Η ανάκριση του Λόρδου Έλγιν από το Βρετανικό Κοινοβούλιο

Στις 29.2.1816, πριν ακριβώς από διακόσια χρόνια, ο Λόρδος Έλγιν εμφανίστηκε στην Ειδική Επιτροπή του Βρετανικού Κοινοβουλίου για να εξεταστεί το αίτημά το προς πώληση των γλυπτών που είχε αφαιρέσει από τον Παρθενώνα στο Βρετανικό Δημόσιο. Τα πρακτικά  της εν λόγω Eπιτροπής σώζονται και υπάρχουν ελεύθερα αναρτημένα στο Διαδίκτυο, ως μέρος της γενικότερης Έκθεσης της Ειδικής Επιτροπής για την Συλλογή Έλγιν ("Report from the Select Committee on the Earl of Elgin's collection of Sculptured Marblese etc.") Βάσει αυτής της Έκθεσης, η Μεγάλη Βρετανία αγόρασε τα Γλυπτά για το ποσό των 35.000 λιρών και με νόμο τα παραχώρησε στο Βρετανικό Μουσείο το 1816. 

Από την Έκθεση αυτή προκύπτει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο υπέβαλε ερωτήσεις στον Λόρδο Έλγιν για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Γλυπτών κι εκείνος έδωσε απαντήσεις εξαιρετικά διαφωτιστικές ως προς την νομιμότητα ή μη των ενεργειών του και ως προς την ικανότητα να αποδείξει κατά πόσον διέθετε σχετική άδεια για τις πράξεις στις οποίες προέβη. 

Παραθέτω σε μετάφρασή μου το μέρος που αφορά την εξέταση του Λόρδου Έλγιν από την Ειδική Επιτροπή. 

- Λόρδε μου, θα είχατε την τιμή να μας εκθέσετε τις περιστάσεις υπό τις οποίες βρεθήκατε στην κατοχή αυτής της συλλογής, καθώς και την εξουσία που είχατε για να λάβετε τα μάρμαρα από την Αθήνα;

- Η ιδέα μου προτάθηκε το έτος 1799, κατά την περίοδο του διορισμού μου στην πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, από τον κ. Χάρισον, έναν αρχιτέκτονα που εργαζόταν για εμένα στην Σκοτία και ο οποίος είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Ρώμη. Η παρατήρησή του ήταν ότι, παρόλο που ευρίσκονταν σε δημόσια χρήση για να παρέχουν μια γενική γνώση σχετικά με τα απομεινάρια της Αθήνας, πάντως δεν μπορούσαν να γίνουν γνωστά στους καλλιτέχνες και ιδίως στους φοιτητές, τους οποίους κυρίως θα ωφελούσε η πραγματική παρουσίασή τους. Επ' αυτής της πρότασης, συζήτησα πολύ με το περιβάλλον μου στο Λονδίνο. Επισήμανα στον Λόρδο Γκρένβιλ, τον κ. Πιτ και τον κ. Ντάντας ότι ήταν μια ιδέα τέτοιας εθνικής σημασίας που η Κυβέρνηση θα έπρεπε να αναλάβει, όχι μόνο να πάρει τα αντικείμενα, αλλά να το κάνει χρησιμοποιώντας τους πιο ικανούς καλλιτέχνες που είχε εκείνο τον καιρό η Αγγλία. Η απάντηση της Κυβέρνησης, η οποία ήταν τελείως αντίθετη, ήταν ότι η Κυβέρνηση δεν είχε δικαίωμα να αναλάβει ένα κόστος απεριόριστης φύσης, κυρίως δεδομένου ότι υπήρχε μικρή δυνατότητα τότε για την επιτυχία αυτής της επιχείρησης. Έχοντας αυτά υπόψη, ζήτησα από κάποιους καλλιτέχνες εδώ που μου είχαν συσταθεί ως ικανοί να ανταποκριθούν σε αυτόν τον σκοπό, να πάνε για λογαριασμό μου. Ο  κ. Τέρνερ είχε μία ένσταση στο σχέδιό μου, καθώς ο σκοπός ήταν γενικότερης φύσεως και επέμενα ότι θα έπρεπε η εργασία όλων των καλλιτεχνών να συγκεντρωθεί από εμένα. Ενίστατο, καθώς ήθελε να κρατήσει ένα ποσοστό της εργασίας του για δική του χρήση. Επιπλέον ζήτησε 700-800 λίρες μισθό, πέραν των εξόδων, κάτι το οποίο υπερέβαινε τις δυνατότητές μου. Έτσι, δεν έγινε καμία προπαρασκευή εδώ για την γενικότερη επιχείρηση. Όταν πήγα στην Σικελία, συνάντησα τον σερ Ουίλιαμ Χάμιλτον, στον οποίο εξήγησα τις απόψεις μου. Με ενθάρρυνε και ζήτησε από τον βασιλιά της Νάπολης να με αφήσει να πάρω τον ζωγράφο του τον Λουζιέρι, που εκείνη την εποχή ασχολείτο με τις γραφικές θέες της Σικελίας για την κυβέρνηση της Σικελίας. Αυτός πήγε μαζί με τον κ. Χάμιλτον στην Ρώμη και σύμφωνα με το πρόγραμμα που ετοίμασε ο σερ Ουίλιαμ Χάμιλτον, προσέλαβε τους άλλους πέντε καλλιτέχνες που τον συνόδευσαν στην Τουρκία. Αυτά τα πέντε πρόσωπα ήταν: δύο αρχιτέκτονες, δύο μοντελιστές και ένας ζωγράφος πορτραίτων. Ο Λουζιέρι ήταν γενικός ζωγράφος. Έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη στα μέσα του Μαίου του 1800 κατά το χρόνο που η Γαλλία είχε καταλάβει την Αίγυπτο και φυσικά δεν γίνονταν επιχειρήσεις χωρίς την προοπτική της πλήρους επιτυχίας. Τους έστειλα πάντως στην Αθήνα αμέσως μόλις δόθηκε η ευκαιρία. Για αρκετούς μήνες δεν είχαν πρόσβαση στην Ακρόπολη, παρά μόνον για να ζωγραφίσουν και με κόστος πέντε γουνέες τη μέρα. Αυτό κράτησε από τον Αύγουστο του 1800 μέχρι τον Απρίλιο του 1801.

 Τhomas Bruce, 7ος κόμης του Έλγιν

- Αυτή η περιορισμένη πρόσβαση είχε διάρκεια εννέα μηνών;

- Ναι.

- Το αντίτιμο των πέντε γουνέων ήταν καθιερωμένο για τους αλλοδαπούς;

- Υπήρχαν τόσο λίγοι αλλοδαποί που δεν το ξέρω, αλλά από όσο γνωρίζω ήταν τόσο. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου οι καλλιτέχνες μου έμεναν σε κτίρια στην κάτω πόλη των Αθηνών. Ανάλογα με την μεταβολή των σχέσεών μας με την Τουρκία, η ευκολία της πρόσβασης αυξανόταν σε μένα και σε όλους τους Άγγλους ταξιδευτές. Και περί τα μέσα του καλοκαιριού του 1801, όλες οι δυσκολίες είχαν εκλείψει. Τότε αποκτήσαμε πρόσβαση για γενικούς σκοπούς. Οι ίδιες δυνατότητες υπήρχαν μέχρι την αναχώρησή μου από την Τουρκία τον Ιανουάριο του 1803, περίοδο κατά την οποία απέλυσα τους πέντε από τους έξι καλλιτέχνες και, έχοντας στείλει στην πατρίδα όλη την συλλογή, μέχρι το έτος 1812, ο Λουζιέρι παρέμενε με οδηγίες, μέσα και εξουσίες που του επέτρεπαν να διεξάγει την ίδια επιχείρηση στο μέτρο που απέμενε να το πράξει και, όπως συμπέρανα, πιο τέλεια. Αλλά από αυτή την περίοδο του 1803 μέχρι σήμερα, κατά την διάρκεια της φυλάκισής μου στην Γαλλία και κατά την διάρκεια των επόμενων ετών, ενεργούσε χωρίς να τον αποσπά κανείς στην απόλαυση αυτών των δυνατοτήτων και με ανανέωση εκ μέρους των ίδιων αρχών. Με τα ίδια έξοδα, για όσα έκανε και πριν. 

Σχέδιο του Λουιέρι με τις σκαλωσιές στον Παρθενώνα

- Που είναι τώρα αυτός;

- Είναι ακόμη εκεί. Δεν ήταν εκεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά πήρε νέα άδεια από τις ίδιες αρχές. 

- Λόρδε μου, είπατε ότι όταν άλλαξαν οι σχέσεις αυτής της χώρας και της Τουρκίας, συνεχίστηκε η πρόσβαση σε εσάς και στους καλλιτέχνες σας;

-Ναι. Και το 1801 ήραν όλα τα εμπόδια που είχαμε για να ανεβάσουμε σκαλωσιές και να προχωρήσουμε σε σκάψιμο. 

- Δόθηκαν ίδιες άδειες για σκαλωσιές και για σκάψιμο και σε άλλα πρόσωπα στην Αθήνα εκείνο τον καιρό;

- Δεν γνωρίζω κάτι τέτοιο. Φυσικά και άλλα πρόσωπα χρησιμοποιούσαν τις ίδιες σκαλωσιές. Δεν ξέρω αν υπήρχε κάποια ειδική άδεια τέτοιου είδους. Πιστεύω η άδεια που μου δόθηκε ήταν ουσιαστικά η ίδια όπως και σε κάθε άλλο πρόσωπο, με την διαφορά της έκτασης των μέσων και της απεριόριστης χρήσης χρημάτων. Δεν υπήρχε κανείς εκεί πιστεύω που έκανε κάτι άλλο πέρα από ζωγραφική.

- Η άδεια αναφερόταν ειδικώς στην αφαίρεση αγαλμάτων ή αυτό είχε αφεθεί σε διακριτική ευχέρεια;

- Όχι. Η άδεια εφαρμόστηκε όπως όλες αυτές οι γενικές άδειες που δίνονταν. Στην πραγματικότητα, οι άδειες που εκδίδονται από την Πύλη για κάθε απομακρυσμένη επαρχία είναι σχεδόν η εξουσία να κάνεις το καλύτερο δυνατό παζάρι με τις τοπικές αρχές. Η άδεια ήταν για να ζωγραφίσουμε, να κάνουμε μοντέλα και να αφαιρέσουμε. Υπήρχε μια ειδική άδεια για ανασκαφή σε ένα συγκεκριμένο σημείο. 

- Η άδεια ήταν έγγραφη;

- Ήταν και απευθυνόταν από την Πύλη στις τοπικές αρχές, στις οποίες την παρέδωσα. Δεν έχω κρατήσει καμία. Σε μια επιστολή που έστειλα στον κ. Λονγκ το έτος 1811, χρησιμοποίησα τις εξής λέξεις: "ότι τα στελέχη της Πύλης αποφάσισαν, μετά από πολλούς μπελάδες και υπομονετικά αιτήματα, να μου δώσουν την άδεια να αφαιρέσω ό,τι θα ανακάλυπτα καθώς και να κάνουμε σχέδια και μοντέλα."

- Υποθέτετε, Λόρδε μου, ότι αυτός θα ήταν ο ίδιος τύπος άδειας που είχε δοθεί και σε άλλους; Και ότι εσείς την εφαρμόσατε σε μεγαλύτερη έκταση από άλλους;

- Ήταν διαφορετική στο μέτρο που κανείς άλλος δεν είχε υποβάλλει αίτηση για να αφαιρέσει πράγματα ή να κατασκευάσει μοντέλα.

Ο Λόρδος Έλγιν

- Γνωρίζετε, Λόρδε μου, αν είχε δοθεί σε άλλο πρόσωπο άδεια για να αφαιρέσει αντικείμενα ή να κατασκευάσει μοντέλα;

- Ο κύριος ντε Σουαζέλ είχε την ίδια άδεια. Και κάποια από τα αντικείμενα που αφαίρεση είναι τώρα στην συλλογή μου. 

- Τα αφαίρεσε ενώ ήταν πρέσβης στην Πύλη;

- Ναι.

Marie-Gabriel-Florent-Auguste de Choiseul-Gouffier 

- Είχε δοθεί ποτέ άδεια για εκσκαφές και αφαιρέσεις πριν από τον κ. Σουαζέλ;

- Δεν γνωρίζω.

- Φαίνεται ότι υπάρχει μια σοβαρή διαφορά ανάμεσα στο να αφαιρέσει κανείς αφού σκάψει και στο να σκάψει και να αφαιρέσει. Η ερώτηση δεν αφορούσε αν σας επιτράπηκε να πάρετε ό,τι μπορούσατε να βρείτε με την εκσκαφή, αλλά εάν, Λόρδε μου, είχατε άδεια να αφαιρέσετε αντικείμενα και από τους τοίχους. 

- Είχα την ελευθερία να αφαιρώ πράγματα και από τους τοίχους. Η άδεια αφορούσε γενικά την αφαίρεση αντικειμένων. 

- Υπήρχε κάποια ειδική άδεια που αναφερόταν ιδιαιτέρως στα αγάλματα;

- Δεν γνωρίζω εάν αναφερόταν ειδικώς στα αγάλματα ή εάν ήταν μια γενική εξουσιοδότηση για αφαιρέσεις. Ήμουν υποχρεωμένος να στείλω στην Αθήνα από την Κωνσταντινούπολη άδεια για την κατεδάφιση ενός οικήματος.

- Αυτό το οίκημα ανήκε στην Τουρκική κυβέρνηση; Δεν κρατήσατε αντίγραφο από αυτές τις έγγραφες άδειες που σας δόθηκαν, Λόρδε μου;

- Δεν κράτησα καθόλου αντίγραφα. Κάθε έγγραφο που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην Αθήνα αφέθηκε εκεί, καθώς εκεί συνέχιζε ο Λουζιέρι. Τα λίγα χαρτιά που πήρα μαζί μου κάηκαν κατά την διάρκεια της φυλάκισής μου στην  Γαλλία. Εννοώ ιδιωτικά έγγραφα και όλοι οι φάκελοί μου που είχα πάρει μαζί μου από την Τουρκία.

- Πράγματι, Λόρδε μου, δεν έχετε κανένα αντίγραφο στην Αγγλία από αυτές τις έγγραφες άδειες;

- Κανένα

- Αντιλαμβάνεται ορθώς η Επιτροπή ότι είπατε πως είναι δυνατόν ο Λουζιέρι να έχει τέτοια αντίγραφα;

- Βεβαίως, θα είναι στην Αθήνα, είτε στην κατοχή του, είτε στην κατοχή των εκεί αρχών.

- Θυμάστε ειδικώς, Λόρδε μου, αν υπήρχαν τέτοια αντίγραφα στις αρχές και άλλα που έμειναν στην κατοχή του Λουζιέρι;

- Δεν μπορώ να μιλήσω τόσο συγκεκριμένα, όσο θα ήθελε η Επιτροπή. Η ίδια η άδεια παραδόθηκε στον αρμόδιο λειτουργό. Μετά ο Λουζιέρι πήρε από αυτόν ό,τι χρειαζόταν να παρουσιαστεί σε κάθε μελλοντική περίσταση.

- Εσείς, Λόρδε μου, για δική σας χρήση, κρατήσατε αντίγραφο με τους όρους αυτών των αδειών;

- Όχι, ποτέ. Ουδέποτε θεώρησα ότι θα ετίθετο ζήτημα. Το πράγμα έγινε δημόσια, μπροστά σε όλο τον κόσμο. Εργοδοτούσα τριακόσιους ή τετρακόσιους ανθρώπους κάθε μέρα και οι τοπικές αρχές το ήξεραν, όπως και η Τουρκική κυβέρνηση.

- Λόρδε μου, όταν είπατε ότι η άδεια που σας δόθηκε ήταν ίδια με αυτή που είχε δοθεί και σε άλλα άτομα, με την διαφορά μόνο όσον αφορά την έκταση , θέλατε να πείτε στην Επιτροπή ότι είχαν δοθεί σε άλλα άτομα άδειες για να αφαιρέσουν μάρμαρα και να τα πάρουν μαζί τους;

- Όχι. Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι, σε όλες τις αιτήσεις που υπέβαλα στην Τουρκική κυβέρνηση, ή που υποβλήθηκαν εν γνώσει μου, δόθηκαν οι ίδιες δυνατότητες σε όλες τις περιπτώσεις. Δεν πήρα περισσότερα ως πρέσβης από όσα αυτοί έπαιρναν ως ταξιδιώτες. Αλλά επειδή απασχολούσα καλλιτέχνες, αυτές οι άδειες προστίθενταν στην δική μου. Δεν γνωρίζω να μην δόθηκε κάποια ειδική άδεια που ζητήθηκε, ενώ δόθηκε σε εμένα.

- Λόρδε μου είπατε ότι κανένα άτομο δεν είχε υποβάλλει αίτημα για να αφαιρέσει αντικείμενα;

- Από όσο θυμάμαι, δεν είχε υποβληθεί άδεια για αφαιρέσεις.

- Καμία αίτηση, ούτε μέσω εσάς ή στο μέτρο που γνωρίζετε;

- Ναι, απ' όσο μπορώ να θυμηθώ.

- Φυσικά, Λόρδε μου, εννοείτε με την εξαίρεση της άδειας που πριν είπατε ότι είχε ήδη δοθεί στον Κόμη ντε Σουαζέλ;

- Ναι.

- Γνωρίζετε εάν πράγματι δόθηκε στον Κόμη ντε Σουαζέλ η ίδια άδεια που δόθηκε σε εσάς;

- Άσκησε τις ίδιες εξουσίες.

- Ναι αλλα γνωρίζετε εάν είχε την ίδια άδεια;

- Όχι.

- Επομένως, απ' όσο γνωρίζετε, υπήρχε περίπτωση ένας ιδιώτης να λάβει τέτοια άδεια;

- Δεν γνωρίζω εάν ένας ιδιώτης έχει υποβάλει τέτοια αίτηση και δεν ξέρω αν έχει δοθεί τέτοια άδεια ή όχι. Δεν γνωρίζω εάν υπήρχε δυσκολία στον τρόπο της αφαίρεσης από κάποιον άλλο.

- Ήταν αναγκαίο να ανανεωθούν αυτές οι άδειες αφότου, Λόρδε μου, φύγατε από εκεί και οι καλλιτέχνες που είχατε προσλάβει υπηρετούσαν κανονικά σε στελέχη που έμειναν εκεί;

- Δεν γνωρίζω ποια είναι η διάκριση του Λουζιέρι από τους άλλους καλλιτέχνες.

- Ενεργεί με τις άδειες που δόθηκαν σε εσάς, Λόρδε μου;

- Υπάρχει πόλεμος από τότε.

- Ανανεώθηκαν στο όνομά σας, Λόρδε μου ή ατομικά στα δικά τους;

- Έχουν υποβάλλει αίτηση μέσω του καναλιού που θεωρούν κατάλληλο. Δεν ξέρω ποιο ήταν αλλά μάλλον ήταν η ίδια άδεια που είχε ο Λόρδος Άμπερντιν και πολλοί άλλοι ταξιδιώτες εκεί.

- Γνωρίζετε, Λόρδε μου, εάν η άδεια ανανεώθηκε εις το όνομά σας ή στου κ. Λίστον ή εάν ενεργούν στο πλαίσιο αδειών που δόθηκαν σε αυτόν ή με ατομικές άδειες που δόθηκαν στους καλλιτέχνες;

- Δεν ξέρω τις λεπτομέρειες. Συμπεραίνω ότι ενεργούν ακριβώς όπως όλοι οι άλλοι ταξιδιώτες εκεί. Δεν υπάρχει κάποιο προνόμιο από τον τίλο του πρέσβη που είχα τότε, το οποίο εφαρμόζεται σε αυτούς, καθώς υπάρχει πόλεμος από τότε.

- Έχουν άδεια για εκσκαφή, για να κατασκευάζουν μοντέλα και να αφαιρούν αντικείμενα;

- Έχουν ήδη αφαιρέσει πολλά.

-  Και δεν γνωρίζετε με ποιον τύπο έχουν ανανεωθεί αυτές οι εξουσίες από τον πόλεμο;

- Όχι, δεν γνωρίζω.

- Στο γράμμα του κ. Λονγκ που αναφέρατε, λέτε ότι αποκτήσατε τις άδειες μετά από πολλούς μπελάδες και υπομονετικά αιτήματα. Ποιες ήταν οι ενστάσεις εκ μέρους της Τουρκικής κυβέρνησης;

- Ο γενικός φθόνος τους και το μίσος τους για κάθε τι Χριστιανικό κάθε δόγματος και κάθε παρέμβασής τους. Πιστεύω ότι από την περίοδο της βασιλείας του Λουδοβίκου του 14ου, η Γαλλική κυβέρνηση ήθελε να αποκτήσει όμοια προνόμια και ιδίως την Σιγεία στήλη.

- Περιορίζονταν σε αυτή την γενική ένσταση;

- Στο γενικό μίσος τους για αυτό που αποκαλούσαν χριστιανικά σκυλιά.

- Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο διατύπωναν την ένστασή τους;

- Όχι, αλλά αυτή ήταν η αλήθεια. Διαρκώς το αρνούνταν.

- Χωρίς αιτιολογία;

- Χωρίς αιτιολογίες. Καθένας στην περιοχή γνώριζε ποιοι ήταν οι λόγοι, ότι δεν θα διευκόλυναν κανέναν που δεν ήταν Τούρκος.

Από την τηλεταινία "Lord Elgin and some stones of no value"

- Όλες οι επικοινωνίες σας με την Πύλη ήταν προφορικές, Λόρδε μου;

- Δεν υπήρχε τίποτε έγγραφο μέχρι την έκδοση του διατάγματος.

- Η ένσταση εξαφανίστηκε από την στιγμή της νίκης των ενόπλων δυνάμεών μας στην Αίγυπτο;

- Ναι. Όλο το σύστημα των τουρκικών συναισθημάτων ανατράπηκε αρχικά από την επίθεση της Γαλλίας και μετά με την επέμβασή μας.

- Στην αναφορά σας, Λόρδε μου, έχετε αναφέρει ότι η προσοχή σας είχε δοθεί σε έναν ιδιαίτερο τρόπο για την διάσωση γλυπτών και αρχιτεκτονημάτων από τον κίνδυνο. Ποια μέτρα λάβατε για αυτόν τον σκοπό;

- Όλο το σχέδιό μου ήταν  καταγραφεί και να αποτυπωθεί σε σχέδιο οτιδήποτε αρχιτεκτονικό παρέμενε και θα μπορούσε να εντοπιστεί, να δημιουργηθούν μοντέλα των ειδικών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών. Έφερα στην πατρίδα ένα δείγμα από κάθε κολώνα, για παράδειγμα, καθώς και διακοσμητικά στοιχεία κάθε είδους. Μετώπες και γείσα και κάποια ολόκληρα αγάλματα. Οι αρχιτέκτονες δεν περιορίστηκαν στις καταγραφές όσων είχαν βρει, αλλά σκάβοντας στα θεμέλια μπορούσαν να επεκταθούν και σε περαιτέρω έρευνες που διενεργήθηκαν από τότε με ιδιαίτερη επιτυχία.

1687, o βομβαρδισμός του Μοροζίνι

- Αναφέρετε ότι διασώατε τα ευρήματα από κίνδυνο;

- Από την περίοδο της επίσκεψης του Στιούαρτ στην Αθήνα μέχρι την εποχή που εγώ πήγα στην Τουρκία έχει λάβει χώρα μια τεράστια καταστροφή. Υπήρχε ένας παλαιός ναός στον Ιλισσό που εξαφανίστηκε. Στην γειτονιά της Ήλιδας στην Ολυμπία υπήρχε άλλος ένας ναός που εξαφανίστηκε. Στην Κόρινθο, ο Στιούαρτ νομίζω αναφέρει δεκατρείς κολώνες και μόλις πήγα εκεί υπήρχαν μόνο πέντε. Κάθε ταξιδιώτης που ερχόταν προστίθετο στην γενική απογύμνωση από αγάλματα: υπάρχουν στις μέρες μας θραύσματα στο Λονδίνο. Και οι Τούρκοι διαρκώς κατέστρεφαν τα κεφάλια. Και σε κάποιες περιπτώσεις που όντως περιήλθαν σε γνώση μου, είχαν ρίξει κάτω αγάλματα για να τα χρησιμοποιήσουν σε κανόνια. Με αυτές τις εικόνες και αυτά τα συναισθήματα προχώρησα στην αφαίρεση όσων περισσότερων γλυπτών μπορούσα. Δεν ήταν μέρος του αρχικού σχεδίου να πάρω τιοποτα μαζί μου εκτός από τα μοντέλα μου.

- Οπότε, Λόρδε μου, κάνατε κάτι άλλο για να τα διασώσετε, εκτός από το να πάρετε μαζί σας ό,τι βρήκατε;

- Όχι, ήταν αδύνατο να κάνω κάτι περισσότερο από αυτό. Η Τουρκική κυβέρνηση δεν έδινε ιδιαίτερη προσοχή σε αυτά και ακόμα και σε σύγχρονους τοίχους, αυτά τα πράγματα είχαν αποτελέσει δομικό υλικό μαζί με απλές πέτρες.

- Έχει ειπωθεί ότι σε μια επιστροφή σας από την Τουρκία, Λόρδε μου, σε μια πολύ αρχική περίοδο μετά την αποχώρησή σας, γράψατε στην κυβέρνηση του Μεγαλειότατου σχετικά με τον διορισμό σας ως πρέσβη και ότι εκθέσατε κάποιες περιστάσεις που αποδείκνυαν ότι η αντίληψή σας και η αντίληψή τους ήταν ότι οι επιχειρήσεις σας στην Ελλάδα ήταν εντελώς προσωπική σας υπόθεση. Είναι αληθής αυτήη δήλωση, ότι υπήρχε ένα έγγραφο, που χρονολογείτο από το 1803, το οποίο θα αποδείξει αυτό το γεγονός;

- Υπάρχει, ακριβώς αυτά δόθηκαν ως εντύπωση σε μια επιστροφή μου κατά την περίοδο που έφυγα από την Τουρκία.

- Γνώριζε όντως, Λόρδε μου, η Τούρκικη κυβέρνηση ότι αφαιρέσατε αυτά τα αγάλματα κατ' εφαρμογή της άδειας που σας έδωσαν οι ίδιοι;

- Δεν μου εξέφρασαν κάποια αμφιβολια ότι το γνώριζαν. Και καθώς η επιχείρηση συνεχίζεται αυτά τα δεκαεπτά χρόνια χωρίς κάποια τέτοια έκφραση, στο μέτρο που μου είναι γνωστό, συμπεραίνω ότι έχουν λεπτομερή γνώση για οτιδήποτε γινόταν.

- Γνωρίζετε όντως, Λόρδε μου, εάν αυτοί το γνώριζαν;

- Είναι αδύνατον να αμφιβάλλω περί αυτού.

- Εσείς, Λόρδε μου, ενημέρώσατε κάποιο μέλος της Κυβέρνησης προφορικά;

- Το έχω κάνει πεντακόσιες φορές αλλά δεν μπορώ να απαντήσω συγκεκριμένα πότε ή πώς το έκανα.

- Έχει καταλάβει ορθώς η Επιτροπή, Λόρδε μου, ότι είπατε πως πρέπει να είχαν τόσο καλή αντίληψη, ώστε σε μία περίπτωση πήρατε ειδική εντολή για αφαίρεση ενός συγκεκριμένου αντικειμένου;

- Υπήρχε μία ειδική άδεια για το οίκημα. Όταν σκάψαμε στο σπίτι δεν βρέθηκε ούτε ένα θραύσμα. Έσκαψα στον βράχο και καθώς δεν είχα βρει τίποτα, ο Τούρκος στον οποίο ανήκε το σπίτι ήρθε και μου είπε γελώντας ότι τα είχαν ενσωματώσει στο κανόνι που είχε χτίσει στο σπίτι.

- Είχατε άδεια για να αγοράσετε το σπίτι;

- Για να το κατεδαφίσω.

- Από το 1803 ο Λουζιέρι συνέχισε να αφαιρεί αντικείμενα;

- Μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, αναφερόμενος σε ένα γεγονός μεγάλης σημασίας. Όσο ήμουν φυλακισμένος στο Παρίσι, κατά το έτος 1805, ζώντας στο Παρίσι γαλήνια με την οικογένειά μου, έλαβα μια επιστολή από έναν Άγγλο ταξιδιώτη που διαμαρτύρετο ότι ο Λουζιέρι κατέβαζε ένα μέρος από τη ζωφόρο του Παρθενώνα. Την επόμενη μέρα, ένας ένοπλος ήρθε και με σήκωσε από το κρεβάτι και με έστειλε στην απομόνωση, μακριά από την οικογένειά μου. Τέτοια ήταν η επιρροή που ασκήθηκε από τους Γάλλους για να αποτραπεί αυτή η επιχείρηση.


- Αυτό το αποδίδετε πλήρως στους Γάλλους, Λόρδε μου;

- Ναι, οι Γάλλοι με έστειλαν στο Melun.

- Σε σχέση με όσα αναφέρονται σε ένα κεφάλαιο της αναφοράς σας, Λόρδε μου, θα είχατε την καλοσύνη να μας πείτε αν ακούσατε ποτέ η Τούρκικη κυβέρνηση να λαμβάνει κάποια φροντίδα ώστε να μην καταστραφούν τα έργα τέχνης;

- Απολύτως καμία. Απ' όσο γνωρίζω δεν έγινε ποτέ κάτι τέτοιο. Η στρατιωτική διοίκηση της Ακρόπολης ήθελε να τα κρατήσει, μόλις εμφανίστηκαν άνθρωποι για να τα πάρουν.

- Αυτόν τον δισταγμό εκ μέρους της Κυβέρνησης τον αποδιδετε, Λόρδε μου, σε μια δυσαρέσκεα προς τους χριστιανούς;

- Στη γενική αντίληψη για οποιαδήποτε ενέργεια θα δυσαρεστούσε τους Γάλλους, την περίοδο που οι Γάλλοι βρίσκονταν στην Αίγυπτο.

- Έχετε περιπέσει στην αντίληψή σας να έχει υποβληθεί κάποια συγκεκριμένη αίτηση στην Τούρκικη κυβέρνηση από κάποιο άτομο και να έχει δοθεί άδεια ίδιας έκτασης με την δική σας, Λόρδε μου;

- Δεν γνωρίζω τί έχει μεσολαβήσει από τότε, εκτός από όσα αφορούν τις επιχειρήσεις του Λουζιέρι.

- Παρατηρώντας τα έγγραφά σας, η Επιτροπή συμπεραίνει ότι από το 1812 έχετε παραλάβει πολλά από αυτά τα μάρμαρα, Λόρδε μου;

- Το έτος 1812 ήρθαν περίπου οδόντα κάσες.

- Έχετε παραλάβει κι άλλα μετά;

- Πιστεύω πως ναι, αλλά δεν είμαι πολύ σίγουρος διότι ο ίδιος ήμουν στο εξωτερικό.

- Ο κ. Σουαζέλ κατέβασε καμια από τις μετώπες και από τη ζωφόρο;

- Μία μετώπη και μερικά τεμάχια από τη ζωφόρο. Την μετώπη την αγόρασα σε δημόσια αγορά στο τελωνείο. Ήταν όταν γύρισα από την Γαλλία. Τα πράγματά μου βρίσκονταν διάσπαρτα σε όλη τη χώρα και ένας υπάλληλός μου, μου είπε για κάποια πακέτα στο τελωνείο, χωρίς προορισμό. Έδωσα 24 ή 25 λίρες γι' αυτά.

- Νομίζοντας ότι αυτά τα πακέτα ήταν δικά σας;

- Ναι.

- Όταν ακούσατε ότι θα πωλούνταν αυτές οι κάσες ως αζήτητα τελωνείου, ενημερώσατε την Κυβέρνηση ότι μπορεί να είχε κάποιο συμφέρον επ' αυτών και ότι γι' αυτό δεν οφείλατε να τα αγοράσετε;

- Όχι. Απολύτως όχι.

Η πρώτη αίθουσα με τα γλυπτά

- Ήταν αντικείμενο ιδιωτικής αγοράς;

- Ναι.Αυτά ειχαν εγκαταλειφθεί στην Αθήνα κατά την διάρκεια όλης της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Βοναπάρτης επέτρεψε να πάει μια άμαξα και να φέρει τα πράγματα του κ. Σουαζέλ, ο οποίος είχε στενή σχέση με τον κ. Ταλεϊράνδο. Λόγω καθυστέρησης δεν πρόλαβαν να δραπετεύσουν από τους διώκτες μας. Ο κ. Σουαζέλ μου ζήτησε να ενημερώσω τον Λόρδο Νέλσον και του έγραψα κι αυτός έδωσε οδηγίες για να γυρίσουν στην πατρίδα. Ζήτησα από τον Λόρδο Σιντμάουθ και τον σερ Τζόζεφ Μπανκς, επιθυμώντας να τα αγοράσει η Κυβέρνηση για να τα διασώσει, αλλά και την ίδια στιγμή να ανακτήσει τα αντικείμενα του κυρίου Σουαζέλ. Όταν έφυγα από το Παρίσι, ο κ. Σουαζέλ έμεινε με την εντύπωση ότι ήταν ακόμα στην Μάλτα, οπότε δεν ήξερα ότι αυτά ήταν δικά του όταν τα αγόρασα το 1806. Αλλά του έγραψα αμέσως για να του πω που βρίσκονταν αυτά τα πράγματα, καθώς δεν είχα αμφιβολία ότι επρόκειτο για την μετόπη του. Και το έτος 1810 μου έγραψε αναφέροντας ότι αυτά ήταν ακόμα στην Μάλτα. Όταν πήγα στο Παρίσι τον περασμένο χρόνο είχα ένα υπόμνημα μαζί μου γι' αυτόν, ότι ήταν δικά του. Αλλά ποτέ δεν απάντησε και δεν γνωρίζω καθόλου τί θέλει. Πάντως είναι εδώ, σημειωμένα μαζί με τα πράγματά μου, καθώς ανήκουν σε αυτόν.

- Γνωρίζετε αν μετά την επιστροφή σας και κατά την διάρκεια του πολέμου εάν είχε υποβληθεί όμοιο αίτημα και αν είχε ληφθεί άδεια από τους Γάλλους;

- Δεν γνωρίζω τίποτε σχετικό. Όμως, πράγματι οι κάσες μου ήταν στο λιμάνι καθ' όλη την διάρκεια του πολέμου. Και εάν η Γαλλική κβέρνηση ήθελε να πάρει κάτι, τότε θα το είχε πάρει.

- Αυτή η κατάσχεση εφαρμοζόταν σε όλους τους Άγγλους ή σε εσάς, Λόρδε μου, ως δημόσιο πρόσωπο κι ως εκ τούτου αφορούσε κρατική περιουσία;

- Εκτός από τα κιβώτια στο λιμάνι, οι εγκαταστάσεις του Λουζιέρι ήταν γεμάτες στην πόλη της Αθήνας. Αμέσως μετά την αποχώρησή του, τις έσπασαν και τα έστειλαν στη Yanana κι από εκεί στον Βοναπάρτη.

- Ο Λουζιέρι θεωρειτο υπάλληλός σας υπό την δημόσια ιδιότητά σας, Λόρδε μου;

- Όχι, σίγουρα όχι.

- Είχατε ζητήσει να κάνει ό,τι έκανε Λόρδε μου; Και υπ' αυτή την έννοια, δεν θεωρείτο υπάλληλός σας, έχοντας την ίδια ευθύνη όπως εσείς, ώστε να κατασχεθεί οτιδήποτε βρέθηκε στην κατοχή του;

- Θεωρείτο Άγγλος υπήκοος, όσον αφορά την σχέση του μαζί μου. Αλλά η ιδιοκτησία του στην πραγματικότητα εκλάπη. Πήραν αντικείμενα ιδιοκτησίας του και δικής μου ιδιοκτησίας, δεν το έκαναν επίσημα.

- Υπήρχε κάποια ένσταση από την ηγεσία της Αθήνας εναντίον της αφαίρεσης αυτών των μαρμάρων, ως υπερβαίνουσα την άδεια που δόθηκε από την Κωνσταντινούπολη;

- Ουδέποτε υποβλήθηκε τέτοια ένσταση.

- Υπήρξε ποτέ κάποιου είδους αντιπροσωπεία;

- Όχι απ' όσο ξέρω

 - Πιστεύετε, Λόρδε μου, κατα την κρίση σας, ότι λάβατε την άδεια να αφαιρέσετε αυτά τα μάρμαρα λόγω της ιδιότητάς σας ως πρέσβης, ενώ δεν θα λαμβάνατε την άδεια ως ιδιώτης;

- Θεωρώ βέβαιο ότι δεν έλαβα καμία άδεια λόγω της επίσημης ιδιότητάς μου (μιλάω για την δική μου εντύπωση). Η Τούρκικη κυβέρνηση δεν γνώριζε πώς να εκφράσει την υποχρέωσή της για την επέμβασή μας στην Αίγυπτο και για την απελευθέρωση που ακολούθησε και φυσικά πήρα ό,τι ήθελα. Το αν θα μπορούσα να το είχα πάρει διαφορετικά, δεν μπορώ να το πω. Ο Λουζιέρι είχε πάρει την ίδια άδεια δεκαεπτά χρόνια κατά τη διάρκεια του πολέμου μας με την Τουρκία. Ο κ. ντε Σουαζέλ είχε άδεια υπό διαφορετικές περιστάσεις, αλλά στην πραγματικότητα εγώ είχα μια υποχρέωση έναντι του δημοσίου συμφέροντος, καθώς είχαμε διασφαλίσει την σχέση μας με την Πύλη, ιδίως εγώ ήμουν υποχρεωμένος.  Είναι ζήτημα εάν το παράδειγμα του κ. Σουαζέλ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή όχι.

- Κατά τη γνώμη σας, Λόρδε μου, αν ο Λόρδος Άμπερντιν ήταν στην Κωνσταντινούπολη την περίοδο που ήσασταν ο πρέσβης εκεί, θα μπορούσατε να είχατε αποκτήσει την ίδια άδεια για τον Λόρδο Άμπερντιν ως ιδιώτης, όπως αποκτήσατε για τον εαυτό σας ως πρέσβης;

- Μπορώ μόνο να εικάσω. Η Τούρκικη κυβέρνηση, ως ευχαριστία για τις υπηρεσίες μας στην Αίγυπτο προσέφερε στην Βρετανική κυβέρνηση κάθε δημόσια βοήθεια που μπορούσε να ζητηθεί. Ήταν σε μια κατάσταση που νομίζω θα μας έδιναν οτιδήποτε ζητούσαμε. Ανέμενα ότι τι αποτέλεσμα της παρέμβασής μας στην Αίγυπτο θα αναδείκνυε ευκαιρίες τέτοιου είδου.ς

- Οπότε, κατ' αποτέλεσμα, θα είχατε την εντύπωση, Λόρδε μου ότι και άλλες δυνατότητες που θα δίνονταν από τους Τούρκους θεμελιώνονταν στην ίδια αρχή κατά την οποια η άδεια που δόθηκε σε εσάς να αφαιρέσετε τα μάρμαρα ήταν δημόσια ευγνωμοσύνη για την παρέμβαση της Αγγλίας;

- Πιστεύω ότι ήταν ακριβώς αυτό και τίποτε άλλο. Δεν ήμουν εξουσιοδοτημένος να υποβάλλω κάποιο αίτημα εκ μέρους της Κυβέρνησης, αλλά ήθελα να είναι κατανοητό ότι το ανέμενα με ανυπομονησία, καθώς αυτό θα με εξυπηρετούσε στην πραγματοποίηση του σχεδίου μου. Και ότι ήμουν υποχρεωμένος για αυτό. Εάν υπό άλλες συνθήκες θα είχα την διευκόλυνση που είχε ο κ. Σουαζέλ πιο πριν, δεν μπορώ να το απαντήσω.

- Όταν λάβατε αυτό, Λόρδε μου, που θεωρούσατε ως απόδειξη της δημόσιας ευγνωμοσήνης της Τούρκικης κυβέρνησης στην Αγγλία, αναφέρατε την περίπτωση στην Κυβέρνηση;

- Υποθέτω όχι ως ένα ειδικό θέμα διακριτό από όσα ήδη είχαν αναφερθεί.

- Αυτό έγινε όταν φύγατε από την Τουρκία;

- Ναι.

- Αν θεωρείτε, Λόρδε μου, ένδειξη δημόσιας ευγνωμοσύνης της Πύλης στην Μεγάλη Βρετανία δεν θεωρείτε ότι αυτή η ένδειξη συνδέεται ουσιωδώς με την ιδιότητά σας ως εκπροσώπου της Αυλής της Μεγάλης Βρετανίας στην Πύλη;

- Δεν ζήτησα κάτι με αυτή την ιδιότητα, ούτε ζήτησα κάτι ως ένδειξη της στάσης της Πύλης. Υπέβαλα το αίτημα για λογαριασμό μου.

- Υποθέτετε, Λόρδε μου, ότι εάν η αίτησή σας είχε υποβληθεί την ίδια περίοδο από κάποιο άλλο πρόσωπο που δεν ήταν πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας, θα είχε λάβει την άδεια;

- Κατά την γνώμη μου νομίζω ότι θα την είχε λάβει, εάν είχε αποφασίσει να θέσει σε κίνδυνο το σύνολο της ιδιωτικής του περιουσίας για την επιδίωξη ενός τέτοιου σκοπού.

- Αναφέρονας την γενική στάση της Τουρκικής κυβέρνησης, εννοείτε, Λόρδε μου, οτι η στάση τους ηταν θετική και για τους ιδιώτες όπως και για κάθε αίτημα της κυβέρνησης;

- Για καθέναν.

- Με την έννοια ότι υπήρχε θετική στάση απέναντι στους Άγγλους;

- Από εγκαρδιότητα για τους Άγγλος, σε μια έκταση που δεν είχε φτάσει ποτέ ως τότε.

- Όταν υποβάλατε το αίτημα στην Τουρκική κυβέρνηση για να λάβετε άδεια να αφαιρέσετε αυτά τα μάρμαρα, εκθέσατε, Λόρδε μου, τους σκοπούς που είχατε υπόψη για την αφαίρεση, εάν ο σκοπός ήταν να δημιοργήσετε μια συλλογή ως ένα ζήτημα προσωπικού ενδιαφέροντος ή για τους σκοπούς της μεταφοράς τους σε αυτή την χώρα για την ενίσχυση των τεχνών;

-  Πρέπει να εξηγήθηκε έτσι αυτό. Δεν μπορώ να σας πω σίγουρα αν υπήρχε τυπική αίτηση που ανέφερε όσα περιλαμβάνονται στην ερώτησή σας.

- Δεν είπατε στην Τουρκική κυβέρνηση ότι αυτά ήταν για τον σκοπό της διαμόρφωσης ενός ιδιωτικού μουσείου ή για δημόσια χρήση;

- Φοβάμαι ότι δεν θα με είχαν καταλάβει, εάν είχα επιχειρήσει την διάκριση.

- Με ποιον τρόπο διαχωρίσατε στην Τουρκική κυβέρνηση, κατά την υποβολή της αίτησής σας, την δημόσια ιδιότητά σας, από την ενέργειά σας ως ιδιώτης;

- Δεν υπέγραψα με την δημόσια ιδιότητά μου, ούτε είχα εξουσία να το πράξω. Ήταν μια προσωπική χάρη και μου δόθηκε εντελώς άτυπα.

- Και ζητήθηκε ως τέτοια;

- Ζητήθηκε ως τέτοια και δόθηκε ως τέτοια.

- Τα φιρμάνια που σας δόθηκαν, Λόρδε μου, απ' ό,τι αντελήφθη η Επιτροπή από τις δηλώσεις σας σήμερα, ήταν άδειες για να πάρετε αντικείμενα από την πόλη και από την Ακρόπολη κ.τ.λ.;

- Όχι, δεν είχα πάει ποτέ στην Αθήνα και δεν θα μπορούσα να είχα διευκρινίσει στην αίτησή μου συγκεκριμένα αντικείμενα.

- Δηλαδή το φιρμάνι δεν αφορούσε αυτά;

- Όχι. Δεν μπορούσε να είχε υποβληθεί αίτηση για συγκεκριμένα αντικείμενα.

- Εάν θέλατε να λάβετε κάποια από αυτά τα μάρμαρα, η Κυβέρνηση δεν θα σας έδινε μια περιορισμένη άδεια για να λάβετε ένα ή δύο τεμάχια;

- Σίγουρα όχι. Έπρεπε να είναι εντελώς γενικό.

- Δεν θυμάστε συγκεκριμένα πώς ήταν, Λόρδε μου;

- Όχι, μόνο ότι δεν ήξερα τίποτε για την κατάσταση που ήταν η Αθήνα και συνεπώς η αίτησή μου πρέπει να ήταν γενική.

Προσφεύγοντας για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Η υπόθεση της αφαίρεσης και διακράτησης των Γλυπτών της Ακρόπολης αποτελεί ιστορικά μια από τις πιο μεγάλες νομικές αντιπαραθέσεις των τελευταίων διακοσίων ετών. Σημαντικοί νομικοί, αλλά και άλλοι άνθρωποι του πνεύματος, κορυφαίοι πολιτικοί, καλλιτέχνες και δημιουργοί έχουν ανταλλάξει πολλές φορές επιχειρήματα σε σχέση με αυτή την υπόθεση.

Ουδέποτε όμως ως τώρα η υπόθεση αυτή οδηγήθηκε ενώπιον μιας δικαστικής ή άλλης αρχής που θα μπορούσε να λάβει μια τελική απόφαση με βάση το δίκαιο. Ενώ υπήρξαν πολλές φωνές που υποστήριζαν την μία ή την άλλη πλευρά, ενώ υπήρξε η ενασχόληση της UNESCO σε επίπεδο διεθνούς πολιτισμικής διπλωματίας, η υπόθεση δεν έφτασε σε δικαστήριο.

Ο Σύλλογος των Αθηναίων μου ανέθεσε να ετοιμάσω την πρώτη δικαστική προσφυγή για το θέμα αυτό, ενώπιον ενός διακρατικού δικαιοδοτικού σώματος. Καθώς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης προσφεύγουν μόνο κράτη εναντίον κρατών, το μοναδικό διακρατικό δικαστήριο στο οποίο μπορεί να προσφύγει ένας σύλλογος παραμένει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχουν προσφύγει μια σειρά από σύλλογοι, διεκδικώντας δικαιώματα που σχετίζονται με την ιστορία των προγόνων των μελών τους. Ο Σύλλογος των Αθηναίων είναι η πρώτη συλλογικότητα που ιδρύθηκε στην ελεύθερη Αθήνα το 1895, από τους απογόνους των ανθρώπων που ζούσαν σε αυτή την πόλη πριν από την Επανάσταση του 1821. Είναι λοιπόν κατά τεκμήριο μια οντότητα, μη κρατική, που αποτελείται από απογόνους των Αθηναίων που ζούσαν στην πόλη την περίοδο του βανδαλισμού του Παρθενώνα και της αφαίρεσης των Γλυπτών από τον Λόρδο Έλγιν και το συνεργείο του.

Επομένως, εκτός από την Ελληνική Δημοκρατία, ο Σύλλογος των Αθηναίων είναι ένα υποκείμενο δικαίου που νομιμοποιείται να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, επικαλούμενο παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η απόφαση εναντίον της οποίας στρέφεται ευθέως ο Σύλλογος των Αθηναίων δεν είναι βεβαίως ούτε το φερόμενο “φιρμάνι” της Υψηλής Πύλης που υποτίθεται οτι επέτρεψε στον Λόρδο να αφαιρέσει τα Γλυπτά, ούτε η απόφαση του βρετανικού Κοινοβουλίου να αγοράσει τα γλυπτά και να τα εντάξει στην συλλογή του Βρετανικού Μουσείου. Η απόφαση που προσβάλλουμε είναι η έγγραφη άρνηση του Βρετανικού Δημοσίου να προσέλθει στην διαδικασία διαμεσολάβησης που η UNESCO προσκάλεσε το Ηνωμένο Βασίλειο, ώστε να εξετάσει την νομιμότητα της διακατοχής των γλυπτών σε Βρετανικό έδαφος. Αυτή η απόφαση που εκδόθηκε από τα αρμόδια Βρετανικά Υπουργεία τον Μάρτιο του 2015, αναφέρει ξεκάθαρα ότι τα γλυπτά αποκτήθηκαν “νομίμως” από τον Λορδο Έλγιν και ότι δεν υπάρχουν νέα στοιχεία που να δικαιολογούν το άνοιγμα της υπόθεσης. Αυτή η αιτιολογία της απόφασης, καθώς και η απόφαση για συνέχιση της διακατοχής των Γλυπτών σε Βρετανικό έδαφος προσβάλλει την προσωπικότητα των μελών του Συλλόγου των Αθηναίων, ως προς το στοιχείο της εθνικής πολιτισμικής ταυτότητάς τους. Το Ηνωμένο Βασίλειο ισχυρίζεται ενώπιον τρίτων, ενώπιον της διεθνούς κοινότητας, εν έτη 2015 ότι κατέχει νομίμως τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Εν γνώσει του ότι αυτό δεν ισχύει. Αλλά και με πιθανή άγνοια για τα νέα στοιχεία που έχουν έρθει στο φως σχετικά με τον τρόπο της μεταφοράς των Γλυπτών από την Ελλάδα στην Μ.Βρετανία.

Η προσβολή αυτή όπως και ο αποκλεισμός των μελών του Συλλόγου των Αθηναίων από την άσκηση μιας σειράς ανθρώπινων δικαιωμάτων επί των Γλυπτών, αποτελεί παραβίαση άρθρων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η προσβαλλόμενη απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου παραβιάζει το δικαίωμα σεβασμού της εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας του Συλλόγου (άρθρο 8), το δικαίωμα στην ελευθερία της συνείδησης (άρθρο 9), το δικαίωμα άντλησης πληροφοριών από τα ίδια τα Γλυπτά, προκειμένου να διερευνηθεί και να κατανοηθεί πλήρως η συστατική σχέση τους με το μνημείο του Παρθενώνα (άρθρο 10), το δικαίωμα να μπορούμε να προβάλλουμε σε ένα αμερόληπτο δικαστήριο ή άλλο φορέα ένα αποτελεσματικό ένδικο μέσο που μας το στέρησε το Η.Β. αρνούμενο την διαμεσολάβηση της UNESCO (άρθρο 13), το δικαίωμα ανεμπόδιστης χρήσης του μνημείου στην ολότητά του (άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ).

Η προσφυγή μας ασκήθηκε εντός του προβλεπόμενου 6μήνου από την έκδοση της τελευταίας απόφασης του Ηνωμένου Βασιλείου. Εναντίον αυτής της απόφασης δεν έχουμε την δυνατότητα να ασκήσουμε άλλα ένδικα μέσα, σε βρετανικά ή σε ελληνικά δικαστήρια, επειδή η υπόθεση είναι μοναδικής φύσης και δεν υπάρχει νομολογία που να εγγυάται ότι ένα εθνικό δικαστήριο θα παρείχε αποτελεσματικό ένδικό μέσο.

Ήδη, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με επιστολή του ζήτησε από εμάς ορισμένα πρόσθετα στοιχεία, τα οποία του παρείχαμε, προκειμένου να εξεταστεί σε πρώτη φάση το παραδεκτό της προσφυγής.

Ως εκ τούτου, η προσφυγή μας ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει ασκηθεί ακολουθώντας όλες τις προϋποθέσεις του παραδεκτού και είναι βάσιμη. Ζητάμε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να αναγνωρίσει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο με αυτή την απόφαση του παραβιάζει ανθρώπινα δικαιώματα και να επιβληθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο να λάβει τα μέτρα εκείνα που είναι απαραίτητα προκειμένου να αρθεί η συγκεκριμένη παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Έχουμε λοιπόν μια υπόθεση με μοναδικά χαρακτηριστικά, στην οποία, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μπορεί να επιλύσει μια διαφορά για ένα έγκλημα που παραμένει ατιμώρητο για πάνω από 200 χρόνια.

Παράλληλα, η όποια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου θα αφορά την σχέση του Συλλόγου των Αθηναίων και του Ηνωμένου Βασιλείου και όχι αυτήν της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Η διάκριση είναι σαφής, διότι είναι διαφορετική η νομική βάση της διεκδίκησης των γλυπτών με επίκληση την παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων και θα ήταν εντελώς διαφορετική η νομική βάση της παράνομης κατακράτησης εθνικών πολιτισμικών θησαυρών από άλλο κράτος.

Με αυτές τις σκέψεις, σας ενημερώνω στο πλαίσιο της εντολής ως πληρεξούσιος δικηγόρος του Συλλόγου μόνο για το πλαίσιο της κίνησης αυτής, παρακαλώντας να κατανοήσετε ότι περισσότερες λεπτομέρειες δεν θα πρέπει να ανακοινωθούν σε αυτό το στάδιο της πορείας της υπόθεσης.

"Keeping their marbles": κατά της επιστροφής των γλυπτών

Αυτές τις μέρες κυκλοφόρησε αυτό το βιβλίο που υπερασπίζεται με επιχειρήματα ότι τα μεγάλα μητροπολιτικά μουσεία πρέπει να εξακολουθήσουν να διακρατούν τις αρχαιότητες που φιλοξενούν, γιατί δεν είναι η δουλειά τους να αποδίδουν ιστορική δικαιοσύνη, ούτε θα πρέπει να εμπλέκονται στην τάση της εποχής για την συμβολική αποκατάσταση των ιστορικών αδικιών. 

Το επιχείρημα έχει βάση και πρέπει να εξεταστεί σε βάθος: αποστολή των μουσείων είναι η διαφύλαξη των εκθεμάτων με τους καλύτερους δυνατούς όρους και η παρουσίαση τους στο κοινό, σύμφωνα με τα διδάγματα της μουσειολογίας και όλων των σχετικών επιστημών και των βέλτιστων πρακτικών. Τα μουσεία δεν έχουν ως αποστολή τους την απονομή της δικαιοσύνης ή την αποκατάσταση των ιστορικών αδικιών. Πρέπει να μένουν όσο γίνεται περισσότερο έξω από την πολιτική και πέρα από τις εξωεπιστημονικές δραστηριότητες που μπορεί να τα εκτρέψουν από την αποστολή τους και να τα μεταβάλουν σε μηχανισμούς προπαγάνδας ή σε ναούς υποστηρικτών της μίας ή της άλλης ιστορικής εκδοχής.

Ωστόσο, ένα μουσείο δεν είναι οντότητα "legibus solutus", δηλαδή εκτός δικαίου (καθώς δεσμεύεται από τον νόμο και από τις αποφάσεις των δικαστηρίων), ούτε βέβαια λειτουργεί ως διεθνής οργανισμός, σαν να μην βρίσκεται εντός των συνόρων του κράτους του, όπως σχεδόν αντιλαμβάνεται τον εαυτό του το Βρετανικό Μουσείο που ισχυρίζεται ότι διασφαλίζει την πρόσβαση ενός οικουμενικού κοινού στα εκθέματα, με τα οποία το φιλοδωρεί. Το επιχείρημα λοιπόν ότι τα μουσεία δεν είναι ιστορικά δικαστήρια είναι σωστό, αλλά δεν αρκεί για να αποσείσει τις ευθύνες των ιδίων και των κρατών στις περιπτώσεις που αποδεδειγμένα και τεκμηριωμένα έχουν καταστεί αποδέκτες προϊόντων εγκλήματος. Ούτε το επιχείρημα της διατήρησης και της διαφύλαξης ενός πολιτισμικού αγαθού παρέχει φυσικά ιδιοκτησιακό τίτλο σε έναν κρατικό θεσμό πολιτισμού που, εκ της θέσης και της φύσης του, οφείλει να σέβεται την νομιμότητα ως μέρος του συνόλου των κανόνων που διέπουν τον σύγχρονο πολιτισμό που επαίρεται ότι εγκιβωτίζει.

Τα δογματικά επιχειρήματα που αντικρούουν τις ηθικές ενστάσεις που τίθενται για την διακράτηση αρχαιοτήτων από μουσεία, θεωρώ ότι εξουδετερώνονται πλήρως με βάση το ισχύον δίκαιο, σε επίπεδο αρχών. Από εκεί και πέρα όμως, κάθε περίπτωση είναι προφανώς ξεχωριστή και διακριτή και η ίδια η επιστήμη του δικαίου αποτελεί την πιο ισχυρή κατάφαση ότι κάθε υπόθεση εκθέματος και μουσείου πρέπει να κρίνεται χωριστά και με βάση τα ιδιαίτερα στοιχεία που συγκροτούν τις περιστάσεις αφαίρεσης, διακράτησης και αιτήματος απόδοσης στη χώρα προέλευσης.

Ο θεσμός του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης

Το 2002 η Ελλάδα υπέγραψε την Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς. Έτσι, η Ελλάδα ανέλαβε ως διεθνή συμβατική υποχρέωση να διαθέτει μια ανεξάρτητη υπηρεσία, στελεχωμένη με κατάλληλα πρόσωπα, προκειμένου να καταπολεμεί την διαφθορά. Η Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς (GRECO) είχε εισηγηθεί το 2002 στην έκθεσή της για την Ελλάδα την δημιουργία της θέσης του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού. 

Ο θεσμός του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης ιδρύθηκε με τον Ν.3074/2002 και η αποστολή του βασίζεται στο τρίπτυχο: διασφάλιση εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας της διοίκησης - παρακολούθηση και αξιολόγηση των ελεγκτικών σωμάτων της δημόσιας διοίκησης - καταπολέμηση της διαφθοράς και γραφειοκρατίας. Για να ανταποκριθεί σε αυτή την αποστολή του, ο ΓΕΔΔ έχει μια σειρά από ελεγκτικές αρμοδιότητες και  ο ίδιος, στο σύνολο του δημόσιου τομέα. Σημαντική αρμοδιότητα που τον διαφοροποιεί από άλλα ελεγκτικά όργανα είναι ότι ο ΓΕΔΔ έχει το δικαίωμα να ασκεί ένσταση κατά απόφασης πειθαρχικού οργάνου, ώστε μια υπόθεση που αφορά δημόσιο υπάλληλο να κριθεί σε δευτεροβάθμιο πειθαρχικό όργανο, αλλά και να προσφύγει στα Δικαστήρια κατά απόφασης πειθαρχικού οργάνου αν κρίνει ότι δεν επιβλήθηκε σωστά. Μια δεύτερη μεγάλη κατηγορία αρμοδιοτήτων του είναι ότι διεξάγει τον έλεγχο πόθεν έσχες όλων των διοικητικών υπαλλήλων που έχουν υποχρέωση για υποβολή περιουσιακών καταστάσεων. 

Ως ΓΕΔΔ επιλέγεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, με πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών, πρόσωπο εγνωσμένου κύρους, υψηλής επιστημονικής κατάρτισης και ευρείας κοινωνικής αποδοχής. Με πρόταση του ΓΕΔΔ διορίζονται από τον Υπουργό και 4 Βοηθοί ΓΕΔΔ που η θητεία τους λήγει αυτοδικαίως με την λήξη της θητείας του ΓΕΔΔ. Και οι πέντε απολαμβάνουν προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, όπως οι δικαστικοί και τα μέλη των ανεξάρτητων αρχών. 

Πρώτος ΓΕΔΔ ορίστηκε ο αρεοπαγίτης Κων/νος Δαφέρμος, ο οποίος είχε γίνει γνωστός και ως πρώτος πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Όταν όμως η Ν.Δ. κέρδισε τις εκλογές τον Μάρτιο του 2004, με νομοθετική διάταξη επέβαλε την αυτοδίκαιη λήξη της θητείας όλων των μονομελών οργάνων του δημοσίου, με ορισμένες εξαιρέσεις, ανάμεσα στις οποίες και οι μονομελείς ανεξάρτητες αρχές που διέπονται από τον Ν.3052/2002. Με αυτόν τον τρόπο, η θητεία του κ. Δαφέρμου έληξε πριν συμπληρωθεί η προβλεπόμενη 5ετία και στην θέση του Γ.Ε.Δ.Δ. τοποθετήθηκε ο αρεπαγίτης κ. Λέανδρος Ρακιντζής στις 13.9.2004.

Ο κ. Δαφέρμος προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας ώστε να προσβάλλει την νομιμότητα της αποπομπής του. Η Ολομέλεια του ΣτΕ με την απόφαση 1849/2008 προέβη σε ορισμένες πολύ σημαντικές κρίσεις για τον θεσμό του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης: 

"ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, ο οποίος είναι ανώτατος διοικητικός υπάλληλος εκτός της υπαλληλικής ιεραρχίας, ως εκ της ιδιάζουσας φύσεως της θέσεώς του, της ειδικής αποστολής και του περιεχομένου των αρμοδιοτήτων του, της μη προβλέψεως από το νόμο δημόσιας πρόσκλησης για υποβολή υποψηφιοτήτων εκ μέρους των ενδιαφερομένων για την κατάληψη της θέσεως, της έλλειψης διαδικασίας αξιολογήσεως των υποψηφίων και της μη προβλέψεως ελέγχου του διορισμού από ανεξάρτητη αρχή, πράγμα που επιτρέπεται, κατά την παρ. 7 του άρθρου 103 του Συντάγματος, μόνο για την πλήρωση θέσεων μετακλητών υπαλλήλων της παρ. 5 του άρθρου αυτού του Συντάγματος, καθώς και της μη προβλέψεως πειθαρχικής ευθύνης, ανήκει στην κατηγορία των μετακλητών ανωτάτων διοικητικών υπαλλήλων των εκτός της υπαλληλικής ιεραρχίας θέσεων, οι οποίοι επιτρέπεται να εξαιρεθούν με νόμο από τη μονιμότητα δυνάμει της διατάξεως του άρθρου 103 παρ. 5 του Συντάγματος και εξαιρέθηκαν πράγματι από τη μονιμότητα με τη διάταξη του άρθρου 39 παρ. 2 του Υπαλληλικού Κώδικα, από την οποία δεν εισάγουν απόκλιση οι ειδικές διατάξεις του Ν. 3074/2002. Τούτο ενισχύεται, περαιτέρω, από το γεγονός ότι με το Ν. 3074/2002, πριν από τη θέσπιση πενταετούς θητείας με το άρθρο 9 του Ν. 3094/2003, δεν είχε καθορισθεί όριο ηλικίας για την αποχώρηση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, όπως προβλέπεται για όλους τους μονίμους δημοσίους υπαλλήλους, καθώς και από το γεγονός ότι ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης προΐσταται του Ειδικού Γραμματέα του Σώματος Επιθεωρητών Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης, ο οποίος είναι μετακλητός δημόσιος υπάλληλος, και προεδρεύει του Συντονιστικού Οργάνου Επιθεώρησης και Ελέγχου, αναπληρούμενος από τον μετακλητό Ειδικό Γραμματέα του Σώματος Επιθεωρητών Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης. Επομένως, η πρόωρη λήξη της θητείας του αιτούντος δυνάμει των διατάξεων του άρθρου 10 παρ. 2 και 11 παρ. 4 του Ν. 3260/2004 δεν αντίκειται στις διατάξεις του άρθρου 103 παρ. 4 του Συντάγματος πρέπει δε να απορριφθεί ως αβάσιμος ο αντίθετος λόγος ακυρώσεως, προβαλλόμενος με το δικόγραφο των προσθέτων λόγων. Περαιτέρω, κατά τη γνώμη των Συμβούλων Γ. Παπαγεωργίου και Δ. Αλεξανδρή, στην οποία προσεχώρησε ο Πάρεδρος Κ. Πισπιρίγκος, εφ’ όσον ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης είναι ανώτατος διοικητικός υπάλληλος εκτός της υπαλληλικής ιεραρχίας, τούτο αρκεί για την υπαγωγή του στις διατάξεις του άρθρου 103 παρ. 5 του Συντάγματος και του άρθρου 39 παρ. 2 του Υπαλληλικού Κώδικα, που προβλέπουν την εξαίρεση από τη μονιμότητα στην περίπτωση αυτή, ανεξάρτητα από το χαρακτηρισμό του ως μετακλητού ή όχι. Τέλος, κατά την γνώμη των Συμβούλων Μ. Γκορτζολίδου, Π. Καρλή και Ηρ. Τσακόπουλου, εφ΄ όσον ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, κατά την άσκηση των καθηκόντων του, απολαμβάνει προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας (άρθρ. 1 παρ. 3 περ. δ΄ του Ν. 3074/2002), δεν υπόκειται, δηλαδή, στις εντολές και κατευθύνσεις ή τον πειθαρχικό έλεγχο άλλου ιεραρχικώς ανωτέρου διοικητικού ή κυβερνητικού οργάνου, έχει την ικανότητα να παρίσταται ενώπιον των δικαστηρίων δια των μελών του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, όταν διώκεται ή ενάγεται για πράξη ή παράλειψη κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του (άρθρο 1 παρ. 3 εδ. ε΄ Ν. 3074/2002), επιλέγει, προΐσταται, και κατευθύνει το προσωπικό του Γραφείου και της Γραμματείας του, που έχουν συσταθεί προς υποβοήθηση του έργου του, συγκροτεί και προεδρεύει του πενταμελούς υπηρεσιακού συμβουλίου, αρμοδίου για τα θέματα υπηρεσιακής καταστάσεως του κάθε είδους προσωπικού του Γραφείου του (άρθρο 1 παρ. 6, 8 και 11 Ν. 3074/2002), ασκεί δε τις προεκτεθείσες αρμοδιότητες (διεξάγει ελέγχους δηλώσεων «πόθεν έσχες», τραπεζικών λογαριασμών, ελέγχους, επιθεωρήσεις και έρευνες στο Δημόσιο, τα ν.π.δ.δ., ο.τ.α. κρατικά ν.π.ι.δ. κ.ά.), δεν συντρέχουν στο πρόσωπο του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοικήσεως τα στοιχεία της υπαλληλικής σχέσεως, κυρίως δε η άμεση υπηρεσιακή σχέση και οποιαδήποτε εξάρτηση, κατά την άσκηση των καθηκόντων του, από άλλο ιεραρχικώς ανώτερο από αυτόν διοικητικό ή κυβερνητικό όργανο. Επομένως, ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοικήσεως δεν έχει, κατά την γνώμη αυτή, την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου, μονίμου επί θητεία ή μετακλητού, αλλά αποτελεί ιδιαίτερη διοικητική αρχή, με δική της σφραγίδα και πρωτόκολλο, η οποία λειτουργεί εντός του πλαισίου της Διοικήσεως και υπό την ευθύνη της Κυβερνήσεως, εφόσον ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης διορίζεται κατόπιν προτάσεως του Υπουργού Εσωτερικών Δημόσιας Διοικήσεως και Αποκέντρωσης και επιλογής του από το Υπουργικό Συμβούλιο, παύεται δε πριν την λήξη της θητείας του κατόπιν προτάσεως του ως άνω Υπουργού για ανεπάρκεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Εφ΄ όσον δε από τις διατάξεις του άρθρου 10 παρ. 2 του Ν. 3260/2004 για την αυτοδίκαιη λήξη της θητείας των συλλογικών οργάνων και των οργάνων διοίκησης εξαιρούνται, μόνον, οι πρόεδροι και τα μέλη των ανεξάρτητων αρχών του Ν. 3051/2002 (Α΄ 220), δηλαδή, των αρχών, των οποίων η συγκρότηση και η λειτουργία προβλέπεται στο Σύνταγμα (άρθρο 1 παρ.1 Ν. 3051/2002), ο Γενικός Επιθεωρητής Δημοσίας Διοικήσεως, ως ιδιαίτερη διοικητική αρχή, η οποία δεν προβλέπεται στο Σύνταγμα, δεν διέπεται από τον Ν. 3051/2002 και, ως εκ τούτου, δεν εμπίπτει στις εξαιρέσεις από τις διατάξεις του άρθρου 10 παρ.2 του Ν. 3260/2002. Επομένως, κατά τη γνώμη αυτή, η δυνάμει της εν λόγω διατάξεως πρόωρη λήξη της θητείας του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, δεν αντίκειται στην διάταξη του άρθρου 103 παρ.4 του Συντάγματος ή σε κάποια άλλη συνταγματική διάταξη ή αρχή. Μειοψήφισαν ο Αντιπρόεδρος Γ. Σταυρόπουλος και οι Σύμβουλοι Α. Θεοφιλοπούλου, Ε. Δανδουλάκη, Ν. Μαρκουλάκης, Α. Σακελλαροπούλου, Α.-Γ. Βώρος, Γ. Ποταμιάς, Γ. Τσιμέκας και Α. Ντέμσιας, οι οποίοι υποστήριξαν την γνώμη ότι, από τις διατάξεις του Ν. 3074/2002 συνάγεται ότι ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης δεν είναι μετακλητός αλλά μόνιμος επί θητεία υπάλληλος. Τούτο συνάγεται, ειδικότερα, από την ιδιάζουσα φύση της θέσεώς του, την ειδική αποστολή και το περιεχόμενο των αρμοδιοτήτων του, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη διασφάλιση της εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης, την παρακολούθηση και αξιολόγηση του έργου των ελεγκτικών σωμάτων αυτής και τον εντοπισμό των φαινομένων διαφθοράς και κακοδιοίκησης, σε συνδυασμό ότι με τις διατάξεις αυτές α) ορίζεται ως προσόν διορισμού του ότι πρέπει να είναι πρόσωπο εγνωσμένου κύρους, που διαθέτει υψηλή επιστημονική κατάρτιση και απολαμβάνει ευρείας κοινωνικής αποδοχής, β) προβλέπεται πενταετής θητεία, γ) ορίζεται ότι κατά τη διάρκεια της θητείας αυτής δεν μπορεί να παυθεί παρά μόνο για ανεπάρκεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, καθώς και για ανικανότητα εκτέλεσης των καθηκόντων του, λόγω νόσου ή αναπηρίας, σωματικής ή πνευματικής και δ) ορίζεται ότι κατά την άσκηση των καθηκόντων του απολαύει προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας. Δεν αρκεί δε για το χαρακτηρισμό αυτού ως μετακλητού υπαλλήλου, ενόψει των προεκτεθέντων ότι δεν προβλέπεται από το νόμο δημόσια πρόσκληση για υποβολή υποψηφιοτήτων εκ μέρους των ενδιαφερομένων για την κατάληψη της θέσεως αυτής και ειδική διαδικασία αξιολόγησης των υποψηφίων υπό τον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής, ενώ ουδεμία, κατά τούτο, ασκεί επιρροή ή πρόβλεψη από το άρθρο 8 του Ν. 3074/2002 ότι του Συντονιστικού Οργάνου Επιθεώρησης και Ελέγχου προεδρεύει ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης και όχι ο Ειδικός Γραμματέας του Σώματος Επιθεωρητών Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης, ο οποίος μόνο συμμετέχει σ’ αυτό, δεδομένου ότι από τη ρύθμιση αυτή δεν συνάγεται σχέση προϊσταμένου προς υφιστάμενο κατά την άσκηση των εν γένει καθηκόντων των ως άνω υπαλλήλων. Κατά συνέπεια, οι διατάξεις των άρθρων 10 παρ. 2 και 11 παρ. 4 του Ν. 3260/2004 κατά την γνώμη αυτήν, αντίκεινται στις διατάξεις του άρθρου 103 παρ. 4 του Συντάγματος ως προς την πρόωρη λήξη της θητείας του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα με το δικόγραφο των προσθέτων λόγων και επομένως, το προσβαλλόμενο Π. Δ/μα, το οποίο εκδόθηκε κατ’ εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 10 παρ. 2 και 11 παρ. 4 του Ν. 3260/2004, θα έπρεπε να ακυρωθεί.

    13. Επειδή, στο άρθρο 29 παρ. 3 του Συντάγματος, όπως διαμορφώθηκε με το από 6.4.2001 Ψήφισμα της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής, ορίζεται ότι απαγορεύονται απολύτως οι οποιασδήποτε μορφής εκδηλώσεις υπέρ ή κατά πολιτικού κόμματος, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, μεταξύ των άλλων, στους υπαλλήλους του Δημοσίου, στο άρθρο 56 παρ. 1, όπως διαμορφώθηκε με την ίδια αναθεώρηση, ότι έμμισθοι δημόσιοι λειτουργοί και υπάλληλοι δεν μπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές, αν δεν παραιτηθούν πριν από την ανακήρυξή των ως υποψηφίων, στο άρθρο 57 παρ. 3 ότι βουλευτές που αποδέχονται οποιαδήποτε από τις ιδιότητες ή τα έργα που αναφέρονται σε αυτό ή στο προηγούμενο άρθρο και που χαρακτηρίζονται ότι αποτελούν κώλυμα για την υποψηφιότητα βουλευτή ή ότι είναι ασυμβίβαστα με το βουλευτικό αξίωμα, εκπίπτουν από το αξίωμα αυτό, ως και στο άρθρο 103 παρ. 1 ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι εκτελεστές της θέλησης του Κράτους και υπηρετούν το Λαό. Ο αιτών προβάλλει ότι οι εγγυήσεις που έχουν τεθεί από το νόμο υπέρ του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση της διαφάνειας, της αμεροληψίας και της συνέχειας της διοικητικής δράσεως και, για το λόγο αυτόν, οι σχετικές διατάξεις έχουν άμεσο έρεισμα στα άρθρα 29 παρ. 3, 56 παρ. 1, 57 παρ. 3 και 103 παρ. 1 του Συντάγματος, ως εκ τούτου δε οι διατάξεις των άρθρων 10 παρ. 2 και 11 παρ. 4 του Ν. 3260/2004, κατ’ εφαρμογή των οποίων έληξε προώρως η θητεία του, είναι αντίθετες στις εν λόγω συνταγματικές αρχές της διαφάνειας, της αμεροληψίας και της συνέχειας της διοικητικής δράσεως. Όμως, από τις συνταγματικές αυτές διατάξεις, με τις οποίες κατοχυρώνεται η πολιτική ουδετερότητα των δημοσίων λειτουργών και υπαλλήλων, δεν συνάγεται ότι, βάσει αυτών, καθίσταται συνταγματικώς μη ανεκτή, ως αντικείμενη στις αρχές της διαφάνειας, της αμεροληψίας και της συνέχειας της διοικητικής δράσεως, η πρόωρη λήξη με νόμο της θητείας δημοσίων λειτουργών ή υπαλλήλων που δεν απολαύουν της μονιμότητας, κατά το άρθρο 103 παρ. 5 του Συντάγματος, ακόμη και αν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους απολαύουν προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας. Επομένως, ο ανωτέρω λόγος ακυρώσεως είναι απορριπτέος ως αβάσιμος."

Με αυτό το σκεπτικό, το ΣτΕ έκρινε ότι δεν ήταν αντισυνταγματική με νόμο πρόωρη λήξη της θητείας του κ. Δαφέρμου και η τοποθέτηση του κ. Ρακιντζή στην θέση του ΓΕΔΔ. Η δική μου γνώμη ταυτίζεται εδώ με την άποψη της μειοψηφίας, ότι η λήξη της θητείας έπρεπε να γίνει μόνο για λόγους πλημμελούς εκτέλεσης καθηκόντων. Ωστόσο, ο κ. Ρακιντζής είχε διοριστεί επί 5ετία, η οποία έληξε το 2009. 

Έτσι, με την απόφαση 4646/2015, το Γ' Τμήμα του ΣτΕ, έκρινε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: 

"[...] κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, οι οποίες προβλέπουν συγκεκριμένη διαδικασία διορισμού του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης και καθιερώνουν ρητώς πενταετή θητεία του, δεν είναι καταρχήν επιτρεπτή, μετά τη λήξη της θητείας του, η συνέχιση της αρμοδιότητάς του να ασκεί προσφυγές, ιδίως, ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας κατά τελεσιδίκων αποφάσεων πειθαρχικών συμβουλίων. Και είναι μεν ανεκτή η άσκηση της εν λόγω αρμοδιότητας από Γενικό Επιθεωρητή του οποίου έληξε η θητεία, μόνον, όμως, εφόσον συντρέχουν συνθήκες όλως εξαιρετικές, οι οποίες καθιστούν αδύνατη την έγκαιρη επιλογή νέου Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης από το Υπουργικό Συμβούλιο, και πάντως όχι πέραν ενός ευλόγου χρονικού διαστήματος, το οποίο κρίνεται κατά τις εκάστοτε συντρέχουσες περιστάσεις. Διαφορετική ερμηνεία των προεκτεθεισών διατάξεων, η οποία θα επέτρεπε τη χωρίς χρονικό περιορισμό συνέχιση της άσκησης προσφυγών από τον Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης μετά τη λήξη της θητείας του, δεν μπορεί να εύρει έρεισμα στην αρχή της συνέχειας των δημοσίων υπηρεσιών, δεδομένου ότι η επίμαχη αρμοδιότητα του εν λόγω Επιθεωρητή ανάγεται στον εσωτερικό έλεγχο της Δημόσιας Διοίκησης, αποσκοπεί αποκλειστικά στην προστασία του δημοσίου συμφέροντος και δεν αφορά στην παροχή υπηρεσιών προς πολίτες ή στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την ανάγκη στενής ερμηνείας των ανωτέρω διατάξεων, ενόψει του ότι η άσκηση της δι’ αυτών καθιδρυόμενης αρμοδιότητας του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης μπορεί να οδηγήσει, κατά τα εκτεθέντα στη σκέψη 6, στη χειροτέρευση της θέσης του πειθαρχικώς διωκομένου. Μειοψήφησε ο Πάρεδρος Παναγιώτης Τσούκας, ο οποίος υποστήριξε την ακόλουθη γνώμη: Η καθίδρυση του θεσμού τού Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης (Γ.Ε.Δ.Δ.) «εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια [του Έλληνα νομοθέτη] για την αναμόρφωση και αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης. Μια διοίκηση που οφείλει να κατοχυρώνει διαφανείς λειτουργίες, να διασφαλίζει τη χρηστή διαχείριση σε όλο το εύρος της και να θέτει υπό διαρκή έλεγχο, εσωτερικό και εξωτερικό, τις διαδικασίες και τα αποτελέσματά της» (βλ. εισηγητική έκθεση επί του σχεδίου του μετέπειτα Ν. 3074/2002, σελ. 1). Η ανάληψη της νομοθετικής αυτής προσπάθειας, η οποία ήγαγε στην ψήφιση κατ’ αρχάς του Ν. 3074/2002 και κατόπιν σε σειρά άλλων νόμων, ερείδεται στην εκτίμηση του νομοθέτη ότι «[...] η διαφάνεια είναι η πρώτη προϋπόθεση για ένα δίκαιο, αξιόπιστο και αποτελεσματικό κράτος, για ένα κράτος που μπορεί [...] να κατοχυρώνει την αξιοκρατία και την ισοπολιτεία», και ότι «η καταπολέμηση των φαινομένων διαφθοράς αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα», δοθέντος ότι, κατά παραδοχή τού νομοθέτη, και πάλι, «[...] στη χώρα μας φαινόμενα διαφθοράς, κακοδιοίκησης, αδιαφανών διαδικασιών, αναποτελεσματικότητας, χαμηλής παραγωγικότητας και ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών έρχονται κατά καιρούς στο προσκήνιο, απασχολούν τη δημόσια ζωή και προβληματίζουν την κοινή γνώμη που τα αντιμετωπίζει με δικαιολογημένη ευαισθησία και αξίωση να καταπολεμηθούν» (βλ. την προμνησθείσα εισηγητική έκθεση, σελ. 1). Η διαπίστωση αυτή και οι προεκτεθείσες αξιολογικές εκτιμήσεις τού νομοθέτη ελαύνονται αφ’ ενός από την πεποίθηση ότι η διαφθορά στη δημόσια Διοίκηση και τους κατ’ άρθρον 1 παρ. 2 περ. δ’ του Ν. 3074/2002 «φορείς» υπονομεύει καίρια τις λειτουργίες τού κράτους, το οποίο οφείλει, κατά το Σύνταγμα (αρ. 25 παρ. 1), να είναι κοινωνικό κράτος δικαίου [σε ό,τι μεν αφορά την κατοχύρωση του κράτους δικαίου στο Σύνταγμα βλ. και τις διατάξεις των άρθρων του 20 (§§ 1,2), 26, 87 (§2), 93 (§4) και 95 (§1) καθώς και τις διατάξεις των άρθρων 4-25 που κατοχυρώνουν την ισότητα ενώπιον του νόμου και βασικές μορφές ελευθερίας, σε ό,τι δε αφορά τη κατοχύρωση του κοινωνικού κράτους στο Σύνταγμα βλ. και τις διατάξεις των άρθρων του 17 (§§1,2), 18, 21, 22, 24, 25 και 106 (§§ 2,3)], και αφ’ ετέρου από την πεποίθηση ότι η διαφθορά αναιρεί τον πλέον θεμελιώδη όρο της πολιτισμένης κοινωνικής διαβίωσης και αντιμάχεται την, εξ ίσου θεμελιώδη, προϋπόθεση της οικονομικής προόδου της χώρας, ήτοι την εμπιστοσύνη στους θεσμούς τού κράτους, μεταξύ των οποίων τα όργανα της δημοσίας Διοικήσεως και των κατ’ άρθρον 1 παρ. 2 περ. δ’ του Ν. 3074/2002 «φορέων». Εξ άλλου, η δυνατότητα που με τη διάταξη του άρθρου 3 παρ. 5 του Ν. 3613/2007 παρεσχέθη στον Γ.Ε.Δ.Δ. να ασκεί πειθαρχικού χαρακτήρα προσφυγές ως η ήδη κρινομένη ανάγεται, επίσης, στον μείζονα σκοπό, για τον οποίο καθιδρύθηκε ο θεσμός του Γ.Ε.Δ.Δ. Και μπορεί μεν η διασύνδεση του θεσμού του Γ.Ε.Δ.Δ. με την έναντι της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης διασφάλιση της κατά το Σύνταγμα λειτουργίας του κράτους ως κοινωνικού κράτους δικαίου να μη σημαίνει την ανύψωσή του σε συνταγματική περιωπή, σημαίνει, όμως, ότι ειδικώς οι αρμοδιότητές του που αποβλέπουν κατά νόμον στην πάταξη της διαφθοράς και της οφειλόμενης στη διάπραξη πειθαρχικών αδικημάτων κακοδιοικήσεως ασκούνται παραδεκτώς από τον Γ.Ε.Δ.Δ. μετά τη λήξη της θητείας του και για όσο χρόνο δεν εχώρησε ανανέωση αυτής ή ο διορισμός νέου. Και τούτο διότι η παραδοχή τού απαραδέκτου θα ήγαγε στη λύση τής συνέχειας δημόσιας Υπηρεσίας, η οποία λειτουργεί προκειμένου να αντιμετωπισθεί η διαφθορά και η οφειλόμενη στη διάπραξη πειθαρχικών αδικημάτων κακοδιοίκηση, και να διασφαλισθεί έναντι αυτών των παθολογικών κοινωνικών φαινομένων η κατά το Σύνταγμα λειτουργία τής δημόσιας Διοίκησης και των κατ’ άρθρον 1§2 περ. δ’ του Ν. 3074/2002 «φορέων» όπως το Σύνταγμα επιτάσσει, ήτοι σύμφωνα με τις συνταγματικώς αναγνωρισμένες αρχές του κράτους δικαίου και του κοινωνικού κράτους. Συνεπώς, εν προκειμένω, η κρινομένη προσφυγή του Γ.Ε.Δ.Δ. … έχει ασκηθεί παραδεκτώς, καίτοι το δικόγραφό της κατετέθη στη Γραμματεία του Συμβουλίου της Επικρατείας στις 17.10.2012, ήτοι μετά τη λήξη της θητείας του στις 14.9.2009.

    9. Επειδή, εν προκειμένω, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, ο …, ο οποίος υπογράφει την κρινόμενη προσφυγή, διορίσθηκε στη θέση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης με το από 10.9.2004 Προεδρικό Διάταγμα (Γ΄ 239/14.9.2004) και η θητεία του έληξε στις 14.9.2009, ενώ η κρινόμενη προσφυγή κατατέθηκε στο Συμβούλιο Επικρατείας στις 17.10.2011. Περαιτέρω, ούτε η Διοίκηση επικαλείται τη συνδρομή όλως εξαιρετικών συνθηκών οι οποίες κατέστησαν αδύνατη την έγκαιρη επιλογή του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης στο διάστημα των είκοσι πέντε μηνών που μεσολάβησε μεταξύ της λήξης της θητείας του προαναφερόμενου Γενικού Επιθεωρητή και της άσκησης της κρινόμενης προσφυγής. Εξ άλλου, η προαναφερόμενη διαδικασία επιλογής του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης ουδόλως προσκρούει σε δυσχέρειες ανάλογες με εκείνες της επιλογής των μελών των ανεξάρτητων Αρχών που προβλέπονται στο Σύνταγμα (ομόφωνη απόφαση ή απόφαση λαμβανόμενη με την αυξημένη πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, σύμφωνα με το άρθρο 101 Α παρ. 2 του Συντάγματος, πρβλ. ΣΕ 3515/2013 Ολομ.). Υπό τα δεδομένα αυτά, η κρινόμενη προσφυγή ασκήθηκε αναρμοδίως και πρέπει, ως εκ τούτου, να απορριφθεί ως απαράδεκτη. Κατά τη γνώμη, όμως, του Παρέδρου Παναγιώτη Τσούκα η υπό κρίση προσφυγή ασκείται παραδεκτώς και ως εκ τούτου είναι κατ’ ουσίαν εξεταστέα. Λόγω όμως της σπουδαιότητας του ανακύπτοντος ζητήματος, το Τμήμα κρίνει ότι το ζήτημα αυτό πρέπει, σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 2 στοιχ. α’ του π.δ/τος 18/89, να παραπεμφθεί προς επίλυση στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου. Εισηγητής ορίζεται η Σύμβουλος Βασιλική Αναγνωστοπούλου-Σαρρή."