Οι δικηγόροι προσφεύγουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων

Στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης προσέφυγαν χθες 28 Μαϊου 2020, πενήντα τρεις (53) Δικηγορικοί Σύλλογοι της χώρας για βαρύτατες παραβάσεις των δικαιωμάτων που προβλέπονται από τον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, τον οποίο η Ελλάδα κύρωσε με τον Ν. 4359/2016 (έχοντας κυρώσει και τον αρχικό Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη με τον Ν. 1426/1984). Είναι μια ιστορική προσφυγή για τις διεκδικήσεις του σώματος των δικηγόρων.

Ως μια σοβαρά πληττόμενη κοινωνική και επαγγελματική ομάδα, οι δικηγόροι στην Ελλάδα βίωσαν την βαθύτατη περιφρόνηση της νομοθετικής και εκτελεστικής λειτουργίας, στο πλαίσιο της λήψης μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού. Η ορθή απόφαση για το κλείσιμο των Δικαστηρίων της χώρας για την προστασία της δημόσιας υγείας στις αρχές του Μαρτίου του 2020 δεν συνοδεύθηκε από αντισταθμιστικά μέτρα για την προστασία της αξιοπρέπειας και των στοιχειωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των δικηγόρων και των οικογενειών τους.

Παρά τις αρχικές κυβερνητικές δεσμεύσεις για στήριξη του κλάδου των συλλειτουργών της Δικαιοσύνης, πολύ σύντομα αποδείχθηκε ότι το Κράτος περιέπαιξε το δικηγορικό σώμα, με το μεγάλο φιάσκο της “τηλεκπαίδευσης” και την τελική άρνηση ένταξης στις πληττόμενες κατηγορίες που ενισχύθηκαν οικονομικά, παρά τις επανειλημμένες αντίθετες διαβεβαιώσεις. 

Στην συλλογική προσφυγή που υποβλήθηκε στην Εκτελεστική Γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Στρασβούργο, οι προσφεύγοντες επικαλούνται παραβιάσεις από την Ελλάδα μιας σειράς δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη. Συγκεκριμένα, οι δικηγορικοί σύλλογοι επικαλούνται αρχικά την απαγόρευση διάκρισης που προβλέπεται στο στοιχείο “Ε” του Χάρτη, καταδεικνύοντας την δυσμενή μεταχείριση που επιφύλαξε η Ελλάδα στους δικηγόρους σε σχέση με άλλες εργασιακές ομάδες. Τονίζεται ο ρόλος των δικηγόρων ως Υπερασπιστών Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, κατά τα σχετικά διεθνή πρότυπα και τις εγγυήσεις που ισχύουν στο Συμβούλιο της Ευρώπης και η σοβαρή υποβάθμιση του ρόλου τους με τον αποκλεισμό τους από τα μέτρα ενίσχυσης που ελήφθησαν για άλλες επαγγελματικές κατηγορίες. Η προσφυγή επικαλείται την υποχρέωση του Κράτους, βάσει του άρθρου 30 του Χάρτη για λήψη θετικών μέτρων ώστε να αποτρέπεται η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Αναδεικνύει την παράλειψη της Ελλάδας να φροντίσει ώστε οι δικηγόροι να επωφεληθούν χωρίς διακρίσεις από τα μέτρα για την προστασία της υγείας που λαμβάνονται, κατά το άρθρο 11 του Χάρτη. Υπογραμμίζει την παραβίαση του άρθρου 13 του Χάρτη που κατοχυρώνει την υποχρέωση παροχής κοινωνικών βοηθημάτων σε περίπτωση προσωρινής αδυναμίας απόκτησης εισοδήματος. Στηλιτεύει την περιφρόνηση της υποχρέωσης κοινωνικής, νομικής και οικονομικής προστασίας των οικογενειών των δικηγόρων, κατά παράβαση του άρθρου 16 του Χάρτη και των παιδιών των δικηγόρων κατά το άρθρο 17 του Χάρτη. Αποκαλύπτει ότι η εξαίρεση των δικηγόρων από το δικαίωμα έκπτωσης μισθωμάτων κατοικίας, δικαίωμα το οποίο έχουν οι αυτοαπασχολούμενοι που έλαβαν το ειδικό βοήθημα, παραβιάζει το άρθρο 32 παρ. 2 του Χάρτη που προστατεύει την κατοικία.

Αίτημα της προσφυγής, εκτός από την διαπίστωση των παραβάσεων είναι να ζητήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων από την Ελλάδα να λάβει επειγόντως άμεσα μέτρα για την τήρηση των υποχρεώσεών της σύμφωνα με τον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη.

Την προσφυγή συνυπογράφουμε με τον Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών και Πρόεδρο της Ολομελείας των Δικηγορικών Συλλόγων Δημήτρη Βερβεσό. Την έχει συντάξει και καταθέσει η συνάδελφος Ηλέκτρα - Λήδα Κούτρα και την συνεπικουρώ στο έργο της εκπροσώπησης.

Η αναγραφή της διαγωγής των μαθητών στα απολυτήρια

Πέρσι τέτοιες μέρες ήμουν στην Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, εκπροσωπώντας γονείς και μαθητές που υποστήριζαν την διαγραφή ενός ευαίσθητου προσωπικού δεδομένου από τα απολυτήρια του σχολείου. Ο τότε Υπουργός Παιδείας κ. Γαβρόγλου είχε αποφασίσει την αναγραφή του δεδομένου, χωρίς να έχει λάβει στην υπουργική απόφασή του υπόψη το γεγονός ότι αυτά άλλαξαν το 2018 με την θέση σε εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων #GDPR που επιτρέπει την αναγραφή του θρησκεύματος μόνο σε πέντε περιοριστικά αναφερόμενες περιπτώσεις, στις οποίες φυσικά δεν ήταν τα απολυτήρια του σχολείου. Μετά την προσφυγή μας, ο Υπουργός άλλαξε την υπουργική απόφαση, όχι όμως ως προς το σκέλος του θρησκεύματος, αλλά ως προς την προσθήκη του ονόματος μητρός των μαθητών! Στην διαδικασία προέδρευε η κ. Σακελλαροπούλου, η οποία ρώτησε την πληρεξούσια του Υπουργείου για ποιο λόγο θέλει το Υπουργείο να υπάρχει και το θρήσκευμα στο απολυτήριο και δεν πήρε ποτέ μια πειστική απάντηση. Η απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ είχε αποτέλεσμα την ακυρωση των υπουργικών αποφάσεων Γαβρόγλου και το Κράτος κατέβαλε τα δικαστικά έξοδα 1840 ευρώ. Η κ. Κεραμέως σε συμμόρφωση προς αυτές τις δικαστικές αποφάσεις εξέδωσε νέα υπουργική απόφαση με την οποία απάλειψε την αναγραφή του θρησκεύματος από τα απολυτήρια.

Όμως, το ίδιο πρόβλημα αναμένεται να έχει η υπουργική αποφαση της κ.Κεραμέως που θα ορίζει τα δεδομένα που αναγράφονται στο απολυτήριο του σχολείου εάν ψηφιστεί η διάταξη του άρθρου 5 του νομοσχεδίου που κατατέθηκε χτες στην Βουλή και με την οποία επαναφέρεται η αναγραφή της διαγωγής των μαθητών. Από το 2017 είχε αποφασιστεί ότι η διαγωγή δεν θα αναγράφεται επί του απολυτηρίου, αν και συνεχίζει φυσικά να υπάρχει στα αρχεία που τηρεί το σχολείο για τους μαθητές. Τώρα, το νομοσχέδιο προβλέπει ως παιδαγωγικό μέτρο την αναγραφή! Ωστόσο, δεν έχει προηγηθεί κανένας έλεγχος για την τήρηση του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων με αυτή την διάταξη. Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα έχει στείλει επιστολή για αυτό το θέμα ειδικά στο Υπουργείο Παιδείας, ζητώντας εξηγήσεις για το νέο προσωπικό δεδομένο. Η υπουργός έχει υποστηρίξει ότι αυτή η αναγραφή υπηρετεί την συνταγματική επιταγή του άρθρου 16 παρ. 2 του Συντάγματος, κατά το οποίο αποστολή της εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη των Ελλήνων σε υπεύθυνους πολίτες. Ωστόσο, η επιταγή αυτή μπορεί να ικανοποιηθεί και με άλλες διατάξεις λιγότερο στιγματιστικές για το άτομο. Το ίδιο ακριβώς συνταγματικό άρθρο επιβάλλει ως αποστολή της παιδείας την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης, χωρίς όμως να θεωρείται πλέον ανεκτή η αναγραφή του θρησκεύματος στα απολυτήρια. Άρα, το 16.2 δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκή λόγο για την αναγραφή και της διαγωγής.

Δεν είναι, φυσικά, ένα απλό θέμα προσωπικών δεδομένων. Η "διαγωγή" των μαθητών είναι ένας αυθαίρετος χαρακτηρισμός, κατά τις προσωπικές αντιλήψεις του κάθε καθηγητή - αξιολογητή. Ιστορικά και παραδοσιακά, η "διαγωγή" χρησιμοποιήθηκε για τον στιγματισμό της διαφορετικότητας κι όχι βέβαια για την διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών. Παιδιά πολιτικών αντιφρονούντων είχαν άριστα σε όλα τα μαθήματα, αλλά διαγωγή "κοσμία", καθώς το κράτος τότε επιχειρούσε να στιγματίσει τα μιάσματα. Στην σημερινή εποχή επίσης ο αυθαίρετος στιγματισμός της διαγωγής μπορεί να οδηγήσει σε κάθε πιθανό και απίθανο αποκλεισμό σχετιζόμενο επίσης με εγγενείς ή μόνιμες ιδιότητες που δεν είναι αρεστές: η φυλετική ή εθνική καταγωγή, το θρήσκευμα, η κοινωνική κατάσταση, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου θα είναι ξεκάθαρα οι λόγοι της κακής "διαγωγής" από καθηγητές που θα συγκαλύπτουν τα ρατσιστικά, μισαλλόδοξα και ομο-τρανσφονικά κίνητρά τους. Αυτοί οι κίνδυνοι είναι πολύ σοβαροί για να επιτραπεί η προσθήκη άλλου ενός προσωπικού δεδομένου. Το επιχείρημα των άτακτων μαθητών που ασχημονούν κατά την εκπαιδευτική διαδικασία καταλύεται με την πρόβλεψη σαφών πειθαρχικών διαδικασιών για την συμμόρφωση με τους κανόνες της σχολικής ζωής: καμία τιμωρία δεν μπορεί να επιβάλλεται χωρίς νόμο που απαγορεύει μια πράξη. Η έμμεση τιμωρία της κακής "διαγωγής" καταστρατηγεί τις διαδικασίες και ρευστοποιεί τους κανόνες της λογοδοσίας. Η διαμόρφωση των μαθητών σε υπεύθυνους πολίτες πραγματώνεται όταν υποχρεώνονται να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους που παραβιάζουν κανόνες. Όχι όταν επιδιώκουν να είναι αρεστοί, άρα να υποκρίνονται κάτι που δεν είναι, για να συμμορφωθούν με τις πλειοψηφικές προτιμήσεις μιας κοινότητας. Ο κοινοτισμός του σχολείου έχει σαφή όρια: τα ατομικά δικαιώματα των μαθητών. Η αναγραφή της διαγωγής καταργεί την λογοδοσία πίσω από τον φερεντζέ της ανέλεγκτης τεχνικής κρίσης της διοίκησης.

Μια επιλογή που δεν μπορεί να είναι ανεκτή σε ένα κράτος δικαίου.

Η αντισυνταγματικότητα της μεταφοράς της σωφρονιστικής διοίκησης στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.

1. Η εκτέλεση των ποινών που επιβάλλει η Πολιτεία αποτελεί ύλη που εμπίπτει στο ευρύτερο πεδίο της τρίτης κρατικής λειτουργίας, της Δικαιοσύνης. Ο κανόνας αυτός απορρέει από τις εξής επαγωγές: ενώ σύμφωνα με το άρθρο 26 παρ. 3 του Συντάγματος η δ ι κ α σ τ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ασκείται από τα δικαστήρια, η ευρύτερη έννοια της Δικαιοσύνης περιλαμβάνει τόσο την δικαστική λειτουργία (τακτική Δικαιοσύνη), όσο και την πολιτική διαχείριση των διοικητικών ζητημάτων της Δικαιοσύνης που ασκείται από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και το αρμόδιο υπουργείο του οποίου προϊσταται. Το Σύνταγμα προβλέπει συγκεκριμένες αρμοδιότητες για τον Υπουργό Δικαιοσύνης, τον οποίο αναφέρει με την ιδιότητα του αυτή ως άμεσο όργανο του Κράτους (δεν νοείται -συνταγματικά- κατάργηση του Υπουργού Δικαιοσύνης με νόμο, ενώ νοείται κατάργηση π.χ. του Υπουργού Εσωτερικών). Σε τρία άρθρα του, το Σύνταγμα αναφέρει ρητά τον Υπουργό Δικαιοσύνης, τον ένα από τους δύο "επώνυμους" Υπουργούς που αναφέρει το Σύνταγμα (ο άλλος ειναι ο Οικονομικών). Ο Υπουργός Δικαιοσύνης ασκεί την πειθαρχική αγωγή κατά των δικαστών (παράλληλα προς την αρμοδιότητα των συμβουλίων δικαστών), κατά το άρθρο 91. παρ. 3 του Συντάγματος. Αν ο Υπουργός Δικαιοσύνης διαφωνεί με την κρίση ανώτατου δικαστικού συμβουλίου, μπορεί να παραμπέμπει το ζήτημα στην ολομέλεια του οικείου ανώτατου δικαστηρίου οπως ο νόμος ορίζει, κατά το άρθρο 90 παρ. 3. Το πιο σχετικό, πάντως, με το ζήτημα της εκτέλεσης των ποινών είναι το άρθρο 47 παρ. 1 του Συντάγματος, κατά το οποίο η/ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει το δικαίωμα, ύστερα από π ρ ό τ α σ η του Υπουργού Δικαιοσύνης και γνώμη συμβουλίου που συγκροτείται κατά πλειοψηφία από δικαστές να χ α ρ ί ζ ε ι, μ ε τ α τ ρ έ π ε ι ή μ ε τ ρ ι α ζ ε ι τις π ο ι ν έ ς που επιβάλλουν τα δικαστήρια, καθώς και να α ί ρ ε ι τις κάθε είδους νόμιμες συνέπειες π ο ι ν ώ ν που έχουν επιβληθεί και εκτιθεί. Η συγκεκριμένη συνταγματική επιλογή προκρίνει τον Υπουργό Δικαιοσύνης και κανέναν άλλο Υπουργό, ως αρμόδιο για την πρόταση προς την/τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε ένα ζήτημα που συνδέεται αμιγώς με τις ο ι ο ν ε ί δ ι κ α ι ο δ ο τ ι κ έ ς αρμοδιότητες του ρυθμιστή του πολιτεύματος και αφορά ακριβώς την χάρη, την μετατροπή και τον μετριασμό των ποινών που επιβάλλουν τα δικαστήρια. Το Σύνταγμα αναθέτει στον Υπουργό Δικαιοσύνης την αρμοδιότητα για πρόταση και την πολιτική ευθύνη για την κορυφαία πολιτειακή πράξη που αφορά τον σωφρονισμό: την χάρη, την μετατροπή / τον μετριασμό των ποινών και την άρση των συνέπειών τους. Νόμος που θα μετέφερε αυτή την αρμοδιότητα του Υπουργού Δικαιοσύνης σε άλλον Υπουργό θα ήταν ευθέως αντίθετος στο γράμμα και το πνεύμα του άρθρου 47 παρ. 1 του Συντάγματος. Ο σκοπός της διάταξης είναι ακριβώς να π ρ ο σ δ ε θ ο ύ ν οι αρμοδιότητες που συνδέονται με την εκτέλεση των ποινών που επιβάλλουν τα δικαστήρια με τον θεσμικό ρόλο του Υπουργού Δικαιοσύνης και του Υπουργείου, του οποίου αυτός προϊσταται. Διότι, δεν νοείται άλλος Υπουργός να έχει την πολιτική ευθύνη για τις φυλακές και άλλος Υπουργός να είναι αρμόδιος για την πρόταση για την αποφυλάκιση κρατουμένων με Προεδρικό Διάταγμα. Η λειτουργική ενότητα της σωφρονιστικής διοίκησης που ασκείται στην μείζονα έκφρασή της (απονομή χάριτος, μετριασμός/μετατροπή ποινών, άρση συνεπειών) με πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης επιβάλλει συνολικά οι υπηρεσίες που αφορούν την σωφρονιστική λειτουργία να υπάγονται στο Υπουργείο του οποίου Προϊσταται ο Υπουργός Δικαιοσύνης. Αυτό σημαίνει ότι η σύμφωνη με το Σύνταγμα λειτουργία των σωφρονιστικών υπηρεσιών επιβάλλεται και με την λογική του από το μείζον στο έλασσον (a majore ad minus) να υπάγονται στο Υπουργείο του οποίου προϊσταται ο Υπουργός Δικαιοσύνης, δηλαδή στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Διαφορετικά, σε περίπτωση δηλαδή που οι σωφρονιστικές υπηρεσίες υπάγονται σε άλλο υπουργείο, δεν ικανοποιείται η λογική συνέχεια του πνεύματος του Συντάγματος, κατά το οποίο η εκτέλεση της ποινής υπάγεται στην ευρύτερη έννοια της Δικαιοσύνης, ως συμπληρωματική πολιτειακή αποστολή που ολοκληρώνει την λειτουργική εμβέλεια της δικαστικής λειτουργίας.

2. Όμως, με το π.δ. 81/2019, ειδικότερα με το άρθρο 2 παρ. 5.1., στο νέο "Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη" μεταφέρθηκαν ως σύνολο αρμοδιοτήτων, θέσεων, οργάνων και προσωπικού, διάφορες υπηρεσίες, ανάμεσα στις οποίες και η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του άρθρου 17 π.δ.96/2017, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου των υπαγομένων σε αυτή οργανικών μονάδων, όπως είναι: το Σώμα Επιθεώρησης και Ελέγχου Καταστημάτων Κράτησης, η Ιατροδικαστική Υπηρεσία, τα Καταστήματα Κράτησης, Σωφρονιστικά και Θεραπευτικά καταστήματα και η Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών και γενικά όλες οι υπηρεσίες του κλάδου του “Σωφρονισμού” που ως την έκδοση του εν λόγω π.δ. ανήκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Οι διατάξεις αυτές του π.δ. 81/2019 και του Ν.4625/2019 βρίσκονται σε σχέση έντασης με την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, με το άρθρο 47 παρ. 1 του Συντάγματος και με την δικαιοκρατική αρχή της πρόσδεσης της εκτέλεσης των ποινών στην συνταγματική λειτουργία της Δικαιοσύνης. 

3. Με την παραπάνω θεώρηση συντάσσεται σημαντική μερίδα του νομικού κόσμου της χώρας. Σύμφωνα με την με ημερομηνια 16.7.2019 Ανακοίνωση της Συντονιστικής Επιτροπής των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος, εκφράστηκαν επιφυλάξεις για την μεταφορά υπηρεσιών του Υπουργείου Δικαιοσύνης στο Υπουργείο Προστσίας του Πολίτη και ιδίως των Καταστημάτων Κράτησης, των Σωφρονιστικών και Θεραπευτικών Καταστημάτων, της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας, των Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής. Η αιτιολογία της ανακοίνωσης είναι η εξής: “Η επιβολή και η έκτιση της ποινής, όπως και οι συνθήκες κράτησης και τα δικαιώματα των κρατουμένων και ιδίως των ανηλίκων, συνδέονται άμεσα και άρρηκτα με το σύστημα απονομής της Δικαιοσύνης και τις προβλεπόμενες δικαστικές εγγυήσεις και δεν είναι νοητή η αποκοπή τους από αυτό. Η διεθνής εμπειρία, άλλωστε, το επιβεβαιώνει. Η ποινή έχει ως σκοπό τον σωφρονισμό του δράστη και όχι την τιμωρία/εκδίκηση, με απώτερο στόχο την ομαλή επανένταξή του στο κοινωνικό γίγνεσθαι.”

4. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η σχετική ανακοίνωση της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για το πρόβλημα της μεταφοράς των υπηρεσιών του σωφρονισμού από το Υπουργείο Δικαιοσύνης στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Συγκεκριμενα, το εν λόγω συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας, με την με ημερομηνία 17.7.2019 δημόσια ανακοίνωσή του με τίτλο “Δήλωση της ΕΕΔΑ για την ανάγκη διατήρησης της ανεξαρτησίας μεταξύ των βασικών πυλώνων του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης” τοποθετήθηκε ως εξής:
“Η ΕΕΔΑ εκφράζει την ανησυχία της για τη μεταφορά αρμοδιοτήτων, θέσεων, οργάνων και προσωπικού από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (μετονομασθέν πλέον σε Υπουργείο Δικαιοσύνης) στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται, σύμφωνα με το άρθρο 2, παρ. 5.1, του ΠΔ 81/2019, η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου των υπαγομένων σε αυτή οργανικών μονάδων, το Σώμα Επιθεώρησης και Ελέγχου Καταστημάτων Κράτησης, η Ιατροδικαστική Υπηρεσία, τα Καταστήματα Κράτησης, Σωφρονιστικά και Θεραπευτικά Καταστήματα, τα Ειδικά Θεραπευτικά Καταστήματα και η Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών (ΚΑΥΦ), το Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου και οι Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής.
Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι οι βασικοί πυλώνες του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης, μεταξύ των οποίων η Αστυνομία και οι Φυλακές, είναι και οφείλουν να παραμείνουν ανεξάρτητοι μεταξύ τους, στο βαθμό που καθένας τους αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο και διαφορετικό βαθμό ευθύνης και διακριτικής ευχέρειας το έγκλημα και προστατεύει την κοινωνία από τη διαφθορά, την αστυνομική βία και την κατάχρηση εξουσίας.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κώδικα Ηθικής της Αστυνομίας, ο οποίος υιοθετήθηκε με τη Σύσταση (2001)10 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, η διάκριση μεταξύ του ρόλου της Αστυνομίας και της Εισαγγελίας, του δικαστικού σώματος και του σωφρονιστικού συστήματος πρέπει να είναι σαφής . Ταυτόχρονα, στην αιτιολογική έκθεση του Κώδικα, επισημαίνεται ότι, παρότι το μοντέλο αυτό ποινικής δικαιοσύνης προϋποθέτει και θεωρεί ως αυτονόητη την ανεξαρτησία κάθε συντελεστή της, είναι πολύ σημαντικό να προβλέπεται η ενσωμάτωση του αναγκαίου αριθμού «ελέγχων και ισορροπιών» (checks and balances), προκειμένου να διασφαλίζεται ότι η ποινική δικαιοσύνη λειτουργεί κατά τρόπο αποτελεσματικό που συνάδει με το νόμο. Σημειώνεται ότι η σύσταση αυτή του Συμβουλίου της Ευρώπης ετίθετο ήδη από τη δεκαετία του 1980 ως προϋπόθεση ένταξης για τα νέα Κράτη μέλη του Συμβουλίου. Με βάση μάλιστα τα διαθέσιμα συγκριτικά στοιχεία, στη συντριπτική πλειονότητα των ευρωπαϊκών εννόμων τάξεων, οι αρμοδιότητες της Διοίκησης των σωφρονιστικών καταστημάτων υπάγονται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω, η ΕΕΔΑ συστήνει στις αρμόδιες κρατικές Αρχές να διασφαλίσουν με κάθε τρόπο την ανεξαρτησία μεταξύ των Αστυνομικών Αρχών, οι οποίες έχουν ως αποστολή τους την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος και των Σωφρονιστικών Αρχών, οι οποίες είναι αρμόδιες για την έκτιση των ποινών με ασφάλεια, αξιοπιστία, διαφάνεια και με σεβασμό στον άνθρωπο, καθώς και της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας και των Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής.”

5. Παρεμφερής ήταν και η ανακοίνωση της 17.7.2019 της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ), η οποία δεν αποτελεί μεν δημόσιο όργανο όπως η ΕΕΔΑ, αλλά οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών. ΕλΕΔΑ που συμφωνεί με την προπαρατεθείσα αιτιολογία, με επιχείρημα την συνταγματική αρχή του κράτους δικαίου: “Σε ένα κράτος δικαίου η εκτέλεση όλων των ποινών, είτε των στερητικών της ελευθερίας είτε των λεγόμενων εναλλακτικών, όπως της κοινωφελούς εργασίας, πρέπει να αντιμετωπίζεται με άξονες τον σεβασμό των δικαστικών αποφάσεων, των δικαιωμάτων των κρατουμένων, τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης και την κοινωνική επανένταξη των καταδικασθέντων, και όχι μόνο με όρους καταστολής. Έτσι, εξάλλου, καθίσταται αποτελεσματικότερη και η προστασία της δημόσιας τάξης και η πρόληψη της υποτροπής. Η επίλυση των ζητημάτων που αντιμετωπίζει το σωφρονιστικό σύστημα, δεν δύναται να επιτευχθεί αποκλειστικά και μόνο μέσω του αστυνομικού ελέγχου. Σε κάθε περίπτωση, η εκτέλεση των ποινικών αποφάσεων δεν αποτελεί αρμοδιότητα των διωκτικών αρχών αλλά της δικαιοσύνης."

6. Στην Ελλάδα, ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων δεν είναι κεντρικός και άμεσος (όπως θα ήταν εάν ασκείτο από ένα Συνταγματικό Δικαστήριο), αλλά είναι διάχυτος και παρεμπίπτων, καθόσον κάθε δικαστήριο οφείλει, στο πλαίσιο της υπόθεσης που κάθε φορά δικάζει, να απέχει από την εφαρμογή νόμου που "το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα" (άρθρο 93 παρ. 4 Σ). Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε πράξη που εκδόθηκε από τις υπηρεσίες που μεταφέρθηκαν από το Δικαιοσύνης στο Προστασίας του Πολίτη προσβληθεί δικαστικά (σε ένα διοικητικό δικαστήριο ή ακόμη και, στο πλαίσιο κάποιας άλλης διαφοράς που προϋποθέτει παρεμπίπτοντα έλεγχο νομιμότητας μιας τέτοιας πράξης από τα πολιτικά ή τα ποινικά δικαστήρια ή και από το Ελεγκτικό Συνέδριο) είναι εκτεθειμένη στην παραπάνω κρίση συμβατότητας προς το Σύνταγμα, στο πλαίσιο του ελέγχου της έκδοσης από αρμόδιο ή μη κρατικό όργανο. Δηλαδή, κάθε δικαστήριο, στο οποίο τεθεί υπόψιν μια διοικητική πράξη των υπηρεσιών αυτών που μεταφέρθηκαν στο Προστασίας του Πολίτη, διαθέτει την συνταγματική νομιμοποίηση, παρεμπιπτόντως, να εξετάσει την συνταγματική νομιμότητα της έκδοσης της πράξης από το αρμόδιο όργανο και διαπιστώνοντας την υπαγωγή της υπηρεσίας στην ιεραρχία άλλου Υπουργείου κι όχι στην ιεραρχία του Υπουργείου Δικαιοσύνης να διαγνώσει την επίμαχη αντισυνταγματικότητα.

H Ουγγαρία κατάργησε την νομοθεσία για την ταυτότητα φύλου

Δηλαδή το πρόβλημα του Όρμπαν είναι τα δικαιώματα των διεμφυλικών και κανένας COVID-19. Ιδού λοιπόν τι κάνουν οι ευκαιριακές πλειοψηφίες στα ατομικά δικαιώματα και για ποιο λόγο πρέπει κάποια από αυτά να είναι συνταγματικά ή και διεθνώς κατοχυρωμενα. 

Θυμάστε προχτές που έγραφα ότι πρέπει το Συμβούλιο της Ευρώπης να θεσπίσει και μια Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων Λόγω Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου; Αυτή πρέπει να είναι η θεσμική απάντηση της Ελληνικής Προεδρίας: να τροχοδρομήσει μια τέτοια εξέλιξη, ώστε να μην έρχονται σαν κύριοι οι Όρμπαν της Ευρώπης και να λένε "μα δεν παραβιάζουμε ευρωπαϊκό δίκαιο". 

Βεβαίως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην πάγια νομολογία του έχει κρίνει ότι το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (σεβασμός ιδιωτικής ζωής) περιλαμβάνει ερμηνευτικά το ειδικότερο δικαίωμα του ατόμου για Νομική Αναγνώριση Ταυτότητας Φύλου. Πήρε πάνω από δέκα (10) χρόνια απορρίψεων διαφόρων προσφυγών όμως μέχρι το ΕΔΔΑ να αναγνωρίσει αυτό το δικαίωμα με την νομολογία του.

Βεβαίως υπάρχει η Σύσταση του 2010 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης που, υπό το φως του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ σ υ ν ι σ τ ά στα κράτη μέλη να έχουν νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. 

Ωστόσο, η αναγκαιότητα σαφούς και ανεπιφύλακτης ευρωπαϊκής κατοχύρωσης του δικαιώματος αυτου, ως μέρος πια του ευρωπαϊκού κεκτημένου των δικαιωμάτων του ανθρώπου υπό την μορφή μιας Ευρωπαϊκής Σύμβασης είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία. 

Καταδεικνύεται επίσης πόσο μεγάλη ήταν η παράλειψη της Αναθεωρητικής Βουλής του 2019 στην Ελλάδα που απέρριψε την προσθήκη στο άρθρο 5.2 του Συντάγματος μιας τέτοιας απαγόρευσης διακρίσεων λόγω ταυτότητας φύλου. Ορίστε που μπορεί να οδηγήσει ένας ανελεύθερος ηγέτης την χώρα του και το κοινοβούλιό του, ελλείψει συνταγματικής κατοχύρωσης.

Για μια Ευρωπαϊκή Σύμβαση κατά των Διακρίσεων Λόγω Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας ή Χαρακτηριστικών Φύλου

Σήμερα που είναι η διεθνής ημέρα κατά της ομοφοβίας, λεσβιοφοβίας, αμφιφοβίας και τρανσφοβίας, ας θυμηθούμε πόσο φοβική και πόσο φιλελεύθερη είναι η ελληνική νομοθεσία και γενικά η Ελληνική Δημοκρατία, η οποία από την Παρασκευή 15.5.2020 θα βρίσκεται στην Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Διότι μπορεί σήμερα να είχαμε το πρώτο σχετικό μήνυμα από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αλλά χρειάστηκε να περάσουν 200 χρόνια από την ίδρυσή μας ως κράτος για ένα τέτοιο βήμα.

Ο πρώτος Ποινικός Νόμος του νέου Ελληνικού Κράτους θεσπίστηκε το 1835, επί Όθωνος. Στο άρθρο 282 τιμωρείτο η "παρα φύσιν ασέλγεια" με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός έτους. Οι ποινές αυτές δεν ήταν θεωρητικές. Από την έρευνά μου στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως εκείνης της εποχής είδα ότι ανακοινώνονταν και ονόματα ανθρώπων που είχαν μπει φυλακή, όταν ήταν να απολυθούν μετά την έκτιση της ποινής τους. Παραθέτω εδώ μια περίπτωση απόλυσης δύο ανδρών από τις φυλακές που παρέμειναν λόγω "αρσενοκοιτίας" του 1833 στο Μεσολόγγι. (Σημειωτέον ότι η αρσενοκοιτία στην γνωστή ευαγγελική περικοπή αφορά την επί χρήμασι σεξουαλική επαφή). Η αναφορά σε αυστηρότερη τιμωρία κατά το άρθρο 274 αφορούσε την περίπτωση ασέλγειας σε ανήλικο κάτω των 12 ετών που τιμωρείτο με την αυξημένη ποινή του βιασμού.

Η διάταξη αυτή που ποινικοποιεί την "παρά φύσιν ασέλγεια" δεν περιλήφθηκε στον "Ποινικό Κώδικα" του 1951, ο οποίος είναι σχεδόν ο ίδιος με τον σημερινό ΠΚ του 2019. Η "παρά φύσιν ασέλγεια" αποποινικοποιήθηκε λοιπόν στην Ελλάδα το 1951 (όχι όμως και στην Κύπρο που διατηρούσε το παλαιό ποινικό δίκαιο της βικτωριανής Αγγλίας κι έπρεπε να προσφύγουν στο ΕΔΔΑ για να κηρυχθεί αντίθετη στα ανθρώπινα δικαιώματα η ποινικοποίηση!). Στον νέο ΠΚ παρέμειναν βέβαια κάποιες ομοφοβικές διατάξεις, όπως η διαφορά στην ηλικία συναίνεσης: 15 για ετεροφυλοφιλικές επαφές, αλλά 17 για ομοφυλοφιλικές. Το περίφημο άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα καταργήθηκε μόλις το 2015, με το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης. Αντίθετα απ' ό,τι θα περίμενε κανείς, η κατάργηση του άρθρου 347 είχε λιγότερες ψήφους από αυτές για το σύμφωνο (δεν το ψηφισε π.χ. το ΠΑΣΟΚ άγνωστο για ποιον λόγο).

Για 50 χρόνια είχαμε νομοθετική σιωπή. Μια γκρίζα ζώνη δημιουργήθηκε το 1982 όταν ο Αστικός Κώδικας στα άρθρα περί γάμου δεν περιέλαβε την ετερότητα φύλου, κάτι που όμως από τον Άρειο Πάγο το 2017 κρίθηκε ότι δεν επιτρέπει τον γάμο ανάμεσα σε ομόφυλα ζευγάρια.

Το 1976 ο νόμος περί ληξιαρχείων προβλέπει την διαδικασία για την μεταβολή της ληξιαρχική πράξης γέννησης, διαδικασία που ακολουθείται στα δικαστήρια για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου έως και το 2017 που ψηφίστηκε ειδικός σχετικός νόμος.

Το 1977 ένα νομοσχέδιο για λοιμώδη νοσήματα προκαλεί έντονες διαμαρτυρίες κυρίως από τον χώρο των τότε τρανς σεξεργατριών. Όμως ψηφίζεται τελικά λίγους μήνες πριν την εκλογή του ΠΑΣΟΚ από την ΝΔ και είναι ο μέχρι και σήμερα ισχύων Ν.1193/1981, τον οποίο τροποποίησε εν μέρει το 1999 το ΠΑΣΟΚ με τον νόμο για τα εκδιδόμενα πρόσωπα.

Το έτος 2000 ψηφίστηκε με εισήγηση της Ελληνίδας επιτρόπου στην Κομισιόν κ. Διαμαντοπούλου η Οδηγία για την απαγόρευση διακρίσεων στον χώρο της εργασίας και απασχόλησης (Οδηγία 2000/78). Το ίδιο έτος η Ε.Ε. καταρτίζει τον Χάρτη Θεμελιωδών Ελευθεριών που για πρώτη φορά κατοχυρώνει την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Βέβαια η ελληνική μετάφραση αποδίδει το sexual orientation με τον εσφαλμένο όρο "γενετήσιος προσανατολισμός", λάθος που επανέλαβε δυστυχώς και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας στο σημερινό μήνυμά της.

Τρία χρόνια μετά θεσπίζεται το προεδρικό διάταγμα 77/2003 με εισήγηση του Ε.Σ.Ρ., κατά το οποίο απαγορεύεται στις ενημερωτικές ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές ο λόγος μίσους με κριτήριο τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Από τότε βέβαια, το Ε.Σ.Ρ. ελάχιστες φορές ενεργοποίησε αυτή την διάταξη, ενώ η ίδια η ανεξάρτητη αρχή έχει καταγγελθεί πολλές φορές για ομοφοβική συμπεριφορά, για άρνηση έγκρισης του μηνύματος του Athens Pride ως κοινωνικού μηνύματος (που σημαίνει δωρεάν προβολή του από τα ρ/τ μέσα) και για γενικότερα ομοφοβική στάση, την οποία συνεχίζει μέχρι και πολύ πρόσφατα, απ' όσο έχω δει.

Το 2005 στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας αναφέρεται ότι η παροχή ιατρικών υπηρεσιών απαγορεύεται να γίνεται με διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Το ίδιο έτος θεσπίζεται και ο Ν.3304/2005 με τον οποίο ενσωματώνεται και η Οδηγία 2000/78 που προανέφερα και με την οποία απαγορεύονται οι διάκρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού στον χώρο της εργασίας και απασχόλησης.

Στην δεκαετία 2000 - 2010 υπάρχουν πολύ μεγάλες εξελίξεις διεθνώς σε σχέση με τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Πολλές χώρες αναγνωρίζουν το σύμφωνο συμβίωσης και το δικαίωμα στον γάμο. Η Ελλάδα, επί Ν.Δ. φέρνει για πρώτη φορά παγκοσμίως ένα νομοσχέδιο που προβλέπει το σύμφωνο συμβίωσης μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια. Ο νόμος προσβάλλεται άμεσα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο καταδικάζει την Ελλάδα για παραβίαση ανθρώπινου δικαιώματος στις 7.11.2013. Από τότε χρειάστηκαν να παρέλθουν άλλα 2 χρόνια έως το 2015 που ψηφίστηκε ο Ν.4356/2015 για το σύμφωνο συμβίωσης ανεξάρτητα από το φύλο και ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή το 2016. Ωστόσο, με τον Ν.4356/2015 δεν αναγνωρίζονται γονεϊκά δικαιώματα όπως η τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια ή έστω η νομική αναγνώριση του μη βιολογικού γονέα, όπως πρότεινε το Ποτάμι και ο Συνήγορος του Πολίτη.

Το 2008, στον νόμο για το ετερόφυλο σύμφωνο συμβίωσης προστίθεται για πρώτη φορά στον ποινικό κώδικα ως επιβαρυντική περίσταση ο σεξουαλικός προσανατολισμός του θύματος. Το αίτημα υποβλήθηκε από τον Φώτη Κουβέλη, τότε επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, προς τον υπουργό δικαιοσύνης της ΝΔ Σωτήρη Χατζηγάκη. Η Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είχε ήδη γνωμοδοτήσει από τότε ότι ο αποκλεισμός ομόφυλων ζευγαριών από το σύμφωνο συμβίωσης παραβιάζει τα άρθρα 14 κι 8 της ΕΣΔΑ. Την γνωμοδότηση της επικαλέστηκε και το ΕΔΔΑ στην σχετική απόφασή του στην υπόθεση Βαλλιανάτος κατά Ελλάδας.

Το 2011 ο Δήμος Αθηναίων με δήμαρχο τον Γ. Καμίνη δίνει την αιγίδα του στο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας που διοργανώνεται ήδη από το 2004 στην Αθήνα.

Το 2014 αναθεωρείται ο αντιρατσιστικός Ν.927/1979, ύστερα από πιέσεις της Ε.Ε. Σε αυτόν προστίθεται ως απαγορευμένος λόγος δημόσιας υποκίνησης βίας η περίπτωση του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου. Ωστόσο, ο νόμος είναι εξαιρετικά προβληματικός στην εφαρμογή του, καθόσον απαιτεί ιδιαίτερη διασάλευση της δημόσιας τάξης για να εφαρμοστεί από τα δικαστήρια, τα οποία συνεχίζουν την συχνή πρακτική τους να αθωώνουν τους κατηγορούμενους για λόγο μίσους.
Οι διακρίσεις συνεχίζονται βέβαια και στον χώρο της εργασίας και με τον Ν.4443/2016 ενσωματώνεται ξανά η Οδηγία 2000/78 στο εθνικό δίκαιο, οπότε αλλάζει η διατύπωση από "γενετήσιος" σε "σεξουαλικός προσανατολισμός" και προστίθενται ως απαγορευμένοι λόγοι διάκρισης η ταυτότητα και τα χαρακτηριστικά φύλου. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν δέχεται να επεκταθεί στον νόμο αυτό η απαγόρευση διακρίσεων στην εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνική ασφάλιση και σε άλλες παροχές.

Το κεντρικό κτίριο διοίκησης της Περιφέρειας Αττικής το 2015 γίνεται το πρώτο δημόσιο κτίριο που φωταγωγείται με τα χρώματα του Athens Pride ενώ τον επόμενο χρόνο, το 2016 η Περιφέρεια θεσπίζει την Χάρτα Δικαιωμάτων & Υποχρεώσεων Πολιτών στην οποία περιλαμβάνεται και άρθρο απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου στις υπηρεσίες της.

Το 2016 το Ειρηνοδικείο Αθηνών αποφασίζει ότι η αφαίρεση γεννητικών οργάνων δεν νοείται ως προϋπόθεση για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Είχα την τιμή να είμαι ο πληρεξούσιος δικηγόρος σε αυτή την υπόθεση, η οποία πολύ σύντομα οδήγησε και σε σχετική νομοθετική αναγνώριση. Με τον Ν.4491/2017 αναγνωρίστηκε η δυνατότητα του ατόμου για μεταβολή καταχωρίσεων στις ληξιαρχικές πράξεις χωρίς καθόλου ιατρικά έγγραφα. Ωστόσο, με τον νόμο αυτόν προστέθηκαν προβλήματα που δεν υπήρχαν: αφενός η προϋπόθεση αγαμίας κι αφετέρου ηλικιακά όρια που δεν εμποδίζουν άτομα κάτω των 17 ετών να προχωρήσουν στην σχετική διεκδίκηση.

Με τον Ν.4358/2018 επιτρέπεται για πρώτη φορά η αναδοχή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια που έχουν σύμφωνο συμβίωσης.

Ωστόσο, ο γάμος και η τεκνοθεσία είναι ακόμη δύο θεσμοί στους οποίους δεν έχουν πρόσβαση τα ομόφυλα ζευγάρια στην Ελλάδα μέχρι τώρα. Όσο εξακολουθούν να ισχύουν αυτοί οι αποκλεισμοί στην νομοθεσία, η Ελλάδα δεν θα μπορεί να υπερηφανεύεται ότι έχει άρει όλες τις καταστατικές διακρίσεις της στο ισχύον δίκαιο.

Το 2019 για πρώτη φορά φωταγωγείται ένα τετραγωνάκι στην πρόσοψη της Βουλής των Ελλήνων με το ουράνιο τόξο ενόψει του Athens Pride.

To ίδιο έτος, η Αναθεωρητική Βουλή απορρίπτει την προσθήκη διάταξης στο Σύνταγμα, με την οποία απαγορεύονται οι διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτοτητας φύλου.

Ειδικά φέτος που η Ελλάδα βρίσκεται στην προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης (μέχρι τον Νοέμβριο 2020), χρονιά στην οποία θα γιορτάσουμε τα 70 χρόνια της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τα 10 χρόνια της Σύστασης της Επιτροπής Υπουργών του Συμβ. Ευρώπης για την καταπολέμησης των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, η χώρα πρέπει να αποδείξει έμπρακτα ότι το μήνυμα που έστειλε σήμερα η Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου μπορεί να αποτελέσει νομοθετική πρωτοβουλία και να γίνει πράξη, για μια Ευρωπαϊκή Σύμβαση καταπολέμησης των Διακρίσεων λόγω Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας ή Χαρακτηριστικών Φύλου.

Σημαντική προεργασία έχει γίνει από το 2006, με τις Αρχές για την Εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων Χωρίς Διακρίσεις Λόγω Σεξουαλικού Προσανατολισμού ή Ταυτότητας Φύλου, ένα μη δεσμευτικό νομικό κείμενο που θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε ευρωπαϊκή σύμβαση. Πρόκειται για τις "Αρχές της Yogyakarta", η ελληνική μετάφραση των οποίων ειναι αναρτημένη εδώ: www.arxesyogyakarta.wordpress.com

Αυτή θα ήταν μια σημαντική συμβολή της Ελληνικής Προεδρίας που θα αφήσει την σφραγίδα της στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

H υπουργική απόφαση για τις κάμερες στις σχολικές αίθουσες

Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η υπουργική απόφαση "Σύγχρονη εξ' αποστάσεως εκπαίδευση" της Υπουργού και της Υφυπουργού Παιδείας και θρησκευμάτων, με την οποία υλοποιείται η νομοθετική εξουσιοδότηση που επιτρέπει την τηλεδιδασκαλία σε όλα τα σχολεία της χώρας (ΦΕΚ Β' 1859/15.5.2020).

Από τα "έχοντας υπόψη" προκύπτει ότι η υπουργική απόφαση έλαβε υπόψη μια εκτίμηση αντικτύπου, σύμφωνα με το άρθρο 35 του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (GDPR). Αυτή η εκτίμηση αντικτύπου δεν έχει δημοσιευθεί, ούτε τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση προκειμένου να κριθεί η επάρκειά της. Κατά τον GDPR εάν τα αποτελέσματα της εκτίμησης αντικτύπου εξακολουθούν να εγείρουν ερωτηματικά, θα πρέπει να ακολουθήσει το στάδιο της διαβούλευσης με την Αρχή.

Ένα άλλο κενό από τα "έχοντας υπόψη" είναι η γνωμοδότηση του Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων (DPO) του Υπουργείου Παιδείας. Αυτός είναι εκείνος που κατά τον GDPR μπορεί να αξιολογήσει σε ένα πρώτο επίπεδο αν η εκτίμηση αντικτύπου είναι επαρκής ή όχι. Αν δεν το έχει κάνει, η απόφαση του υπεύθυνου επεξεργασίας είναι απλά αντίθετη στο άρθρο 39 παρ. 1 γ του GDPR.

H υπουργική απόφαση επαναλαμβάνει το λάθος της εξουσιοδοτικής διάταξης να αναφέρεται γενικά και αόριστα σε "μεταδεδομένα που τυχόν παράγονται". Δεν υπάρχει "τυχόν" που να επιτρέπεται στην νομοθεσία για την προστασία δεδομένων: όπως έχει κατγραφεί στις κατευθυντήριες γραμμές της αρμόδιας επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διατυπώσεις όπως "τυχόν", "ενδεχομένως" κτλ είναι αντίθετες στην υποχρέωση σαφήνειας που υπέχει ο υπεύθυνος επεξεργασίας. Η υπουργική απ΄φοαση αναφέρει ότι "θα χορηγηθεί ενημερωτικό έγγραφο από το Υπουργείο προς εκπαιδευτικούς, γονείς/κηδεμόνες και μαθητές/τριες". Άλλη μια αοριστία: τί ενημερωτικό έγγραφο ειναι αυτό; Αυτά έπρεπε να τα αναφέρει λεπτομερώς η υπουργική απόφαση, διότι έτσι βρίσκεται σε ένταση με τα άρθρα 12-14 του GDPR.

H απαγόρευση καταγραφής εξασφαλίζεται από την αναφορά της στην υπουργική απόφαση, από την μνεία ότι η πλατφόρμα δεν υποστηρίζει καταγραφή δεδομένων, καθώς και από την νομοθετική παραπομπή στο άρθρο 38 του Ν.4624/2019, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν αοριστίες στην υπουργική απόφαση όπως ότι οι μαθητές ενημερώνονται από τον εκπαιδευτικό για τους κανόνες και τους όρους ορθής συμπεριφοράς, σύμφωνα με τις οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας. Αυτά όμως, έπρεπε να απαριθμούνται ειδικώς και λεπτομερώς στο ίδιο το κείμενο της υπουργικής απόφασης!

Υπάρχει επίσης κενό ενημέρωσης για την εφαρμογή της συμφωνίας του Υπουργείου με  τον πάροχο με τον οποίο συνεργάζεται το κράτος για την επεξεργασία των δεδομένων. Στην παράγραφο 5 αναγράφεται ότι τα δεδομένα των εκπαιδευτικών και των μαθητών "δύνανται" να κοινοποιούνται στον πάροχο! Τί θα πει δύνανται; Τα άρθρα 26 και 28 GDPR ορίζουν απολύτως συγκεκριμένη διαδικασία για την συνεργασία και η συμφωνία αυτή πρέπει υποχρεωτικά να τίθεται στην διάθεση των υποκειμένων των δεδομένων.

Αυτές είναι θεμελιώδεις παραλείψεις της υπουργικής απόφασης. Ενώ ο σκοπός της παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έχει σαφή έδραση σε σειρά συνταγματικών άρθρων, ανάμεσα σε αυτά τα άρθρα βρίσκεται και το 9Α το οποίο επιβάλλει την τήρηση όλων των ανωτέρω. 

Τί σημαίνει ελληνική προεδρία στο Συμβούλιο της Ευρώπης

Σήμερα ξεκινά η 6μηνη προεδρία της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Ευρώπης. 

Κατά κυριολεξία, η προεδρία είναι στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης που είναι και το σημαντικό πολιτικό όργανο της διοίκησης αυτού του οργανισμού, όπου θα προϊσταται ο Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης (πάντα η θέση πάει στον αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών). Υπάρχει βέβαια και η επί θητεία Γενική Γραμματέας του Οργανισμού, η Marija Pejčinović Burić.

Συχνά το Συμβούλιο της Ευρώπης συγχέεται εσφαλμένα με την Ευρωπαϊκή Ένωση (και το δικό της Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που είναι το κορυφαίο πολιτικό όργανο της Ε.Ε.). Όμως δεν έχει καμία σχέση, καθώς το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύθηκε το 1949 και δεν αποτελείται από 28 κράτη μέλη, αλλά από 47, στα οποία περιλαμβάνονται και η Ρωσία, η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία και άλλες χώρες. Είναι δηλαδή η "μείζων Ευρώπη". 

Το 1956 ιδρύθηκε η Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης που σήμερα έχει 41 κράτη μέλη και χρηματοδοτεί προγράμματα κοινωνικής αλληλεγγύης. Πριν δύο μέρες, η Τράπεζα ενέκρινε δάνειο 200 εκατ. ευρώ για την Ελλάδα για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19: https://coebank.org/…/greece-ceb-supports-health-sector-wi…/

Το πιο γνωστό όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αυτό δικάζει τα κράτη ύστερα από προσφυγές οποιουδήποτε ατόμου, μη κρατικής οργάνωσης ή και άλλου κράτους για παραβάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Η ΕΣΔΑ συμπληρώνει φέτος 70 χρόνια και μια από τις προτεραιότητες της Ελληνικής προεδρίας είναι ακριβώς αυτό το θέμα. 

Μια μεγάλη σειρά από δικαιώματα που έχουμε σήμερα, δεν θα υπήρχαν εάν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν είχε δικάσει τέτοιες υποθέσεις: η συνειδησιακή αντίρρηση στο στράτευμα, το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια, η επιλογή ανάμεσα σε θρησκευτικό ή πολιτικό όρκο στα δικαστήρια χωρίς αποκάλυψη θρησκεύματος, η απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών χωρίς αρνητική δήλωση θρησκεύματος (υπόθεση στην οποία ήμουν συνήγορος των προσφευγόντων), η αποτροπή της διπλής επιβολής κυρώσεων για διοικητικές και ποινικές παραβάσεις, η απαγόρευση φυλετικού διαχωρισμού των μαθητών και πολλά άλλα. Με Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ καταργήθηκε επίσης η θανατική ποινή στην ελληνική νομοθεσία. 

Άλλο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι η Κοινοβουλευτική Διάσκεψη, δηλαδή η συνέλευση βουλευτών των 47 κρατών που συνέρχονται και αποφασίζουν για διάφορα ζητήματα, όπως η επιλογή των δικαστών του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Το 1960 το Συμβούλιο της Ευρώπης θέσπισε τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, δηλαδή τον κατάλογο των κοινωνικών δικαιωμάτων που πρέπει να απολαμβάνουν τα άτομα στα κράτη μέλη. Για τον έλεγχο τήρησης ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία επιλαμβάνεται αναφορών που υποβάλλουν συνδικαλιστικές ή άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις με ειδικό status. Το 1996 ο Χάρτης αναθεωρήθηκε, περιλαμβάνοντας και πιο σύγχρονα κοινωνικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στο περιβάλλον για το οποίο η Ελλάδα έχει καταδικαστεί από την Επιτροπή. 

Το 1990 ιδρύθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης η Επιτροπή για την Δημοκρατία δια του Νόμου, η "Επιτροπή Βενετίας" που ασχολείται με θέματα δημοκρατίας στα κράτη μέλη και στις πολύτιμες εκθέσεις της συγκεντρώνει τις βέλτιστες πρακτικές για την λειτουργία του πολιτεύματος, των θεσμών, των κοινοβουλίων, των συνταγμάτων, των δημοψηφισμάτων κ.τ.λ.

Το 1994 ιδρύθηκε το Κογκρέσο των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Εκεί συνεδριάζουν οι αυτοδιοικητικοί (δήμαρχοι, περιφερειάρχες, σύμβουλοι) της Ευρώπης. Η δουλειά του Κογκρέσου δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή, αλλά τα τελευταία χρόνια αναγνωρίστηκε ως ευρωπαϊκή καλή πρακτική η λειτουργία του Κέντρου Logistics στην Περιφέρεια Αττικής. Το Κογκρέσο επέβαλε με σύστασή του και την λειτουργία Συνηγόρων του Δημότη σε δήμους και περιφέρειες στην Ευρώπης. Είχα την χαρά να συμβάλλω όταν υπηρετούσα από την θέση αυτή στην έρευνα του Κογκρέσου για την κατάσταση της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα το 2014.

Μέχρι το 1998 λειουργούσε στο Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπου προσέφευγαν τότε οι ενδιαφερόμενοι και η Επιτροπή εξέταζε το παραδεκτό των προσφυγών για παράβαση της ΕΣΔΑ. Μέσω της Επιτροπής έγινε ιδιαίτερα γνωστή στα τέλης της δεκαετίας του 1960 η κατάφωρη παραβίαση ανθρώπνων δικαιωμάτων από την δικτατορία στην Ελλάδα, ύστερα από προσφυγή τεσσάρων κρατών για βασανιστήρια και άλλες παραβάσεις της ΕΣΔΑ, σε μια υπόθεση που έγινε γνωστή ως "The Greek Case" και λόγω της οποίας η χούντα αναγκάστηκε να αποχωρήσει από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Με την μεταπολίτευση, η Ελλάδα έγινε και πάλι κράτος μέλος. 

Μετά το 1998 η Επιτροπή Δικαιωμάτων καταργήθηκε και πλέον οι προσφυγές ασκούνται κατευθείαν στο ΕΔΔΑ, το οποίο εξετάζει και το παραδεκτό και την ουσία. Τότε ιδρύθηκε ως νέο θεσμικό όργανο ο Επίτροπος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης, ένα μονοπρόσωπο όργανο που παρακολουθεί την τήρηση της ΕΣΔΑ από τα κράτη μέλη, απευθύνει συστάσεις σε αυτά και συντάσσει εκθέσεις για το επίπεδο σεβασμού των δικαιωμάτων από τα κράτη, ενώ έχει δικαίωμα να ασκεί και παρέμβαση σε υποθέσεις ενώπιον του ΕΔΔΑ.

To νεότερο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι η Συνέλευση των Διεθνών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, μέσα από το οποίο εκπροσωπείται και εκφράζεται η κοινωνία των πολιτών.

Κατά την πρόσφατη κρίση της πανδημίας COVID-19, το Συμβούλιο της Ευρώπης όρισε και πάλι το μέτρο της δημοκρατίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου με ένα σχετικό κείμενο που αφορά τα μέτρα που οφείλουν να λάβουν τα κράτη σύμφωνα με την ΕΣΔΑ και την νομολογία του ΕΔΔΑ και των άλλων θεσμικών οργάνων. 

Σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση της Ελλάδας, στόχος της Ελληνικής προεδρίας είναι να τηρηθούν αυτά τα ευρωπαϊκά πρότυπα και κατά την περίοδο της πανδημίας. Το λογότυπο πάντως θυμίζει "ματόχαντρο". Θα είναι για το γούρι...

Παραλείψεις της Αρχής Προστασίας Δεδομένων κατά το έλεγχο της τηλεδιδασκαλίας

To Δελτίο Τύπου της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων για το θέμα της τηλεδιδασκαλίας στα σχολεία δεν είναι καθόλου ικανοποιητικό ενόψει του θεσμικού της ρόλου.

Η Αρχή επιβεβαιώνει ότι είχε εμπλοκή κατά την διαμόρφωση της νομοθετικής διάταξης, όπως είπε και η Υπουργός κ. Κεραμέως στην Βουλή. Ωστόσο, η αρμοδιότητα αυτή της Αρχής πρέπει να ασκείται με όρους διαφάνειας και να λαμβάνει την μορφή επίσημης γνωμοδότησης που θα πρέπει να αναρτάται στον διαδικτυακό της τόπο και στην "Διαύγεια" (Ν.3861/2010) π ρ ι ν την νομοθετική διαδικασία, ώστε να είναι ορατό το μέτρο της συμβολής της και όχι να έρχεται εκ των υστέρων με δελτία τύπου, στο πλαίσιο εκ των υστέρων συζήτησης με συνδικαλιστικούς φορείς να ενημερώνει ότι συμβούλευσε την κυβέρνηση εν κρυπτώ και παραβύστω.

Ο ρόλος της Αρχής δεν είναι αυτός του μυστικοσύμβουλου κανενός υπουργού.

Πολύ περισσότερο όταν, ενώπιον της Αρχής αυτής εκκρεμούν προσφυγές πολιτών κατά του συγκεκριμένου Υπουργείου που, σκανδαλωδώς πλέον, η Αρχή έχει "θάψει" εδώ και μήνες, παρά την καταδίκη της χώρας για το καταγγελλόμενο θέμα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Σε αυτό το θέμα θα επανέλθω, όταν η Αρχή αποφασίσει να ασκήσει τις αρμοδιότητες της, με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων των προσφευγόντων για αποζημίωση λόγω της υπέρβασης της εύλογης διάρκειας αναμονής που έχουν επιδείξει μέχρι σήμερα.

Επί της ουσίας, η Αρχή θριαμβολογεί που έπεισε την κυβέρνηση να διαγράφονται τα μεταδεδομένα, ενώ αυτό ουδόλως προκύπτει από το ίδιο το νομοθετικό κείμενο το οποίο ψηφίστηκε. Αφενός το νομοθετικό κείμενο, κατά παράβαση της αρχής της σαφήνειας και της διαφάνειας, αναφέρεται σε "τυχόν μεταδεδομένα" που παράγονται κατά την διάρκεια της τηλεδιδασκαλίας. Τέτοιες διατυπώσεις είναι αυτομάτως αντίθετες στην επίσημη ερμηνεία που αποτυπώνεται στις Κατευθυντήριες Γραμμές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων περί εφαρμογής της αρχής της διαφάνειας κατά τον GDPR. Τί θα πει "τυχόν μεταδεδομένα"; Αφετέρου η διάταξη δεν είναι ούτε προβλέψιμης εφαρμογής, όπως θα έπρεπε κατά την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με το άρθρο 8 παρ. 2 (σεβασμός ιδιωτικής ζωής) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Προκαλεί αλγεινή εντύπωση που η Αρχή παρουσιάζεται ικανοποιημένη με αυτή την επισφαλή διατύπωση. Θα έπρεπε να είχε ήδη καταγγείλει το νομοτεχνικό αυτό πλημμέλημα και όχι να επιχαίρει ότι συνέβαλε στην διάπραξη του.

Η Αρχή εμφανίζεται επίσης ικανοποιημένη για την εξουσιοδοτική διάταξη του ίδιου νομοθετήματος που δίνει στον Υπουργό Παιδείας την κανονιστική αρμοδιότητα εξειδίκευσης, παρακάμπτοντας το ανεπίτρεπτο, υπό το φως του άρθρου 43 του Συντάγματος, εύρος της εν λόγω διάταξης. Σε προηγούμενο χρόνο, όταν δηλαδή χρειάστηκε να κρίνει την αντίστοιχη εξουσιοδοτική διάταξη για τα P.O.S. των δικηγόρων, η Αρχή δεν είχε φεισθεί καθόλου να διαπιστώσει την ευρύτητα, κάτι που βέβαια δεν επικροτήθηκε από την συνέχιση της υπόθεσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Συνοψίζοντας, η Αρχή έπρεπε:

- να είχε συντάξει κανονική γνωμοδότηση όταν της τέθηκε υπόψη η σχετική τροπολογία από το Υπουργείο κι έπρεπε να είχε αναρτήσει την γνωμοδότηση στην ιστοσελίδα της και στην "Διαύγεια" κατά τον Ν.3861/2010

- να έχει εντοπίσει την απαράδεκτα αόριστη διατύπωση για τα μεταδεδομένα, επιβάλλοντας ρητή και αποκλειστική απαρίθμηση περί του ποια είναι τελικά αυτά τα μεταδεδομενα και για ποιους συγκεκριμένους και αποκλειστικά απαριθμούμενους λόγους θα υποβάλλονται σε επεξεργασία και

- να έχει εντοπίσει το ανεπίτρεπτο εύρος και αοριστία της εξουσιοδοτικής διάταξης.
Αυτές οι παραλείψεις στιγματίζουν εκ των προτέρων το κύρος της Υπουργικής Απόφασης και την καθιστούν τρωτή ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Προστασία δεδομένων και αναμετάδοση μαθημάτων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Ψηφίστηκε το νομοθετικό άρθρο με τίτλο "Παροχή σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης", ενταγμένο στον νόμο για το άσυλο και την μετανάστευση, επιτρέποντας έτσι την οπτικοακουστική αναμετάδοση διδασκαλίας από τα σχολεία προς τους μαθητές που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν δια ζώσης την εκπαιδευτική διαδικασία.

Ο νόμος αυτός αφορά μόνο απευθείας ("ζωντανή") μετάδοση ήχου ή/και εικόνας του διδάσκοντος, "σε πραγματικό χρόνο" απαγορεύοντας την καταγραφή και αποθήκευση του μαθήματος. Είναι δηλαδή μια μορφή "θυροτηλεφώνου" στο οποίο δεν περιλαμβάνεται καταγραφικό μηχάνημα και στο οποίο δεν επιτρέπεται η περαιτέρω χρήση των προσωπικών δεδομένων. Ειδικά για την περίπτωση "επιδημικών νόσων" επιτρέπεται και ταυτόχρονη διδασκαλία σε μαθητές που συμμετέχουν στο μάθημα με "φυσική παρουσία" και σε άλλους μαθητές που συμμετέχουν εξ αποστάσεως. Δηλαδή, η μικτή αυτή εκδοχή αφορά μόνο τις περιπτώσεις που συγκεκριμένοι μαθητές δεν μετέχουν λόγω επιδημικών νόσων, όχι κάθε περίπτωση "καθολικής ή μερικής αναστολής ή απαγόρευσης λειτουργίας εκπαιδευτικής δομής είτε για άλλο λόγο που ανάγεται σε έκτακτο ή απρόβλεπτο γεγονός".

Η εξαίρεση που επιτρέπει την καταγραφή είναι μόνο τα "μεταδεδομένα που τυχόν παράγονται στο ίδιο ως άνω πλαίσιο", τα οποία διατηρούνται για συγκεκριμένο εύλογο χρονικό διάστημα και η επεξεργασία τους επιτρέπεται αποκλειστικά για ερευνητικούς ή στατιστικούς σκοπούς.

Ο νόμος ορίζει ως "υπεύθυνο επεξεργασίας" για τα δημόσια σχολεία το Υπουργείο Παιδείας και για τα ιδιωτικά σχολεία το νομικό ή φυσικό πρόσωπο στο οποίο έχει χορηγηθεί η άδεια λειτουργίας.

Ο ίδιος νόμος ορίζει επίσης ότι με απόφαση Υπουργού Παιδείας θα οριστούν οι τεχνικές και διοικητικές λεπτομέρειες για την εφαρμογή του ανωτέρω, ύστερα από την διενέργεια εκτίμησης αντικτύπου την οποία επιβάλλει το άρθρο 35 GDPR και 65 του Ν.4624/2019.

Το ερώτημα είναι κατά πόσον όλα τα ανωτέρω είναι σύμφωνα με το Σύνταγμα, τον  GDPR, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία του ατόμου έναντι της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων και την Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι η διαδικασία της απευθείας μετάδοσης ήχου/εικόνας της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σίγουρα μια μορφή συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα διδασκόντων και μαθητών με αυτοματοποιημένα μέσα και ως εκ τούτου εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του GDPR. Ο GDPR έχει λάβει υπόψη όλο το πλαίσιο θεμελιωδών δικαιωμάτων και συνεπώς, ως προς τα θέματα ιδιωτικότητας, αρκεί να εξεταστεί η νομοθετική ρύθμιση υπό το φως του εν λόγω κανονισμού.

Ο GDPR επιβάλλει να υπάρχει νόμιμη βάση για να διενεργηθεί μια επεξεργασία δεδομένων: ο νόμος αυτός παρέχει την νόμιμη βάση. Συνεπώς, η επεξεργασία των δεδομένων γίνεται, ως προς τα δημόσια σχολεία, στο πλαίσιο της εφαρμογής του άρθρου 6 περ. γ (έννομη υποχρέωση για παροχή εκπαίδευσης από το Υπουργείο Παιδείας, κατά το άρθρο 16 του Συντάγματος) και ως προς τα ιδιωτικά σχολεια στο πλαίσιο εφαρμογής του άρθρου 6 περ. β (εκτέλεση σύμβασης), ενώ θα μπορούσε να ερείδεται και στην περ. δ (ζωτικό συμφέρον), αλλά και στην περ. ε (δημόσιο συμφέρον). Αυτό που δεν μπορεί να ισχύσει ως νομική βάση για τα δημόσια σχολεία είναι η περίπτωση α (συγκατάθεση που δεν νοείται για δημόσιες αρχές), καθώς και η περίπτωση ε (έννομο συμφέρον που επίσης δεν νοείται για δημόσιες αρχές).

Ασάφεια υπάρχει όμως ως προς τα "μεταδεδομένα" (metadata), αφού ούτε από το κείμενο της αιτιολογικής έκθεσης, ούτε και από το νομοθετικό κείμενο προκύπτει ποια δεδομένα θα θεωρηθούν ως τέτοια. Και μόνο η έκφραση "τυχόν" ("τα μεταδεδομένα που τ υ χ ό ν παράγονται") έχει κριθεί ότι δεν καλύπτει τις ανάγκη σαφήνειας που επιβάλλεται να συντρέχει στην περίπτωση της νομοθέτησης για την επεξεργασία δεδομένων υπό το πρίσμα του άρθρου 8 παρ. 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Κατά την πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ένας νόμος που επιτρέπει παρέμβαση θα πρέπει να είναι σαφής και προβλέψιμος ("forseeable"). Η έλλειψη σαφήνειας και προβλεψιμότητας του νόμου συνιστά περίπτωση παραβίασης του άρθρου 8 της Ε.Σ.Δ.Α. Το γεγονός αυτό έχει επισημάνει και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων στις κατευθυντήριες γραμμές για την διαφάνεια που πρέπει να διέπει τις επεξεργασίες δεδομένων κατά τα άρθρα 12-14 του GDPR. Ωστόσο, το ποιοτικό έλλειμμα της νομικής βάσης θα μπορούσε να θεραπευθεί με την υπουργική απόφαση που κατόπιν της εκτίμησης αντικτύπου μπορεί να διευκρινίσει όρους και προϋποθέσεις εφαρμογής της διάταξης για τα μεταδεδομένα.

Ένα ακόμη αμφισβητήσιμο θέμα είναι η νομοθετική εξουσιοδότηση προς τον Υπουργό Παιδείας για διευκρίνηση των όρων και προϋποθέσεων εφαρμογής των ανωτέρω. Το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει κρίνει ότι η γενική "λευκή" εξουσιοδότηση που περιλαμβάνει ο τυπικός νόμος  δεν αποτελεί την κατά το άρθρο 43 του Συντάγματος αποδεκτη εξουσιοδότηση προς τον υπουργό ια θέματα με χαρακτήρα τοπικό ή λεπτομερειακό. Η διατύπωση της διάταξης που παραχωρεί στον Υπουργό Παιδείας την κανονιστική αρμοδιότητα φαίνεται εξαιρετικά ευρεία και προβληματική λαμβανομένων υπόψη των κριτηρίων του ΣτΕ, με κίνδυνο τελικά μια τέτοια υπουργική απόφαση να καταπέσει εφόσον προσβληθεί με αίτηση ακύρωσης.

Διότι η νομιμότητα της διαδικασίας θα επέβαλε η εξουσιοδοτική διάταξη να περιλαμβάνει όχι απλά την αναφορά στην εκτίμηση επιπτώσεων, αλλά συγκεκριμένη εξουσιοδότηση ότι με την υπουργική απόφαση θα καθοριστούν με κανονιστικές διατάξεις: α) οι πληροφορίες ενημέρωσης των συμμετεχόνων για τις συνθήκες με τις οποίες διεξάγεται η επεξεργασία δεδομένων με βάση τα άρθρα 12 - 14 του ΓΚΠΔ, β) τα δικαιώματά των υποκειμένων των δεδομένων, δυνάμει των άρθρων 15 - 21, γ) η συμμετοχή εκτελούντων την επεξεργασία κατά το άρθρο 28 ΓΚΠΔ δ) ο μηχανισμός γνωστοποίησης περιστατικού παράβασης στην Αρχή ή στα υποκείμενα των δεδομένων κατά τα άρθρα 33-34.  Ένα πολύ συγκεκριμένο, δηλαδη αντικείμενο κανονιστικών ρυθμίσεων που εκ των πραγμάτων θα πρέπει να θεσπίσει το υπουργείο (για να μην κάνει κάθε σχολείο τα δικά του) θα έπρεπε να περιληφθεί με ειδική μνεία στην εξουσιοδοτική διάταξη. Μολονότι την αρμοδιότητα την διαθέτει ως υπεύθυνος επεξεργασίας το Υπουργείο, θα έπρεπε και η εξουσιοδοτική διάταξη να ειναι πιο αναλυτική, καθώς η ρύθμιση χρειάζεται και για τα ιδιωτικά σχολεία, στα οποία δεν είναι το Υπουργείο ο υπεύθυνος επεξεργασίας, αλλά θα πρέπει να ακολουθήσουν κοινά πρότυπα.

Επομένως, ενώ υπάρχει νομιμότητα του σκοπού της επεξεργασίας δεδομένων, οι γενικότητες και ασάφειες της διάταξης μπορούν μεν να εξειδικευτούν και να θεραπευτούν με την σχετική υπουργική απόφαση, κατόπιν εκτίμησης επιπτώσεων, αλλά η γενικόλογη εξουσιοδοτική διάταξη ενδέχεται να αντιμετωπίσει προβλήματα εφόσον προσβληθεί δικαστικά στο Συμβούλιο της Επικρατείας και δεν αποκλείεται να ακυρωθεί ως αντίθετη στο άρθρο 43 παρ. 2 του Συντάγματος. 

Ακύρωση απόφασης Δημάρχου Αθηναίων από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής

Με απόφασή του κατόπιν προσφυγής που υπέβαλε το γραφείο μας, ο Συντονιστής της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής ακύρωσε εν μέρει απόφαση του Δημάρχου Αθηναίων με την οποία ένας Διευθυντής του Δήμου τοποθετήθηκε σε θέση προϊσταμένου Τμήματος.

Η προσφυγή υποβλήθηκε στην βάση του άρθρου 72 παρ 4 του Κώδικα Κατάστασης Δημοτικών Υπαλλήλων, διάταξη με την οποία η μετακίνηση ενός Προϊσταμένου σε άλλη θέση επιτρέπεται μόνον εφόσον γίνεται σε θέση Προϊσταμένου οργανικής μονάδας αντίστοιχου επιπέδου. Αυτό σημαίνει ότι ένας Διευθυντής δεν μπορεί να "τοποθετηθεί" νόμιμα σε θέση Τμηματάρχη από τον Δήμαρχο.

Η απόφαση του Συντονιστή έρχεται σε συνέχεια της αντίστοιχης απόφασης του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών του 2017 που ακύρωσε επίσης πράξη του τότε Δημάρχου Αθηναίων με την οποία ένας Διευθυντής τοποθετήθηκε σε θέση Τμηματάρχη. Επιπλέον, στις αρχές του έτους 2020 εκπροσωπήσαμε ενώπιον της Επιτροπής του άρθρου 152 της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας - Στερεάς Ελλάδας περίπτωση υπαλλήλου του Δήμου Λοκρών που επίσης είχε υποβαθμιστεί παρανόμως από τον Δήμαρχο Λοκρών από θέση Προϊσταμένης Διεύθυνσης σε θέση Προϊσταμένης Τμήματος. 

Με την σημερινή απόφασή του, ο Συντονιστής Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής έκρινε, επιπρόσθετα, ότι "η επίκληση στην προσβαλλόμενη απόφαση του γεγονότος ότι η έναρξη διαδικασίας επιλογής προϊσταμένων οργανικών μονάδων σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 4369/2016 βρίσκεται σε εκκρεμότητα όσο και η αναφορά σε υπηρεσιακές ανάγκες των Γενικών Διευθύνσεων, των Διευθύνσεων και Τμημάτων του Δήμου δεν δικαιολογεί τη μετακίνηση του προσφεύγοντα σε θέση Προϊσταμένου
Τμήματος (δηλαδή οργανικής μονάδας κατώτερου επιπέδου από εκείνο για το οποίο είχε επιλεγεί) κατά παράβαση των οριζόμενων στο άρθρο 72 παρ. 4 του Ν. 3584/2007."

Ο Δήμος Αθηναίων έχει προθεσμία εντός 30 ημερών να προσφύγει ενώπιον της Επιτροπής του άρθρου 152 της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής. Σε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που αποστείλαμε σήμερα ζητήσαμε από τον Δήμο να μην ασκήσει αυτή την προσφυγή, δεδομένης της υπάρχουσας νομολογίας και να αποκαταστήσει άμεσα τον υπάλληλο ως Προϊστάμενο Διευθύνσεως.

Το γραφείο μας εκπροσωπεί συνολικά επτά (7) προϊσταμένους του Δήμου Αθηναίων που έχουν προσφύγει για υποβιβασμό. Αυτή ήταν η απόφαση επί της πρώτης προσφυγής που ασκήσαμε στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής. Λόγω της αναστολής των προθεσμιών, δεν μπορεί να αποκλειστεί η περίπτωση να προσφύγουν και άλλοι προϊστάμενοι στα αρμόδια θεσμικά όργανα, καθώς δεν έχει εκπνεύσει η δίμηνη προθεσμία της άσκησης αίτησης ακύρωσης ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών.