Αγαπητέ κύριε Σωτηρόπουλε,
Θα μου επιτρέψετε όμως να μην πάρω θέση, κι αυτό για δύο λόγους :
Σας εκθέτω, κ. Σωτηρόπουλε, με τη δέουσα συντομία, τις απόψεις μου στα πολλά ζητήματα που θέσατε με την ανάρτηση "Ερωτήσεις για τους 3 υποψήφιους Έλληνες Ευρωδικαστές", επιθυμώντας έτσι να συμβάλλω και στο δημόσιο διάλογο που ούτως ή άλλως κινητοποιείτε με τις λοιπές αναρτήσεις σας για τα παρεμφερή -προς τα των"ερωτήσεων"- ζητήματα.
Οι ερωτήσεις σας προσφέρονται σε μια, κάπως ομαδοποιημένη προσέγγιση.
Η πρώτη ομάδα ερωτήσεών σας αφορά στις ατομικές ελευθερίες που σχετίζονται με τη λειτουργία του Διαδικτύου.
Δεν νομίζω ότι, καταρχάς, η απόφαση του ΕΔΔΑ K.U. κ. Φινλανδίας προσφέρεται σαν επιχείρημα για τη ανάδειξη του άρ. 8 ΕΣΔΑ ως νομικής βάσης προς το σκοπό της θεσμοθέτησης της άρσης του απορρήτου επί αδικημάτων σαν την εξύβριση ή τη δυσφήμηση. Εξάλλου, ούτε η ίδια η απόφαση, με τη σκ. 41, το πάει σ' αυτή την κατεύθυνση. Με τα κριτήρια και τις έννοιες του εθνικού ποινικού δικαίου, ίσως η απόφαση του ΕΔΔΑ να μπορούσε να θεωρηθεί ότι προσέγγισε το αδίκημα της παιδοφιλίας σαν ιδιώνυμο αδίκημα. Αυτό που αποδοκίμασε το ΕΔΔΑ ήταν μια προσβολή, όχι τόσο από ιδιώτες όσοαπό το Κράτος και εξαιτίας της αδράνειάς του να νομοθετήσει κατά την επίμαχη χρονική περίοδο, του πυρήνα του ατομικού δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή που έγκειται αφενός στην ακεραιότητα της βιολογικής και ηθικής υπόστασης του ατόμου, αφετέρου στον ευπαθή χαρακτήρα της υπόστασης του παιδιού. Εμμένοντας, πάντως, στην προσέγγιση από τη σκοπιά του ποινικού δικαίου και παίρνοντας υπόψη και δικό σας σχόλιο σε άλλη ανάρτηση ("Ειδικότερα για το μέτρο της 'ονομαστικοποίησης' ιστοσελίδων"), θαέλεγα ότι αν σε κάτι μπορεί να χρησιμεύσει η απόφαση K.U. κ. Φινλανδίας, είναι στο να δώσει επιχειρήματα για το χαρακτηρισμό της παιδοφιλίας ως "ιδιαίτερα σοβαρού εγκλήματος", που να δικαιολογεί την άρση του απορρήτου με απόφαση δικαστικής αρχής (άρ. 19§1 Συντ.).
Θα προτιμούσα, προσωπικά, να στηρίξω το θεμελιώδη χαρακτήρα της πρόσβασης στο Διαδίκτυο περισσότερο σε υποχρέωση παροχής δημόσιας υπηρεσίας από τη μεριά της Πολιτείας. Εξ όσων γνωρίζω, πρόσφατα (στα τέλη του 2009) αυτή την προσέγγιση ενσάρκωσε νομοθεσία που εισάχθηκε στη Φινλανδία. Σίγουρα στα πλαίσια μιας τέτοιας νοηματοδότησης του σχετικού δικαιώματος ως θεμελιώδους, οφείλουν να έχουν τη θέση που τιςαρμόζει οι εγγυήσεις του δικαιώματος ως ελευθερίας (άρ. 10 ΕΣΔΑ). Αυτή την προσέγγιση ενστερνίστηκε το γαλλικό Συνταγματικό Συμβούλιο (θεμελιώνοντας την, βέβαια, στο άρ. 11 της Διακήρυξης του 1789, κι όχι στο 10 ΕΣΔΑ) με την απόφασή του υπ' αριθ. 2009-580 DC της 10.6.2009 (είναι δημοσ. και στηνAJDA 2009, σελ. 1133, με σχόλιο του Brondel). Ειδικά δε για τη διάσταση "three strikes" που είχε εισαγάγει ο γαλλικός νόμος "DAVDSI", το ΣΣ αποδοκίμασε τη ρύθμιση σύμφωνα με την οποία η οικεία ανεξάρτητη αρχή (η γνωστή και ως"HΑDOPI") μπορεί να διατάξει τη διακοπή της πρόσβασης στον παραβάτη των κανόνων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, λέγοντας πολύ απλά ότι η HΑDOPI δεν είναι δικαστική αρχή και ότι μια τέτοια κύρωση δεν μπορεί παρά να ληφθεί μόνο μετάαπόφαση αμιγώς δικαστικού οργάνου. Πέραν αυτών, βρίσκω τη λογική του "three strikes" λιγάκι βλακώδη : μέσα στο πανελεύθερο (sic) Internet, τι θα πεί"ανέχομαι μέχρι 3 απόπειρες"? Ο χρήστης, και μετά τη διακοπή της πρόσβασης, θα πάει στον η/υ του γείτονα ή του φίλου του και άνετος θα κάνει την …4η απόπειρά του!
Θεωρώ ότι είναι υπέρμετρα επαχθές μέσα στη γενικότητά του και δυσανάλογο ως προς τον επιδιωκόμενο σκοπό (την πρόληψη ή τη δίωξη εγκλημάτων) το μέτρο της υποχρεωτικής διατήρησης των δεδομένων κίνησης από τις εταιρίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, το οποίο επιτάσσεται από την οδηγία 2006/24 της ΕΕ. Δεν βλέπω όμως, το γε νυν έχον (δηλ. με την μη συμμετοχή της ΕΕ στην ΕΣΔΑ ως συμβαλλόμενο μέρος της), ευδοκίμηση μιας εξέτασης της σκοπιμότητας του μέτρου από τη σκοπιά των διατάξεων της Σύμβασης (άρ. 6,7,8,10), όχι για άλλο λόγο παρά μόνο για εκείνο της υπερβολικής "gentleness" που το ΕΔΔΑ, σ' αυτή τη φάση και βάσει της νομολογίας Boshporus, επιδεικνύει έναντι της ΕΕ, αξιώνοντας (πολιτικά μιλώντας : ορθώς) "insuffisance manifeste" στην κοινοτική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων ώστε να εγκαλέσει την ευθύνη έναντι της Σύμβασης του, ή των, ή όλων των κρατών μελών της ΕΕ.
Δεν καταλαβαίνω : πώς γίνεται να μιλάμε για"κλειστό profile" σε υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης; Στα κοινωνικά δίκτυα, οι πληροφορίες που σχετίζονται με την προσωπική κατάσταση ενός ατόμου, λαμβάνοντας υπόψη τη λειτουργία τουFacebook, δεν μπορούν να διαδοθούν χωρίς τη θέλησή του από "φίλους" του, ή από φίλους φίλων κ.ο.κ.; Δεν βοηθά ούτε η νομοθεσία ούτε η νομολογία (οι εκτός συνόρων μας, προφανώς) για τον προσδιορισμό της φύσης των ηλεκτρονικώνεργαλείων κοινωνικής δικτύωσης. Η φύση των πληροφοριών που αποτελούν αντικείμενο διακίνησης στο Facebook μπορεί να αποτιμηθεί σε συνάρτηση με τις παραμέτρους εμπιστευτικότητας που άπτονται τουprofile του χρήστη. Μια σειρά παραδειγμάτων μου έρχεται στο νου. Αναφέρομαι στο γαλλικό δίκαιο, που μου είναι κάπως οικείο : δημόσια έγκριτος νομικός ισχυρίστηκε, πολύ πρόσφατα (από τις στήλες της LeMonde, του Αυγούστου 2010), ότι μια ιδιωτική επιχείρηση μπορεί να κάνει χρήση της ιδιωτικής αλληλογραφίας ενός εργαζόμενου σ' αυτή και να τον απολύσει, αν το περιεχόμενο ενός μηνύματος που περιέχεται στην αλληλογραφία της το αποκάλυψε ο αποδέκτης του μηνύματος και εφόσον προκύπτει προφανής διατάραξη των συμφερόντων της εταιρίας. Από την άλλη όμως μεριά, πριν από 2 χρόνια είχε εκδοθεί η γνωστή απόφαση "Nikon" του γαλλικού ακυρωτικού. Στο ερώτημα αν ένας εργοδότης μπορεί να ανοίξει κατά το δοκούν την ηλεκτρονική αλληλογραφία του υπαλλήλου του, το δικαστήριο απάντησε αρνητικά : κρίνοντας ότι η ιδιωτική ζωή του εργαζόμενου είναι σεβαστή ακόμη και στο χώρο της εργασίας του, το δικαστήριο συμπέρανε ότι η οφειλόμενη προστασία (της ιδιωτικής ζωής) συνεπάγεται, ιδίως, το απόρρητο της αλληλογραφίας,και κατέληξε τονίζοντας ότι ο διευθυντής μιας επιχείρησης δεν μπορεί να λάβει γνώση των προσωπικών μηνυμάτων που διοχετεύει ή δέχεται ο εργαζόμενος χάρη σε ένα ηλεκτρονικό εργαλείο που τέθηκε στη διάθεσή του για την παροχή της εργασίας του. Ωστόσο, στα μέσα του 2009 η νομολογία"Nikon" του γαλλικού ακυρωτικού φάνηκε να υποχωρεί : το δικαστήριο έκρινε ότι πλην περιπτώσεων κινδύνου ή σοβαρών περιστάσεων ο εργοδότης δεν μπορεί ν' ανοίξει τα μηνύματα που ο εργαζόμενος θεωρεί προσωπικά, παρά μόνο με την παρουσία του τελευταίου κι εφόσον αυτός προσηκόντως προσκλήθηκε να παραστεί. Επομένως, σε σοβαρές και έκτακτες περιστάσεις ο εργοδότης μπορεί να διαβάσει τα e-mails ενός υπαλλήλου του, ακόμη κι αν αυτός είναι απών… Για ποια"κλειστότητα" του δικτύου κοινωνικής δικτύωσης εν τέλει συζητάμε?
Τέλος, είναι τόσο "κατακλυσμιαία" η παρουσία των πάσης φύσεως ψευδεπίγραφων δημοσιογράφωνστα blogs, που δεν μπορώ να δεχτώ ότι υποχρεώσεις που πηγάζουν από το άρ. 10 ΕΣΔΑ δεν θα πρέπει να δεσμεύουν όλους τους bloggers, είτε είναι αληθινοίδημοσιογράφοι είτε ψευτο-δημοσιογράφοι.
Μια δεύτερη ομάδα ερωτημάτων που θέσατε αφορά τη μεταχείριση των μειονοτήτων.
Καταρχάς, υποθέτω ότι αναφέρεστε στις καταδικαστικές αποφάσεις Ουράνιο Τόξο κ. Ελλάδοςτου 2005 και τις λοιπές της περιόδου 1998-2005, που αφορούσαν στην παραβίαση του άρ. 11 ΕΣΔΑ. Κατά βάση θεωρώ ότι οι αποφάσεις αυτές είναι δηλωτικέςτης ανεπάρκειας της πολιτικής στην Ελλάδα να λύσει ζητήματα που αφορούν στην ύπαρξη εθνοτικών μειονοτήτων με τα δικά της, πρόσφορα μέσα και της προτίμησής της να εναποθέτει την «επίλυσή» τους στους ώμους των δικαστών (Ελλήνων τε και Ευρωπαίων) (σε εισαγωγικά τοποθετώ τη λέξη επίλυση, γιατί δεν πρόκειται στην ουσία για πραγματική επίλυση, αλλά για αποσιώπηση από τη δικαιοσύνη των ευθυνών της πολιτικής τάξης). Σε όλες τις υποθέσεις, κυριολεκτικά κονιορτοποίησε το ΕΔΔΑ κάθε επιχείρημα που αντέταξε ενώπιόν του η ελληνική κυβέρνηση για την δικαιολόγηση των παραβιάσεων της Σύμβασης εκ λόγων προστασίας της εδαφικής ακεραιότητας και της εξωτερικής ασφάλειας της χώρας. Το μόνο που δεν έκανε το Δικαστήριο, προφανώς για να μην γελοιοποιήσει ακόμη περισσότερο τη χώρα μας, ήταν να μην αναφέρει ότι αν όντως οι κυβερνήσεις πίστευαν κάτι τέτοιο, γιατί δεν επεδίωξαν να νομιμοποιήσουν τα επίδικα μέτρακάμνοντας χρήση της dérogation του άρ. 15 της Σύμβασης ; Δεν γνωρίζω να σας πώ, "αν ήμουν δικαστής", αν θα ήμουν εκείνος που θα έθετε το σχετικό ερώτημα στην ελληνική κυβέρνηση και αν, μη έχοντας –προφανώς- λάβει ικανοποιητική απάντηση, θα επέμενα να υπήρχε στη μια ή την άλλη απόφαση σχετικό χωρίο.
Σχετικά με την απόρριψη μήνυσης για ρατσιστικές πράξεις ως πράξης μη συμμόρφωσης στα άρ. 14 και 8, φαντάζομαι ότι δεν αναφέρεστε σε μια οποιαδήποτε "ομάδα προσώπων", αλλά σε ομάδες με ιδιαίτερα και εδραιωμένα στην τοπική κοινωνίαεθνοτικά ή πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Αν η απόρριψη της μήνυσης είχε στηριχτεί σε αξιολογήσεις (του δικαστή) που έκδηλα καταφρονούσαν τα ιδιαίτερα και εδραιωμένα χαρακτηριστικά της ομάδας αυτής, όντως θα εγείρετο ζήτημα παραβίασης των δυο διατάξεων της Σύμβασης και ιδίως του άρ. 14, πολλώ δε μάλλον που η πρόσφατη απόφαση MunozDiaz κατά Ισπανίας αποδεικνύει (αν και δεν αφορά σε εθνικές ποινικές αποφάσεις, αλλά σε διοικητικές πρακτικές) ότι μάλλον κατασταλάζει η δικανική πεποίθηση (του ΕΔΔΑ) για την προστασία από τη Σύμβαση του δικαιώματος στη μη διάκριση των"well-established" μειονοτικών ομάδων.
Τέλος, σχετικά με το κοινωνικό δικαίωμα στη στέγαση των Ρομά, σας θυμίζω ότι ήδη αναγνωρίζεται τέτοιο δικαίωμα, σε συνδυασμό όμως με την αξίωση για ύπαρξη αποτελεσματικού ενδίκου μέσου για την αντιμετώπιση προσβολών του δικαιώματος (McCann κ. Ηνωμένου Βασιλείου, 2008· παραβάλλετε και την "απόφαση-πιλότος"Hutten-Czapska κ. Πολωνίας). Ας περιμένουμε λίγο ακόμη για να δούμε τι θα αποφασίσει το ΕΔΔΑ στην πολύ σχετική με το θέμα που θέσατε –εκκρεμή- υπόθεση Winterstein κ. Γαλλίας (στέρηση κατοικίας,συνεπεία ενσυνείδητης κρατικής επιλογής, από πρόσωπο που ανήκει σε ευπαθή ομάδα του πληθυσμού, η οποία το οδηγεί σε κατάσταση ακραίας φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού). Πάντως, λόγω και της σημερινής ιδιότητάς μου του μέλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, θέλω να εξάρω τη νομολογία του αυτού του "οιονεί" δικαστικού οργάνου με την οποία προστατεύεται το δικαίωμα αυτό των Ρομά υπό τους όρους του άρ. 31 του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, τον οποίο σας θυμίζω ότι η χώρα μας δεν έχει ακόμη κυρώσει, χωρίς βέβαια αυτό να την έχει απαλλάξει από «καταδικαστική» απόφαση που εξέδωσε η ΕΕΚΔ ακριβώς για την παραβίαση του δικαιώματος στέγασης των Ρομά υπό τους όρους –όμως- του άρ. 16 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη του 1961 (δικαίωμα της οικογένειας σε κοινωνική, νομική και οικονομική προστασία) [πρόκειται για την προσφυγή υπ'αριθ. 49/2008 International Centre for the LegalProtection of Human Rights (INTERIGHTS) κ. Ελλάδος, προσβάσιμη στο website της ΕΕΚΔ, σύντομη παρουσίαση της οποίας έχει γίνει και από την επιθεώρηση Τετράδια Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ανθρωπιστικού Δικαίου και Ανθρωπιστικής Δράσης, τ. 21/2010].
Μια τρίτη ομάδα ερωτημάτων σας αναφέρεται σε πολιτικά δικαιώματα.
Σχετικά με το αν το άρ. 3 του ΠΠ προστατεύει ή όχι το δικαίωμα ψήφου των Ελλήνων με μόνιμη κατοικία το εξωτερικό, προφανώς αναφέρεστε στην απόφαση του Ιουλίου 2010 Σιταρόπουλος και λοιποί κ. Ελλάδος. Όντως το Δικαστήριο έκρινε ότι το άρ. 3 ΠΠ δεν πρέπει να ερμηνεύεται ότι επιβάλλει, με τρόπο γενικό, θετική υποχρέωση στις εθνικές αρχές να εγγυώνται το δικαίωμα ψήφου στις βουλευτικές εκλογές των εκπατρισμένων πολιτών. Νομίζω ότι εδώ, το ΕΔΔΑ αισθάνθηκε δεσμευμένο από την νομολογία της παλιάς Ευρωπαϊκής ΕπιτροπήςΔικαιωμάτων του Ανθρώπου, σύμφωνα με την οποία η υποχρέωση που επιβάλλει ένα κράτος να ασκείται το δικαίωμα ψήφου μόνο στο εθνικό έδαφος δεν στοιχειοθετεί παραβίαση του άρ. 3 ΠΠ. Η νομολογία όμως αυτή ανατρέχει στο 1981 και αν όντως η απόφαση Σιταρόπουλος είναι προέκτασή της, δεν θεωρώ ότι εν έτει 2010, με τον κατακερματισμό του σώματος των πολιτών κάθε κράτους που έχει δημιουργηθεί και ολοένα εντείνεται λόγω της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η επίμαχη κρίση του Δικαστηρίου στην απόφαση Σιταρόπουλος παρακολουθεί με συνέπεια και προσοχή τη σημερινή κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.
Όσον αφορά την αναγνώριση του δικαιώματος ιθαγένειας σε πρόσωπα που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα από αλλοδαπούς γονείς, πέραν της σημασίας που έχει για το θέμα η πρόσφατη απόφαση Kurić κ. Σλοβενίας, η οποία αφορά τους “σβυσμένους” (erased, effacés) από τα μητρώα των Σλοβένων πολιτών μη Σλοβένους μόνιμους κατοίκους της Σλοβενίας (την οποία έχετε μάλιστα σχολιάσει στο blog σας), επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι η χώρα μας δε έχει εισέτι επικυρώσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την ιθαγένεια του 1997 του Συμβουλίου της Ευρώπης, που είναι αυτή η οποία άμεσα, ρητά και ειδικά κατοχυρώνει το δικαίωμα στην απόκτηση της ιθαγένειας των προσώπων σαν κι αυτά που εδώ μας απασχολούν.
Τέλος, δυο μεμονωμένες ερωτήσεις θέτετε για ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας και για το δικαίωμα γάμου των ομόφυλων ζευγαριών.
Στο πρώτο ζήτημα, αναφέρεστε, υπαινικτικά, στην υπόθεση Lautsi κ. Ιταλίας. Δεν είμαι και πολύ σύμφωνος με την απόφαση του Τμήματος, η οποία ήδη έχει περάσει, όπως καλά γνωρίζετε, στη δικαιοδοσία της Grande Chambre. Το 2ο εδάφιο του άρ. 2 ΠΠ αντανακλά κοινωνικές αντιλήψεις της επόμενης μέρας του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Πόσο μπορούμε σήμερα, με την οικογένεια να μην είναι πλέον ο πιο σημαντικός παράγοντας της κοινωνικοποίησης του ατόμου και ειδικά του παιδιού, να υποστηρίζουμε ότι όντως οι γονείς είναιαντικειμενικά (και όχι μόνον λόγω κρατικής"ανάμειξης" [interference, ingérence]) σε θέση να ασκούν το δικαίωμά τους να εξασφαλίζουν την εκπαίδευση των παιδιών τους σύμφωνα με τις δικές τους θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις ; Θα προτιμούσα, ομολογώ, μια απόφαση του Τμήματος που να άφηνε περισσότερο "χώρο" στο επιχείρημα της ίσης μεταχείρισης : στην απόσυρση δηλ. τηςεικόνας του Εσταυρωμένου από τις σχολικές αίθουσες κατ' εφαρμογή της από το άρ. 14 ΕΣΔΑ (σε συνδυασμό με το άρ. 9) απορρέουσας υποχρέωσηςτου σύγχρονου κράτους να εγγυάται τη θρησκευτική ελευθερία τηρώντας ίσες αποστάσεις μεταξύ των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών δογμάτων, και μεταξύ πιστών και μη-πιστών, της υποχρέωσης ουδετερότητάς του έναντι αντιμαχόμενων ή απλώς αντιφατικών θρησκευτικών αντιλήψεων, τηςυποχρέωσής του να εγγυάται, εν τέλει, την ίση μεταχείριση όλων των πολιτών.
Όσο για την απόφαση Shalk & Kopf κ. Αυστρίας της 24ης Ιουνίου 2010, απλώς σας επισημαίνω ότι η εκεί μειοψηφούσα άποψη (Ροζάκης, Spielmann) έγινε … πλειοψηφία στην λίγο μεταγενέστερη απόφασηP.B. & J.S. που εκδόθηκε πάλι κατά Αυστρίας (22 Ιουλίου 2010). Η απόφαση αυτή άμεσα άπτεται με το ζήτημα που φαίνεται ειδικά να σας ενδιαφέρει (σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης συναπτόμενο από ομόφυλα ζευγάρια) : με τόλμη αναγνωρίζει το πρόσφορο του θεσμού αυτού να αποτελεί εκπλήρωση υποχρέωσης απορρέουσας από το άρ. 8, έστω και αν η απόφαση αυτή μ' ένα –κατά τη γνώμη μου- μάλλον μη προσεγμένο σκεπτικό κατά ένα σκέλος της απαλλάσσει την Αυστρία από παραβίαση της Σύμβασης, στο βαθμό που η επίμαχη νομοθεσία εισάγει ένα δήθεν (κατά τη γνώμη μου) ουδέτεροκριτήριο διαφοροποιημένης μεταχείρισης ομόφυλων-ετερόφυλων ζευγαριών (το κριτήριο της ανατροφής των παιδιών).
Σας ευχαριστώ και πάλι, κ. Σωτηρόπουλε, για το βήμα διαλόγου που μου προσφέρατε και προσβλέπω στην ανάρτηση των παρατηρήσεών μου στο blog σας.
ΠΕΤΡΟΣ ΣΤΑΓΚΟΣ Θεσσαλονίκη, 22 Αυγούστου 2010
Σε υπόθεση που εκπροσωπώ τον θιγόμενο πολίτη, μετά από 2 προσωρινές διαταγές, το Πρωτοδικείο Καλαμάτας εξέδωσε και απόφαση ασφαλιστικών μ...