας,

(β) αν δεν τηρήσει η διοίκηση την αίτηση του πολίτη για χορήγηση αντιγράφου, δεν διώκεται, αφού δεν υπάρχει ποινικό αδίκημα.

Άρα η ερμηνεία της Αρχής ότι δεν είναι δεσμευτική η εισαγγελική παραγγελία αφαιρεί από τον πολίτη το δικαίωμα ποινικής δικαστικής προστασίας κατά της άρνησης της διοίκησης.

_________

O Πάρεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας κ. Χ.Ντουχάνης, εισηγούμενος το θέμα "Το Συμβούλιο της Επικρατείας και η πρόσβαση στα έγγραφα" έκανε μία σύντομη επισκόπηση στη σχετική νομολογία του ανώτατου διοικητικού δικαστηρίου. 

Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής κ. Νικηφόρος Διαμαντούρος, ανέπτυξε το θέμα "Το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης", παρουσιάζοντας κατ' ουσίαν τον Κανονισμό 1049/2001, για την πρόσβαση στα έγγραφα της Επιτροπής, του Ευρωκοινοβουλιου και του Συμβουλίου ΕΕ.

Συνολικά, ήταν μια εξαιρετικά σημαντική ημερίδα, για την πρόσβαση στα έγγραφα και την διαφάνεια της κρατικής δράσης. Ήταν σοβαρή παράλειψη το γεγονός ότι έλειπαν  ομιλητές εκ μέρους της κοινωνίας των πολιτών και των  οργανώσεών της, αλλά και εκ μέρους των εισαγγελέων πρωτοδικών που καθημερινά αντιμετωπίζουν δεκάδες αιτήματα για χορήγηση εγγράφων του δημόσιου τομέα. 

Είναι θετικό το γεγονός ότι οι εισηγήσεις θα κυκλοφορήσουν σε τόμο.  Ίσως στην έκδοση αυτή θα μπορούσε να αποκατασταθεί αυτό το έλειμμα με τοποθετήσεις των παραπάνω φορέων.