Παραπλανητικό άρθρο περί "νίκης των Πειρατών"

Κυκλοφορεί αυτές τις μέρες ένα άρθρο περί δήθεν νίκης των Πειρατών ενάντια στην πνευματική ιδιοκτησία, με παραπομπή σε μια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που υποτίθεται ότι έκρινε ότι "κανείς δεν μπορεί να καταδικαστεί στην ΕΕ για χρήση κουλτούρας" και ότι το μονοπώλιο της πνευματικής ιδιοκτησίας βρίσκεται σε αντίθεση με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πρόκειται για τεράστιες ανακρίβειες, αφού το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στην απόφαση αυτή κατέληξε στο άκρως απογοητευτικό συμπέρασμα ότι καλώς καταδικάστηκαν στην Γαλλία φωτογράφοι που ανέβασαν στο Διαδίκτυο φωτογραφίες που τράβηξαν από επίδειξη μόδας, επειδή δεν είχαν άδεια του οίκου μόδας! Οι φωτογράφοι πήγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο λέγοντας ότι κακώς είχαν καταδικαστεί, καθώς η επίδειξη μόδας ήταν ειδησεογραφικό γεγονός (=fair use), αλλά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είπε ότι δεν είχαν δικαίωμα να ανεβάσουν το υλικό στο Ίντερνετ, γιατί υπερίσχυε ο εμπορικός χαρακτήρας της εκδήλωσης.

Επομένως, ποια "νίκη των Πειρατών και των πολιτών";;; Ήττα και μάλιστα μεγάλη. Η γνώμη μου είναι ότι σαφώς και είχαν οι φωτογράφοι δικαίωμα, αφού είχαν πρόσβαση στην εκδήλωση, να βγάλουν φωτογραφίες και να τις ανεβάσουν στο Διαδίκτυο. Δεν χρησιμοποίησαν φωτογραφίες άλλων, αλλά δικές τους! Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επινόησε στην ουσία άλλο ένα εμπόδιο για την ελεύθερη κυκλοφορία των πληροφοριών. Πρόκειται για μια άκρως οπισθοδρομική απόφαση που αγνοεί την φύση των επιδείξεων μόδας στο σύγχρονο κόσμο, ως στοιχείο διαμόρφωσης της κοινής γνώμης και άρα ως δημόσιας πληροφορίας.

 Αυτό που πανηγυρίζουν οι Πειρατές είναι ότι σε κάποιες παραγράφους της απόφασης, το ΕΔΔΑ είπε το αυτονόητο, ότι η ελευθερία της έκφρασης περιλαμβάνει και την ελεύθερη μετάδοση και λήψη πληροφοριών, δικαίωμα που περιορίζεται για τρεις σωρευτικές προϋποθέσεις: νομική πρόβλεψη, νόμιμος στόχος, μέτρο δίκαιο σε μια δημοκρατική κοινωνία. Μόνο που αυτό δεν είναι καινοτομία, αλλά το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ που ισχύει από το 1950. 

Η αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου προστασίας δεδομένων από την ΕΕ

Η έναρξη

Στις 25.1.2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την πρόταση αναθεώρησης των κανόνων του 1995 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, προκειμένου να ενισχύσει τα δικαιώματα ιδιωτικότητας στον ψηφιακό κόσμο και να ενισχύσει την ψηφιακή οικονομία στην Ευρώπη. Η τεχνολογική εξέλιξη και η παγκοσμιοποίηση έχουν μεταβάλει τον τρόπο συλλογής των δεδομένων, καθώς και την πρόσβαση και την χρήση τους. Επιπλέον, τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ έχουν εφαρμόσει τους ευρωπαϊκούς κανόνες με αποκλίσεις, έχοντας ως αποτέλεσμα ένα ανομοιογενές πλαίσιο. Ένας ενιαίος ευρωπαϊκός νόμος θα εναρμόνιζε πλήρως το σχετικό πλαίσιο, αποτρέποντας απώλειες που κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέρχονται σε περίπου 2,3 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Η πρωτοβουλία της Επιτροπής θα ενισχύσει την αξιοπιστία των διαδικτυακών υπηρεσιών απέναντι στους καταναλωτές, προωθώντας την ανάπτυξη, την απασχόληση και την καινοτομία στην Ευρώπη. 

Πρακτικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την θέσπιση ενός Κανονισμού άμεσης εφαρμογής σε όλα τα κράτη μέλη που θα αντικαταστήσει τους εθνικούς νόμους. Πρόκειται για τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων.  Παράλληλα, προτείνει την ψήφιση μιας Οδηγίας "για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από αρμόδιες αρχές για τους σκοπούς της πρόληψης, διερεύνησης, ανίχνευσης ή δίωξης ποινικών αδικημάτων ή της εκτέλεσης ποινικών κυρώσεων, και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών". Ο Κανονισμός θα αντικαταστήσει την Οδηγία 95/46 και η Οδηγία θα αντικαταστήσει την Απόφαση - πλαίσιο του 2008.

Η αναθεωρητική πρόταση

Μερικά από τα νέα στοιχεία που προστίθενται με τον προτεινόμενο Κανονισμό είναι
- η αρχή της διαφάνειας της επεξεργασίας,
- η διευκρίνιση της αρχής της ελαχιστοποίησης των δεδομένων,
- όροι νομιμότητας της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων παιδιών,
- υποχρεώσεις των υπεύθυνων να δημιουργήσουν μηχανισμούς ενάσκησης των δικαιωμάτων των υποκειμένων των δεδομένων
- το "δικαίωμα στη λήθη", δηλαδή ένα διευρυμένο δικαίωμα διαγραφής προσωπικών δεδομένων, κατά το οποίο ο υπεύθυνος επεξεργασίας που δημοσιοποίησε στοιχεία ενημερώνει για το αίτημα διαγραφής κάθε τρίτον που έχει προβεί σε αναπαραγωγή των στοιχείων
- το "δικαίωμα φορητότητας των δεδομένων", δηλαδή το δικαίωμα του υποκειμένου για μεταφορά των δεδομένων του από ένα μέσο σε άλλο, χωρίς εμπόδια από τον υπεύθυνο επεξεργασίας
- την απαγόρευση επιβολής μέτρων που βασίζονται στην δημιουργία προφίλ, μια διεύρυνση του δικαιώματος αντίταξης σε αποφάσεις που εκδίδονται με αυτοματοποιημένη επεξεργασία δεδομένων,
- την υποχρέωση των υπεύθυνων επεξεργασίας να διεξάγουν εκτιμήσεις επιπτώσεων πριν την θέση σε εφαρμογή επικίνδυνων επεξεργασιών δεδομένων
- τον διορισμό Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων στις δημόσιες υπηρεσίες και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις που απασχολούν συγκεκριμένο αριθμό προσώπων
- την αντικατάσταση της Ομάδας εργασίας του άρθρου 29 με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων

Η πρώτη αντίδραση

Ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων, με δελτίο τύπου στις 25.1.2012 χαιρέτισε την πρόταση ως ένα "τεράστιο βήμα μπροστά, για την προστασία δεδομένων στην Ευρώπη", ενώ ταυτόχρονα έκρινε τους προτεινόμενους κανόνες ανεπαρκείς όσον αφορά τον τομέα της αστυνομίας και της δικαιοσύνης. Ο ΕΕΠΔ επικεντρώνει την κριτική του επί της Οδηγίας σε τρία σημεία: α) δεν υπάρχουν αυστηρότεροι κανόνες για την διαβίβαση προσωπικών δεδομένων εκτός της ΕΕ, β) δεν δίνονται υποχρεωτικές αρμοδιότητες για τον αποτελεσματικό έλεγχο από τις Αρχές Προστασίας Δεδομένων, γ) δεν ρυθμίζονται οι δυνατότητες της αστυνομίας να αντλεί δεδομένα από τον ιδιωτικό τομέα. Σε επόμενο στάδιο, ο ΕΕΠΔ εξέδωσε και αναλυτική γνωμοδότηση για τις δύο νομοθετικές προτάσεις.

Η Ομάδα εργασίας του άρθρου 29 

Στις 23.3.2012, η Ομάδα Εργασίας για την Προστασία Δεδομένων του άρθρου 29 της Οδηγίας 95/46 εξέδωσε την γνωμοδότησή της επί των προτεινόμενων ρυθμίσεων. Η Ομάδα χαιρετίζει το γεγονός ότι οι κανόνες εφαρμόζονται για τα προσωπικά δεδομένα ατόμων που βρίσκονται στην ΕΕ, ακόμη κι όταν ο υπεύθυνος επεξεργασίας δεν έχει την έδρα του στην ΕΕ, εφόσον σε αυτά τα άτομα παρέχονται υπηρεσίες ή αγαθά ή παρακολουθείται η συμπεριφορά τους. Η Ομάδα ζητά να διευκρινιστεί ότι οι εν λόγω υπηρεσίες μπορεί να είναι και δωρεάν παρεχόμενες. καθώς και  ότι η παρακολούθηση συμπεριφοράς δεν αφορά μόνο τις περιπτώσεις που δημιουργείται ένα 'προφίλ'. Η Ομάδα ζητά επίσης να αναθεωρηθεί ο άρ.24 του Προοιμίου, κατά τον οποίο δεν θεωρούνται εξ ορισμού προσωπικά δεδομένα διάφοροι αριθμοί που σχηματίζονται στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες. Η Ομάδα θυμίζει ότι τα στοιχεία αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την ταυτοποίηση χρηστών και ζητά την σχετική τροποποίηση. Η Ομάδα χαιρετίζει την εισαγωγή ορισμού για τα βιομετρικά δεδομένα, αλλά διαφωνεί με την διατύπωση, ζητώντας την τροποποίησή της από δεδομένα που "επιτρέπουν την μοναδική ταυτοποίηση" σε δεδομένα που "είναι μοναδικά για κάθε συγκεκριμένο άτομο". H Oμάδα υποβάλλει πρόταση για την βελτίωση του καθορισμού της "κύριας έδρας" των υπεύθυνων επεξεργασίας. Ως προς την ανωνυμοποίηση των δεδομένων, η Ομάδα προτείνει την εισαγωγή μιας γενικής αρχής κατά την οποία τα δεδομένα θα πρέπει να ανωνυμοποιούνται όταν επιβάλλεται από την φύση της επεξεργασίας τους. H Oμάδα χαιρετίζει την καθιέρωση της "προστασίας δεδομένων βάσει σχεδιασμού" και της "προστασίας δεδομένων εξ ορισμού", αλλά ζητά να διευκρινιστεί, λ.χ. στο Προοίμιο του Κανονισμού, ο όρος με την παραδοχή ότι οι φιλικές για την ιδιωτικότητα ρυθμίσεις ενεργοποιούνται αυτόματα και ότι κατά τον σχεδιασμό μιας επεξεργασίας δεδομένων ή ενός  προϊόντος λαμβάνονται υπόψη σχετικά πρότυπα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξουσιοδοτείται να καθορίσει τα σχετικά πρότυπα, αλλά η Ομάδα συμβουλεύει να οριστεί ότι η Επιτροπή διαβουλεύεται σχετικά με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων και τους διεθνείς οργανισμούς τυποποίησης προτύπων. Ο αρ. 18 του Προοιμίου του Κανονισμού ορίζει ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αρχή της ελεύθερης πρόσβασης στα δημόσια έγγραφα, ενώ η Ομάδα εργασίας αναφέρει ότι καθώς η αρχή αντιστοιχεί σε ατομικό δικαίωμα θα πρέπει η διάταξη να αποτελέσει άρθρο του Κανονισμού και όχι μνεία στο Προοίμιο. Το άρθρο 6 παρ. 4 επιτρέπει την χρήση δεδομένων για ασύμβατους με την αρχική συλλογή σκοπούς, εάν υπάρχει επαρκής νομική βάση, αλλά η Ομάδα εργασίας επισημαίνει ότι αυτό αποτελεί κατάργηση της αρχής του αρχικά καθορισμένου σκοπού και ζητά είτε την απάλειψη της διάταξης είτε την επαναδιατύπωσή της με πιο περιορισμένο εύρος. Όσον αφορά την πρόβλεψη για επιτρεπόμενη επεξεργασία δεδομένων για σκοπούς δημόσιου συμφέροντος, η Ομάδα εργασίας προτείνει να περιοριστεί η εξαίρεση αυτή με αναφορά σε λόγους ουσιώδους δημόσιου συμφέροντος. Ως προς το "δικαίωμα στη λήθη", η Ομάδα διατυπώνει αμφιβολίες για την αποτελεσματική εφαρμογή του, καθώς είναι άγνωστο πώς θα ασκείται εάν ο υπεύθυνος επεξεργασίας δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί ή εκλείψει.

Από την πλευρά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, παρατηρήσεις έχουν υποβάλει τα μέλη της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών (LIBE) ευρωβουλευτές κ. Δρούτσας ως προς την πρόταση Οδηγίας κι ο κ. Albrecht ως προς τον Κανονισμό.

Οι προτάσεις θα τεθούν σε ψηφοφορία τους επόμενους μήνες στο Ευρωκοινοβούλιο.

Ένα σχόλιο στη δίκη για το σύμφωνο συμβίωσης

Παρακολούθησα το video με την δίκη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κατά την οποία οι προσφεύγοντες στράφηκαν εναντίον της Ελλάδας επειδή ο νόμος για το σύμφωνο συμβίωσης αφορά αποκλειστικά τα ετερόφυλα ζευγάρια, κατά παγκόσμια πρωτοτυπία. Ενώ στο υπόμνημα που είχε υποβάλει η Ελλάδα διαβεβαίωνε ότι ετοιμάζεται σχετικό νομοσχέδιο που θα αποκαθιστά το κενό δικαίου, ενώ η εκπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης είπε στη δίκη ότι όσα αναφέρθηκαν στο υπόμνημα εξακολουθούν να ισχύουν, ταυτόχρονα επιχείρησε να πείσει ότι δεν υπάρχει θετική υποχρέωση της Χώρας να ρυθμίσει τις έννομες σχέσεις των ομόφυλων ζευγαριών, καθώς δεν υφίσταται η σχετική "πιεστική κοινωνική ανάγκη".

Ο όρος "πιεστική κοινωνική ανάγκη" έχει διαμορφωθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για να νοηματοδοτήσει με ένα λίγο πιο συγκεκριμένο κριτήριο την αναφορά της Σύμβασης Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στα περί "δημοκρατικής κοινωνίας". Στα άρθρα της Σύμβασης που επιτρέπουν περιορισμούς ανθρώπινων δικαιωμάτων αναφέρεται ότι οι περιορισμοί αυτοί είναι ανεκτοί νομικά, εάν πληρούνται τρία σωρευτικά κριτήρια: 

 (α) προβλέπονται από έναν νόμο,

 (β) ο οποίος νόμος αποσκοπεί στην προστασία ενός γενικότερου εννόμου αγαθού, 

(γ) εφόσον το περιοριστικό του δικαιώματος μέτρο είναι αποδεκτό σε μια "δημοκρατική κοινωνία". 

Προκειμένου να εξετάσει το Δικαστήριο εάν ένας περιορισμός είναι αποδεκτός σε μια δημοκρατική κοινωνία, αναζητά κατά πόσον αυτός ανταποκρίνεται σε μια "πιεστική κοινωνική ανάγκη". Επομένως, η αναζήτηση της πιεστικής κοινωνικής ανάγκης αποτελεί στοιχείο της  έρευνας για τον περιορισμό του δικαιώματος κι όχι της έρευνας για την θετική υποχρέωση του Κράτους να θεσπίσει νόμο που θα διασφαλίσει το δικαίωμα. Η θετική υποχρέωση του Κράτους να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα απορρέει από την διάταξη που θεσπίζει το εκάστοτε ανθρώπινο δικαίωμα κι όχι από την διάταξη που θεσπίζει τις εξαιρέσεις και τους περιορισμούς τους. 

Στην προκειμένη περίπτωση, η έρευνα για το κατά πόσον είναι αποδεκτός σε μια δημοκρατική κοινωνία ο αποκλεισμός από τη σύναψη συμφώνου θα έπρεπε να περιλαμβανει και το κατά πόσον υφίσταται πιεστική κοινωνική ανάγκη για την  μη θέσπιση συμφώνου συμβίωσης για όλους, εάν δηλαδή υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος που δικαιολογεί τον αποκλεισμό την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια. Η Ελληνική Κυβέρνηση όμως δεν προχώρησε σε μια τέτοια χρήση αυτού του νομικού εργαλείου, αλλά αντιστρέφοντας πλήρως το νόημά του ισχυρίστηκε ότι δεν υπάρχει πιεστική ανάγκη για την επέκταση του δικαιώματος. Αντιθέτως, η Ελλάδα είπε ότι υπάρχουν πλήρη νομικά εργαλεία για την προστασία της συμβίωσης και χωρίς σύμφωνο. Ταυτόχρονα είπε ότι ισχύουν όλα όσα είχε πει και στο υπόμνημά της, όπως ότι ετοιμάζει νομοσχέδιο. Αλλά και ότι το νομοσχέδιο δεν είναι πιεστικά υποχρεωτικό, λες και θα περιόριζε κάποια δικαίωμα ώστε να εξεταστεί αν είναι αποδεκτό σε μια δημοκρατική κοινωνία.